Let's go
Home Blog Page 5

Мұрагерлік түсінігі және оның түрлері

By
Admin
-
0

 

  1. Мұраның құрамына мұра қалдырушыға тиесілі мүлік, сондай-ақ оның қайтыс болуына байланысты қолданылуы токтамайтын құқықтары мен

міндеттері кіреді.

  1. Мұра қалдырушының жеке басына тығыз байланысты мына құқықтар мен міндеттер:
  • 1) егер заң актілерінде немесе шартта өзгеше белгіленбесе, заңды тұлғалар болып табылатын ұйымдарға мүше болу құқығы;
  • 2) өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиянды өтеу құқығы;
  • 3) алименттік міндеттемелерден туындайтын кұкықтар мен міндеггер;
  • 4) зейнетақы төлеу, жәрдемақы және еңбек пен әлеуметтік қамсыздандыру туралы зан актілерінін негізінде басқа да төлемдер төлеу кұқығы;
  • 5) мүліктік құкыктармен байланысы жоқ жеке мүліктік емес құқықтар мұраның құрамына кірмейді.
  1. Мұра қалдырушыға тиесілі болған жеке мүліктік емес құқықтар мен басқа да материалдық емес игіліктерді мұрагерлердің жүзеге асыруы және

қорғауы мүмкін.

1.1.Мұрагерліктің ұғымы және түрлері

Аталған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қойылады:

— Мұрагерлік құқықтың тарихын зерттеу негізінде өсиет бойынша және заң бойынша мұрагерліктің қалыптасуымен даму ерекшеліктеріне талдау жасап, олардың өзекті мәселелерін анықтау;

— Кез келген қайтыс болған адам «мұра қалдырушы» болмайды, яғни азаматтың тірі кезінде оған тиесілі болған мүліктің мұрагерлеріне ауысуын қарастыру;

— Мұрагерлік құқықтық қатынастың құрылымын саралау;

— Өсиет қалдырушының өсиетті құруға байланысты пайда болатын мәселелеріне талдау жүргізу,

— Мүліктің жеке түрлерін мұраға қалдыру ерекшеліктеріне талдау жүргізу;

— ҚР-ның мұрагерлік құқық туралы қазіргі қолданыстағы заңнамалар бойынша сот тәжірибесіндегі істерді саралау және оны зерттеп білу.

Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексінің Мұрагерлік құқық атты бөлімінде бірнеше жаңа ережелер қабылданды. Мұрагерлік қатынастар Азаматтық Кодекстің 1038-1083 баптарымен реттеледі (ерекше бөлім). 1999 жылдың 1 шілдесінде Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіне (ерекше бөлім) қол қойып, Кодекс сол күні күшіне енді. Ал 1 шілдеге дейін Қазақстанда 1994 жылы қабылданған Азаматтық Кодекстің жалпы бөлімі күшінде болды, 1999 жылы 1 шілдесінен бастап Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі толықтай қолданысқа өтті. Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодекстің ерекше бөлімінің болмауы республикадағы экономикалық қатынастарды реттеуді қиындатты. 1963 жылы қабылданған Қазақ ССР Азаматтық Кодекстің нормалары нарықтық экономика принциптеріне қайшы келсе де, іс жүзінде қолданылды. Мұрагерлік құқық қандай болу керек деген сұрақта ғалымдар әртүрлі пікір ұстанады. Бірақ оның бәрі — жеке мүлік ұрпақтан ұрпаққа ауысатынын жақтайды.

Қоғамдық өмірдің түпкілікті ауысуы біздің елімізде көптеген салалардағы құқықтық реттеуді дамытуды талап етеді. Мұрагерлік бұл экономикалық мазмұны бар қатынастар.Кеңес заманындағы мұрагерлік құқық — Рим құқығының негізінде жасалған, жақсы дамыған институт. Бірақ көне мүліктік жүйеде көптеген мәселелер өз шешімін таппады. Ал жаңа заңдағы бекітілген ережелер сол мәселелерді қайта көтеріп, жаңа проблемаларды туындатты.Мұрагерлік құқықтық қатынастар көптеген нормативті акттермен, мысалы Қазақстан Республикасының Конституциясымен, Азаматтық құқық негіздерімен, көптеген басқа да институттар мен шешімдермен реттеледі.

Мұрагерлік құқық — азаматтық құқық бөлімі; қайтыс болған адамның құқығы мен міндетерінің мұрагерлік құқық бойынша өту тәртібін белгілейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.Қазақстанда 1990 жылдардың басындағы экономикалық, саяси, әлеуметтік жағдайлардың күрт өзгеруі, құқықтық реттеулерге де әсерін тигізбей қоймады. Еліміздегі соңғы жылдардағы оқиғалар, бүтіндей тұтас құқықтық реттеулердің, соның ішінде мұрагерлік құқықтық реттеу қажеттілігінің әлдеқашан пісіп жетілгенін байқатты. Құқықтық мемлекетімізде және ашық демократиялық қоғамымызда, азаматтық-құқықтық қатынастарға қатысушылар шеңберінің едәуір ұлғайғанын, сонымен қатар азаматтық-құқықтың жеке құқықтық институттарының көбейгенін, азаматтың жеке меншігінде болатын мүліктің саны мен құны шектелмейтінін (ҚР-ның АК-нің 191 бабының 1,2 тармақтары), сонымен қатар т.б. жағдайлардың көз алдымызда қарқынды түрде қалыптасуын байқаймыз. Осының барлығы күнделікті тіршілікте және заңда белгіленген ережелерге қарама-қайшылық туғызатыны сөзсіз.Кез келген қайта құру түрі, ең алдымен идеологиялық, әлеуметтік, психологиялық тәсілдер мен қағидалардан көрініс табады және көптеген сұрақтардың туындауына алып келеді. Оның бірі әрі қарай дамудың жолы қалай болмақ, қоғамдық өмірдің қайта құруы қандай мақсатта жасалмақ деген әлеуметтік-экономикалық, саяси, құқықтық-қатынастар, әдет-ғұрып, діни негіз дәстүрлері әсерінен қалыптасқан қоғам дамуының ерекшеліктерін ескерместен өмір сүре алмайды. Мемлекет экономиканы реформалау барысында монополиядан бас тартып, жеке меншікке ауысуы Қазақстанның экономикалық реформасының маңызды бағытына айналды және ол мұрагерлік құқық институтына әсерін тигізді.Құқық нормаларының ескіруі құқық қолдану тәжірибесінде коллизияның пайда болуына әкеп соқтыратыны, сонымен қатар іс жүзінде азаматтардың мүдделерін толық көлемде жүзеге асырумен және оны қамтамасыз етуге кері әсерін тигізетіні жасырын емес. Ұзақ уақыт қолданыста болған Қазақ КСР-нің АК-сі шаруашылық үрдістерді басқарудың тоталитарлық үлгісінен нарықтық үлгісіне ауысу жағдайында жаңа уақыт талабына жауап бермейтін дәрежеге жетті. Осыған орай, Конституциямызға және бүтіндей дерлік құқық салаларына, соның ішінде мұрагерлік құқықты реттейтін заңдарға да жаңа ережелер енгізілді. Айта кететін жағдай, егер Қазақ КСР-нің АК-нің VIII «Мұрагерлік право» бөлімі 35 баптан тұрса, қазіргі ҚР-ның АК-нің VI «Мұрагерлік құқық» бөлімі 48 бапты қамтиды. Яғни, мұрагерлік құқық ережелеріне жаңа заман талабына сәйкес бірнеше жаңа баптар енгізілді.Мұрагерлік мүліктік қатынастарды құқықтық реттеу конституциялық, азаматтық-құқықтық нормасы бойынша өзінің мұра қалдыру мүмкіндігін және азаматтың қайтыс болған жағдайда өзіне тиесілі мүлкін өз ықтиярымен билік ету бойынша өсиет қалдыруы, не болмаса заңды мұрагерлік бойынша мұрагерліктің жүзеге асуы, сонымен қатар осы мәселелер бойынша өзге тұлғалардың мүлікке қол сұғуынан құқықтық қорғау тәсілдері бекітілген. ҚР-сы Конституциясының 26 бабына сәйкес: «1. Қазақстан Республикасының азаматтары заңды түрде алған қандай да болсын мүлкін жеке меншігінде ұстай алады.

  1. Меншікке , оның ішінде мұрагерлік құқығына заңмен кепілдік беріледі», -деп көрсетіліп, бекітілген. Яғни, азаматтардың мұрагерлік құқығы заң жүзінде танылады және сақталады.Жалпы мұрагерлік құқықтың өсиет бойынша және заңды мұрагерлік құқық мәселелеріне арналған құқықтық нормалар заң шығарушылардан дәлділікті, ой-тұжырымдарының анықтығы мен айқындығын талап етеді. Бұл әрбір азаматтың басқа да мүдделерін қорғайтын мұрагерлік ерекшелігімен байланысты.Мұрагерлік институттың консервативтілігі соншалық, оған қандай да бір маңызды өзгерістерді қолдану мүмкін емес, себебі оны қайта қалпына келтіру қиынға соғады. Дегенмен де уақыт өз толықтыруларын енгізіп отыр, бұл өмірдің өзгеруімен, сондай-ақ адамдардың өз талаптарының өзгеруімен де байланысты. Мұндай жағдайда қоғамда болып жатқан өзгерістерге соқтықпайынша, мұрагерлік құқық институты өзгеріссіз қалуы мүмкін емес. Ол барлық құқық сияқты бүтіндей жаңа уақыттың және жаңа саясаттың талаптарына жауап беруі керек. Аталған мәселелер теориялық деңгейде өңделмесе, мұрагерлік құқықтық қатынастарды реттейтін азаматтық заңдарды толық жетілдіру процесі қиындайды.Жоғарыда айтылған мәселелер және теориядағы мұрагерлікке қатысты өзге де мәселелер, заңдар мен тәжірибелер ғылыми-теориялық зерттеулерге мұқтаж. Сонымен қатар мұрагерлік құқық институтында құқықтық реттеулерді толық жетілдіру бойынша, соның ішінде меншік құқығына ие болу және т.б. мұрагерлік құқық институтына қатысты өзге де мәселелерді өңдеу және оған баға беру керек. Мұрагерлік қатынастарды реттейтін негіздердің жүйесін дамыту мәселелерінің мәнін түсіну қажет, сонымен қатар нотариалды және сот тәжірибесінде азаматтардың мұрагерлік құқығын жүзеге асыру кезінде пайда болатын мәселелердің онды жолдарын табу қажет.Демек, зерттеу жұмысының өзектілігі мұрагерлік институтын жан-жақты және терең теориялық зерттеу қажеттілігінің алдын ала анықтау, сонымен қатар осы салада пайда болған құқықтық мәселелерді кешенді шешу болып табылады.Берілген тақырыптың маңыздылығы бойынша курстық жұмыстың мақсаты мұрагерлік құқық институтының даму тенденциясын білу болып табылады, яғни қазіргі мемлекеттің даму кезеңі мен кеңес дәуіріндегі мұрагерлік туралы заңнамаларды салыстыру және мұрагерлік құқықтың өзекті мәселелері жан-жақты талдап зерттеледі. 

Мұрагерлік құқықтың түсінігі мен мұрагерлік қатынастардың субъектілері. Мұрагер бола алатын тұлғалар

Мұрагерлік – қайтыс болған азамат (мұра қалдырушы) мүліктің басқа адамға (адамдарға) – мұрагерлерге ауысуы.

Қайтыс болған азаматтың мұрасы басқа адамдарға әмбебап құқық мирасқорлығы талаптарымен, егер Азаматтық Кодекстің 6-бөлімінің ережелерінен өзгеше туындамаса, бірыңғай тұтас нәрсе ретінде және бір-ақ мезгілде ауысады.

Мұрагерлік ҚР Азаматтық Кодексімен, ал тікелей өзі белгілеген жағдайда өзге заң актілерімен реттеледі.

Мұра ашылған кезде тірі жүрген, сондай-ақ мұра қалдырушының тірі кезінде іште қалған және мұра ашылғаннан кейін тірі туған азаматтар өсиет және заң бойынша мұрагер бола алады.

Мұра ашылғанға дейін құрылған және мұраның ашылу уақытында болған заңды тұлғалар, сондай-ақ мемлекет өсиет бойынша мұрагерлер болуы мүмкін.

Мұра қалдырушыны немесе мүмкін болатын мұрагерлердің біреуін қасақана өлтірген немесе олардың өміріне қастандық жасаған адамдардың өсиет бойынша да, заң бойынша да мұра алуға құқығы жоқ. Бұған өсиет қалдырушы оның өміріне қастандық жасалғаннан кейін өздеріне қатысты өсиет қалдырған адамдар кірмейді.

Мұра қалдырушының соңғы еркін жүзеге асыруға қасақана кедергі жасаған және сол арқылы олардың өздерін немесе оларға жақын адамдарды мұрагерлікке шақыруға не мұраның оларға тиесілі үлесін көбейтуге ықпал жасаған адамдардың өсиет бойынша да, заң бойынша да мұра алуға құқығы жоқ.

Балаларына ата-аналық құқықтарынан айырылған және мұра ашылған кезде бұл құқықтарын қалпына келтірмеген ата-аналардың балаларынан қалған мұраны, сондай-ақ мұра қалдырушыны күту жөнінде өздеріне заң күшімен жүктелген міндеттерді орындаудан жалтарған ата-аналардың (асырап алушылардың) және кәмелетке толған (асырап алынған) балалардың заң бойынща мұраны алуға құқығы жоқ.

Лайықсыз мұрагерлерді мұрагерліктен шеттетуге негіз болатын мән-жайларды сот белгілейді.

Осындағы ережелер өсиет қалдырудан бас тартуға да қолданылады. (Азаматтық Кодекстің 1057-бабы)

Осы ережелер барлық мұрагерлерге, соның ішінде міндетті үлеске құқығы бар мұрагерлерге де қолданылады.

Мұрагерлік объектілері. Мұраның құрамына кірмейтін мүліктер

Мұраның құрамына мұра қалдырушыға тиесілі мүлік, сондай-ақ оның қайтыс болуына байланысты қолданылуы тоқтамайтын құқықтары мен міндеттері кіреді.

Мұра қалдырушының жеке басына тығыз байланысты мына құқықтар мен міндеттер:

— егер заң актілерінде немесе шартта өзгеше белгіленбесе, заңды тұлғалар болып табылатын ұйымдарға мүше болу құқығы;

— өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиянды өтеу құқығы;

— алименттік міндеттемелерден туындайтын құқықтар мен міндеттер;

— зейнетақы төлеу, жәрдемақы және еңбек пен әлеуметтік қамсыздандыру туралы заң актілерінің негізінде басқа да төлемдер төлеу құқығы;

— мүліктік құқықтармен байланысы жоқ жеке мүліктік емес құқықтар мұраның құрамына кірмейді.

Мұра қалдырушыға тиесілі болған жеке мүліктік емес құқықтар мен басқа да материалдық емес игіліктерді мұрагерлердің жүзеге асыруы және қорғауы мүмкін.

Мұраның құрамына мұра қалдырушыға тиеселі мүлік, сондай-ақ оның қайтыс болуына байланысты қолданылуы тоқталмайтын құқықтары мен міндеттері кіреді.

Мұрагерлік негіздері. Мұраның ашылу орны мен олардың мағынасы

Мұрагерлік өсиет және (немесе) заң бойынша жүзеге асады.

Өсиет қалдырылмаған не бүкіл мұраның тағдыры айқындалмаған кезде, сондай-ақ Азаматтық Кодексте белгіленген өзге де жағдайларда мұрагерлік заң бойынша орын алады.

Мұра азаматтың қайтыс болуы немесе оны қайтыс болды деп жариялау салдарынан ашылады. Мұра қалдырушының қайтыс болған күні, ал оны қайтыс болған деп жариялаған кезде, егер сот шешімінде басқа күн көрсетілмесе, азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі күшіне енген күн мұраның ашылу уақыты болып табылады.

Мұра қалдырушының соңғы тұрған жері, ал егер ол белгісіз болса – мүліктің немесе оның негізгі бөлігінің орналасқан жері мұраның ашылу орны болып табылады.

6 бөлiм Мұрагерлiк құқық

57-тарау. Мұрагерлiк туралы жалпы ережелер

1038-бап. Мұрагерлiк

  1. Мұрагерлiк — қайтыс болған азамат (мұра қалдырушы) мүлкiнiң басқа адамға (адамдарға) — мұрагерге (мұрагерлерге) ауысуы.
    2. Қайтыс болған азаматтың мұрасы басқа адамдарға әмбебап құқық мирасқорлығы талаптарымен, егер осы бөлiмнiң ережелерiнен өзгеше туындамаса, бiрыңғай тұтас нәрсе ретiнде және бiр-ақ мезгiлде ауысады.
    3. Мұрагерлiк осы Кодекспен, ал тiкелей өзi белгiлеген жағдайларда өзге де заң актiлерiмен реттеледi.

1039-бап. Мұрагерлiктiң негiздерi

  1. Мұрагерлiк өсиет және (немесе) заң бойынша жүзеге асырылады.
    2. Өсиет қалдырылмаған не бүкiл мұраның тағдыры айқындалмаған кезде, сондай-ақ осы Кодексте белгiленген өзге де жағдайларда мұрагерлiк заң бойынша орын алады.

1040-бап. Мұраның құрамы

  1. Мұраның құрамына мұра қалдырушыға тиесiлi мүлiк, сондай-ақ оның қайтыс болуына байланысты қолданылуы тоқтамайтын құқықтары мен мiндеттерi кiредi.
    2. Мұра қалдырушының жеке басына тығыз байланысты мына құқықтар мен мiндеттер:
    1) егер заң актiлерiнде немесе шартта өзгеше белгiленбесе, заңды тұлғалар болып табылатын ұйымдарға мүше болу құқығы;
    2) өмiрiне немесе денсаулығына келтiрiлген зиянды өтеу құқығы;
    3) алименттiк мiндеттемелерден туындайтын құқықтар мен мiндеттер;
    4) зейнетақы төлеу, жәрдемақы және еңбек пен әлеуметтiк қамсыздандыру туралы заң актiлерiнiң негiзiнде басқа да төлемдер төлеу құқығы;
    5) мүлiктiк құқықтармен байланысы жоқ жеке мүлiктiк емес құқықтар мұраның құрамына кiрмейдi.
    3. Мұра қалдырушыға тиесiлi болған жеке мүлiктiк емес құқықтар мен басқа да материалдық емес игiлiктердi мұрагерлердiң жүзеге асыруы және қорғауы мүмкiн.

1041-бап. Ортақ бiрлескен меншiк болып табылатын мүлiкке
мұрагерлiк

  1. Ортақ бiрлескен меншiкке қатысушының қайтыс болуы оның меншiктегi үлесiн айқындау және ортақ мүлiктi бөлу не осы Кодекстiң 218-бабында белгiленген тәртiппен одан қайтыс болған қатысушының үлесiн бөлiп шығару үшiн негiз болып табылады. Бұл жағдайда мұра қайтыс болған қатысушының ортақ мүлiктегi үлесiне, ал мүлiктi заттай бөлу мүмкiн болмаған кезде — үлестiң құнына қатысты ашылады.
    2. Ортақ бiрлескен меншiкке қатысушы ол қайтыс болғаннан кейiн осы баптың 1-тармағына сәйкес айқындалатын ортақ мүлiктегi өз үлесiне өсиет қалдыруға құқылы.

1042-бап. Мұраның ашылуы

  1. Мұра азаматтың қайтыс болуы немесе оны қайтыс болды деп жариялау салдарынан ашылады.
    2. Мұра қалдырушының қайтыс болған күнi, ал оны қайтыс болған деп жариялаған кезде, егер сот шешiмiнде басқа күн көрсетiлмесе, азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешiмi күшiне енген күн мұраның ашылу уақыты болып табылады.
    3. Егер бiрiнен кейiн бiрi мұрагер болуға құқылы адамдар бiр күнде қайтыс болса, олар бiр мезгiлде қайтыс болған деп танылады және олардың әрқайсысынан кейiн мұрагерлiк ашылады да олардың әрқайсысының мұрагерлерi мұрагерлiкке шақырылады.

1043-бап. Мұраның ашылу орны

Мұра қалдырушының соңғы тұрған жерi, ал егер ол белгiсiз болса — мүлiктiң немесе оның негiзгi бөлiгiнiң орналасқан жерi мұраның ашылу орны болып табылады.

1044-бап. Мұрагерлер

  1. Мұра ашылған кезде тiрi жүрген, сондай-ақ мұра қалдырушының тiрi кезiнде iште қалған және мұра ашылғаннан кейiн тiрi туған азаматтар өсиет және заң бойынша мұрагер бола алады.
    2. Мұра ашылғанға дейiн құрылған және мұраның ашылу уақытында болған заңды тұлғалар, сондай-ақ мемлекет өсиет бойынша мұрагерлер болуы мүмкiн.

1045-бап. Мұрадан лайықсыз мұрагерлердi шеттету

  1. Мұра қалдырушыны немесе мүмкiн болатын мұрагерлердiң бiреуiн қасақана өлтiрген немесе олардың өмiрiне қастандық жасаған адамдардың өсиет бойынша да, заң бойынша да мұра алуға құқығы жоқ. Бұған өсиет қалдырушы оның өмiрiне қастандық жасалғаннан кейiн өздерiне қатысты өсиет қалдырған адамдар кiрмейдi.
    2. Мұра қалдырушының соңғы еркiн жүзеге асыруға қасақана кедергi жасаған және сол арқылы олардың өздерiн немесе оларға жақын адамдарды мұрагерлiкке шақыруға не мұраның оларға тиесiлi үлесiн көбейтуге ықпал жасаған адамдардың өсиет бойынша да, заң бойынша да мұра алуға құқығы жоқ.
    3. Балаларына ата-аналық құқықтарынан айырылған және мұра ашылған кезде бұл құқықтарын қалпына келтiрмеген ата-аналардың балаларынан қалған мұраны, сондай-ақ мұра қалдырушыны күту жөнiнде өздерiне заң күшiмен жүктелген мiндеттердi орындаудан жалтарған ата-аналардың (асырап алушылардың) және кәмелетке толған (асырап алынған) балалардың заң бойынша мұраны алуға құқығы жоқ.
    4. Лайықсыз мұрагерлердi мұрагерлiктен шеттетуге негiз болатын мән-жайларды сот белгiлейдi.
    5. Осы баптың ережелерi өсиет қалдырудан бас тартуға да қолданылады (осы Кодекстiң 1057-бабы).
    6. Осы баптың ережелерi барлық мұрагерлерге, соның iшiнде мiндеттi үлеске құқығы бар мұрагерлерге де қолданылады.

58-тарау. Өсиет бойынша мұрагерлiк

1046-бап. Жалпы ережелер

  1. Азаматтың ол қайтыс болған жағдайда өзiне тиесiлi мүлiкке билiк ету жөнiнде өз ықтиярын бiлдiруi өсиет болып танылады.
    2. Азамат өзiнiң барлық мүлкiн немесе оның бiр бөлiгiн заң бойынша мұрагерлер тобына кiретiн де, кiрмейтiн де бiр не бiрнеше адамға, сондай-ақ заңды тұлғаларға және мемлекетке өсиет етiп қалдыра алады.
    3. Өсиеттi өзi жасауға тиiс. Өкiл арқылы өсиет жасауға жол берiлмейдi.
    4. Өсиет қалдырушы себебiн түсiндiрместен заң бойынша мұрагерлердiң бiреуiн, бiрнешеуiн немесе барлығын мұрадан айыруға құқылы. Егер өсиеттен өзгеше туындамаса, заң бойынша мұрагердi мұрадан айыру оның ұсынылу құқығы бойынша мұрагерлiк етушi ұрпақтарына қолданылмайды.
    5. Мұра қалдырушы кез келген мүлiк туралы өкiмдi қамтитын өсиет жасауға құқылы.
    6. Мұра қалдырушы жасалған өсиеттiң оны жасағаннан кейiн кез келген уақытта күшiн жоюға және өзгертуге ерiктi және күшiн жоюдың немесе өзгертудiң себебiн көрсетуге мiндеттi емес.
    7. Мұра қалдырушының өсиетте өзi мұрагер етiп тағайындаған адамдарға, олар қайтыс болған жағдайда өз кезегiнде өсиет еткен мүлiктi белгiлi бiр түрде билiк ету мiндетiн жүктеуге құқығы жоқ.

1047-бап. Талап қойылған өсиет

  1. Өсиет қалдырушы мұрагер мiнез-құлқының сипатына қатысты мұра алуды белгiлi бiр талаппен байланыстыруға құқылы.
    2. Мұрагер тағайындау немесе мұра алу құқығынан айыру туралы өкiмге енгiзiлген заңға қарсы талаптар жарамсыз болады.
    3. Өсиетке енгiзiлген мұрагердiң денсаулық жағдайы бойынша немесе өзге де объективтi себептерге байланысты мұрагер үшiн орындалмайтын талаптар мұрагердiң талап қоюы бойынша жарамсыз деп танылуы мүмкiн.

1048-бап. Мұрагерлердi қосымша тағайындау

  1. Өсиет қалдырушы өсиетте көрсетiлген мұрагер мұра ашылғанға дейiн қайтыс болған, оны қабылдамаған не одан бас тартқан немесе осы Кодекстiң 1045-бабындағы тәртiппен лайықсыз мұрагер ретiнде мұрагерлiктен шеттетiлген жағдайда, сондай-ақ мұрагер мұра қалдырушының заңды талаптарын өсиет бойынша орындамаған жағдайда, басқа мұрагер тағайындай алады (мұрагердi қосымша тағайындау).
    2. Осы Кодекстiң 1044-бабына сәйкес мұрагер бола алатын кез келген адам қосымша тағайындалған мұрагер болуы мүмкiн.
    3. Өсиет бойынша мұрагердiң қосымша тағайындалған мұрагерге пайдасы тимейтiн бас тартуына жол берiлмейдi.

1049-бап. Мүлiктiң өсиет етiлмей қалған бөлiгiне
мұрагерлiк

  1. Мүлiктiң өсиет етiлмей қалған бөлiгi осы Кодекстiң 1061-1066-баптарындағы тәртiппен мұрагерлiкке шақырылған мұрагерлер арасында заң бойынша бөлiнедi.
    2. Бұл мұрагерлердiң қатарына заң бойынша мүлiктiң басқа бөлiгi өсиет арқылы қалдырылған мұрагерлер де кiредi.

Заңды мұрагерлiк

1060-бап. Жалпы ережелер

  1. Заң бойынша мұрагерлер осы Кодекстiң 1061-1066-баптарында көзделген кезек тәртiбiмен мұрагерлiкке шақырылады.
    2. Заң бойынша мұрагерлiк кезiнде, бiр жағынан, асырап алынған және оның ұрпақтары және екiншi жағынан, асырап алушы мен оның туыстары қандас туыстарға теңестiрiледi.
    Асырап алынғандар мен олардың ұрпақтары асырап алынушының туған ата-анасы, оның басқа да қандас туыстары қайтыс болғаннан кейiн заң бойынша мұрагер болмайды.
    Асырап алынушылардың ата-анасы мен оның басқа да қандас туыстары асырап алынушы және оның ұрпақтары қайтыс болғаннан кейiн заң бойынша мұрагер болмайды.
    3. Заң бойынша мұрагерлердiң әрбiр келесi кезегi алдыңғы кезектегi мұрагерлер болмаған, оларды мұрадан шеттеткен, олар мұраны қабылдамаған не одан бас тартқан жағдайда, осы кодекстiң 1074-бабының 5-тармағында аталған жағдайларды қоспағанда, мұрагерлiк құқығын алады.
    4. Осы Кодекстiң заң бойынша мұрагерлердi мұрагерлiкке шақырудың кезектiлiгi туралы және олардың мұрадағы үлестерiнiң мөлшерi туралы ережелерi мүдделi мұрагерлердiң мұра ашылғаннан кейiн жасалып, нотариат куәландырған келiсiмiмен өзгертiлуi мүмкiн. Мұндай келiсiм оған қатыспайтын мұрагерлердiң, сондай-ақ мiндеттi үлеске құқығы бар мұрагерлердiң құқықтарын қозғамауы тиiс.

1061-бап. Заң бойынша мұрагерлердiң бiрiншi кезегi

Заң бойынша мұрагер болу құқығын бiрiншi кезекте тең үлеспен мұра қалдырушының балалары, соның iшiнде ол қайтыс болғаннан кейiн тiрi туған балалары, сондай-ақ мұра қалдырушының жұбайы мен ата-анасы алады.

1062-бап. Заң бойынша мұрагерлердiң екiншi кезегi

Заң бойынша мұрагер болу құқығын екiншi кезекте тең үлеспен мұра қалдырушының ата-анасы бiр, ата-анасы бөлек аға-iнiлерi мен апа-сiңлiлерi (қарындастары), сондай-ақ оның әкесi жағынан да, анасы жағынан да атасы мен әжесi алады.

1063-бап. Заң бойынша мұрагерлердiң үшiншi кезегi

Заң бойынша мұрагер болу құқығын үшiншi кезекте тең үлеспен мұра қалдырушының туған немере ағалары мен апалары алады.

1064-бап. Заң бойынша мұрагерлердiң төртiншi кезегi

  1. Заң бойынша мұрагер болу құқығын төртiншi кезекте мұра қалдырушының алтыншы атаға дейiнгiлерiн қосқанда басқа туыстары алады, бұл ретте туыстық дәрежесi неғұрлым жақын туыстар туыстықтың неғұрлым алысырақ дәрежедегi туыстарын мұрагерлiктен шеттетедi.
    2. Туыстық дәрежесiнiң жақындығы ортақ ата-бабасынан туу саны негiзiнде анықталады. Әрбiр дүниеге келу бiр ата (бiр туыстық) дәрежесi деп аталады.
    3. Мұрагерлiкке шақырылған төртiншi кезектегi мұрагерлер тең үлесте мұрагер болады.

1065-бап. Заң бойынша мұрагерлердiң бесiншi кезегi

Заң бойынша мұрагер болу құқығын бесiншi кезекте, егер мұра қалдырушымен бiр отбасында кемiнде он жыл бiрге тұрса, тең үлеспен оның туыстас аға-iнiлерi мен апа-сiңлiлерi, (қарындастары), өгей әкесi мен өгей шешесi алады.

1066-бап. Заң бойынша мұрагерлердiң алтыншы кезегi

Заң бойынша мұрагер болу құқығын алтыншы кезекте тең үлеспен мұра қалдырушының асырауындағы еңбекке жарамсыз адамдар алады.

1067-бап. Ұсыну құқығы бойынша мұрагерлiк

  1. Егер заң бойынша мұрагер мұра ашылғанға дейiн қайтыс болса, ашылатын мұрадағы оның үлесi ұсыну құқығы бойынша оның ұрпақтарына ауысады. Қайтыс болған мұрагердiң үлесi заң бойынша мұрагер ұсынған туыстығы бiрдей дәрежедегi ұрпақтар арасында тең бөлiнедi.
    2. Тiкелей өзiнен тарайтын туыстық бойынша мұрагерлiк жағдайында ұсыну құқығы туыстық дәреже шектелмей қолданылады, ал көлденең туыстық бойынша мұрагерлiк жағдайында ұсыну құқығын тиiсiнше оның туған аға-iнiлерiн (апа-сiңлiлерiн, қарындастарын) ұсына отырып, мұра қалдырушының жиендерi не оның туған немере ағасын немесе апасын ұсына отырып, немере аға-iнiлерi мен апа-сiңлiлерi (қарындастары) алады.

1068-бап. Мұра қалдырушының асырауындағы еңбекке жарамсыз адамдар

  1. Мұра қалдырушы қайтыс болғанға дейiн кемiнде бiр жыл оның асырауында болған және онымен бiрге тұрған еңбекке жарамсыз адамдар заң бойынша мұрагерлер қатарына жатады. Басқа да заң бойынша мұрагерлер болған кезде олар мұрагер болуға шақырылатын кезектегi мұрагерлермен бiрге мұра алады.
    2. Егер мұра қалдырушымен бiрге тұрған-тұрмағандығына қарамастан, мұра қалдырушы қайтыс болғанға дейiн кем дегенде бiр жыл оның асырауында болса, осы Кодекстiң 1061-1066-баптарында аталған заң бойынша мұрагерлердiң қатарына жататын, бiрақ мұрагерлiкке шақырылатын кезектегi мұрагерлердiң тобына кiрмейтiн еңбекке жарамсыз адамдар, осы кезектегi мұрагерлермен бiрге мұра алады.
    3. Осы баптың негiзiнде мұрагерлiкке шақырылатын адамдар, басқа да заң бойынша мұрагерлер болған кезде мұраның төрттен бiрiнен аспайтын бөлiгiн мұраға алады.

Мұра алу

1073-бап. Мұраға құқық туралы куәлiк беру

  1. Мұра ашылған жер бойынша нотариус мұрагердiң өтiнiшiмен оған мұрагерлiкке құқық туралы куәлiк беруге мiндеттi.
    2. Мұрагерлiкке құқық туралы куәлiк мұра ашылған күннен бастап алты ай өткеннен кейiн берiледi.
    Өсиет бойынша да, заң бойынша да мұрагерлiк кезiнде, егер нотариуста куәлiк берiлуiн сұраған адамдардан басқа тиiстi мүлiкке не бүкiл мұраға қатысты басқа мұрагерлер туралы анық деректер болмаса, куәлiк аталған мерзiм өткенге дейiн де берiлуi мүмкiн.

1074-бап. Мұрадан бас тарту құқығы

  1. Мұрагер өзiнiң мұрагерлiкке шақырылғандығы туралы бiлген немесе бiлуге тиiс болған күннен бастап алты айдың iшiнде мұрадан бас тартуға құқылы. Дәлелдi себептер болған жағдайда бұл мерзiмдi сот ұзартуы мүмкiн, алайда бұл екi айдан аспауға тиiс.
    2. Мұрадан бас тарту мұрагердiң мұраның ашылған жерi бойынша нотариусқа арыз беруiмен жасалады.
    Егер сенiмхатта бас тартуға өкiлеттiк арнайы көзделсе, мұрадан өкiл арқылы бас тартуға болады.
    3. Мұрадан бас тартуды кейiннен күшiн жоюға немесе қайтарып алуға болмайды.
    4. Мұрагер өзiне сол үшiн берiлген мерзiм өткеннен кейiн мұрадан бас тарту құқығын жоғалтады. Егер ол мұраға қалдырған мүлiктi iс жүзiнде иеленуге кiрiссе не оған билiк етсе, не оның осы мүлiкке құқықтарын куәландыратын құжаттарды алуға өтiнiш жасаса, ол бұл құқықты аталған мерзiм өткенге дейiн де жоғалтады.
    5. Мұрагер мұрадан бас тартқан кезде өзiнiң өсиет бойынша немесе кез келген кезектегi заң бойынша мұрагердiң қатарындағы басқа адамдардың пайдасына бас тартатындығын көрсетуге құқылы.
    Өсиет қалдырушы мұрадан айырған мұрагерлердiң пайдасына мұрадан бас тартуға жол берiлмейдi.
    6. Егер мұрагер өсиет бойынша да, заң бойынша да мұрагерлiкке шақырылса, ол осы негiздемелердiң бiреуi бойынша немесе екi негiздеме бойынша өзiне тиесiлi мұрадан бас тартуға құқылы.
    7. Мұрагер мұраның басқа бөлiгi мұраға қалдырылуына қарамастан, үстелу құқығы бойынша өзiне тиесiлi мұрадан бас тартуға құқылы (осы Кодекстiң 1079-бабы).
    8. Осы бапта көзделген жағдайларды қоспағанда, мұраның бiр бөлiгiнен бас тартуға, мұрадан Ескерту жасап немесе шарт қойып бас тартуға жол берiлмейдi.

1075-бап. Өсиеттiк бас тартуды алудан бас тарту құқығы

  1. Бас тартылушы өсиеттiк бас тартудан бас тартуға құқылы. iшiнара бас тартуға, Ескерту жасап, шарт қойып немесе басқа адамның пайдасына бас тартуға жол берiлмейдi.
    2. Осы бапта көзделген құқық бiр мезгiлде мұрагер болып табылатын бас тартылушының мұрадан бас тарту құқығына байланысты емес.
    3. Егер бас тартылушы осы бапта көзделген құқықты пайдаланса, өсиеттiк бас тарту жүктелген мұрагер оны орындау мiндетiнен босатылады.

1076-бап. Мұраны бөлу

  1. Мұраны қабылдаған кез келген заң бойынша мұрагер мұраны бөлудi талап етуге құқылы.
    Мұраны бөлу мұрагерлердiң келiсiмi бойынша оларға тиесiлi үлестерге сәйкес, ал келiсiмге қол жетпеген кезде — сот тәртiбiмен жүргiзiледi.
    2. Осы баптың ережелерi барлық мұра немесе оның бiр бөлiгi мұрагерлерге нақты мүлiк көрсетiлмеген үлеспен өсиет етiлген жағдайда, мұрагерлердiң арасында мұраны өсиет бойынша бөлуге қолданылады.

1077-бап. Болмаған мұрагерлердiң құқықтары

  1. Егер мұрагерлердiң арасында тұратын жерi белгiсiз адамдар болса, қалған мұрагерлер, өсиеттi орындаушы (мұраны басқарушы) және нотариус олардың тұратын жерiн анықтауға және оларды мұрагерлiкке шақыруға қисынды шаралар қолдануға мiндеттi.
    2. Егер тұратын жерi анықталған, мұрагерлiкке шақырылып, болмай қалған мұрагер осы Кодекстiң 1074-бабында көзделген мерзiм iшiнде мұрагерлiктен бас тартпаса, қалған мұрагерлер өздерiнiң мұраны бөлiсудi жүргiзу ниетi туралы хабардар етуге мiндеттi.
    Егер осының алдындағы бөлiкте көзделген хабардар ету кезiнен бастап үш айдың iшiнде болмай қалған мұрагер мұраны бөлу туралы келiсiмге қатысу тiлегi туралы қалған мұрагерлердi хабардар етпесе, қалған мұрагерлер болмаған мұрагерге тиесiлi үлестi бөлек шығарып, өзара келiсiм бойынша бөлiстi жүргiзуге құқылы.
    3. Егер мұра ашылған күннен бастап бiр жылдың iшiнде болмаған мұрагердiң тұратын жерi анықталмаса және оның мұрадан бас тартқандығы туралы мәлiметтер болмаса, қалған мұрагерлер бөлiстi осы баптың 2-тармағы екiншi бөлiгiнiң ережелерi бойынша жүргiзуге құқылы.
    4. Iште қалған, бiрақ әлi тумаған мұрагер болған кезде мұраны бөлу тек мұндай мұрагер туғаннан кейiн ғана жүргiзiлуi мүмкiн.
    Егер iште қалған мұрагер тiрi туса, қалған мұрагерлер оған тиесiлi мұралық үлестi бөлiп шығару арқылы ғана мұра бөлудi жүргiзуге құқылы. Жаңа туған баланың мүдделерiн қорғау үшiн бөлiске қатысуға қорғаншылық және қамқоршылық органның өкiлi шақырылуы мүмкiн.

1083-бап. Иесiз қалған мұра

  1. Егер өсиет бойынша да заң бойынша да, мұрагерлер болмаса не мұрагерлердiң ешқайсысының мұра алуға құқығы болмаса (осы Кодекстiң 1045-бабы), не олардың бәрi мұрадан бас тартса (осы Кодекстiң 1074-бабы), мұра иесiз қалған деп танылады.
    2. Иесiз қалған мұра мұраның ашылған жерi бойынша коммуналдық меншiкке ауысады.
    Коммуналдық меншiкке түскен иесiз қалған мүлiктi есепке алу, сақтау, бағалау және сату жөнiндегi жұмыстарды ұйымдастыруды коммуналдық меншiктi басқаруға уәкiлеттi орган жүзеге асырады.
    Коммуналдық меншiкке түскен иесiз қалған мүлiктi есепке алу, сақтау, бағалау және сату тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.
    3. Мұра ашылған күннен бастап бiр жыл өткеннен кейiн мұра ашылған жер бойынша қаладағы аудан, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округ әкiмi аппаратының органның арызы негiзiнде сот мұраны иесiз қалған деп таниды. Егер мұраны қорғауға және оны басқаруға байланысты шығындар оның құнынан асып түссе, мұра аталған мерзiм өткенге дейiн иесiз қалған деп танылуы мүмкiн.
    4. Иесiз қалған мүлiктi қорғау және оны басқару осы Кодекстiң 1071-бабына сәйкес жүзеге асырылады.
    Ескерту. 1083-бапқа өзгерту енгiзiлдi — Қазақстан Республикасының 2001.12.24. N 276 Заңымен, 2004.12.20. N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметі:қызметінің және ұйымдастырылуының қағидалары

By
Admin
-
0

CӨЖ

Тақырыбы:  Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметі:қызметінің және ұйымдастырылуының қағидалары.

Жоспары:

1. Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет Қызметі

2. Қазақстан Республикасының Президентi Күзет
қызметiнiң мiндеттерi

3. «Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметі туралы» Заңда нақты көрсетілуі .

Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет Қызметі

ҚР Президентінің 1995 ж. 3 қазандағы Жарлығымен[1] мемлекеттік орган ретінде ҚР Президентіне тікелей бағынатын арнайы әскери құрама[2] болып құрылды.

  • ҚР 2002 ж. 4 шілдедегі Заңымен[3] мемлекеттік органның құқықтық

мәртебесі белгіленді.

  • ҚР Президентінің Күзет қызметі —ҚР

Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін, ҚР ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін күштерге жататын және осы Заңмен белгіленген құзірет шегінде күзетілетін адамдар мен объектілердің қауіпсізідігін қамтамасыз ету жөніндегі күзет іс-шараларын жүзеге асыратын арнаулы мемлекеттік орган.

  • Осы Занда ҚР Президентінің Күзет қызметі күзетуге жататын

адамдар белгіленді: ҚР Президенті; ҚР Парламенті Сенатының Төрағасы; ҚР Парламенті Мәжілісінің Төрағасы; ҚР Премьер-Министрі;

  • Республика Президентінің зайыбы (жүбайы) және Президентпен

бірге тұратын басқа да отбасы мүшелері; ҚР Тұңғыш Президенті;

  • ҚР Тұңғыш Президентінің онымен бірге тұратын отбасы мүшелері

немесе оған еріп жүрушілер; ҚР экс-президенті; тізбесін ҚР Президенті бекітетін ҚР лауазымды адамдары; қауіпсіздігі ҚР аумағында болуы кезеңінде шет мемлекеттердің, шет елдер парламенттері мен үкіметтерінің басшылары; қауіпсіздігі ҚР аумағында болуы кезеңінде халықаралық ұйымдардың басшылары мен шет мемлекеттердің өзге де адамдары.

  • ҚР Президентінің Күзет қызметі күзететін объектілердің тізбесін. ҚР Президенті бекітеді.

ҚР Президентінің Күзет қызметінің негізгі міндеті толықтырылды: өз құзіретінің шегінде терроризммен күресті жүзеге асыру. 

Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi туралы

Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 3 қазандағы N 2483 Заңы 

МАЗМҰНЫ

Ескерту. ҚР 1997.06.19 N 134 Заңымен енгiзiлген толықтырулар мен өзгертулер 1998 жылғы 1 қаңтардан бастап күшiне кiредi.
Ескерту. Бүкiл мәтiн бойынша өзгерiстер енгiзiлдi — ҚР 2002.07.04 N 335 Заңымен.

Ескерту. Бүкiл мәтiн бойынша «әскери қызметшiлердiң», «әскери қызметшiсi», «әскери қызметшiсiнiң», «әскери қызметшiлерiнiң», «әскери қызметшiлерiне», «әскери қызметшiлерi», «әскери қызметшiлер», «әскери қызметшiсiне», «әскери қызметшiлерiн», «Әскери қызметшiлердiң» деген сөздер тиiсiнше «қызметкерлердiң», «қызметкерi», «қызметкерiнiң», «қызметкерлерiнiң», «қызметкерлерiне», «қызметкерлерi», «қызметкерлер», «қызметкерiне», «қызметкерлерiн», «Қызметкерлердiң» деген сөздермен ауыстырылды — ҚР 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

Осы Заң Қазақстан Республикасының Президентi Күзет қызметiнiң күзетiлетiн адамдардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi қызметiнiң мәртебесiн, өкiлеттiгiн және ұйымдастырылуын, сондай-ақ оның қызметiн бақылау мен қадағалауды айқындайды. 

1 тарау. Жалпы ережелер

1-бап. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi

Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi — Қазақстан Республикасының Президентiне тiкелей бағынатын және есеп беретiн, Қазақстан Республикасының ұлттық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ететiн күштерге жататын және осы Заңмен белгiленген құзырет шегiнде күзетiлетiн адамдар мен объектiлердiң қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi күзет iс-шараларын жүзеге асыратын арнаулы мемлекеттiк орган.
Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi мемлекеттiк мекеменiң ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға болып табылады, оның нақтылы және шартты атауы, мөрi, мөртаңбасы, белгiленген үлгiдегi мемлекеттiк тiлдегi және орыс тiлiндегi бланкiлерi, өзiнiң нышаны мен айырым белгiлерi, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шоттары болады.
Ескерту. 1-бапқа өзгерiс енгiзiлдi — ҚР Президентiнiң 1995.12.08 N 2674 заң күшi бар Жарлығымен, ҚР 1997.05.16 N 110, 2002.07.04 N 335, 2004.12.20 N 13 (2005.01.01 бастап қолданысқа енедi), 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

1-1-бап. Күзет iс-шаралары

Күзет iс-шаралары — күзетiлетiн адамдар мен объектiлердiң қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге бағытталған құқықтық, ұйымдастыру, жедел-iздестiру және техникалық шаралардың жиынтығы.
Күзетiлетiн адамдардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi күзет iс-шаралары терроризмге қарсы операцияларға жатады.
Күзетiлетiн адамдардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету бойынша терроризмге қарсы операция жүргiзген кезде Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметiнiң бастығы оралымды штабты басқаруды жүзеге асырады.
Ескерту. Заң 1-1-баппен толықтырылды — ҚР 2002.07.04 N 335, өзгерту енгiзiлдi — 2010.04.08 № 266-IV Заңдарымен.

1-2-бап. Күзетiлетiн адамдар

  1. Күзетiлетiн адамдар — Қазақстан Республикасының Конституциясына, Қазақстан Республикасының конституциялық заңдарына және осы Заңға сәйкес Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi күзетуге жататын адамдар.
    2. Мыналар күзетiлетiн адамдар болып табылады:
    1) Қазақстан Республикасының Президентi;
    2) Қазақстан Республикасы Парламентi Сенатының төрағасы;
    3) Қазақстан Республикасы Парламентi Мәжiлiсiнiң төрағасы;
    4) Қазақстан Республикасының Премьер-министрi;
    5) Республика Президентiнiң зайыбы (жұбайы) және Президентпен бiрге тұратын басқа да отбасы мүшелерi;
    6) Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентi — Елбасы;
    7) Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентiнiң — Елбасының онымен бiрге тұратын отбасы мүшелерi немесе оған ерiп жүрушiлер;
    8) Қазақстан Республикасының экс-президентi;
    9) тiзбесiн Қазақстан Республикасының Президентi бекiтетiн Қазақстан Республикасының лауазымды адамдары;
    10) қауiпсiздiгi Қазақстан Республикасының аумағында болуы кезеңiнде Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес қамтамасыз етiлетiн шет мемлекеттердiң, шет елдер парламенттерi мен үкiметтерiнiң басшылары;
    11) қауiпсiздiгi Қазақстан Республикасының аумағында болуы кезеңiнде Қазақстан Республикасы Президентiнiң немесе оның тапсыруымен Қазақстан Республикасы Президентi Әкiмшiлiгi Басшысының өкiмдерi негiзiнде қамтамасыз етiлетiн халықаралық ұйымдардың басшылары мен шет мемлекеттердiң өзге де адамдары.
    3. Осы баптың 2-тармағының 2), 3), 4) тармақшаларында аталған лауазымды адамдар тең жағдайда күзетiледi.
    4. Осы баптың 2-тармағының 1)-9) тармақшаларында аталған адамдар Қазақстан Республикасының Президентi Күзет қызметiнiң бастығына күзетушi адамдар қызмет мiндеттерiн тиiсiнше орындамаған жағдайда оларды ауыстыруды ұсынуға құқылы.
    Ескерту. Заң 1-2-баппен толықтырылды — ҚР 2002.07.04 N 335, өзгерту енгiзiлдi — ҚР 2010.06.14 № 290-IV (қолданысқа енгiзiлу тәртiбiн 2-б. қараңыз) Заңдарымен.

1-3-бап. Күзетiлетiн объектiлер

Күзетiлетiн объектiлер — күзетiлетiн адамдардың болуына арналған үйлер, құрылыстар мен ғимараттар, сондай-ақ оларға iргелес жатқан аумақ пен су айдыны.
Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi күзететiн объектiлердiң тiзбесiн Қазақстан Республикасының Президентi бекiтедi.
Ескерту. Заң 1-3-баппен толықтырылды — ҚР 2002.07.04 N 335 Заңымен.

2-бап. Қазақстан Республикасының Президентi Күзет қызметiнiң мiндеттерi

Президент Күзет қызметiнiң мiндеттерi:
— күзетiлетiн адамдардың жеке басының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету;
— күзетiлетiн адамдардың өмiрiне, денсаулығына, құқығына, бостандығына, жеке басының қадiр-қасиетiне және меншiгiне қарсы бағытталған қылмыс пен әкiмшiлiк құқық бұзушылықты анықтау, олардан сақтандыру және тыйып тастау;
— күзетiлетiн адамдардың меншiгiн күзету, күзетiлетiн объектiлерде және олар болатын басқа жерлерде қоғамдық тәртiп пен қауiпсiздiктi қамтамасыз ету;
— өз өкiлеттiгi шегiнде терроризмге қарсы iс-қимылды жүзеге асыру;
— күзетiлетiн адамдар мен объектiлерге төнген қатердi болжау және анықтау, одан сақтандыру мен залалсыздандыру жөнiндегi жедел шаралар жиынтығын жүзеге асыру болып табылады.
Ескерту. 2-бапқа өзгерiс енгiзiлдi — ҚР Президентiнiң 1995.12.08 N 2674 заң күшi бар Жарлығымен, 1997.05.16 N 110, 2002.07.04 N 335, 2010.04.08 № 266-IV Заңдарымен.

3-бап. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi жұмысының принциптерi

Қазақстан Республикасының Президентi Күзет қызметiнiң жұмысы заңдылық, гуманизм, адам құқықтары мен кәсiптiк этиканы құрметтеу принциптерiне сәйкес құрылады.
Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi өзiнiң алдында тұрған мiндеттердi басқа мемлекеттiк органдармен, лауазымды адамдармен және жекелеген азаматтармен өзара бiрлесе отырып шешедi.

4-бап. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi жұмысының құқықтық негiзi

Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi жұмысының құқықтық негiзiн Қазақстан Республикасының Конституциясы, осы Заң, Қазақстан Республикасының басқа да нормативтiк құқықтық актiлерi, сондай-ақ Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары құрайды.

4-1-бап. Қазақстан Республикасы Президентi Күзет қызметiнiң жұмысын ұйымдастыру

Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметiне басшылықты Қазақстан Республикасының Президентi лауазымға тағайындайтын, лауазымнан босататын және (немесе) арнаулы мемлекеттiк органдардағы қызметтен шығаратын Қазақстан Республикасы Президентi Күзет қызметiнiң бастығы жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Президентi Күзет қызметiнiң құрылымы мен штат санын Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi бастығының ұсынуы бойынша Республика Президентi бекiтедi.
Ескерту. Жаңа 4-1-баппен толықтырылды — ҚР 2002.07.04 N 335 Заңымен, өзгерiс енгiзiлдi — ҚР 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

Қазақстан Республикасының Президентi Күзет
қызметiнiң кадрлары

14-бап. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметiнiң кадрлар құрамы

Президенттiң Күзет қызметiнiң кадрларын қызметкерлер мен жұмыскерлер құрайды.
Президенттiң Күзет қызметiндегi қызмет пен жұмысқа өзiнiң моральдық және iскерлiк қасиеттерi, бiлiмi мен денсаулық жағдайы бойынша Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметiне жүктелген мiндеттердi орындауға қабiлеттi Қазақстан Республикасының азаматтары ерiктi негiзде қабылданады.
Президенттiң Күзет қызметiнiң штаттық санының лимитiн Президенттiң Күзет қызметi бастығының ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Президентi бекiтедi.
Президенттiң Күзет қызметi қызметкерлерiнiң санын осы мақсаттар үшiн бөлiнген қаражат шегiнде Президенттiң Күзет қызметiнiң бастығы белгiлейдi.
Ескерту. 14-бап жаңа редакцияда — ҚР 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

15-бап. Қазақстан Республикасы Президентi Күзет қызметiнiң қызметкерлерi

Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметiнде қызметте тұрған адамдар Президенттiң Күзет қызметiнiң қызметкерлерi болып табылады.
Президенттiң Күзет қызметiнiң қызметкерлерi Президенттiң Күзет қызметi кадрларында немесе қолданыстағы резервте тұрады.
Қызметкерлердi қолданыстағы резервке алу және олардың қызмет өткеру тәртiбiн Президенттiң Күзет қызметiнiң бастығы белгiлейдi.
Президенттiң Күзет қызметi күзететiн күзетiлетiн адамдардың, объектiлер мен көлiк құралдарының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мәселелерiн шешу үшiн мемлекеттiк органдарда және меншiк нысанына қарамастан ұйымдарда олардың келiсiмiмен белгiленген тәртiппен штаттағы лауазымдарды атқара тұру үшiн Президенттiң Күзет қызметiнiң қызметкерлерi арнаулы мемлекеттiк органдардағы қызметте қалдырыла отырып, iссапарға жiберiлуi мүмкiн.
Ескерту. 15-бап жаңа редакцияда — ҚР 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

16-бап. Қазақстан Республикасы Президентi Күзет қызметiнiң
жұмыскерлерi

Президенттiң Күзет қызметi жұмыскерлерiнiң еңбек қызметi Қазақстан Республикасының Еңбек кодексiмен және Қазақстан Республикасының мемлекеттiк қызмет туралы заңнамасымен реттеледi.
Ескерту. 16-бап жаңа редакцияда — ҚР 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

17-бап. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет
қызметi қызметкерлерiнiң құқықтық жағдайы

Президенттiң Күзет қызметiнiң қызметкерлерi қызметтiк мiндеттерiн атқару кезiнде билiк өкiлдерi болып табылады және мемлекеттiң қорғауында болады.
Президенттiң Күзет қызметiнiң қызметкерлерiне оның жеке басы мен өкiлеттiктерiн растау үшiн қызмет куәлiгi мен белгiленген үлгiдегi жетон берiледi. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi қызметкерлерiнiң қызметтiк әрекеттерiне тура және тiкелей бастықтарынан басқа ешкiмнiң де араласуына құқығы жоқ. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi қызметкерлерiнiң заңды талаптарын азаматтар мен лауазымды адамдар орындауға мiндеттi.
Қызметкерлердiң, Президенттiң Күзет қызметi қызметкерлерiнiң заңды талаптарын орындамау, олардың қызметтiк мiндеттерiн атқаруына кедергi келтiру, Президенттiң Күзет қызметiнiң қызметкерлерiн қорлау, оларға қатысты қарсылық көрсету, қатер төндiру немесе күш көрсету, олардың өмiрiне, денсаулығына, ар-намысы мен абыройына, мүлкiне қол сұғу, олардың өздерiне жүктелген мiндеттердi орындауына кедергi жасайтын басқа да әрекеттер, сондай-ақ Президенттiң Күзет қызметi қызметкерлерiнiң қызметтiк мiндеттерiн орындауына байланысты олардың отбасы мүшелерiнiң, жақын туыстарының өмiрiне, денсаулығына, ар-намысына, абыройына және мүлкiне қол сұғу Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген жауаптылыққа әкеп соғады.
Заңға көрiнеу қайшы келетiн бұйрық немесе нұсқау алған кезде Президенттiң Күзет қызметiнiң қызметкерi заңды басшылыққа алуға мiндеттi. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметiнiң қызметкерлерi партияларда, өзге де қоғамдық бiрлестiктерде тұруға, сондай-ақ қандай да бiр саяси партияға қолдау көрсетуге тиiс емес.
Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметiнiң қызметкерлерi, заңнамаға сәйкес оның лауазымдық мiндеттерi болып табылатын жағдайларды қоспағанда, өзге ақылы лауазымдарды атқаруға, кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыруға, коммерциялық ұйымның басшылық органының немесе қадағалау кеңесiнiң құрамына кiруге құқылы емес.
Ескерту. 17-бап жаңа редакцияда — ҚР 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

18-бап. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi
қызметкерлерiнiң қызметтiк мiндеттерi мен
құқықтары

  1. Қазақстан Республикасы Президентi Күзет қызметiнiң қызметкерлерi:
    1) алдарына қойылған мiндеттердi бiлiктiлiкпен және дәлме-дәл шешуге;
    2) кәсiптiк және құқықтық бiлiмнiң, дене күшi дайындығының, арнайы және жауынгерлiк даярлықтың қажеттi деңгейiн сақтап тұруға мiндеттi.
    2. Президенттiң Күзет қызметiнiң қызметкерлерi өздерiнiң қызметтiк мiндеттерiн атқару кезiнде қолданыстағы заңнамада көзделген шектерде және тәртiппен:
    1) күзет iс-шаралары өткiзiлетiн орындарда азаматтар мен лауазымды адамдардан белгiленген тәртiптiң сақталуын талап етуге;
    2) қылмыстарды, әкiмшiлiк құқық бұзушылықтарды анықтауға, олардың алдын алуға және жолын кесуге;
    3) қажет болған кезде азаматтар мен лауазымды адамдардың жеке басын куәландыратын құжаттарын тексеруге;
    4) құқық бұзған немесе қылмыстар жасаған жағдайда азаматтарды ұстауға, iшкi iстер органдарына, өзге де құқық қорғау немесе арнаулы мемлекеттiк органдардың қызметтiк үй-жайларына әкелуге;
    5) ұйымдарға, ал шұғыл жағдайларда азаматтарға да тиесiлi байланыс құралдарын қызмет мақсатында пайдалануға;
    6) қылмыстарды болғызбау, қылмыстар жасаған немесе олардың жасалуына күдiктi адамдарды қудалаумен ұстау үшiн, жедел медициналық жәрдем қажет адамдарды емдеу мекемелерiне жеткiзу үшiн, сондай-ақ оқиға болған жерге бару үшiн қызмет мақсатында ұйымдардың көлiк құралдарын (шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың дипломатиялық, консулдық және өзге де өкiлдiктерiне тиесiлi көлiк құралдарынан басқа) пайдалануға;
    7) егер кешеуiлдеу күзетiлетiн адамдар мен объектiлерге нақты қатер төндiруi мүмкiн болса, күзетiлетiн адамдар мен объектiлерге қатер төндiретiн қылмыстардың жолын кесу кезiнде, сондай-ақ осындай қылмыс жасаудағы күдiктiлердi қудалау кезiнде азаматтарға тиесiлi тұрғын үй-жайлар мен өзге де үй-жайларға, меншiк нысанына қарамастан, кәсiпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың (шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың дипломатиялық, консулдық және өзге де өкiлдiктерiнен басқа) аумақтары мен үй-жайларына кедергiсiз кiруге;
    8) күзетiлетiн адамдар мен объектiлердiң қауiпсiздiгi мақсатында «Жедел-iздестiру қызметi туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жедел-iздестiру iс-қимылдарын жасауға;
    9) күзетiлетiн адамдар мен объектiлердiң қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мақсатында көлiк пен жаяу жүргiншiлердiң көшелер мен жолдардағы қозғалысын уақытша шектеуге немесе бұған тыйым салуға, азаматтарды жерлердiң жекелеген учаскелерi мен объектiлерге жiбермеуге, олардың жерлердiң нақты учаскелерiнде немесе объектiлерде қалуын немесе бұл учаскелер мен объектiлерден кетуiн мiндеттеуге құқығы бар.
    Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi қызметкерлерiнiң дене күшiн, арнайы құралдарды, қару мен жауынгерлiк техниканы қолдануы Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асырады.
    Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi қызметкерлерiн олардың қызметтiк мiндеттерiне қатысы жоқ функцияларды орындау үшiн тартуға тыйым салынады.
    Ескерту. 18-бап жаңа редакцияда — ҚР 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

19-бап. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi
қызметкерлерiнiң жеке қауiпсiздiгi мен құқықтық
қорғалу кепiлдiктерi

Президенттiң Күзет қызметiнiң қызметкерi қызметтiк мiндеттерiн атқару кезiнде оны әкiмшiлiк ұстауға, сондай-ақ жеке қарап-тексеруге, оның өзiмен алып жүрген заттарын, пайдаланатын қызметтiк көлiк құралдарын қарап-тексеруге жол берiлмейдi.
Президенттiң Күзет қызметi қызметкерiнiң денсаулығы мен мүлкiне келтiрiлген залал, сондай-ақ Президенттiң Күзет қызметi қызметкерiнiң қызметтiк мiндеттерiн орындауға байланысты оның отбасы мүшелерi мен жақын туыстарының денсаулығы мен мүлкiне келтiрiлген залал бюджет қаражатынан толық көлемiнде өтелiп, кейiннен залал келтiрген адамнан толық көлемде өндiрiлiп алынады. Залалды өтеу тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайды.
Ескерту. 19-бап жаңа редакцияда — ҚР 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

20-бап. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет
қызметi қызметкерлерiнiң жауапкершiлiгi

Ескерту. 20-бап алып тасталды — ҚР 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

6 тарау. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметiн
қаржыландыру және материалдық-техникалық қамтамасыз ету

21-бап. Қазақстан Республикасы Президентi Күзет
қызметiнiң жұмысын қаржыландыру

Ескерту. 21-бап алып тасталды — ҚР 2012.02.13 N 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

22-бап. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет
қызметiн қаржыландыру, материалдық-техникалық
қамтамасыз ету

Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметiн қаржыландыру, материалдық-техникалық қамтамасыз ету Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен республикалық бюджет қаражаты есебiнен жүзеге асырылады.
Ескерту. 22-бап жаңа редакцияда — ҚР 2012.02.16 № 562-IV (алғашқы ресми жарияланған күнiнен бастап күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

7 тарау. Қорытынды және өтпелi ережелер

23-бап. Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет
қызметiнiң жұмысына бақылау жасау

Президенттiң Күзет қызметiнiң жұмысын Қазақстан Республикасының Президентi бақылайды, ол тексерушi органдарды тағайындайды, олардың мақсатын, мiндеттерi мен өкiлеттiгiн айқындайды, бақылау нысандары мен оларды жүзеге асыру тәртiбiн белгiлейдi.
Президенттiң Күзет қызметi мен оның жұмысы туралы ақпарат Қазақстан Республикасының Президентiне табыс етiледi.
Ескерту. 23-бапқа өзгерiс енгiзiлдi — ҚР 2002.07.04 N 335 Заңымен.

24-бап. Прокурорлық қадағалау

Президенттiң Күзет қызметiнiң жұмысында Қазақстан Республикасы заңдарының қолданылуын қадағалауды бас прокурор мен ол арнайы уәкiлдiк берген прокурорлар жүзеге асырады.
Ескерту. 24-бапқа өзгерту енгiзiлдi — ҚР 2010.04.08 № 266-IV Заңымен.

25-бап. Осы Жарлықты жүзеге асыру мен күшiне енгiзу
тәртiбi

Ескерту. 25-бап алынып тасталды — ҚР 2002.07.04 N 335 Заңымен.

Қазақстан Республикасының
Президентi

1991 жылы Қазақстан Республикасы өзінің тәуелсіздігін жариялап әлемдік қауымдастыққа кіре отырып жаңа демократиялық принціптегі мемлекеттілік ұстанымды қолға алған кезде Кеңес Одағы республикасының көптеген мемлекеттік басқару органдарын тәуелсіз мемлекет аясында қайта құру мәселесі алда тұрды, ал кейбір органдар жаңадан құрылды.Қазіргі уақытта өткен он жылдықтарға көзжүгіртсек, жаңа мемлекеттік органды, Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметін құру мәселесі уақыттың, заманның талап еткенін көпшілік біле бермейді. Қазақ КСР ҰҚК 9 бөлімін жеке құрылым ретінде бөліп шығаруға көпшілік қарсылық білдіргенін қазіргі әркеттегі қызметкерлердің еске алуынан білеміз. Алайда халық қалауымен сайланған еліміздің бірінші Президентінің шешімімен ел басының қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, басқа органдардан тәуелсіз жаңа құрылым құрылды.Қазақстан Республикасының Президентінің 1992 жылғы 6 ақпандағы №598 рс өкімі бойынша Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметі құрылды. Өкімде көрсеткендей, ҚР басқармасы және мемлекеттің жоғарғы органдары басшыларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында ҚР ҰҚК Күзет бөлімі базасында ( бұрынғы Қазақ КСР ҰҚК 9 бөлімі), ҚР Президентінің Аппарат басшысына және ҚР Министрлер кабинетіне бағынышты Күзет қызметі деген арнайы әскери құрылым құрылды. Содан соң Күзет қызметі Ел басының тікелей бағынышына өтті.Күзет қызметінің қызметін қамтамасыз ету мақсатында, Министрлер кабинетінің 1992 жылғы 30 сәуірдегі №403-2қ қаулысы бойынша ҚР ҰҚК күзет бөлімінің қызметкерлері Күзет қызметіне өтті, сондай-ақ қару-жарақ табілді міндеттілікке сәйкес, оқ дәрілер және басқада әскери заттар өтеусіз негізде тапсырылды.1995 жылдың қазан айында ҚР ПКҚ құрамына ҚР ҰҚК үкімет байланыс Агентігі мен Республикалық Ұлан енгізілді, бірақ өте келе қайта бөлініп шықты. 1997 –1999 жылдар аралығында Күзет қызметі еліміздің жаңа астанасына толығымен көшті.Күзет қызметі өзінің қызметін Қазақстан Республикасы Конституциясының 44 бабына және ҚР “ Қазақстан Республикасы Президентінің күзет қызметі туралы” заңдарына сәйкес жүзеге асырады.Қазақстан Республикасының күзет қызметі мемлекеттік орган ретінде, арнайы әскери құрылым және Республика Президентіне тікелей бағынышты болып табылады. Сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентінің қауіпсіздігін және Президенттің бекітілген тізімі бойынша мемлекеттің жоғары лауазымды тұлғаларының және шетел мемлекеттерінің, үкімет басшылары және халықаралық ұйымдардың басшылары Қазақстан Республикасына іс сапармен келгенде қауіпсіздіктерін қамтамасыз етуге бағытталған. 

Күзет қызметінің алдына қойған тапсырмалары «Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметі туралы» Заңда нақты көрсетілген: 

— күзетілетін тұлғалардың жеке қауіпсіздігін қамтамасыз ету; 

— күзетілетін тұлғалардың меншігіне және беделіне, еркіндігіне, құқығына, денсаулығына, өміріне қарсы бағытталған әкімшілік құқықбұзушылық және қылмыстарды ашу, жолын кесу және ескерту; 

— күзетілетін тұлғалардың қызмет бөлмелерінде және басқа да қатынайтын объектілерде және қоғамдық тәртіпті және меншігін күзетуді қамтамсыз етеді. 

— күзетілетін тұлғаларға және күзететін объектілерге төнген қауіптерді ашу және болжау, сондай-ақ оларды ескерту және жою үшін кешенді жедел іс шараларды жүзеге асырады.Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметінің қызметі адам құқықтарын құрметтеу және кәсіби этикалық негізде, гуманистік, заңдылық принціптерге сәйкес құралады.Қазақстан Республикасы Президентінің күзет қызметі алдына қойған тапсырмаларды жекелеген азаматтармен және ұйымдармен, лауазымды тұлғалармен және мемлекеттің басқа да органдарымен бірлесе отырып шешеді.Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметінің құқықтық негіздегі қызмет барысын ҚР Конституциясы және Қазақстан Республикасының халықаралық келісімдері құрайды.Күзет қызметі қысқа мерзім аралығында құрылды. Уақытты ұзарту мүмкін болмады, қызметкерлер тәжірибені қызмет барысында алды. Елбасымыз Қазақстан мемлекеті егемендігін алған соң, алғашқы тәуелсіз жылдар кезеңінде әлемдік қауымдастық мүшесіне кіру мақсатында халықаралық қатынастарда ұдайы болып отырды. Сол уақыт аралығында шетелдердің мемлекет басшылары бірінен соң бірі аранайы шақырулармен келіп жатты. Күзет қызметінің қызметкерлері қатаң тәртіппен жұмыс істей отырып кәсіби шеберлікпен тәжірибеленді. Күзет қызметі қысқа мерзім ішінде күзетілетін тұлғалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етудің өзіндік жүйесін құрды. Осылайша дербес мемлекеттік құрылым ретінде құрылды.Күзет қызметі элиталы әскери құрылым ретінде, өзінің атауы немесе жеңілдіктерінің арқасында емес, мемлекеттің қауіпсіздігі мен Елбасының қауіпсіздігін қамтамсыз етудегі шешетін тапсырмалардың негізінде есептеледі.Күзет қызметі күзетілетін тұлғалардың қауіпсіздігін қамтамсыз ететін біртұтас кешен болып табылады. Күзет қызметі өзінің шешетін тапсырмаларына сәйкес құрылымдық бөлімшелерден құралады.ҚР ПКҚ үміткерлерді (кандидат) зеріттеп алу жұмысы Қызметтің қызметкерлеріне жүктелген міндеттемелер мен жауапкершіліктеріне сәйкес жүзеге асырылады. Үміткерлердің физикалық дене бітімі ғана емес олардың интелектуалды ой- өрісі, айналадағы болып жатқан жағдайларға дұрыс баға беруі және дұрыс шешім қабылдай алатындықтары да ескеріледі.Әскери қызметке қабылданған барлық әскери қызметкерлер уақыт өте қызмет барысында қажетті арнайы дайындықтардан өтеді. Яғни Таулы аймақтарда шаңғы тебу, атқа мініп жүре білу және су астында жүзу курстарынан өтеді. Олар тәуліктің кез-келген уақтында, жедел жағдайларда күзетілетін тұлғаларды физикалық тұрғыдан қорғай алулары керек.Күзет қызметі қызметкерлерінің кәсіби дайындықтарының жоғарғы деңгейлігі ТМД елдерінің арнайы қызметтерінің қатысуымен өтетін жарыстар мен Республикамыздың мемлекеттік оргнадар арасында өтетін жарыстарда жүлделі орындар алғандықтарынан көрінеді.Күзет қызметінде штат бойынша кинологтарда қызмет атқарады. Бөлімшеде жарылғыш құрылғыларды таба білетін және зиянсыздандыратын арнайы жинақталған кешенді құралдар бар. «Мерседес» микроавтобус көлігіне жинақталып орналасқан. Ол соңғы үлгідегі техникамен жабдықталған. Мини роботпен қол жетпейтін кеңістіктерді тексеруге болады және жарылғыш заттарды зиянсыздандырады. Сондай-ақ медициналық қызметтің қызметкерлері күзетілетін тұлғалар қатынайтын объектінің және жейтін тағамдардың санитарлық эпидемиологиялық жағдайын тексере отырып бактериологиялық, радиологиялық және басқада анализдер жүргізеді. Аталған бөлімше қызметкерлері күзетілетін тұлғалар қатынайтын объектіге кіріп шығу жұмыстарын ұйымдастырады және жүктелген міндетемелерге сай шетелдік күзетілетін тұлғалардың қауіпсіздігін қамтамсыз етеді.

Бөлімше қызметкерлеріне қауіпсіздікті қамтамасыз ету шараларын жоғарғы деңгейде өткізгендіктері үшін, шетелдік күзетілетін тұлғалар тарапынан бірнеше рет алғыс жарияланған.Күзет қызметінің құрылуы жас мемлекеттіміздің дамуы мен нығаюы кезеңімен тұспа-тұс. Кемшіліктер де аз еместі.

Қылмыстық жауапкершілікті ауырлататын және жеңілдететін мән–жайлар

By
Admin
-
0

СӨЖ           

Тақырыбы:  Қылмыстық жауапкершілікті ауырлататын және жеңілдететін мән – жайлар.

 

Аса қажеттілік-адамның немесе өзге де адамдардың өмiрiне, денсаулығына, құқықтары мен заңды мүдделерiне, қоғамның немесе мемлекеттiң мүдделерiне тiкелей қатер төндiретiн қауiптi жою үшiн зиян келтiру, егер бұл қауiптi өзге амалдармен жою мүмкiн болмаса және бұл ретте аса қажеттiлiк шегiнен шығуға жол берiлмесе, қылмыстық құқық бұзушылық болып табылмайды.Төнген қауіптің сипаты мен дәрежесіне және қауіп жойылған жағдайға анық сәйкес келмейтін зиян келтіру, құқық қорғау мүдделеріне болдырмай тасталған зиянға тең немесе оған қарағанда неғұрлым елеулі зиян келтірілген жағдайда, аса қажеттілік шегінен шығу деп танылады. Мұндай шектен шығу тек қасақана зиян келтiрiлген жағдайларда ғана жауаптылыққа әкеп соғады.

Қажетті қорғаныс- қорғанушының және басқа да адамдардың жеке басы мен құқықтарын, сондай-ақ қоғамның және мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін қоғамға қауіпті қолсұғушылықтан, оның ішінде қолсұғушы адамға зиян келтіру жолымен заңды түрде қорғау. Қажеттi қорғаныс жағдайында, яғни қорғанушының немесе өзге де адамдардың жеке басын, тұрғынжайын, меншiгiн, жер учаскесiн және басқа да құқықтарын, қоғамның немесе мемлекеттiң заңмен қорғалатын мүдделерiн қолсұғушыға зиян келтiру арқылы қоғамға қауіпті қолсұғушылықтан қорғау кезiнде қолсұғушы адамға зиян келтiру, егер бұл ретте қажеттi қорғаныс шегінен шығуға жол берілмеген болса, қылмыстық құқық бұзушылық болып табылмайды. Тұрғын үйге, үй-жайға басып кірумен ұштасқан өзге де қолсұғушылыққа тойтарыс беру кезінде адамға зиян келтіру, сондай-ақ егер қорғанушы қолсұғушылықтың кенеттен болуы салдарынан шабуыл қаупінің дәрежесі мен сипатын объективті бағалай алмаса, қажетті қорғаныс шегінен шығу болып табылмайды. 

Қылмыстық процесс — күрделі процесс, оған әр түрлі адамдар қатысады. Қылмысқа қатысушыларды үш топқа бөлуге болады.1. Қылмыстық процеске қатысушы мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар. Оларға сот және мемлекеттік органдар мен қылмыстық қудалау қызметін жүзеге асыратын лауазымды тұлғалар жатады (прокурор, тергеу бөлімінің бастығы, тергеуші, анықтау органы, анықтау органының бастығы, анықтаушы).2. Өз құқықтары мен мүдделерін немесе өздері білдіретін құқықтар мен мүдделерді қорғап процеске қатысушылар (күдікті, айыпталушы, қорғаушы, жәбірленуші, жеке айыпталушы, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер, кімелеттік жасқа толмаған айыпталушының (күдіктінің) заңды өкілдері, жәбірленушінің, азаматтық талапкер мен жеке айыптаушының өкілдері, азаматтық жауапкердің өкілдері).

Қылмыстық жаза — мемлекеттік күштеу шараларының бірі болып табылады және ол мемлекеттік қылмыспен қарсы күрес жүргізу құралдары бірі ретінде қолданылады. Мемлекеттік қылмысқа қарсы күрес жүргізуде әр түрлі ұйымдастырушылық, тәрбиелік, экономикалық рухани шаралардың барлық түрін кеңінен қолдана отырып, қылмыстан сақтандыру мәселелеріне ерекше көңіл бөледі. Сондықтан да біздің жас тәуелсіз мемлекетіміз қылмысқа қарсы күрес қылмыстық жазаны қолдануға ең негізгі басты күрес деп санамайды. 
Жазаның мақсаты — әлеуметтiк адiлеттiлiктi қалпы¬на келтiру, сондай-ақ сотталған адамдарды түзеу, сондай-ақ, сот¬талғандарды да, басқа адамдарды да жаңа қылмыстарды icтеуден алдын ала сақтандыру екендiгi айтылған. Әлеуметтiк әдiлеттiлiктi қалпына келтiру, соттаған адамға жаза тағайындау және жазаны орындау арқылы оны түзеу, cөйтіп жаңа қылмыс icтеуден оны сақтандыру жазаның арнаулы eскepтyi болып табылады.                                          

Орынды тәуекел-егер әрекеттер қазіргі ғылыми-техникалық білімдерге сәйкес келсе, ал қойылған мақсатқа, тәуекелге байланыссыз, әрекеттерсіз жетуге мүмкіндік болмаса және тәуекелді пайдаланған адам заң қорғайтын мүдделерге зиян келтірмеудің барлық мүмкін шараларын қолданса, тәуекел орынды деп танылады. Егер ол адамдардың өміріне, денсаулығына көрінеу қатер төндіретін, экологиялық апатқа немесе өзге де зардаптарға апарып соқтыратын болса, тәуекел орынсыз деп танылады. Заңға сәйкес орынды тәуекелге байланысты әрекеттер екі түрлі шартқа  байланысты қылмыс болып табылмайды. Бұл шарттарды екі түрлі топқа бөлуге болады. Бірінші топқа тәуекел әрекеттерін қолдануға негіз болатын шарттар, ал екінші топқа сол әрекеттің өзін сипаттайтын шарттар жатады.

ҚР президенттік күзет қызметі: оның қызметі мен ұйымдастырылуының қағидалары, функциялары

By
Admin
-
0

 

ҚР президенттік күзет қызметі

2.    ҚР Мемлекеттік күзет қызметiнiң жұмысын ұйымдастыру

3.    ҚР Мемлекеттік күзет қызметiнiң мiндеттерi мен құқықтары

4.    ҚР Мемлекеттік күзет қызметiнiң күш жұмсауы, арнаулы құралдар, атыс қаруы мен жауынгерлiк техниканы қолдануы

5.    Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметiнiң кадрлары

6.    Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiн
қаржыландыру және материалдық-техникалық қамтамасыз ету

  1. Қорытынды және өтпелi ережелер

 

 Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет – ҚР Президентінің 1995ж. Жарлығымен мемлекеттік орган ретінде ҚР Президентіне тікелей бағынатын арнайы әскери құрама болып құрылды.

  • ҚР 2002 ж. 4 шілдедегі Заңымен мемлекеттік органның құқықтық мәртебесі белгіленді
  • ҚР Президентінің Күзет қызметі —ҚР
  • Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін, ҚР ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін күштерге жататын және осы Заңмен белгіленген құзірет шегінде күзетілетін адамдар мен объектілердің қауіпсізідігін қамтамасыз ету жөніндегі күзет іс-шараларын жүзеге асыратын арнаулы мемлекеттік орган.
  • Осы Заңда ҚР Президентінің Күзет қызметі күзетуге жататын
  • адамдар белгіленді: ҚР Президенті; ҚР Парламенті Сенатының Төрағасы; ҚР Парламенті Мәжілісінің Төрағасы; ҚР Премьер-министрі;
  • Республика Президентінің зайыбы (жұбайы) және Президентпен
  • бірге тұратын басқа да отбасы мүшелері; ҚР Тұңғыш Президенті;
  • ҚР Тұңғыш Президентінің онымен бірге тұратын отбасы мүшелері
  • немесе оған еріп жүрушілер; ҚР экс-президенті; тізбесін ҚР Президенті бекітетін ҚР лауазымды адамдары; қауіпсіздігі ҚР аумағында болуы кезеңінде шет мемлекеттердің, шет елдер парламенттері мен үкіметтерінің басшылары; қауіпсіздігі ҚР аумағында болуы кезеңінде халықаралық ұйымдардың басшылары мен шет мемлекеттердің өзге де адамдары.
  • ҚР Президентінің Күзет қызметі күзететін объектілердің тізбесін. ҚР Президенті бекітеді.
  • ҚР Президентінің Күзет қызметінің негізгі міндеті толықтырылды: өз құзыретінің шегінде терроризммен күресті жүзеге асыру.

1.Жалпы ережелер

1-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі – Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін күштерге жататын, Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметі мен Қазақстан Республикасы Республикалық ұланының функцияларын атқаратын және Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген құзырет шегінде күзетілетін адамдар мен объектілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі күзет іс-шараларын жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін арнаулы мемлекеттік орган.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі мемлекеттік мекеменің ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға болып табылады, оның нақты және шартты атаулары, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленген мөрлері, мөртаңбалары, белгіленген үлгідегі мемлекеттік тілдегі және орыс тіліндегі бланкілері, өзінің рәмізі мен айырым белгілері, туы, жалауы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес шоттары болады. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі туының, жалауының, рәмізінің және айырым белгілерінің сипаттамасын Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді.
Ескерту. 1-бап жаңа редакцияда — ҚР 04.07.2014 N 233-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

1-1-бап. Күзет іс-шаралары

Күзет іс-шаралары — күзетілетін адамдар мен объектілердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған құқықтық, ұйымдастырушылық, жедел-іздестіру және техникалық шаралардың жиынтығы.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің бастығы күзет іс-шараларын өткізу жөніндегі республикалық жедел штабтың басшысы болып табылады.
Күзет іс-шараларын өткізу жөніндегі облыстық, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жедел штабының басшысын Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің бастығы күзет іс-шараларын өткізу жөніндегі республикалық жедел штабтың құрамына кіретін мемлекеттік органдардың немесе олардың аумақтық органдарының өкілдері қатарынан айқындайды.
Күзетілетін адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі бастығының шешімі бойынша осы Заңға және «Терроризмге қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес терроризмге қарсы операциялар шеңберінде жүргізіледі.
Ескерту. Заң 1-1-баппен толықтырылды — ҚР 2002.07.04 № 335 Заңымен, жаңа редакцияда — ҚР 2013.01.08 № 63-V (алғашқы ресми жариялағанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1-2-бап. Күзетілетін адамдар

  1. Күзетілетін адамдар — Қазақстан Республикасының Конституциясына, Қазақстан Республикасының конституциялықзаңдарына және осы Заңға сәйкес Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі күзетуге жататын адамдар.
    2. Мыналар күзетілетін адамдар болып табылады:
    1) Қазақстан Республикасының Президенті;
    2) Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының төрағасы;
    3) Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің төрағасы;
    4) Қазақстан Республикасының Премьер-министрі;
    5) Республика Президентінің зайыбы (жұбайы) және Президентпен бірге тұратын басқа да отбасы мүшелері;
    6) Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті — Елбасы;
    7) Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің — Елбасының онымен бірге тұратын отбасы мүшелері немесе оған еріп жүрушілер;
    8) Қазақстан Республикасының экс-президенті;
    9) тізбесін Қазақстан Республикасының Президенті бекітетін Қазақстан Республикасының лауазымды адамдары;
    10) қауіпсіздігі Қазақстан Республикасының аумағында болуы кезеңінде Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес қамтамасыз етілетін шет мемлекеттердің, шет елдер парламенттері мен үкіметтерінің басшылары;
    11) қауіпсіздігі Қазақстан Республикасының аумағында болуы кезеңінде Қазақстан Республикасы Президентінің немесе оның тапсыруымен Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігі Басшысының өкімдері негізінде қамтамасыз етілетін халықаралық ұйымдардың басшылары мен шет мемлекеттердің өзге де адамдары.
    3. Осы баптың 2-тармағының 2), 3), 4) тармақшаларында аталған лауазымды адамдар тең жағдайда күзетіледі.
    4. Осы баптың 2-тармағының 1)-9) тармақшаларында аталған адамдар Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің бастығына күзетуші адамдар қызмет міндеттерін тиісінше орындамаған жағдайда оларды ауыстыруды ұсынуға құқылы.
    Ескерту. Заң 1-2-баппен толықтырылды — ҚР 2002.07.04 № 335, өзгерту енгізілді — ҚР 2010.06.14 № 290-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз) Заңдарымен.

1-3-бап. Күзетілетін объектілер

Күзетілетін объектілер — күзетілетін адамдардың болуына арналған үйлер, құрылыстар мен ғимараттар, сондай-ақ оларға іргелес жатқан аумақ пен су айдыны.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі күзететін объектілердің тізбесін Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді.
Ескерту. Заң 1-3-баппен толықтырылды — ҚР 2002.07.04 № 335 Заңымен.

2-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің мiндеттерi

Мыналар:
1) Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің – Елбасының және басқа да күзетiлетiн адамдардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету;
2) күзетiлетiн адамдардың өмiрiне, денсаулығына, құқықтарына, бостандықтарына, жеке басының қадiр-қасиетiне және меншiгiне қарсы бағытталған құқық бұзушылықтарды анықтау, олардың алдын алу және жолын кесу;
3) күзетілетін объектілерде және күзетілетін адамдар болатын басқа да жерлерде олардың меншігін күзету, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
4) өз өкілеттіктері шегінде терроризмге қарсы іс-қимылды жүзеге асыру;
5) күзетiлетiн адамдар мен объектiлерге төнетін қатерлердi болжау және анықтау, олардың алдын алу және залалсыздандыру жөнiндегi жедел шаралар кешенін жүзеге асыру;
6) Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Туының және Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасының эталондарын күзетуді жүзеге асыру және рәсімдік және хаттамалық іс-шараларды атқаруға қатысу Мемлекеттік күзет қызметінің мiндеттерi болып табылады.
2. Қазақстан Республикасының заңдарында және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерінде Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің өзге де мiндеттерi белгіленуі мүмкін.
Ескерту. 2-бап жаңа редакцияда — ҚР 04.07.2014 N 233-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

3-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметi жұмысының принциптерi

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң жұмысы заңдылық, гуманизм, адам құқықтары мен кәсiптiк этиканы құрметтеу, дара басшылық принциптерiне сәйкес құрылады.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi өзiнiң алдында тұрған мiндеттердi басқа мемлекеттiк органдармен, лауазымды адамдармен және жекелеген азаматтармен өзара бiрлесе отырып шешедi.
Ескерту. 3-бапқа өзгеріс енгізілді — ҚР 04.07.2014 N 233-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

4-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметi жұмысының құқықтық негiзi

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi жұмысының құқықтық негiзiн Қазақстан Республикасының Конституциясы, осы Заң, Қазақстан Республикасының басқа да нормативтiк құқықтық актiлерi, сондай-ақ Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары құрайды.

4-1-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметінің жұмысын ұйымдастыру

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiне басшылықты Қазақстан Республикасының Президентi лауазымға тағайындайтын, лауазымнан босататын және (немесе) арнаулы мемлекеттік органдардағы қызметтен шығаратын Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің бастығы жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің құрылымы мен штат санын Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі бастығының ұсынуы бойынша Республика Президенті бекітеді.
Ескерту. Жаңа 4-1-баппен толықтырылды — ҚР 2002.07.04 № 335 Заңымен, өзгеріс енгізілді — ҚР 2012.02.13 № 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

2.Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң жұмысын ұйымдастыру

Ескерту. 2 тарау алынып тасталды — ҚР 2002.07.04 № 335 Заңымен.

3.Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң мiндеттерi мен құқықтары

8-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметiнiң мiндеттерi

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң мiндетi:
1) күзетiлетiн адамдардың өмiрiне, денсаулығына, құқықтарына, бостандықтарына, жеке басының қадiр-қасиетiне және меншiгiне қолсұғатын құқық бұзушылықтарды болдырмау және олардың жолын кесу; бұлардың ықтимал жасалуына ықпал ететiн мән-жайларды анықтау және өз құқықтары шегiнде оларды жою үшiн шаралар қолдану;
2) құқық бұзушылықтардан және жазатайым оқиғалардан зардап шеккен, сондай-ақ дәрменсiз күйде не денсаулығы мен өмiрiне қауіпті өзге де жағдайда болатын күзетiлетiн адамдарға көмек көрсету. Күзетiлетiн адамдарға медициналық қызмет көрсетумен байланысты ұйымдастырушылық мәселелерді шешуге өз құзыреті шегінде қатысу;
3) күзетiлетiн адамдардың жеке басының қауiпсiздiгiне немесе күзетілетін объектілерде және олар болатын басқа да жерлерде қоғамдық қауiпсiздiкке қатер төндiретiн дайындалып жатқан құқық бұзушылықтар мен оқиғалар жөніндегі мәлiмдеулердi, хабарларды және келiп түсетін өзге де ақпаратты қабылдап алу, заңнамада көзделген шараларды уақтылы қолдану;
4) күзетiлетiн адамдардың өмiрiне, денсаулығына, құқықтарына, бостандықтарына, жеке басының қадiр-қасиетi мен меншiгiне қарсы қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамдарды анықтау мен iздестiруде құқық қорғау органдарына жәрдем көрсету;
5) күзетiлетiн адамдардың күзетілетін объектілерде және олар болатын басқа да жерлерде қоғамдық тәртiппен қауiпсiздiктi қамтамасыз ету;
6) күзетiлетiн адамдардың көлiктiң барлық түрiнде жүрiп-тұру қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету, күзетiлетiн адамдардың жүрiп-тұруы үшiн бөлiнетiн автомобиль және басқа көлiк құралдарының жүрiс қауiпсiздiгi саласында қолданылып жүрген белгiленген ережелердi, нормативтер мен стандарттарды сақтау және сақталуын бақылау;
7) авариялар, апаттар, өрт, табиғат зiлзалалары және басқа төтенше жағдайлар кезiнде күзетiлетiн адамдарды құтқару және оларға алғашқы медициналық көмек көрсету жөнiнде, сондай-ақ күзетiлетiн адамдардың жеке мүлкiн және күзетiлуге тиiс әрi қараусыз қалған өзге де мүлiктi күзету жөнiнде шұғыл шаралар қолдану; Қазақстан Республикасы аумағында немесе жекелеген жерлерде төтенше немесе әскери жағдай енгiзiлген ретте заңға сәйкес күзетiлетiн адамдарға қатысты осындай жағдайдағы құқықтық режимнiң қамтамасыз етiлуiне, сондай-ақ эпидемия мен эпизоотия кезiнде күзетiлетiн адамдарға қатысты карантиндiк шаралар жүргiзiлуiне қатысу;
8) Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентін – Елбасын байланыспен қамтамасыз етуді, президенттік байланыс жүйелерінің қауіпсіздігін, сондай-ақ оның ақпараттан оқшау қалуына жол бермеу жөніндегі іс-шаралар кешенін жүргізуді ұйымдастыру. Президенттік байланыспен қамтамасыз ету жөніндегі өзара іс-қимылды ұйымдастыру тәртібі мемлекеттік органдар мен ұйымдардың бірлескен бұйрықтарымен айқындалады;
9) азаматтарға, кәсiпорындарға, ұйымдар мен мекемелерге олардың байланыс құралдарын, көлiгi мен үй-жайларын қызмет мақсатында пайдалануға байланысты келтiрiлген зиянды белгiленген тәртiппен өтеу.
Ескерту. 8-бапқа өзгерістер енгізілді — ҚР Президентінің 1995.12.08 N 2674 заң күші бар Жарлығымен, ҚР 1997.05.16 № 110, 2002.07.04 № 335; 04.07.2014 N 233-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

9-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметiнiң құқықтары

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiне өзiне жүктелген мiндеттердi орындауы үшiн мынадай құқықтар берiледi:
1) күзетілетін объектілерге кіру (көлікпен кіру) кезінде және олардан шығу (көлікпен шығу) кезінде азаматтарды (күзетілетін адамдарды қоспағанда) жеке жете тексеру, олардың алып жүрген заттарын жете тексеру, көлік құралдарын және олармен алып өтетін заттарды, оның ішінде техникалық құралдар қолданыла отырып жете тексеру жүргізу. Күзетілетін объектілерге заттар мен заттектерді алып өтуге тыйым салу. Күзетілетін объектілерге алып өтуге тыйым салынған заттар мен заттектердің тізбесін Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің бастығы айқындайды;
1-1) Күзет іс-шараларын жүргізу кезінде фактілер мен оқиғаларды суретке түсіруді, дыбысжазбаны, кино және бейне түсірілімді жүзеге асыру.
2) күзетiлетiн адамдардың өмiрiне, денсаулығына, құқығына, бостандығына, жеке басының қадiр-қасиетi мен меншiгiне қол сұғатын құқық бұзушылықтың жасалуына итермелейтiн жағдаяттарды жою жөнiнде ұсыныстар және (немесе) нұсқамалар енгiзу;
2-1) жеке және заңды тұлғаларды тексеруді және оларды күзетілетін адамдар мен объектілерді күзету және оларға қызмет көрсету жөніндегі жұмысқа жіберуді жүзеге асыру;
2-2) терроризмге қарсы операцияға қатысу және терроризмге қарсы операцияның құқықтық режимін қамтамасыз ету кезінде «Терроризмге қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасының Заңында көзделген шараларды және уақытша шектеулерді қолдану;
2-3) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген өкілеттіктер шегінде анықтау жүргізу;
3) ұйымдардың, әскери құрамалардың қызметтiк үй-жайларын, сондай-ақ азаматтардың тұрғын және басқа үй-жайларын, олардың көлiк, байланыс құралдарын және өзге мүлкiн уағдаластық негiзде пайдалану;
4) белгiленген тәртiппен мемлекеттік органдардан меншiк нысанына қарамастан ұйымдардан және әскери құрамалардан өзiне жүктелген мiндеттi орындауға қажеттi ақпаратты сұрату және алдырту;
5) күзетілетін адамдар келуге арналған үйлерде, құрылыстарда, ғимараттарда, оларға іргелес жатқан аумақтарда, сондай-ақ күзетілетін объектілерде санитариялық-гигиеналық, экологиялық, радиациялық, биологиялық, химиялық және эпидемияға қарсы бақылауды ұйымдастыру және жүзеге асыру;
5-1) күзетілетін адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, күзетілетін объектілерді күзету және қорғау бойынша жауынгерлік кезекшілікті ұйымдастыру және атқару, күзет іс-шараларын ұйымдастыру және өткізу тәртібін, сондай-ақ күзет іс-шараларына қатыстыруға тартылатын күштер мен құралдардың құрамын мемлекеттік органдармен келісім бойынша айқындау;
6) өз қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету;
7) Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң арнайы даярлықтан өткен қызметкерлерiне табель қаруы мен арнаулы құралдар сақтауына, тағынып жүруiне рұқсат беру;
8) күзет шараларын ұйымдастыру мен жүргiзу үшiн қызметкерлерiн Республикадан тыс жерлерге iссапарға жiберу;
9) Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлiгi, Iшкi iстер министрлiгi, Ұлттық қауiпсiздiк комитетi қарауындағы оқу орындары мен ғылыми-зерттеу мекемелерiнде, сондай-ақ басқа мемлекеттердiң оқу орындарында, соның iшiнде арнаулы оқу орындарында уағдаластық негiзде кадрлар даярлау мен бiлiктiлiгiн арттыруды жүзеге асыру;
9-1) Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің, Қарулы Күштерінің, басқа әскерлері мен әскери құралымдарының, құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдарының, сондай-ақ халықаралық шарттарға сәйкес шет мемлекеттердің арнаулы қызметтерінің қызметкерлері мен әскери қызметшілерін қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласында оқытуды, даярлауды және қайта даярлауды жүзеге асыру;
10) баланста тұрған объектiлердi пайдалану мен оларға техникалық күтiмдi қамтамасыз ету, бұларды санитарлық-гигиеналық, экологиялық және эпидемияға қарсы бақылауды ұйымдастыру;
10-1) Мемлекеттік күзет қызметінің орналасу орнынан тыс жерде уәкілетті органда есептік тіркеуге жатпайтын айрықшаланған бөлімшелер құру;
11) күзетiлетiн адамдардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуде сiңiрген еңбегi үшiн азаматтарды ынталандыру, оларды заңдарда белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасының мемлекеттiк наградаларына ұсыну;
12) Қазақстан Республикасының азаматтарын ерiктiлiк негiзiнде Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң штаттан тыс қызметкерлерi ретiнде қызметке тарту;
13) күзет іс-шараларына қатысу үшін қажет болғанда ішкі істер органдарының, арнаулы мемлекеттік органдардың, сондай-ақ басқа да мемлекеттік органдардың күштерi мен құралдарын тарту. Мемлекеттік органдарды күзет іс-шараларына қатысуға тарту тәртібі бірлескен нормативтік құқықтық актілермен бекітіледі.
Күзетiлетiн адамдарының қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мәселелерiн шешуде Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiн ұйымдастырушы әрi үйлестiрушi орган болып табылады.
Ескерту. 9-бапқа өзгерістер енгізілді — ҚР 2002.07.04 № 335, 2010.04.08 № 266-IV, 2012.02.13 № 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2013.01.08 № 63-V (алғашқы ресми жариялағанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.07.2014 N 233-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

4.Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметiнiң күш жұмсауы, арнаулы құралдар, атыс қаруы мен жауынгерлiк техниканы қолдануы

10-бап. Күш жұмсау, арнаулы құралдар, қару мен
жауынгерлiк техниканы қолдану шарттары мен
шектерi

Ескерту. 10-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді — ҚР 04.07.2014 N 233-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi қызметкерлерінің және әскери қызметшілерінің  қаруды, арнаулы құралдар тағынып жүруге, сақтау мен қолдануға, сондай-ақ күш жұмсауға құқығы бар. Олар арнаулы дайындықтан өтуге, күш жұмсауға, арнаулы құралдар мен қаруды қолдануға байланысты жағдайларда iс-әрекетке жарамдылығы жөнiнен әлсiн-әлi тексеруден өтiп тұруға мiндеттi.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң қызметкері және әскери қызметшісі, егер қорғанысы күзетiлетiн адамдарға, күзетілетін объектiлерге немесе Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi қызметкерінiң (әскери қызметшісінің) өз басына төнген қатердiң сипаты мен қаупiне сәйкес келсе, заңда көзделген жағдайларда күш жұмсауына, арнайы құралдарды, қару мен жауынгерлiк техниканы қолдануына байланысты келтiрген моральдық, материалдық залал мен дене жарақаты үшiн жауап бермейдi.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi қызметкерлерінiң және (немесе) әскери қызметшілерінің өкiлеттiгiн асыра пайдаланып күш жұмсауы, арнаулы құралдар мен қаруды қолдануы заңда белгiленген жауаптылыққа әкелiп соғады.
Ескерту. 10-бапқа өзгерістер енгізілді — ҚР 2002.07.04 № 335; 04.07.2014 N 233-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

11-бап. Күш жұмсау

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi қызметкерлерiнiң және әскери қызметшілерінің күзетiлетiн адамдардың өмiрiне, денсаулығына, құқығына, бостандығына, жеке басының қадiр-қасиетiне және меншiгiне қауiп төндiретiн қылмыстық және әкімшілік құқық бұзушылықтардың жолын кесу, оларды жасаған адамдарды ұстау, заңды талаптарға қарсы әрекеттердi жою үшiн, егер күш жұмсалмайтын әдiстер Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiне жүктелген мiндеттердiң орындалуын қамтамасыз етпейтiн болса, күш жұмсауға, соның iшiнде күрестiң әскери тәсiлдерiн де қолдануға құқығы бар.
Ескерту. 11-бапқа өзгеріс енгізілді — ҚР 04.07.2014 N 233-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

12-бап. Арнаулы құралдарды қолдану

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi қызметкерлерiнiң және әскери қызметшілерінің өздерi жарақтанған арнаулы құралдарды мынадай жағдайларда қолдануға құқығы бар:
1) күзетiлетiн адамдарға жасалған шабуылды тойтару үшiн;
2) Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi күзететiн үйлерге, ғимараттарға, үй-жайларға, басқа да объектiлерге және көлiк құралдарына жасалған шабуылды тойтару үшiн, сол сияқты бұл объектiлер мен құралдар басып алынған жағдайда оларды босату үшiн;
3) атыс қаруын немесе суық қаруды, оқ-дәрiнi, жарылғыш, уыты күштi химиялық және улы заттарды заңсыз ұстап жүрген адамдарды қарусыздандыру үшiн;
4) Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң қызметкерлерiне, әскери қызметшілеріне, олардың отбасы мүшелерiне не Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі күзет шараларын қамтамасыз етуге тартқан басқа адамдарға жасалған шабуылды тойтару үшiн;
5) құқық бұзушыларды, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң қызметкерлерiне немесе құқық қорғау органдарының қызметкерлерiне, әскери қызметшілеріне қарсылық көрсеткен немесе өздерiне жүктелген қызмет мiндеттерiн жүзеге асыруына қасақана кедергi келтiрген адамдарды ұстау үшiн;
6) кепiлге алынған адамдарды босату, күзетiлетiн адамдардың өмiрiне, денсаулығына, құқығына, бостандығына, жеке басының қадiр-қасиетi мен меншiгiне және объектілерге қауiп төндiретiн жаппай тәртiпсiздiктердi, топтық әрекеттердi тыйып тастау үшiн;
7) егер күзетiлетiн адамдарға төнген анық қатерге басқа тәсiлдермен жол бермеу мүмкiн болмаса, жүргiзушiсi Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi қызметкерінiң және (немесе) әскери қызметшісінің талабын орындамаған көлiк құралын тоқтату үшiн.
Күзетiлетiн адам тұрған жаққа қарай, сондай-ақ жүктiлiгi бiлiнiп тұрған әйелдерге, мүгедектiгi айқын көрiнiп тұрған адамдарға және жас балаларға қатысты, олар күзетiлетiн адамдардың өмiрi мен денсаулығына қатер төндiретiн шабуыл жасаған, топталып шабуыл жасаған не қарулы қарсылық көрсеткен жағдайлардан басқа кезде, арнаулы құралдарды қолдануға тыйым салынады.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң жарағындағы арнаулы құралдар тiзбесiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.
Ескерту. 12-бапқа өзгерістер енгізілді — ҚР 2002.07.04 № 335, 2010.04.08 № 266-IV; 04.07.2014 N 233-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

13-бап. Қаруды қолдану және жауынгерлiк техниканы
пайдалану

Ескерту. 13-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді — ҚР 04.07.2014 N 233-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi қызметкерлерiнiң, әскери қызметшілерінің қару мен жауынгерлiк техниканы соңғы шара ретiнде мынадай жағдайларда қолдануға құқығы бар:
1) күзетiлетiн адамдарға жасалған шабуылды тойтару үшiн;
2) Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi күзететiн үйлерге, ғимараттарға, үй-жайлар мен басқа да объектiлерге және көлiк құралдарына жасалған шабуылды тойтару үшiн;
3) Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi қызметкерлерiне, әскери қызметшілеріне, олардың отбасы мүшелерiне, сондай-ақ осы орган күзет шараларын қамтамасыз ету үшiн тартқан басқа да адамдарға жасалған шабуылды тойтару үшiн;
4) азаматтарды қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау, сондай-ақ кепiлге алынған адамдарды, басып алынған күзетiлетiн объектiлердi, ғимараттарды және арнаулы жүктердi босату үшiн;
5) қылмыстық құқық бұзушылық жасау кезiнде не тiкелей қылмыс жасағаннан кейiн үстiнен түскен, қарулы қарсылық көрсеткен адамдарды, сондай-ақ қаруын тапсыру туралы заңды талапты орындаудан бас тартқан қарулы адамды ұстау үшiн.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі қызметкерлерiнiң қаруды, бұдан басқа, мынадай жағдайларда да қолдануға құқығы бар:
1) егер жүргiзушiсi күзетiлетiн адамдардың өмiрi мен денсаулығына нақты қауіп төндірсе және Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі қызметкерінiң, әскери қызметшісінің талабы бойынша тоқтаудан бас тартса, көлiк құралын тоқтату үшiн;
2) жануарлардың шабуылынан қорғану үшiн;
3) дабыл белгісін беру немесе көмекке шақыру үшін.
Күзетiлетiн адамдар тұрған жаққа қарай, сондай-ақ әйелдер мен кәмелетке толмағандарға қатысты, олар қарулы шабуыл жасаған, қарулы қарсылық көрсеткен, кепiлге адамдар алған, әуе кемесiн қолға түсiрген жағдайлардан басқа кезде, сондай-ақ қару қолдану басқа адамдардың өмiрi мен денсаулығына қатер төндiретiн жағдайда қару қолдануға тыйым салынады.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң қызметкерлерi, әскери қызметшілері қару қолданған барлық жағдайларда айналадағы азаматтардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мен зардап шеккендерге дереу медициналық көмек көрсету үшiн қажеттi шараларды қолдануға мiндеттi.
Адам өліміне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соққан, дене күші, арнайы құралдар, қару мен жауынгерлiк техника қолданылған әрбір жағдай туралы жиырма төрт сағат ішінде прокурор хабардар етіледі.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң жарағындағы  қару, жауынгерлiк техника және оқ-дәрi түрлерiнiң тiзбесiн Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтедi.
Ескерту. 13-бапқа өзгерістер енгізілді — ҚР 2002.07.04 № 335; 04.07.2014 N 233-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

5.Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметiнiң кадрлары

14-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметiнің кадрлар құрамы

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің кадрларын қызметкерлер, әскери қызметшілер және жұмыскерлер құрайды.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiндегi қызмет пен жұмысқа өзiнiң моральдық және iскерлiк қасиеттерi, бiлiмi мен денсаулық жағдайы бойынша Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiне жүктелген мiндеттердi орындауға қабiлеттi Қазақстан Республикасының азаматтары ерiктi негiзде қабылданады.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі қызметкерлері мен әскери қызметшілерінің штаттық санының лимитін Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі бастығының ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі қызметкерлерінің санын осы мақсаттар үшін бөлінген қаражат шегінде Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің бастығы белгілейді.
Ескерту. 14-бап жаңа редакцияда — ҚР 2012.02.13 № 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгеріс енгізілді — ҚР 04.07.2014 N 233-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

15-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметiнiң қызметкерлерi

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінде қызметте тұрған адамдар Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің қызметкерлері болып табылады.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің қызметкерлері Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі кадрларында немесе қолданыстағы резервте тұрады.
Қызметкерлерді қолданыстағы резервке алу және олардың қызмет өткеру тәртібін Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің бастығы белгілейді.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі күзететін күзетілетін адамдардың, объектілер мен көлік құралдарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерін шешу үшін мемлекеттік органдарда және меншік нысанына қарамастан ұйымдарда олардың келісімімен белгіленген тәртіппен штаттағы лауазымдарды атқара тұру үшін Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің қызметкерлері арнаулы мемлекеттік органдардағы қызметте қалдырыла отырып, іссапарға жіберілуі мүмкін.
Ескерту. 15-бап жаңа редакцияда — ҚР 2012.02.13 № 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

15-1-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметінің әскери қызметшілері

  1. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің бөлімдері мен бөлімшелерінде әскери қызмет өткеріп жүрген адамдар Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің әскери қызметшілері болып табылады.
    2. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің әскери қызметшілері осы Заңда және «Қазақстан Республикасының арнаулы мемлекеттік органдары туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 7, 15 — 19, 22, 24, 29 — 37-баптарында, 5, 6 және 9-тарауларында көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып, Қазақстан Республикасының әскери қызмет туралы заңнамасына сәйкес қызмет өткереді.
    3. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің әскери бөлімдері мен бөлімшелері:
    1) қолданыстағы заңнамаға сәйкес мерзімді әскери қызметке шақырылатын азаматтар;
    2) ерікті негізде келісімшарт бойынша Қазақстан Республикасы құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдарының қызметкерлері, Қарулы Күштерінің, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарының әскери қызметшілері;
    3) запастан шақырылған әскери қызметшілер қатарынан жасақталады.
    Азаматтарды Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметіне әскери қызметке шақыруды Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің әскери қызметшілеріне қойылатын талаптарға сәйкес Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлiгi жүзеге асырады.
    Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметіне мерзiмдi қызметтегi әскери қызметшiлердi iрiктеп алуға басымдық берiледi.
    Ескерту. 5-тарау 15-1-баппен толықтырылды — ҚР 04.07.2014 N 233-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

16-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметінің жұмыскерлері

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі жұмыскерлерінің еңбек қызметі Қазақстан Республикасының Еңбек кодексімен және Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет туралы заңнамасымен реттеледі.
Ескерту. 16-бап жаңа редакцияда — ҚР 2012.02.13 № 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

17-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметi қызметкерлерiнiң құқықтық жағдайы

Ескерту. 17-баптың тақырыбы жаңа редакцияда — ҚР 04.07.2014 N 233-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң қызметкерлері, әскери қызметшілері қызметтік мiндеттерiн атқару кезiнде билік өкiлдерi болып табылады және мемлекеттiң қорғауында болады.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң қызметкерлеріне, әскери қызметшілеріне оның жеке басы мен өкiлеттiктерін растау үшiн қызмет куәлiгi мен белгiленген үлгiдегi жетон берiледi. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi қызметкерлерінің, әскери қызметшілерінің қызметтік әрекеттеріне тура және тiкелей бастықтарынан басқа ешкiмнiң де араласуына құқығы жоқ. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi қызметкерлерінің, әскери қызметшілерінің заңды талаптарын азаматтар мен лауазымды адамдар орындауға мiндеттi.
Мемлекеттік күзет қызметi қызметкерлерінің, әскери қызметшілерінің заңды талаптарын орындамау, олардың қызметтік мiндеттерiн атқаруына кедергi келтiру, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң қызметкерлерін, әскери қызметшілерін қорлау, оларға қатысты қарсылық көрсету, қатер төндіру немесе күш көрсету, олардың өміріне, денсаулығына, ар-намысы мен абыройына, мүлкіне қол сұғу, олардың өздеріне жүктелген міндеттерді орындауына кедергі жасайтын басқа да әрекеттер, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi қызметкерлерінің, әскери қызметшілерінің қызметтік міндеттерін орындауына байланысты олардың отбасы мүшелерінің, жақын туыстарының өмiрiне, денсаулығына, ар-намысына, абыройына және мүлкiне қол сұғу Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген жауаптылыққа әкеп соғады.
Заңға көрiнеу қайшы келетiн бұйрық немесе нұсқау алған кезде Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң қызметкері, әскери қызметшісі заңды басшылыққа алуға мiндеттi. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң қызметкерлері, әскери қызметшілері партияларда, өзге де қоғамдық бiрлестiктерде тұруға, сондай-ақ қандай да бiр саяси партияға қолдау көрсетуге тиiс емес.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнің қызметкерлері, әскери қызметшілері, заңнамаға сәйкес оның лауазымдық міндеттері болып табылатын жағдайларды қоспағанда, өзге ақылы лауазымдарды атқаруға, кәсiпкерлiк қызметті жүзеге асыруға, коммерциялық ұйымның басшылық органының немесе қадағалау кеңесінің құрамына кіруге құқылы емес.
Ескерту. 17-бап жаңа редакцияда — ҚР 2012.02.13 № 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгеріс енгізілді — ҚР 04.07.2014 N 233-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

18-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі
қызметкерлерінің, әскери қызметшілерінің
қызметтік мiндеттерi мен құқықтары

Ескерту. 18-баптың тақырыбы жаңа редакцияда — ҚР 04.07.2014 N 233-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

  1. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң қызметкерлері, әскери қызметшілері:
    1) алдарына қойылған мiндеттердi бiлiктiлiкпен және дәлме-дәл шешуге;
    2) кәсiптiк және құқықтық бiлiмнiң, дене күші дайындығының, арнайы және жауынгерлік даярлықтың қажеттi деңгейiн сақтап тұруға мiндеттi.
    2. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң қызметкерлері, әскери қызметшілері өздерiнiң қызметтік мiндеттерiн атқару кезінде қолданыстағы заңнамада көзделген шектерде және тәртiппен:
    1) күзет іс-шаралары өткізілетін орындарда азаматтар мен лауазымды адамдардан белгiленген тәртiптiң сақталуын талап етуге;
    2) құқық бұзушылықтарды анықтауға, олардың алдын алуға және жолын кесуге;
    3) қажет болған кезде азаматтар мен лауазымды адамдардың жеке басын куәландыратын құжаттарын тексеруге;
    4) құқық бұзушылықтар жасаған жағдайда азаматтарды ұстауға, iшкi iстер органдарына, өзге де құқық қорғау немесе арнаулы мемлекеттік органдардың қызметтік үй-жайларына әкелуге;
    5) ұйымдарға, ал шұғыл жағдайларда азаматтарға да тиесілі байланыс құралдарын қызмет мақсатында пайдалануға;
    6) қылмыстық құқық бұзушылықтарды болдырмау, қылмыстық құқық бұзушылық жасаған немесе оларды жасады деп күдік келтірілген адамдарды қудалау және ұстау үшiн, жедел медициналық жәрдем қажет адамдарды емдеу мекемелерiне жеткiзу үшiн, сондай-ақ оқиға болған жерге бару үшiн қызмет мақсатында ұйымдардың көлiк құралдарын (шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың дипломатиялық, консулдық және өзге де өкiлдiктерiне тиесілі көлiк құралдарынан басқа) пайдалануға;
    7) егер кешеуiлдеу күзетiлетiн адамдар мен объектiлерге нақты қатер төндiруі мүмкін болса, күзетiлетiн адамдар мен объектiлерге қатер төндiретiн қылмыстық және әкімшілік құқық бұзушылықтардың жолын кесу кезiнде, сондай-ақ осындай қылмыстық және әкімшілік құқық бұзушылықтар жасады деп күдік келтірілгендерді қудалау кезінде азаматтарға тиесілі тұрғын үй-жайлар мен өзге де үй-жайларға, меншiк нысанына қарамастан, кәсiпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың (шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың дипломатиялық, консулдық және өзге де өкiлдiктерiнен басқа) аумақтары мен үй-жайларына кедергiсiз кiруге;
    8) күзетiлетiн адамдар мен объектiлердiң қауiпсiздiгi мақсатында «Жедел-iздестiру қызметi туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жедел-iздестiру iс-қимылдарын жасауға;
    9) күзетiлетiн адамдар мен объектiлердiң қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мақсатында көлiк пен жаяу жүргiншiлердiң көшелер мен жолдардағы қозғалысын уақытша шектеуге немесе бұған тыйым салуға, азаматтарды жерлердiң жекелеген учаскелері мен объектiлерге жiбермеуге, олардың жерлердiң нақты учаскелерінде немесе объектiлерде қалуын немесе бұл учаскелер мен объектiлерден кетуiн міндеттеуге құқығы бар.
    Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi қызметкерлерінiң, әскери қызметшілерінің дене күшін, арнайы құралдарды, қару мен жауынгерлiк техниканы қолдануы Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асырады.
    Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi қызметкерлерін, әскери қызметшілерін олардың қызметтік мiндеттерiне қатысы жоқ функцияларды орындау үшін тартуға тыйым салынады.
    Ескерту. 18-бап жаңа редакцияда — ҚР 2012.02.13 № 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгеріс енгізілді — ҚР 04.07.2014 N 233-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

19-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі
қызметкерлерінің, әскери қызметшілерінің жеке
қауiпсiздiгi мен құқықтық қорғалу кепiлдiктерi

Ескерту. 19-баптың тақырыбы жаңа редакцияда — ҚР 04.07.2014 N 233-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң қызметкерi қызметтік мiндеттерiн атқару кезінде оны әкiмшiлiк ұстауға, сондай-ақ жеке қарап-тексеруге, оның өзiмен алып жүрген заттарын, пайдаланатын қызметтік көлiк құралдарын қарап-тексеруге жол берiлмейдi.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі қызметкерінің, әскери қызметшісінің денсаулығы мен мүлкіне келтірілген залал, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі қызметкерінің, әскери қызметшісінің қызметтік міндеттерін орындауға байланысты оның отбасы мүшелері мен жақын туыстарының денсаулығы мен мүлкiне келтiрiлген залал бюджет қаражатынан толық көлемiнде өтеліп, кейiннен залал келтірген адамнан толық көлемде өндiрiлiп алынады. Залалды өтеу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
Ескерту. 19-бап жаңа редакцияда — ҚР 2012.02.13 № 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгеріс енгізілді — ҚР 04.07.2014 N 233-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

20-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметi қызметкерлерiнiң жауапкершiлiгi

Ескерту. 20-бап алып тасталды — ҚР 2012.02.13 № 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

  1. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiн
    қаржыландыру және материалдық-техникалық қамтамасыз ету

21-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметiнiң жұмысын қаржыландыру

Ескерту. 21-бап алып тасталды — ҚР 2012.02.13 № 553-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

22-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметiн қаржыландыру, материалдық-техникалық
қамтамасыз ету

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметін қаржыландыру, материалдық-техникалық қамтамасыз ету Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен республикалық бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады.
Ескерту. 22-бап жаңа редакцияда — ҚР 2012.02.16 № 562-IV (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

7.Қорытынды және өтпелi ережелер

23-бап. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет
қызметінің жұмысына бақылау жасау

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң жұмысын Қазақстан Республикасының Президентi бақылайды, ол тексерушi органдарды тағайындайды, олардың мақсатын, мiндеттерi мен өкiлеттiгiн айқындайды, бақылау нысандары мен оларды жүзеге асыру тәртiбiн белгiлейдi.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметi мен оның жұмысы туралы ақпарат Қазақстан Республикасының Президентiне табыс етiледi.
Ескерту. 23-бапқа өзгеріс енгізілді — ҚР 2002.07.04 №335 Заңымен.

24-бап. Прокурорлық қадағалау

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметiнiң жұмысында Қазақстан Республикасы заңдарының қолданылуын қадағалауды бас прокурор мен ол арнайы уәкiлдiк берген прокурорлар жүзеге асырады.
Ескерту. 24-бапқа өзгерту енгізілді — ҚР 2010.04.08 № 266-IV Заңымен.

25-бап. Осы Жарлықты жүзеге асыру мен күшiне енгiзу
тәртiбi

Ескерту. 25-бап алынып тасталды — ҚР 2002.07.04 №335 Заңымен.

ҚР кәсіпкерлік құқығының негіздері

By
Admin
-
0

Тақырыбы: ҚР кәсіпкерлік құқығының негіздері

 

ҚР кәсіпкерлік құқығының негіздері тақырыбына арналған глоссарий:

1.Кәсіпкерлік

2.Жеке кәсіпкер

3.Дербес кәсіпкерлік

4.Біріккен кәсіпкерлік

5.Патент

Жауаптары:

1.Кәсіпкерлік қызметтің ұйымдастырылу формасы кәсіпорындағы серіктестер арасындағы ішкі қарым-қатынасты, мемлекеттік органдармен қатынасты және басқа кәсіпорындармен қарым-қатынасты енгізген нақты нормалар жүйесі.

2.Жеке кәсіпкер дегеніміз заңды тұлға жасамай және заңды тұлғаның қатысуынсыз жеке кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлға. Жеке кәсіпкерліктің түрлеріне дербес кәсіпкерлік және біріккен кәсіпкерлік жатады.

3.Дербес кәсіпкерлік иелігіндегі мүлікке хұқы бар бір азаматпен жасалады, сонымен қатар мүлікті пайдалану мен билеудің басқа хұқықтары бар.

Біріккен Кәсіпкерлік жалпылық иелігіндегі мүлік хұқықтарына ие бірнеше азаматтың бірлесуісен құрылады, сонымен қатар мүлікті бірігіп пайдалану мен бірігіп билеу хұқына ие азаматтар. Жеке кәсіпкерлік мүліктік жауапкершілік негізінде құрылады.

4.Патент – бұл қоғам үшін аса қымбас құқықтық қорғау институты. Патентиесі өнімді шығарған кезде оған кеткен қаражатты өтеуге және үстінен табысты алуға сәйкес бағасын бекітеді. Өндірістің көлемі мұндай монополиеде бәсеке кезінде шығарылғанмен салыстырғанда төмен, бұл жағдайда бағаның төмендеуіне себеп болды. Сондықтан да патент – бұл қоғам үшін қымбат монополие, және де оның шектеулі көлемде таратылып, керекті өндіріс техника саласына салынуы керек.

Сұрақтар:

1.Кәсіпкерлік дегеніміз не?

2.Кәсіпкерлікті дамыту деген не?

3.Кәсіпкерліктің субъектілеріне не жатады?

4.Конституцияның 26 бабына сәйкес азаматтың құқығы?

Жауаптары:

1.Кәсіпкерлік — меншік иесінің өзіндік және қарыз қүралдарын пайдалана отырып табыс табуға бағытталған тәуекелді инициативалы қызметі.

Кәсіпкерлік барлық уақытта елдің иэкономикалық дамуының негізгі факторы болып табылады. Әсіресе бүгінде республика экономикасы қайта қүру ісіне, оның деңгейін көтеруге кәсіпкерліктің қай түрі болса да олардың қосар үлесінің қомақты екені белгілі. Сонымен қатар нарықтың өрлеп өркендеуі жеке кәсіпкерліктің қызметтеріне де айтарлықтай дәрежеде тәуелді болды.

Елбасының жыл сайынғы Қазақстан халқына жолдауында үсынылған және қоғамды одан әрі демократияландырып, осы маңызды экономикалық шешімдерді шешуге бағытталған бастамалары арасында оңтайлы экономикалық жағдайлар қалыптасып, кез келген түлғаның кез келген экономикалық түрғыда негізделген бастамасы өмір сүруге, жүзеге асыруға, адамдарға материалдық және рухани игіліктер әкелуге мүмкіндіктер пайда бола бастады. Басқаша айтсақ, қоғамда кәсіпкерлік рухты арттыру және жеке меншікті қорғау жөнінде үлкен жүмыстар жүргізіліп отыр.

2.Біздің Республикада кәсіпкерлікгі дамытуға үлкен ден қойылып, бірқатар заңдар мен жарлық қаулылар қабылданған. Алғашқы құжаттардың бірі болып, «Жеке кәсіпкерлікті қорғау мен қолдау туралы» заңы 1992 жылдың 4 шілдесінде қабылданып, онда кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғау және қолдаудың мәні мен мазмұны, басты мақсаттары мен бағыттары айқындалады. Кәсіпкерлік мемлекеттік қоргау және қолдау дегеніміз — аталған қызметті орындаудағы құқықтық, экономикалық және ұйымдастырушылық, жағдайды қалыптастыру, мемлекетте жаңа экономикалық құрылымдарды орнату болып табылады.

Республикада Президенті Н.Ә.Назарбаев кәсіпкерлікке барынша қолдау көрсету мәселелеріне айрықша көңіл бөлуде. Оның «Шағын кәсіпкерлікті дамытуға мемлекеттік қолдауды күшейту және оны жандандыру жөніндегі шаралар туралы» Жарлығы осы мәселеге арналған. Мемлекет басшысы құқықтық және қаржы-материалдық базаны одан әрі жетілдіріп, жер-жерде азаматтарды шағын бизнеске тарту үшін қолайлы жағдай жасалуына жоғары талап қойып, бұл мәселені ұлттық экономиканың стратегиялық аса маңызды секторы ретінде қарастырып отыр. Алайда, қабылданған шаралардың іс жүзінде нақты жүзеге асуы жеткіліксіз болып отыр. Жеке кәсіпкерлікке қолдау көрсетуге бөлінетін қаржы мардымсыз болып тұр.

3.Субъектілеріне: шағын кәсіпкерлік, орта кәсіпкерлік және ірі кәсңпкерлік жатады.

4.Конституцияның 26 бабына сәйкес, әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез-келген заңды кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар.

Сабақтың тақырыбы:  ҚР кәсіпкерлік құқығының негіздері 

Мақсаты:  Студенттерді Қазақстанда кәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудың нақты түсініктерімен таныстыру, ҚР-да кәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудың қайнар көздерін, жеке кәсіпкерлік қызметтің түсінігін, кәсіпкерлік қызмет түрлерімен таныстыру. 

Сабақтың барысы:

    Ұйымдастыру кезеңі.

            Екі топқа бөлінген оқушылар жеке –жеке отырғызылады

        1-топ   (Жұмысшылар)

        2-топ   (Кәсіпкерлер)

Жоспары:

1.Пікір алмасу

  1. 2. Ребус шешу

3.Глоссарийға түсінік беру

  1. Сұрақтарға жауап іздеу

5.Қорытынды

6.Пайдаланылған әдебиеттер

Сабақта жасалатын әрекеттер:

-топқа бөлу,

-пысықтау, бекіту, топпен жұмыс (әр топқа сұрақ  беріледі, топ лидері                      мен топ мүшелері жауап береді)

-шығармашылық жұмыстармен таныстыру,

— қорытынды                                                  

I кезең

«Жұмысшылар » тобы

Кәсіпкерлер деп жаңалық енгізуді жүзеге асыратын жаңа тәсілді қолданатын шаруашылық субъектілерді айтамыз. «Кәсіпкер» ұғымы кәсіпкерлік іс ұғымымен қатар жүреді. Кәсіпкерлік іс дегеніміз өндіріс, қызмет көрсету, жұмыс орындау сияқты шаруашылық және басқа да істе пайда түсіру мақсатымен жеке адамдардың кәсіпорындар немесе ұйымдардың заң жүзінде жүзеге асыратын ісі. Кәсіпкерлік істің субъектілері жеке адамдарда әріптестердің бірлестігі де бола алады.Кәсіпкерлік істің субъектісі ретінде жеке адамдар, жеке немесе жанұялық кәсіпорындарды ұйымдастыру арқылы бола алады.Мұндай кәсіпкерлер өз еңбегінің шығынымен ғана шектеледі.   

 

«Кәсіпкерлер» тобы

Кәсіпкерлік қауымдастыққа- бұл нақты мақсаттарды шешу үшін құрылған жеке адамдардың немесе кәсіпорындардың келісім негізіндегі бірлесуі.Қауымдастықтың қатысушылары меншігіндегі қаржы және материалдық ресурстардың белгілі бөлігін ғана біріктіреді.

Кәсіпкерлік істің маңызды белгілеріне біздің ойымызша келесі шамаларды жатқызуға болады:

1) шаруашылық субъектілердің дербестігі, тәуелсіздігі, өзін-өзі билеушілігі. Кез келген кәсіпкер құқықтық нормалар негізінде кез келген мәселелер бойынша өзі дұрыс деп айтқан шешімді қабылдай алады.

2) кәсіпкердің экономикалық мүдделілігі, қызығушылығы. Кәсіпкердің ең басты мақсаты — жоғары деңгейде пайда түсіру, сонымен қатар кәсіпкер пайда түсіре отырып,қоғамның да сұранысын қанағаттандырады.

3) шаруашылық қауіп пен жауапкершілік. Кез келген нақты есептеулердің өзінде белгісіздік, екіұштылық, қауіп жағдайы туындайды.

Жоғарыда көрсетілген кәсіпкерлік істің маңызды нышандары бір-бірімен тығыз байланыста болады.

Қорытынды 

Жалпы, кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан, оның тәуекел етуімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады.

Жеке меншікке немесе кәсіпкерлікке мынадай сипаттама беріледі: меншік түріне қарамастан азаматтар мен заңды тұлғалардың тауарларға сұранымды қанағаттандыру арқылы таза табыс табуға бағытталған, жеке меншікке немесе мемлекеттік кәсіп орынды шаруашылық басқару құқығына негізделген ынталы қызмет.

Жіті сол қарыншалық жетіспеушіліктің диагностикасы мен жедел жәрдем көрсету алгоритмі

By
Admin
-
0

 

СӨЖ
Тақырыбы: Жіті сол қарыншалық жетіспеушіліктің диагностикасы мен жедел жәрдем көрсету алгоритмі.

 

Жоспар:

  1. Жіті сол қарыншалық жетіспеушілік туралы түсінік.
  2. Себептері.
  3. Клиникалық белгілері.
  4. Диагностикасы.
  5. Жедел – жәрдем алгоритмі.

Жіті сол қарыншалық жетіспеушілік дегеніміз – үлкен қан айналым шеңберіне қан шығарымының төмендеуі және кіші қан айналым шеңберінде қан іркілісінен әсерінен дамиды, яғни қанның минуттық көлемінің  бірден төмен түсуімен және артериялық арнаның қанмен толуымен қатар жүретін  қан айналым  жетіспеушілігі. Жүрек демікпесі және өкпе ісінуімен көрінеді.

Жүрек демікпесі – жіті сол қарыншалық жеткіліксіздіктің дамуымен немесе оның созылмалы жеткіліксіздігінің өршуіне байланысты тұншығу ұстамасы. Ұстама кіші қан айналым шеңберінде қан іркілісінің шапшаң артуы нәтижесінде түнгі уақытта пайда болады және ентігу немесе тұншығу ұстамаларымен сипатталады.

Өкпе ісінуі 2 сатыдан тұрады: өкпе ісінуінің интерстициалды және альвеолярлы сатысынан. Өкпе ісінуінің интерстициальды түрінде транссудат альвеола қуысына шықпай ісіну интерстициальды тінде дамиды, өкпе ісінуінің альвеолярлы сатысында қанның сұйық бөлігі альвеолаға өтеді.

Жіті сол қарыншалық жеткіліксіздіктің себептері:

  • Диффузды миокардит;
  • Қолқа жетіспеушілігі;
  • Үшжармалы қақпақшаның тарылуы;
  • Гипертония ауруы;
  • Жүрек инфарктісі;
  • Шамадан тыс физикалық жүктемелердің  әсері.

Жіті сол қарыншалық жеткіліксіздіктің клиникалық белгілері:

  • Ентігу, кейде тұншығуға айналады
  • Жөтел (басында құрғақ, сонан соң қақырықпен), кейін алқызыл көпіршікті қақырықпен
  • Ортопноэ жағдайы (ortos – отыру)
  • Науқас қозған, тынышсыз
  • Терісі боз және ылғалды (суық тер), кілегей қабаттардың цианозы
  • Тахикардия (120 – 150 минутына), тахипноэ (30 – 40 минутына)
  • Мойын веналарының ісінуі
  • Аускультативті өкпеде везикулярлы тыныс әлсіреген, ылғалды әр түрлі калибрлі сырылдар өкпенің бүйірінде және төменгі бөліктерінде («қайнаған самаурын»).

Жіті сол қарыншалық жеткіліксіздік кезіндегі диагностика:

Өкпеде ,  яғни кіші қанайналымда қанның іркілісі  пайда  болады, газ алмасу  үрерісі  бұзылады.

Аускультация:Өкпе  сабауында  ІІ  тон күшейеді.

Пальпация:  сол  қарынша гипертрофиясы кезінде  жүрек  ұшы  түрткісі  солға  және төмен  жылжыганын  байқаймыз.Перкуссия:  Жүрек шекараларының сол  қарынша гипертрофиясына  байланысты солға жылжиды.

Рентгенде – сол қарыншаның үлкеюі мен дилатациясы.

ЭКГ-да – Q тісі тереңдеген, ST сегментінің изолиниядан жоғары болуы; T тісшесінің теріс болуы; Р тісшесінің биік болуы немесе қос тісшелі болуы.

ЭхоКГ – рентгендегідей өзгерістер.

Жіті сол қарыншалық жеткіліксіздік кезіндегі жедел жәрдем:

  • Басын жоғары көтере отырғызу, аяқтарына бұрама салу (кезекпен шешіп алу).
  • Наркотикалық анальгетиктер: морфин гидрохлориді 1% — 1мл 19 мл физиологиялық ерітіндімен к/т (анальгезия, вазодилятация, тыныс алу қозуын төмендету үшін)
  • Диуретиктер: фуросемид(лазикс) 40-200мг к/т (айналымдағы қанды азайтады да қанның жүрекке баруын төмендетеді)
  • Нитраттар: изокет спрей 0,4 мг; -нитроглицерин 0,5 мг тіл астына (вазодилятатор, нәтижесінде жүрекке келетін қан азаяды)
  • Оксигенотерапия көбік басушымен (95% этил спиртымен) мұрын катетері арқылы алғашқы жылдамдығы 2-3 л, бірнеше минуттан кейін минутына 6-8 л
  • Басын көтерінкі қалпында зембілмен интенсивті терапия бөліміне тасымалдау.

Васкулит

By
Admin
-
0

СӨЖ

Тақырыбы: Васкулит

Жүйелі васкулиттер (ЖВ) —

(Сәйкес емес жауапты белгілеңіз)

бұл тамырлардың жалпылама қабынуы

Вальвулиттің біртіндеп пайда болуы тамырлардың  некроздалуына алып келеді

түрлі ағзаларда ишемиялық бұзылыстарға алып келетін аурулар тобы.

тамырлардың бойында тромбтар мен аневризмалар түзіледі.

Ірі тамырларды закымдайтын васкулит

(Сәйкес емес жауапты белгілеңіз)
Алып жасушалық артериит (Хортон ауруы және ревматизмдік полимиалгия).

Bегенер гранулематозы.
Бейспецификалық аортоартериит (Такаясу ауруы).

Орталық нерв жүйесінің жеке ангииті.

Ұсақ және орта калибрлі тамырларды зақымдайтын
(Сәйкес емес жауапты белгілеңіз)
Вегенер гранулематоз

Алып жасушалық артерит (Хортон ауруы мен ревматиздік полимегалия)
Аллергиялық грануллематоздық ангиит
Микроскопиялық плоиартерит

Инфекциялық аурулардағы васкулит

(Сәйкес емес жауапты белгілеңіз)
Қатерлі ісіктердегі (түкті жасушалық лейкозда, лимфомада ,т.б.).
Бактериялық
Вирустық (Созылмалы гепатит)
Риккетсиялық аурулардағы
Б. Паразиттік аурулардағы

ТШҚҰ-синдромының негізгі клиникалық көріністері

By
Admin
-
0

 

    ТШҚҰ синдромы. Тамыр ішіндегі шашыранды қан ұю синдромы
Қанның тамырішіндегі шашыраңқы қан ұю синдромы – қанның тамыр арнасында шашыраңқы ұюынан ұсақ тамырлардың микробтармен бітелуіне, кейін гипоко-агуляция мен тромбоцитопенияға әкеліп соқтыратын гемостаздың бейспецифи-калық патологиясы. Тіндерден тромбопластикалық заттардың босап шығуынан пайда болатын тамырішілік қан ұюының бұзылысы.

ТШҚҰ-синдромы жүре пайда болған коагулопатиялардың ең жиі себебі. Бұл синдром көптеген аурулардың барысын асқындырады.

Ешқандай симптомсыз жүруі ықтимал, не болмаса коагулопатия даму түрінде болады. Көп кездері әртүр-лі акушерлік патология, әртүрлі шок, ауыр жарақат, бактериальды сепсис кездерінде кездеседі.

Ауру өтуіне сәйкес 3-ке бөлінеді:
*Жіті (жедел)
*Жеделдеу
*Созылмалы
М.С.Магабели бойынша ТШҚҰ 4 кезеңін ажыратады:

І кезең. Гиперкоагуляция
ІІ кезең. Коагуляция
ІІІ кезең. Фибриноген жоқ болғанға дейін қандағы барлық прокоагулянттардың азаюы
ІV кезең. Қалпына келу
ШҚҰ этиологиясы
Инфекционды-септикалық:
*бактериалдық(сепсистің барлық түрлері);
*вирустық(герпес, қызамық, шешек, вирусты
гепатит, гемаррагиялық қызба);
*токсикалық-шоктық
Травмалық пен тіннің бұзылуы
*күйік кезінде
*тіндер мен органдар некрозында(бауырдың токсикалық дистрофиясы, некротикалық панкреатит, миокард инфарктісі)
*жарақаттық операцияларда;
*гематрансфузияларда;
*гемобластозда, промиелоцитарлы лейкозда;
*сәулелі ауруларда;

           Акушерлік патология (ұрықтың жатырішілік өлімі, жатырдан қан кету, ауыр гестоз, т.б.);
Жедел тамырішілік гемолиз (үйлесімсіз қан құйылуы, гемолиздік анемияның кризі, гемолиздік улармен улану, т.б.);
Бүйректің жедел және созылмалы шамасыздығы;
Дәнекер тіннің жүйелі аурулары, жүйелі васкулиттер (жүйелі қызыл жегі, ревматоидтық артрит, түйінді периартрит, геморрагиялық васкулит, т.б.);
Қатерлі ісіктер (асқазанның , қуықасты безінің, ұйқыбезінің, өкпенің, сүт безі рагы, саркомалар, лейкоздар, т.б.);

ТШҚҰ-синдромының патогенезі.

ТШҚҰ-синдромының дамуында тіндердің, эңдотелий жасушаларының бүліністері жоне тромбоциттер мен макрофагтардың әсерленуі маңызды орын алады.

Бұл кезде тіндердің бүліністерінен қан ұйытқыш факторлар (III-тіндік фактор) қан айналымға түседі. Содан VII-фактордың әсерленуі болып, қан ұю жүйесінің белсенділігі артады. Эндотелий жасушаларының бүліністерінен оның астындағы коллаген ашылып, қан ұюының жанасулық ХІІ-факторы әсерленеді және тіндік фактор (ТФ) мен тромбоциттердің белсенділігін көтеретін фактор (ТБФ) бөлініп шығады. Осыдан тромбин артық құрылады. Тромбоциттер мен макрофагтардың бүліністерінен АДФ, өспелерді жоятын фактор (ӨЖФ), тромбоциттердің белсенділігін көтеретін фактор босап шығады. Осылардың нәтижелеріндс қан ұюы артып, фибринолиз жүйесі әсерленеді (24-сызбанұсқа).

Тромбин құрылуы артудан:

—  фибриноген мен протромбиннің мөлшері азаяды;

—  тромбоциттер агрегацияға ұшырап, шеткері қанда олардың саны азаяды;

—  V, VII, XIII қан ұю факторларының белсеңділігі көтеріліп, артынан олардың азаюы болады;

—  протеин С мен S әсерленіп, артынан олар азаяды;

—  фибринолиз әсерленеді.

Плазмин түзілуі артудан:

—  фибриннің ыдырау өнімдері көбейеді;

— V, VII, XII, XI, XIII қан ұю факторлары ыдыратылып, олар азаяды;

—  Виллебранд факторы ыдыратылады;

—  тромбоциттердің мембраналарында рецепторлық гликопротеидтерде өзгерістер пайда болады. Содан тромбоциттердің адгезиясы мен агрегациясы бұзылады.

Осылардың нәтижесіңде тамыр ішіңде бір мезгілде әрі қан ұюы артып, әрі фибринолиз күшейеді, тромбогеморагиялық синдром дамиды. ТШҚҰ-синдромының гиперкоагуляция сатысында көптеген ішкі ағзалардың (мидың, жүректің, бүйректің, өкпе-бауырдың) қызметтері бұзылады. Бұл кезде протеин С-дің белсенділігі көтерілуінен плазминогенснің тіндік әсерлендіргіштерінің тежегіштері түзілуі шектеледі. Содан плазминогеннің тіндік әсерлендіргіштері, бақылаудан шығып кетеді де, плазминогенді плазминге ауыстыра береді. Сол себепті фибринолиз артып, тромбоздардың дамуы мен қанағыштыққа бейімділік бір мезгілде байқалады.

Көрсеткіштері Қалыпты жағдайда ТШҚҰ-сиңдр.
Тромбоциттердің саны 150000-400000/мкл 150000-нан аз
Протромбин уақыты 12-14 сек 15 сен-тен астам
 

Жартылай әсерленген тромбин уақыты

 25-38 сек. 38 сек-тен астам
Фибриногеннің мөлшері 150-350 мг% 150 мг%-тен аз
Фибриннің ыдырау өнімдері 2—10 мкг/мл 20 мкг/мл астам
Д-димерлер анықталмайды Анықталады

ТШҚҰ-синдромы келесі төрт сатыда отеді:

—  бірінші гиперкоагуляция сатысында қанның ұюы тым артып кетеді. Бұл саты қысқа мерзімде болуы мүмкін және ол көптеген тамырлардың ішінде қан ұйып қалуынан ішкі ағзалардың (өкпе, бүйрек, бауыр, бүйрек үсті безі, жүрек, ми т. б.) майда тамырлары бітеледі. Осыдан гиперкоагуляциялық сілейме (шок) дамып, сырқат адам кенеттен жан тапсырады. Кейбір жағдайларда гиперкоагуляция баяу түрде байқалмай өтеді. Гиперкоагуляция тым қарқынды тараған түрде болғанда қан ұю факторлары артық тұтынылып кетуінен артынан олардың жеткіліксіздігі дамиды. Бұл кезде қанда тромбоцитопения, гипофибриногенемия, қан ұюының V, VII т. б. факторларының азаюы байқалады;

— тұтынулық коагулопатиядан екінші гипокоагуляция сатысы дамиды. Бұл кезде қан ұюы шектеліп, фибринолизді арттыратын заттардың белсенділігі көтеріледі. Содан тоқтамайтын ауыр қан кетулер болады. Сондықтан ТШҚҰ-синдромын тромбогеморагиялық синдром деп те атайды;

—  үшінші сатысында мезгіл-мезгіл толық фибринолиз дамуының нәтижесінде қанда фибриноген мүлде жоғалады. Бұны фибриноген жоғалу сатысы дейді;

—  төртінші сауығу сатысы делінеді.

Клиникалық белгілері

ТШҰ синдромының клиникалық көрінісі осы синдромды туғызған негізгі аурудың көрінісіне тәуелді. ТШҰ синдромы жіті дамығанда гиперкоагуляциялық фазада , негізгі аурудың фонында, науқастың жағдайы күрт нашарлайды, гемокоагуляциялық немесе аралас шокқа немесе коллапсқа түседі, артериялық және орталық веналық қысымдар төмендейді. Өкпе капилярының бітелуінен цианоз бен ентікпе пайда болады, ал аса ауыр жағдайларда өкпетекті жүректің дамуы өлімге әкеледі. Орталық нерв жүйесінің зақымдалуынан өтпелі құрысулар, ұсақ ошақты энцефалопатияның белгілері болады, кейде науқастар комаға түседі.
Барысына қарай ТШҰ синдромының жіті,жеделдеу, созылмалы түрлерін айырады. Жедел түрі бір тәуліктің көлемінде дамиды. Жеделдеу түрінде гемокоагуляциялық бұзылыстардың дамуы бірнеше тәулікке, аптаға созылады. Созылмалы ТШҰ синдром айлап, жылдап дамиды, мәселен гестозда , созылмалы гломерулонефриттерде.

Диагностикасы

       ТШҰ синдром  дамуы негізгі аурудың клиникасының өзгеруінен байқалады. ТШҰ синдромы жаңа басталған кезінде тромбоциттердің саны қалыпты немесе сәл төмен, бірақ олардың адгезиялық және агрегациялық қасиеттері жоғарылайды. Фибриннің деңгейі биіктейді, активтендірілген жартылай тромбопластиндік уақыт қысқарады, фибринолиздің активтігі төмендейді.
Тромбтардың түзілуі кезінде және жұмсалу коагулопатиясы дамыған уақытта тромбоциттердің саны азаяды, фибриногеннің деңгейі төмендейді. Геморрагиялар пайда болған кезде тромбоциттердің саны өте аз және фибринолиздің активтігі жоғарылайды.

 

Қорытынды

Қанның тамыріші шашыраңқы ұю синдромы-қанның тамыр арнасында шашыраңқы ұюынан ұсақ тамырлардың микротромбтармен бітелуіне, кейін гипокоагуляция мен тромбоцитопенияға әкеліп соқтыратын гемостаздың бейспецификалық патологиясы.
ТШҰ синдромы жүре пайда болған коагулопатиялардың ең жиі себебі. Бұл синдром көптеген аурулардың барысын асқындырады. ТШҚҰ-синдромының дамуында тіндердің, эңдотелий жасушаларының бүліністері жоне тромбоциттер мен макрофагтардың әсерленуі маңызды орын алады. ТШҰ синдромының клиникалық көрінісі осы синдромды туғызған негізгі аурудың көрінісіне тәуелді.

Балалар температурасы.Әр түрлі жастағы балалардың термореттеу ерекшелігі. Гипо-және гипертермиялық жағдай

By
Admin
-
0

Жаңа туған нәресте — гомойотермді: оның денесі тез қызып, тез суиды. Дегенмен, . гомойотермді организмдердің температурасы күні бойы аз да болса өзгеріп отырады (тәулігіне 0,5—0,9°), кешкі 16—18 сағатта ең жоғары, таңғы 3—4 сағатта ең төменгі деңгейде болады. Ұйықтап жатқанда төмендеп, қара жұмыс істеген кезде 1—2° көтеріледі. Екіқабат және босанған әйелде дене.температурасы әдеттегіден сәл жоғарылау. Лектордың, артистің, емтихан тапсырып отырған студенттің температурасы да сәл жоғарырақ.

Туылған кездегі нәрестенің дене температурасы 37,7 —38,2 °С болады,яғни анасының дене температурасына жақын.Содан соң 2-3 сағ аралығында дене температурасың айқын төмендеуі байқалады, 1,5 — 2,0 С жетеді.Сосын біртіндеп көтерілуі байқалады.Туылған кездегі аксиллярлық температурасы  37,2 °С құрайды, 2 сағаттан соң 35,7 °С жетеді.4-5 сағ соң 36,5 °С дейін жетеді,ал 5-ші күні 37,0 С жетеді.Туылған кездегі нәрестенің дене температурасының төмендеуі транзиторлық гипотермия деп аталады.Ол қоршаған ортаның температурасың бірден өзгеруімен байланысты.Физиологиялық жетілмеген және шала туған балаларда,сонымен қатар науқастарда анығырақ гипотермия байқалып,бірнеше күн сақталады.

Жаңа туылған нәрестелердің бір бөлігінде,яғни 0,3 — 0,5% -да 3-5 күндері дене температурасының 38 — 39 С –қа дейін көтерілуі байқалады.Бұл транзиторлық гипертермия деп аталып,бактериялардың ішекте орналасуымен байланыстырылады.Жалпы айтқанда,алғашқы кұндері температураның тұрақсыздығы байқалады.Температураның циклдік тәуліктік тербелістері 1,5-2 айлығында орнайды,бұл тәулітік тыныс жиілігі мен жүрек жиырылу жиілігінің түзілуімен сәйкес келеді.Шала туылған балаларда тәуліктік температура циклі уақытында туылған нәрестелермен салыс тырғанда кеш қалыптасады. Температураның тербелу қарқыны қоршаған ортаның стабильді температурасы кезінде тәулік ішінде нәрестенің өмірінің алғашқы күндері 0,3 °С  құрайды,ал 2-3 айлығында 0.6 °С-ке дейін өседі,ал  3-5 жасында 1°С-қа жетеді.Ең жоғарғы температура сағат 17-19 кезінде көрінсе,ал ең төмені таңғы сағат 4-5 аралығында білінеді.

Терморегуляциялық жүйенің жетілгенінің негізгі критерийі болып келесілер саналады:қоршаған ортаның температурасы 20-22 °С болған кездегі ректалді температураның тұрақтылығы,ректалді және қолтықасты температураның арасында айырмашылық болуы немесе кеуде терісінің және табан температурасының арасында айырмашылық болуы,дене температурасының тәуліктік периодтылығының пайда болуы,сонымен қатар әртүрлі инфекциялық ауруларға температуралық реакцияның болуы.

Жылу реттеу процесіне аралық мидағы (гипоталамус) жылу орталығы, орталық жүйке
жүйесінің әр түрлі бөлімдеріндегі жылу сезетін жүйке клеткалары, ішкі органдар мен шырышты қабаттың жылу рецепторлары, терідегі арнайы жүйке өткізгіш жолдары, эндокринді және тері бездері, бұлшықеттер қатысады. Дене қыза бастаса, қан тамырлары кеңейіп, тер бөлініп, тыныс алу жиілейді, жылуды сыртқа шығару үдейді. Ал ағза салқындай бастаса, қан тамырлары тарылып, тер шығу тоқтайды, сыртқа жылу аз бөлінеді. Осылайша ағза жылу түзу мен жылу шығарудың тепе-теңдігін реттеп отырады.

Жылу реттелудің аффекторлық бөліміне перифериялық(терілік) және орталықтық терморецепторлар жатады.Терілік терморецепторлар уақытына жетіп туылған балаларда,сонымен қатар шала туылған балаларда да жақсы дамыған.Ең сезімтал терморецепциялық зонаға үшкіл нервпен иннервацияланатын бет терісі жатадыАл орталық терморецепторларға сопақша мидың мойын аймағында орналасқан терморецепторлар жатады,бірақ олар балаларда өте нашар дамыған.

Терморегуляцияның орталық бөліміне-гипоталамус жатады.Жылу өндіру реттелуі гипоталамустың артқы ядроларымен жүзеге асырылады.Ал жылу өткізу немесе берілуі –алдыңғы ядролармен қадағаланады.

Терморегуляцияның эффекторлық бөліміне жылу беру мен жылу өндірудің жеке механизмдерін қарастырамыз.Нәрестенің жылу өндіру қабілеті өмірінң алғашқы сағаттарында-ақ айқын көрінеді.Нәрестенің жылу өндіруінің негізгі механизмі ретінде бірінші орынға жиырылулық емес термогенез жатады.Яғни,май тініндегі жылу түзілуі жатады,әсіресе қоңыр майда,оның жаңа туылған балалардағы оның мөлшері дене температурасына байланысты 25-35г құрайды.Ақ май тіні де жылу өндіру қабілетіне  ие,бірақ аз мөлшерде.

Химиялық жиырылулық емес термогенездің мәні келесі жағдайлардың бірізділігінен тұрады:Суықтық экспозици- терілік терморецепторлардың реакциясы симпатикалық нерв ұштарында норадреналиннің босауы энергетикалық белсенді тіннің клеткалық мембранасының деполяризациясы АЦ белсенуі циклдік АМФ  деңгейінің көтерілуі  протеинкиназаның белсенуі гормонсезімтал липазаның белсенуі  триглицеридтердің май қышқылына және глицеринге гидролизі

Белсендірілген май қышқылдары митохондрийда  тотығып, жылу өндіріледі.Осымен бірге жаңа туған нәрестелерде жылу өндіретін май тінінің қоры,әсіресе қоңыр май қоры  тез таусылып,туылған соң 3-4 аптада минимум деңгейге жетеді.

Жылу өндірудің екінші компоненті-жиырылулық термогенез,яғни салқындау кезінде бұлшықет тонусының артуы,бұл бала туылған алғашқы сәттердің өзінде суық тітіркендіргіштерге жауап ретінде дамитын маңызды механизм.Ол әсіресе,қоңыр май тінінің тез азаюы кезінде негізгі рөлді атқарады.Балада гипоксия,тыныс алу ағзаларының аурулары және қанайналым бұзылыстары кезінде жылу өндірудің барлық механизмдері бұзылады.

Пассивті жылу берілуі жаңа туған нәрестелерде үлкен жастағы балалармен салыстырғанда жоғары болады.Бұл олардың дене салмағына қарағанда тері беткейінің жоғары болуымен және тері құрылысың ерекшеліктерімен байланысты.Белсенді жылу өндіру реттелуінің жетілуі жылу өндіруден қалып қояды және 7-8-жаста аяқталады.Сонымен қатар,балалрда тамырлық жылу берілуі тез дамиды.Ол туралыбөлме температурасындағы жалаңаш баланың кеудесі мен аяқ-қолдарындағы айырмашылықтың тууымен түсіндіруге болады.

Адекватты жылу берудің булану арқылы,яғни тер бөлу арқылы реттелуі  кеш түзіледі.Жылу  берілудің жылу өндіруден кеш қалыптасуы және оның төменгі белсенділігі,балаларды алғашқы ай мен жылда ысытып жіберу оны салқындатудан да қауіпті екенін білдіреді.

Жылу өндірудің салыстырмалы жеткіліксіздігі жаңа туған нәрестелерде және әсіресе шала туған балаларда олар үшін оптимальді қоршаған ортаның температурасын қалыптастыруды қажет етеді- ол термонейтральді зона деп аталады.Оның шекарасы ретінде нәрестені қоршаған ортаның ауа температурасының  диапазоны саналады,ол кезде жылу өндіру механизмдерінің минимальді күш салуы кезінде дене температурасы тұрақты және қалыпты сақталатын болуы керек.Қалыпты дене массасымен туылған жаңа туылған нәрестенің киімсіз жатқан кезде  термонейтральді зонасы      32-35 С аралығында, ал шала туылған балалар үшін-35-36 °С аралығында болуы керек.

Баланы бөлеу –энергияны экономиялаудың негізгі маңызды факторы болып табылады,демек оның адаптациясының да.Сонымен қатар кювез қолданылады.

Жаңа туған нәресте — гомойотермді: оның денесі тез қызып, тез суиды. Дегенмен, . го-мойотермді организмдердің температурасы күні бойы аз да болса өзгеріп отырады (тәулігіне 0,5—0,9°), кешкі 16—18 сағатта ең жоғары, таңғы 3—4 сағатта ең төменгі деңгейде болады. Ұйықтап жатқанда төмендеп, қара жұмыс істеген кезде 1—2° көтеріледі. Екіқабат және босанған әйелде дене.температурасы әдеттегіден сәл жоғарылау. Лектордың, артистің, емтихан тапсырып отырған студенттің температурасы да сәл жоғарырақ, Кішкентай балалардың қызуы тым қалың киімнің әсеріннен көтеріледі.
Ауа өткізбейтін қалың көрпемен қымталған балада да өзгерістер
болады. Өйткені, сәби ауа өзгерісіне бейім болады. Оған қоса, тамақтанған кейін немесе жылағаннан соң дене қызуын өлшеуге ұмтылмаңыз. Әдетте,
баланың қызуы әлдебір инфекциялық ауруларының әсеріннен болады. 1 жасқа дейін баланың тісі жарып шыққан кезде, вакцинациялық егуден кейін де,
көтерілу мүмкін. Жүйке жүйесі қызметінің бұзылуы салдарыннан да
болады. Бірақ бұл сирек кездеседі.
Кішкентай баланың өз термометрті болған жөн. Қолданар алдында спиртпен сүртіп, баланың қолтығына қояды. Шынылы термометрдің ұтымды тұсы көп. Бірақ, 6 айға толмаған балаға қарапайым сынапты термометрді
пайдалануға болмайды. Абайсызда сындырып алып жарақат алуы мүмкін. Ішіндегі сынап айналасындағы адамдарға зиян келтіреді.
Дене

Гипотермия — бұл жылуды жоғалту, баланың жылу шығару қабілеті жəне осы — 36,50С температурасының қалыпты деңгейден төмен түсіп

кетуі.
Нəрестенің жылу шығаруының жоғарлау себептері:
— дене қызуының өз дене массасының (МГ) 1 кг мөлшеріне 3 есе көбеюі;
— массасы көлемінің 2 еседен көп болуы;
— жылу өнімінен жылу шығарудың көп жоғары болуы;
— дененің суынуына қарай

Хаттама коды: H-P-029 «Жаңа туған нəресте гипотермиясы»
Педиатрия саладағы стационарлар үшін АХЖ-10 бойынша коды (кодтары):
Р 80 Жаңа туған нəресте гипотермиясы
Р80.0 Холодов жарақаты синдромы
Р80.8 Жеңіл гипотермия
Р80.9 Жаңа туған баланың анықталмаған гипотермиясы
Р81.0 Сыртқы орта əсерінен болған, жаңа туған нəресте гипотермиясы
Жіктемесі жəне нəрестенің гипотермиялық диагностикасының критериі (ДДС, 1993 ж.)
Нəрестеніңқалыптыденетемпературасы – 360С ден 37,50C — гедейін.
Нəрестеніңденетемпературасыныңтөмендеуі:
— 36,00С-ден 36,40С — жеңіл дəрежедегі гипотермия;
— 32,00С-ден 35,90С — орташа дəрежедегі гипотермия;
— 32,00С-ден төмен — ауыр дəрежедегі гипотермия.

Гипогликемия. Ацидоз. Гипотермияның ағзаға зиянды әсері:
Гипоксемия

  1. Ацидоздың дамуы:
    • нəрестенің мұздануы, метаболизм кезінде қоңыр майдың жылу өнімінің жоғарлауы есебінен, ол дене сергуде адреналинді шығару;
    • ол бос май қышқылымен (БМҚ) глицеринді, қоңыр майдың ыдырау кезінде жүреді, ол жылу көзінің маңыздылығы туу кезінде, бірақ БМҚ-ң артық саны қан ағынында ацидоздың метоболитикалық дамуына əкеледі;
    • өкпе гипертензиясына əкелу, қан тамырларының гипотермиялық спазмын тудырады, қан ағынының жойылуы сақталады (қан өкпедегі аортаның (қолқаны), артериалды ағынын жанай өтеді;
    • оттегінің деңгейінің төмендеуі метаболизмнің аэробты жəне анаэробты ауыстырылуына əкеледі;
    • бұндай типті алмасу сүт қышқылы концентрациясын арттырады жəне рН төмендетеді, ацидоз үдемеленеді. Қан тамырлары арасынан адреналинның шығуы, тамыр таралуына жəне гипоксияға əкеледі;
    • шеткі қан ағыны төмендейді: май қышқылы жəне БМҚ тканьда
    түзіледі де, баяу жоғалады. Метаболиттік ацидозды өршітеді.
  • 2. Гипогликемияның дамуы: қандағы глюкозаның метаболизмнің жай күйінің жоғарлауы көп энергияны қажет етеді, сондықтан глюкоза мен глюкогеннің артық қор көзінің азаюына əкеледі.
    3. Гипоксемияның (қан оттегінің азаюы) дамуы: қалыпты жағдайымен салыстырғанда, оттегінің қажеттіліктің артуы температураның
    бірнеше градус төмендеуі – қан тамырының тарылуы, қан ағынының жойылуының сақталуы, гипоксемияның дамуына әкелуі, тыныс алуының
    бұзылуы, цианозға əкеледі.

Гипотермияның клиникалық зардабы:

  • — гомеостаз жұмысының бұзылуына;
    • — тыныс алу күйзеліс синдромы қауіп-қатердің дамуын
    жоғарылатады;
    • — инфекцияның дамуы қауіп-қатерді жоғарылатады;
    • — терінің ісініп қатаюы, ісінуі, сарғаюы;
    • — жүрек қызметінің бұзылуы.
    Жоғарғы қауіп-қатерлі топ:
    • нəресте туғанда салмағының аз болуы (2500 г.);
    • ұзақ уақытқа жетететін реанимация;
    • туа біткен ақауы бар балалар (іш қуыстық жəне жұлындық
    кемістігі);
    • — ОЖЖ зақымданып туған балалар;
    — «жылу тізбегінің» бұзылуы.
  • Жалпы қарастырғанда адам онтогенезінің бірнеше қатерлі кезеңдері атап кетуге болады:

1)жыныс жасушаларының дамуы — овогенез және сперматогенез;

2) ұрықтану;

3) (имплантация ұрықтанудан кейін 6-7 тәулік);

4) мүшелердің білік бастамаларының дамуы және плацентаның
қалыптасуы (дамудың 3-8-ші аптасы);

5) бас миының қарқынды өсу стадиясы (15-20-шы апта);

6) организмнің негізгі функциялық жүйелерінің қалыптасуы және жыныстық
аппараттың дифференциялануы (20-24-ші апта);
7) нәрестенің дүниеге келуі;

8) нәрестелік (1 жасқа дейін);

9) жыныстық жетілуі (11-16 жас).

Гипотермияның ерте кездегі клиникалық белгілері:
— аяқ қолының суықтығы (өкшесі);
— ықылассыз ему;
— қозғалыс белсенділігінің төмен болуы;
— жылауы əлсіз.
Гипотермияның өршуі мен сақталуы неонатальды суық
жарақаттанудың қауіп-қатермен қалыпта дамуы, оның негізгі
белгілері:
— нəрестенің бірден қозғалыс белсенділігінің төментүсуі, тіпті ұзақ
терең ұйқыға кетуге дейін;
— тыныс алуының үстіртін, біркелкі емес болуы;
— гипертермия дəрежесіне байланысты көрінуі, жүрек соғуының
сиреуінің дамуына сəйкес болуы мүмкін;
— бала беті алқызылдануы, басқа бөліктерінің бозарып, типті
көгілденуінің де артуы;
— аяқ-қол, арқасындағы терісінің қатаюы, бүкіл денесіне жайылуы.

  • Гипертермия (грекше: ὑπερ- — «орасан» және θέρμη — «жылу»)—
    денедегі жылу алмасу қызметінің бұзылуы салдарынан жиналған
    жылудан дененің қызып кетуі. Бұл құбылыс аурулардың салдары ретінде де
    болады, бірақ ауруға жатпайды. Гипертермия дене қызуы 37°С-ден
    жоғары болғанда байқалады, 42,2°С-ге жеткенде бала ес-түссіз күйге енеді. Егер оны уақытылы емдемесе (қызуын түсірмесе), миына зақым келеді.

Гипертермияның үш деңгейі бар: төмен гипертермия — 38°С-ге дейін, орташа
гипертермия 40°С-ге дейін, жоғары гипертермия 40°С-ден жоғары.

Балалардың дене қызулары 39°С-ден асқанда жедел жәрдем шақыру
керек.

  • Баланың дене қызуының көтерілу деңгейіне қарай:

субфебрильді
температураны 37,2-38,0° С;

фебрильді
38,1-39,0°С;

гипертермиялық 39,0°С
және одан жоғары температураны
ажыратады.
• Балалардағы қызбаның ең жиі себептері мыналар:
— Инфекциялық-уыттық жағдайлар;
— Ауыр метаболикалық бұзылыстар;
— Шамадан тыс қыздырыну;
-Аллергиялык реакциялар;
— Посттрансфузиялық жағдайлар;
— Бейім балаларға миорелаксанттарды
қолдану;
— Эндокриндік бұзылыстар және шығу
тегі белгісіз қызба болуы да мүмкін.

  • Балалардың дене қызуындәрі-дәрмексіз төмендетуге болады. Ол үшін денесін жылы суға малынған губкамен сүрту керек. Алдымен, беті мен мойнын сулы губкамен ысқылап шығыңыз, кейін қолдарын, арқасын және басқа да мүшелерін ысқылаңыз. Дене қызуы көтеріліп тұрғанда спиртпен, сірке суымен ысқылауға болмайды.Ондайда температура жоғарылап, улы заттардан тітіркену болуы мүмкін. Ал сумен ысқылағанда жылы судың булануы арқылы денедегі қызу сыртқа шығады. Суды көп мөлшерде ішудің қызуды төмендетуге тигізер оң әсері бар.
  • Балалардың дене қызуы кезінде қабылданатын дәрілердің барынша бала ағзасы үшін жеңіл болғаны абзал. Олар парацетамол мен ибупрофеннің негізінде болады. Дәрілер ерітінді, тамызатын дәрі, шам (свеча), шәрбат (сироп) түрінде болады. Аспирин, найз және анальгин сынды дәрілерді беруге болмайды.
    Дене қызуын төмендететін басқа да дәрі-дәрмектерді дәрігер тағайындауы тиіс.

Қорытынды

  • Нәресте дүниеге келгеннен кейін алғашқы күндері бұл
    ортаға үйренгеннен кейін дене қызуы жоғарылау ( 37,0 –
    37,4 С ) болады. Бірнеше аптадан кейін біртіндеп қалпына
    түседі ( 36,0 – 37,0 С ). Кішкентай балалардың қызуы тым
    қалың киімнің әсеріннен көтеріледі. Ауа өткізбейтін
    қалың көрпемен қымталған балада да өзгерістер болады.
    • Гипотермия — бұл жылуды жоғалту, баланың жылу
    шығару қабілеті жəне осы — 36,50С температурасының
    қалыпты деңгейден төмен түсіп кетуі.
    • Гипертермия — денедегі жылу алмасу қызметінің бұзылуы
    салдарынан жиналған жылудан дененің қызып кетуі.
    • Балалардың дене қызуы кезінде қабылданатын
    дәрілердің барынша бала ағзасы үшін жеңіл болғаны
    абзал. Олар парацетамол мен ибупрофеннің негізінде
    болады. Дәрілер ерітінді, тамызатын дәрі, шам (свеча),
    шәрбат (сироп) түрінде болады. Аспирин, найз және
    анальгин сынды дәрілерді беруге болмайды. Дене қызуын
    төмендететін басқа да дәрі-дәрмектерді дәрігер
    тағайындауы тиіс.

Неврологиядағы функциональды зерттеу әдістері

By
Admin
-
0

Функциональды диагностика дегенеміз –   түрлі органдардың және ағзаның физиологиялық жүйелері функцияларының нормадан ауытқуы және бұзылу дәрежесін физикалық, химиялық көрсеткіштерді өлшеу немесе олардың қызмет етуінің басқа да объективті көрсеткіштерін құрал-саймандық зерттеу әдістері негізінде бағалау және анықтау болып табылатын, диагностиканың бөлімі. Қазіргі кезде көп қолданылатын әдістерге — электрокардиография, фонокардиография, реография, спирография, пневмотахометрия, электроэнцефалография, реоэнцефалография, эхоэнцефалография, ал үлкен медициналық ұйымдарда өте күрделі және қымбат диагностикалық әдістер қолданылады.

Қазіргі кезде ауруханаларда науқастардың жағдайын бақылайтын техникалық құралдар жете зерттеліп дайындалған. Сөйтіп медицинаның көптеген саласында автоматты анықталым (диагностика) және бақылау әдістері кеңінен енгізілді.Соңғы жылдары емдеу-анықтау істерінде кванттық физика және биофизика жетістіктеріне негізделген биорезонанс тәсілдері кеңінен таралып отыр. Мұнда төменқуатты электромагнит сәулеленісімен (квант) тірі организмнің ақпараттық-қуаттық құрылымдарының өзара әрекеттесуін, гомеостазды қалыптастыру үшін жиі қолданылады. Өйткені тірі организмнен сейілетін сәулеленіс (толқындар) кванттық немесе электромагниттік өрістен құралады. Басқа толқындар іспетті, оларда да организмнің физиологиялық күйін көрсететін қуат және белгілі ақпарат болады. Оның компьютерлік анықтау әдістері (Фоль, Накатана, Акабане т.б.) адамның қалыпты күйінің өзгерістерін, аурудың симптомдары білінбей тұрғанда, ертерек тіркей алады.

 

Электроэнцефалография әдісі

ЭЭГ-фия әдісінің теориялық негіздері

Ми қыртысындағы электрлік құбылыстар ондағы нейрондарда пайда болатын биологиялық токтар мен синапстық потенциалдар жиынтығы. Бұл электрлік құбылыстарды жануарлар бас терісінен жазып алуға болатындығын 1925 жылы В.Правдич-Неминский көрсетті. Г.Бергер 1929 жылы адам басының сыртқы беткейінен биотоктарды жазып алды. Ми қыртысындағы биологиялық потенциалдар электрлік тербеліс ретінде тыныштық жағдайда, яғни сырттан ешбір әсерсіз де тіркеледі. Электроэнцефалограмма қисықтарының толқындар жиілігі мен амплитудасы әртүрлі.

Көп каналды электроэнцефалограф көмегімен бір мезгілде мидың 4- тен 32-ге дейін нүктелеріндегі электрлік белсенділікті тіркеуге болады.

Ол үшін адамның басының сыртына электродтарды бекітеді. Электродтар биполярлы және униполярлы тіркелуі мүмкін. Биполярлы электродтарды бекіткенде ЭЭГрамма бас ми қыртыстарының екі электродтар бекіткен нүктелер аралығында жазылады. Ал униполярлы немесе монополярлы беттерінде орналас-қан қыртысты нүкте мен индеферентті, көбінесе құлақтың сырғалығына орналас-тырады. Әр тіркеудің өзінің кемшілігі және артықшылығы болады. Сондықтан көбінесе жасанды индеферентті электродтарды бас миының төбесіне бекітіп, оларды бекітілетін 8 – 12 – 21 электродтармен байлап, әр нүктенің аралығы, мысалы, бастың маңдай, самай, төбе, шүйде бөлігінен ЭЭГрамманы тіркейді.

Нейрофизиологияда, нейрохирургияда адамдарға стереотаксикалық аппарат арқылы адамдардың ауруын анықтайды.Бас сүйегіне трепонация жасап, сосын белгілі аймақтарда атласқа қарап отырып, электродтарды енгізіп ЭЭГрамманы жазып алады.

Көбінесе практика жүзінде электродтарды биполярлы тіркеу арқылы бас миының бірнеше нүктелерінен, яғни бір мезгілде барлық аймақтарынан тіркейді: Маңдай, шүйде, төбе, самай.

Ми қыртысын ғана емес, орталық жүйке жүйесінің басқа бөлімдерін де электрофизиологиялық әдістермен зерттегенде, оларда фондық немесе спонтандық деп аталатын электрлік тербелістер анықталған. Бұлардың генерациясы арнайы әсерге байланысты болмайды, яғни өздігінен іске асып жатады. Көптеген зерттеушілердің ойынша ЭЭГ — мидағы ырғақты қоздыратын не тежейтін постсинапстық потенциалдардың алгебралық жиынтығы.

Электроэнцефалографияның ми қыртысының әр бөлімдерінің функциялық жағдайын, ми патологиясының орнын анықтауда маңызы зор. СОҢҒЫ кезде жануарлардың ми қыртысы құрылымдарының қызметін анықтауда жеке нейрондардың потенциалдарын тіркеу әдісі қолданылады.

Дене температурасы жоғарылағанда бастың барлық бөлімінде α ырғақтың жиілігі жоғары, бұл жағдай зат алмасуының артылуына 83 байланысты деп есептейді зерттеушілер. Қоршаған ортада оттегінің азаюына байланысты (парциалды қысымның төмендеуі. мысалы, жеңіл дәрежелі гипоксия кезінде α ырғақтың амплитудасы сәл жоғарылайды, ал анық гипоксия кезінде β ырғақтың жиілігі мен амплитудасы жоғарылайды, ал аноксемия кезінде жиілігі 1-4 секундқа тең баяу ырғақтар пайда болады. Қан құрамында қанттың, көмірқышқылының өзгеруіне байланысты ЭЭГ да осындай өзгерістер пайда болады. Ұзақ мерзімді қажуға жеткізіп, денешынықтыру кезінде, адам қатты шаршағанда α ырғақтың амплитудасы төмендеп, ретсіз баяу толқындар пайда болады. Бұл өзгерістер гипоксемияға және метаболиттердің әсеріне байланысты пайда болады.

Қазіргі кезде электроэнцефалограммадағы электрлік тербелістер жиілігі мен амплитудасына және функциялық маңызына байланысты 4 типке ажыратылады:

  1. Альфа — ырғақ — синусоидтар тәрізді ырғақты тербеліс, жиілігі секундіне 8 — 13 рет туады, амплитудасы 50 мкв дейін жетеді. Бүл ырғақ көзін жұмып қимылсыз психикалық тыныштық жағдайда отырган адамда, әсіресе мидың шүйде немесе төбе бөлімінде тіркеледі.
  2. Бета – ырғақ — жиілігі секундіне 13 реттен артық туатын тербелістер, амплитудасы 20 — 25 мкв, сәуле әсер еткенде мидың шүйде бөлімінде және ой жұмысында, көңіл-күй өзгергенде, тітіркендіруді бергенде пайда болады.
  3. Тета — ырғақтың жиілігі секундіне 4 — 8 рет, амплитудасы 100 — 150 мкв, көбінесе ұйықтағанда кездеседі.
  4. Дельта — ырғақ — ең сирек, секундіне жиілігі 0,5 — 3,5 рет, амплитудасы жоғары 200-300 мкв. Терең ұйқыда, наркозда, гипоксия және мидың патологиясы кезінде тіркеледі.

Электроэнцефалограмманың клиникалық маңызы

Ми қыртысының үлкен жарты шарларының патологиялық жағдайларын бағалауда келесі көрсеткіштер есепке алынады:

  1. толқындарының болмауы немесе кенет төмендеуі (тегістелуі. – церебральды атрофия, кретинизм, эпилепсияның күрделі түрлерінде, үлкен жарты шарларының ірі ісіктерінде байқалады;
  2. ырғақ жиілігінің өзгерісі. Толқындар ұзақтығының 125 м/секундтан жоғарылауы мидың патологиялық жағдайын дәлелдейді. Мидың ісігі кезінде, бас сүйегінің ішкі қысымы жоғарылағанда, комада, деменцияда баяу толқындар тіркеледі.
  3. толқын түрлерінің өзгерістері. Әртүрлі психикалық және жүйкелік аурулар кезінде ЭЭГ ырғағының пішіні өзгеруі кезінде. Мысалы, пиктік разрядтардың пайда болуы және олардың амплитудасы 100 мкр.Вольттан астам келеді.ЭЭГ-ның былай өзгеруі эпилепсия, ісіктер, травма алғанда, бас миына қан құйылғанда, милық тыртықтар кезінде пайда болады.Осыған қоса төртбұрышты трапеция тәрізді үшкір ырғақтар әртүрлі психикалық және жүйкелік аурулар кезінде пайда болады. ЭЭГ-да 84 әдетте кездеспейтін толқындар түрлері кездеседі (трапеция тәрізді, төртбұрышты, өткір т.б…
  4. Энцефалит, прогрессивті паралич, мидың абсцесс, жергілікті ісігі кезінде жартышарлар арасындағы асимметрия орын алады.

 Электроэнцефалограмманың жас ерекшеліктері

Жаңа туған нәрестелердің ми қыртысында биопотенциалдардың ырғақты тербелістері анықталмайды. Алғашқы рет оларды 35 күн толған сәбилелерде тіркеуге мүмкіндік болады. Сонда ЭЭГ төмен амплитудалы ұзақ (160 мсек. және кезектілігі бойынша ретсіз толқындардан құралады. Мидың шүйде бөлімінде альфа-толқындар алғаш рет 3-4 айлық жасында тіркеле бастайды, бірақ олар басында ең төмен жиілікті болады және біртіндеп ғана (15 жыл бойы. адам үшін ең жоғары жиілікке жетеді (10-13 рет сек.. Шамамен 18-ден 60 жасқа дейін ЭЭГ-де жас ерекшеліктерін тіркеу мүмкін емес және тек 60 жастан асқаннан кейін ЭЭГ-нің негізгі ырғағының баяулауының кейбір тенденциялары (бағыттары. байқалады.

Реоэнцефалография әдісі

Үлкен жарты шарлардын жинақталушы қан мен қамтамасыз етілуін зерттеу үшін фронто-мастоидалді (FM.) тіркеулерді қолданады. Алдынғы ми артериясы бассүйегіндегі гемодинамиканы зерттеу үшін- маңдай (FF1.), ортанғы-маңдай (F1C.) және маңдай-самай (FT1.) тіркеулерді қолданады. Омыртқа және негізгі артериядағы гемодинамиканы зерттеу үшін- окципито-мастоидальді (OM) және окципито-париеталді(ОП). Аталып өткен бойлай тіркеулерге қоса, көлденен тіркеулерде пайдаланады.

Компьютерлік томография  — неврологиядағы ең қарапайым,  рентген сәулесімен негізделген диагностика әдісі. Оның көмегімен ағза тығыздығының өзгерісін, ісік, инсульт, гематома, киста, абсцесс, атрофия т.б. анықтауға болады, Рентгендік түтікше қозғалысы зерттелетін обьектіні қоршалай қозғалады. Сызықтық емес томографиядан айырмашығы, рентгендік сәуле барлық обьектіні қамтамасыз етеді. Коллимирлі шоғыр тек қана жіңішке қабаттан өтеді. Бас миының көлденең қиылыстарының көрінісі цифр түрінде көрінеді. Компьютерлік томография кезінде детекторлар дененің зерттелуші бөлігінің әрбір бөлшекті көлемімен жұтылған рентгендік кванттардың сандарын тіркейді. Ерекшеленген кесінді тіннің кішкентай тікше пішіндері  (вокселдер) түрінде қарастырылады.Әрбір детектор осы жағдайдағы тікше пішіндегі сәуленің жұтылуын бағалайды. Компьютер жұтылған  энергияның орташа көлемін санап,былайша айтқанда,барлық тікше пішіндердегі сәуленің жұтылу  коэффициенттерінің  картасын жасайды.+ Жұтылудың салыстырмалы көлемдерін бағалау үшін Хаунсфилд шкаласы қолданылады. Хаунсфилд шкаласы бойынша  0-ге тазартылған су тығыздығы, +1000-ға – тұтас сүйек тіні тығыздығы,-1000-ға – ауа тығыздығы тең деп саналады.

Тамырлардың экстракраниальды ультрадыбыстық допплерография — қан айналымын зерттеудің инвазивті емес әдісі. Бұл әдістің мүлдем ауыртпалығы, қарсы көрсетілімдері жоқ — осының бәрі, тіпті кішкентай балаларға қолдануға мүмкіндік береді. Ол Допплер әсері пайдалана отырып, толық қауіпсіз тәртіппен жұмыс істейді. қозғалмалы қан бөлшектерінен бастап, ультрадыбыстық толқындар жиілігі өзгерістеріне дейін көрсетеді.Ұйқы және омыртқа артерияларының жағдайын зерттеу. Ми қан айналым жеткіліксіздігін зерттеу және емдеу үшін қажет.

Эхоэнцефалография – миды ультрадыбыс көмегімен зерттеу нәтижесінде бас сүйек қуысындағы құрылымдардың патологиялық процесс әсерінен қалыпты орындарынан ауытқуы мөлшерін анықтайтын диагностикалық тәсіл (әдіс). Зерттеу кезінде ми қарыншаларының кеңеюін, бас сүйек гипертониясын анықтау үшін қолданады.  Ми қарыншалары жүйесі жағдайына баға беру үшін III қарынша енінің ұлғаю мөлшері мен бүйір қарыншаларының кеңею деңгейіне ерекше көңіл аударылады. Қалыпты жағдайда мидың III қарыншасының бүйір кабырғаларына сәйкес эхоэнцефалография-лық ені әр түрлі жастағы адамдарда әрқиялы скеңдігі белгілі. Мы-салы, ересек адамдарда 5-6 мм, қарттарда 7 мм-ге дейін, сәбилерде 1,4-4,2 мм, бір жасқа дейінгі емшектегі балаларда 2,3-5,1 мм.Жақсы жағы: толық қауіпсіздік, инвазивтілігі жоқ, информация жеткілікті, зерттеуге ыңғайлы, эффективті терапияны таңдауға қолайлы.

Транскраниальды магнитті стимуляция — әр түрлі деңгейдегі жүйке жүйесін, қозғалысқа жауап беретін ми қыртысынан бұлшықетке дейінгі нерв жасушаларының қозғыштығын бағалайды.

Магнитті- резонансты томография — ядролы  магнитті- резонанс арқылы электромагниттік толқын арқылы атом ядроларының қозғыштығын өлшеу мақсатына негізделген ішкі органдар мен тіндерді зерттеудегі тоиографиялық әдіс.

Қызметтік магнитті- резонансты томография — бас миындағы әр түрлі жердегі нерв жасушаларының белсенділігін, қызметін зерттеуге, бағалауға арналған әдіс. Қызметтік магнитті- резонансты томография негізінен сөйлеу, көру, есте сақтау , координацияны бағалайды

Позитронды эмиссионды томография — организм тіндерінің қызметтік белсенділігін, метоболизмін білуге арналған әдіс. Әр түрлі органдарға радиофармпрепараттарды енгізу арқылы жасалады.Неврологияда бас миының метоболизмін зерттеуде қолданылады.

Электрофизиологиялық  зерттеу әдістері.

Жүйке бұлшықетті электротітіркенуін аппарат көмегімен  тексеру:

Бұл гальвани және фарадиялық тоқ арқылы электротітіркендіріп анықтайды. Тітіркендіргенде бұлшықеттің қысқаруы туындайды. Фарадиялық тітіркендіргенде бұлшықеттің тетаникалық қысқаруы туындайды. Балаларда көптеген аурулар кезінде (Миопатия)тітіркенуі төмендейді.

Хронаксиметрия – нервті-бұлшықеттің функционалды жағдайын тексеруде қолданылады.Қалыпты жағдайда әр түрлі бұлшықеттің хронаксиясы-0,0001- 0,001с құрайды. Перифериялық паралич кезінде хронаксия ұзаруы мүмкін.

Электромиография – нервтер мен бұлшық еттердің электрлік белсенділігінің әртүрлі түрлерінің сапалы-сандық талдауына және тіркеуге негізделген функционалдық жағдайды бағалаушы әдістемелер кешені. Бұлшықеттің потенциалдық электрлік тербелісін тіркеуде қолданылады. бұлшық еттердегі электрлік құбылыстарды тексеретін тәсіл. Қимыл-әрекеттерін реттейтін нерв жүйесі зақымдануына байланысты неврологиялық тәжірибеде кездесетін бірқатар ауруларды анықтау үшін электромиографиялық зерттеу тәсілдері кеңінен пайдаланылады..

Функционалды диагностика әдістері ретінде ЭМГ негізгі мақсаттары болып табылады:

  1. Нерв-бұлшықет аппаратының зақымдалу деңгейін анықтау.
  2. Зақымдану топикасын және процесстің жайылғандығын анықтау.
  3. Зақымдау сипатын анықтау.
  4. Патологиялық процесстің айқындылық деңгейін анықтау.

Функционалды диагностика кабинетінде  электромиография жүргізу үшін  Nihon Kohden фирмасының EMG MEB-9400K электромиографы қолданылады.

Ультрадыбыс арқылы зерттеу – ультрадыбыстық зерттеу тіңдердің тығыздығын,сондай-ақ шекараларын анықтауда диагностикалық мақсатта қолданылады.

Балалар неврологиясындағы қосымша әдістер:

Медико-генетикалық әдістер – тұқым қуалайтын неврологиялық

ауруларды тексеру.

Биохимиялық тексеру әдістері –   нерв жүйесі аурулар кезіндегі

белокты алмасу,аминқышқылдары, липидтердің құрамы мен сапасын

зерттеу үшін жүргізіледі.

КТ мен МРТ қолданылуы:

Бас сүйек ауруларында:

  1. Бас сүйек-ми жарақаты
  2. Бет бөлігіндегі сүйектерге метастаз берген жағдайда
  3. Бас миының даму ақаулары мен ауытқулары
  4. Бас миының қан тамырлық аурулары
  5. Бас миының ісіктері
  6. Бас миының демиелинизациялаушы аурулары
  7. Бас миының жұқпалы-қабыну аурулары
  8. Гипертензиялық- гидроцефальды синдром
  9. Көру мүшесінің және ЛОР мүшелерінің аурулары
  10. Бас сүйектерін және миды операция алдында және операциядан кейін зерттеу

Омыртқа мен жұлын ауруларында:

  1. Омыртқа мен жұлынның жарақаттары
  2. Омыртқа мен жұлынның даму ақаулары мен ауытқулары
  3. Жұлынның қан тамырлық аурулары
  4. Омыртқа мен жұлын ісіктері
  5. Омыртқа ауруларының дегенеративті – дистрофиялық өзгерістері
  6. Жұлын мен омыртқаның қабыну аурулары
  7. Омыртқа мен жұлын аурулары мен зақымдануларының консервативті және оперативті ем нәтижелерін бағалағанда.

КТ жасауға көрсеткіштер:

  • —бас сүйек миының жарақатының мумкін болу салдары: бас сүйек ішілік, субарохноидальды, субдуральды қан құюлар кезінде
  • — операция эффективтілігін бағалауда;
  • — ісікке күдіктенгенде және екіншілікті зақымдануларда;
  • — қабынулық процесстерге күдіктенгенде (абсцесс);
  • — бас сүйек негізіндегі және сводтағы өзгерістерде;
  • -( ОНМК) жедел ми қан айналымының бұзылуында;
  • -Даму аномалияларында ;
  • — кома белгісіз генезді.

КТ зерттеуін жасауға қарсы көрсеткіштер:

  • Жүкті және бала емізетін әйелдерге;
  • 18 жасқа дейінгі балаларға;
  • Салмағы жоғары адамдарға;
  • Гипс және металл заттар болса;
  • Адекватты емес көзқарас (неадекватные поведение);
  • Аса ауыр жағдайда
  • Паркинсон ауруында
  • Йод қа жоғары сезімталдық(с контрастным усилением )
  • Салмағы 150кг аспау
  • клаустрофобия

               КТ  контрастпен:

  • Бүйрек және бауыр жеткіліксіздігі;
  • Жағдайы ауыр науқастарға;
  • Қалқанша без ауруы бар науқастарға;
  • Йод-қа аллергиясы бар науқастарға.

МРТ жасауға негізгі көосеткіштер:

  • Мидың қан тамырлық аурулары () қан құйылу, геморрагиялық және ишемиялық инсульт
  • Ішкілік қан ағумен көрінетін бас миының жарақаты мен бас миының соғылуы
  • Бас миының ісіктері
  • тугоухость (есту мен сөйлеу бұзылыстары)
  • Бас ауруы
  • Көпір –мишықтық узел ісігі
  • Нерв жүйесінің инфекциялық аурулары (менингит, абсцесс, ВИЧ-инфекция)
  • Праксизмальды жағдайлар
  • Ми қан тамырларының аномальды дамуы(аневризмы, тромбоз)
  • эпилепсия
  • Селлярлы аймақтың патологиясы(аденомы гипофиза)
  • шашыранды склероз
  • синусит
  • Бас сүйек негізінің патологиясы
  • Нейродегенеративті аурулар

МРТ зерттеуін жасауға қарсы көрсеткіштер:

  • Науқастардан шешуге келмейтін, өмірге қажетті қызметтердің металл қондырғымен жабдықталу (кардиостимулятор,инсулинді попма, хирургиялық металл скобка, жүрек қақпақшаларында протез, бас миындағы тамырда қан тоқтатушы клипсалардың болуы,  ӨЖЖ қондырғылары және т.б.);
  • Клаустрофобия (жабық кеңістіктен қорқу-тоннел аппаратының ішінде болғанда паникалық ұстамалардың болуы);
  • Декомпенсациялық жүрек жеткіліксіздігі;
  • Жүктілік және баланы емізетін әйелдерге контрасты МРТ жасауға болмайды, себебі контраст ұрыққа және жаңа туган нәрестеге әсер етеді;
  • Бүйрек патологиясы бар науқастарға, себебі контрасты зат бүйрек арқылы сыртқа шығарылуы қиындайды;
  • Басылмайтын тырысу синдромы;
  • 7 жасқа дейінгі балаларға қолданылмайды.
1...456...45Page 5 of 45

Services

Articles

Subscribe

© tagDiv. All rights reserved. Momentum is a fresh multipurpose Prebuilt Website with a wide range of usability.

Яндекс.Метрика