Let's go
Home Blog Page 4

Міндетті әлеуметтік сақтандырудың құқықтық негізі

By
Admin
-
0

Глоссарий

Тақырыбы: «Міндетті әлеуметтік сақтандырудың құқықтық негізі».

 

1) Асыраушы — өзiнiң асырауындағы отбасының еңбек етуге қабiлетсiз мүшелерiн өз табысы есебiнен асыраушы адам;

2) Асырауындағылар санының коэффициентi — қайтыс болған (coт хабар-ошарсыз кеттi деп таныған немесе қайтыс болды деп жарияланған) асыраушының асырауында болған оның отбасы мүшелерiнiң санын ескеретiн коэффициент;

3) «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы (бұдан әрі – Мемлекеттік корпорация) – Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттік қызметтер көрсету, «бір терезе» қағидаты бойынша мемлекеттік қызметтер көрсетуге өтініштер қабылдау және көрсетілетін қызметті алушыға олардың нәтижелерін беру жөніндегі жұмысты ұйымдастыру үшін, сондай-ақ электрондық нысанда мемлекеттік қызметтер көрсетуді қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша құрылған заңды тұлға.

4) Әлеуметтiк аударымдар — өзi үшiн әлеуметтiк аударымдар жүргiзiлген мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiне қатысушыға, ал асыраушысынан айрылған жағдайда оның асырауында болған отбасы мүшелерiне осы Заңға сәйкес әлеуметтiк төлемдер алу құқығын беретiн, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына төленетiн осы Заңда белгiленген мiндеттi төлемдер;

5) Әлеуметтік аударымдар бойынша берешек – есептелген және мерзімінде аударылмаған әлеуметтік аударымдар сомасы;

6) Әлеуметтiк аударымдарды есептеу объектiсi — жұмыс берушiнiң қызметкерге орындалған жұмыстар, көрсетiлген қызметтер үшiн табыс түрiнде төлейтiн шығыстары. Өзiн-өзi жұмыспен қамтыған адамның әлеуметтiк аударымдарын есептеуге арналған объект оның алатын табыстары болып табылады;

7) Әлеуметтiк аударымдарды төлеушi (бұдан әрi — төлеушi) — осы Заңда белгiленген тәртiппен Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтiк аударымдарды есептеудi және төлеудi жүзеге асыратын жұмыс берушi немесе өзiн-өзi жұмыспен қамтыған адам;

8) Әлеуметтiк аударымдар мөлшерлемесі — әлеуметтiк аударымдарды есептеу объектiсiнiң шамасына пайыздық қатынаспен көрсетiлген, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына төленетiн мiндеттi төлемдердiң тiркелген мөлшерi;

9) Әлеуметтiк қатер — еңбек ету қабiлетiнен айрылуына және (немесе) жұмысынан айрылуына, асыраушысынан айрылуына, сондай-ақ жүктілігіне және босануына, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуына және бір жасқа толғанға дейінгі бала күтіміне байланысты табысынан айрылуына әкеп соқтырған оқиғаның басталуы, соның нәтижесінде өзi үшiн әлеуметтiк аударымдар жүргiзiлген мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiне қатысушы не ол қайтыс болған жағдайда оның асырауында болған отбасының мүшелерi осы Заңға сәйкес әлеуметтiк төлемдердi алу құқығына ие болады;

10) Әлеуметтiк төлемдер — әлеуметтік төлемдерді алушының пайдасына Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры жүзеге асыратын төлемдер;

11) Әлеуметтiк төлемдi алушы (бұдан әрi – алушы) – әлеуметтік қатер төнгенге дейін Мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру қорына ол үшін әлеуметтiк аударымдар жүргiзiлген не өзін-өзі жұмыспен қамтыған адам ретінде оларды өзi төлеген және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры оған қатысты әлеуметтiк төлемдер тағайындау туралы шешiм шығарған жеке тұлға, ал мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiнiң өзi үшiн әлеуметтiк аударымдар жүргiзiлген қатысушысы болып табылатын адам қайтыс болған жағдайда – қайтыс болған (coт хабар-ошарсыз кеттi деп таныған немесе қайтыс болды деп жариялаған) асыраушының асырауында болған отбасы мүшелерi;

12) Еңбек ету қабiлетiнен айрылу — қызметкердiң жұмыс орындау, қызмет көрсету қабiлетiнен айрылуы, оның дәрежесi айрылған еңбек ету қабiлетiне пайыздық қатынастан көрінеді;

13) Еңбек ету қабiлетiнен айрылу коэффициентi — өзi үшiн әлеуметтiк аударымдар жүргiзiлген мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiне қатысушының жалпы еңбек ету қабiлетiнен айрылу дәрежесiне қарай айқындалатын коэффициент;

13) Еңбекке жарамсыздық күндері санының коэффициенті – еңбекке уақытша жарамсыздық парағында көрсетілген күндер санына қарай айқындалатын коэффициент;

14) Жұмысшының міндетті әлеуметтік сақтандырылу барысындағы құқықтары

  1. Өзi үшiн әлеуметтiк аударымдар жүргiзiлген мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiне қатысушының және алушының:

1) Мемлекеттік корпорацияға еңбек ету қабілетінен айырылған жағдайда (егер өтініш берген кезде адамның жалпы еңбек ету қабілетінен айырылу дәрежесі белгіленсе), асыраушысынан айырылған жағдайда, жұмысынан айырылған жағдайда (егер адам жұмыссыз ретінде тіркелсе), жүктілігіне және босануына, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуына байланысты, бір жасқа толғанға дейінгі бала күтіміне байланысты кірісінен айырылған жағдайларда әлеуметтік төлем тағайындау туралы өтініш беруге;

1-1) алып тасталды — ҚР 17.11.2015 № 408-V Заңымен (01.03.2016 бастап қолданысқа енгізіледі);

1-2) жалпы еңбек ету қабілетінен айырылу дәрежесі алғаш рет белгіленген кезде МӘС бөлімшесіне еңбек ету қабілетінен айырылған жағдайда әлеуметтік төлем тағайындау туралы өтініш беруге;

1-3) жұмыссыз адам ретінде тіркелген кезде халықты жұмыспен қамту орталығына жұмысынан айырылған жағдайда әлеуметтік төлем тағайындау туралы өтініш беруге;

1-4) жұмысынан айырылған жағдайда, бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты табысынан айырылған жағдайда «электрондық үкімет» веб-порталы арқылы әлеуметтік төлем тағайындау туралы өтініш беруге;

2) мемлекеттiк әлеуметтiк жәрдемақылар алуына қарамастан, осы Заңда көзделген тәртiппен Қордан әлеуметтiк төлемдердi алуға;

3) төлеушiден, Мемлекеттік корпорациядан және Қордан әлеуметтiк аударымдар мен әлеуметтiк төлемдердi аудару мен есепке жатқызудың толықтығы және уақтылығы туралы, сондай-ақ әлеуметтiк төлемдердi тағайындау және оны алу тәртiбi туралы ақпаратты сұратуға және тегiн алуға;

4) Қордың және осы тармақта көрсетілген өзге де мемлекеттік органдардың немесе ұйымдардың осы Заңда белгіленген әлеуметтік қамсыздандырудың қосымша нысандарын алуға құқықтарын шектеуге байланысты әрекеттеріне шағымдануға құқығы бар.

(Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы заң 1 тарау , 12 бап)

15) Қатысу өтілінің коэффициентi — мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiне қатысудың жалпы өтіліне қарай айқындалатын коэффициент;

16) Медициналық-әлеуметтік сараптама бөлімшесі (МӘС бөлімшесі) – міндетті әлеуметтік сақтандыру саласындағы бақылау жөніндегі уәкілетті органның медициналық-әлеуметтік сараптама жүргізетін құрылымдық бөлімшесі;

17) Мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру қоры (Қор) — міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінің қатысушысы – асыраушысынан айырылған жағдайда, асырауындағы отбасы мүшелерін қоса алғанда, өздеріне қатысты әлеуметтік тәуекел жағдайы төнген міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінің қатысушыларына әлеуметтік аударымдарды шоғырландыруды, әлеуметтік төлемдерді тағайындауды және жүзеге асыруды жүргізетін заңды тұлға;

18) Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорының активтерi — әлеуметтiк аударымдар, әлеуметтiк аударымдарды төлеу мерзiмi өтiп кеткендiгi үшiн алынған өсiмпұл, инвестициялық табыс және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорының қызметiн қамтамасыз етуге арналған комиссиялық сыйақыны, әлеуметтiк төлемдерге бағытталған қаражатты және қате есептелген немесе артық төленген қаражатты қайтаруды шегерiп тастағанда, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына түсетiн Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де түсiмдер;

19) Мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру — еңбек ету қабiлетiнен айрылуына және (немесе) жұмысынан айрылуына, сондай-ақ асыраушысынан айрылуына байланысты, жүктілігіне және босануына, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуына және бір жасқа толғанға дейінгі бала күтіміне орай табысынан айрылуына байланысты табыстың бiр бөлiгiн өтеу үшiн мемлекет ұйымдастыратын, бақылайтын және кепiлдiк беретiн шаралар жиынтығы; Әлеуметтік сақтандыру –

  • әлеуметтік қамсыздандырудыңнегізгі нысандарының бірі;
  • экономикалық тұрғыдан белсенді халықты жұмыстан, еңбек ету қабілетінен және табыстан айырылуға байланысты түрлі тәуекелден зиянды өтеудің ұжымдық ынтымақтастығы негізінде әлеуметтік қорғау нысаны;
  • азаматтарды қартайғанда, сырқат, жазатайым оқиға салдарынан, бала туу себепті, т.б. мән-жайларға байланысты еңбекке уақытша немесе тұрақты жарамсыз болған жағдайда, сондай-ақ олардың денсаулығын сақтау, қорғау мақсатымен материалдық жағынан қамсыздандыру жүйесі.

20) Мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесi — мемлекет белгiлейтiн және кепiлдiк беретiн, мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiне қатысушылардың арасындағы қатынастарды реттейтiн нормалар мен қағидалардың жиынтығы;

21) Мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiне қатысудың жалпы өтілі – әлеуметтiк аударымдар түскен айлардың жалпы саны;

22) Мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiне қатысушылар – төлеушi; өзi үшiн әлеуметтiк аударымдар жүргiзiлген мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiне қатысушы; алушы; «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы; Қор; Қазақстан Республикасының Үкiмeтi; Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi; өзге де уәкiлеттi органдар;

23) Мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiнiң өзi үшiн әлеуметтiк аударымдар жүргiзiлген қатысушысы — өзi үшiн әлеуметтiк аударымдар төленетiн және осы Заңда көзделген әлеуметтiк қатер жағдайлары басталған кезде әлеуметтiк төлемдер алуға құқығы бар жеке тұлға;

24) Міндетті әлеуметтік сақтандыру саласындағы бақылау жөніндегі уәкілетті орган – халықты әлеуметтік қорғау саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыратын мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесі;

25) Міндетті әлеуметтік сақтандырудың субъектілері – өзін-өзі жұмыспен қамтыған тұлғалар , асыраушы , әлеуметтік төлемді алушылар , азаматтар, сақтандыру және қайта сақтандыру ұйымдары ,  сақтанушы, сақтандырушы, пайда алушы және т.б.

26) Міндетті әлеуметтік сақтандырудың объектілері — сақтанушының мүліктік мүдделері, яғни құрылыс, үй мүліктері, малдар, көлік кұралдары.

          27) Мiндеттi әлеуметтiк сақтандырудың түрлерi:

1) еңбек ету қабiлетiнен айрылған жағдай;

2) асыраушысынан айрылған жағдай;

3) жұмысынан айрылған жағдай;

4) жүктілігіне және босануына байланысты табысынан айрылған жағдай;

5) жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуына байланысты табысынан айрылған жағдай;

6) бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты табысынан айрылған жағдай.

28) Өзiн-өзi жұмыспен қамтыған адам– өздерiне табыс әкелетiн жұмыспен өздерiн қамтамасыз ететiн дара кәсiпкер, жекеше нотариус, жеке сот орындаушысы, адвокат, кәсіби медиатор;Арнаулы салық режимiн қолданатын шаруа немесе фермер қожалықтарына қатысты өзiн-өзi жұмыспен қамтыған адамдар деп дара кәсiпкерлер — қожалық басшысы, сондай-ақ кәмелетке толған жылдан кейiнгi күнтiзбелiк жылдан бастап шаруа немесе фермер қожалығыныңкәмелетке толған мүшелерi танылады;

29) Сақтандырушы — сақтандыру қызметін жүзеге асыру үшін құрылған және заңда белгіленген тәртіп — яғни сақтандыру қызметке лицензия алған сақтандыру ұйымы, заңи тұлға, яғни сақтандыруды жүзеге асыратын, сақтанушыға шартта уағдаласатын сақтандыру уақиғасы басталғанда келтірілген зиянды өтеуге немесе сақтандыру сомасын төлеуге міндеттенген мамадарылған ұйым (мемлекеттік, акционерлік, кооперативтік аралас ұйым). Коммерциялық негізде әрекет ететін, сақтандыру ұйымдары (сақтандыру компаниялары, сақтандыру қоғамдары, т.б. және бейкоммерциялық ұйымдар (өзара сақтандыру қоғамдап сақтандырушы болып табылады. Сақтандыру шартын жасасу кезінде және осы шарттың қолданылуы кезеңінде сақтандырушы өз есебінен сақтандыру объек тісінің сақтандырылуын бағалауға: мүлікті тексермелеп қарауға оның шын құнын сараптауға, сақтанатын тұлғаның денсаулығын анықтау үшін оған медициналық зертгеу жүргізуге құқылы. Сақтандырушы сақтандыру жарнасының мөлшерін айқындау кезінде сақтандыру объектісін және сақтандыру тәуекелін ескере отырып, өзі әзірлеген сақтандыру тарифтерін қолдануға құқылы.

30) Сақтанушы – сақтандырушымен ерікті негізде немесе заңға сәйкес сақтандыру шартын жасаған заңды немесе жеке тұлға. Сақтанушы сақтандыру жарналарын төлейді және сақтандырушымен (сақтандыру компаниясымен) нақты қатынастарға түседі. Ол үшінші тараптың мүдделері үшін немесе соның атынан сақтандыру шартын жасауға құқылы. Халықаралық сақтандыру тәжірибесінде оны полис ұстаушы деп атайды. Міндетті сақтандырудың жекелеген түрлері бойынша оларда көрсетілген тұлғалар заңға сәйкес, яғни шарт жасаспай-ақ Сақтанушы болып табылады. Мүлікті сақтандыруда мүлікті меншіктенуші, оралымды немесе сенімгерлікпен басқару құқықтары негізінде тиесілі тұлға, мүлікті жалға, лизингіге, тасымалдауға, кепілзатқа, ипотекаға, сақтауға, комиссияға, сатуға, т.б. мақсаттар үшін қабылдаған тұлға Сақтанушы бола алады.Сақтанушы қайтыс болған жағдайда оның құқықтары мен міндеттері осы мүлікті мұралану тәртібімен қабылдаған тұлғаға көшеді. Басқа жағдайларда Сақтанушының міндеттері мен құқықтары сақтандыру ұйымының келісімімен жаңа меншіктенушіге ауысады. Жеке басты сақтандыруда өзін, басқа тұлғаларды (мысалы, балаларды) сақтандырған әрекет етуге қабілетті азаматтар, сондай-ақ өз қызметкерлерін сақтандырған ұйымдар Сақтанушы болып табылады. Жауапкершілікті сақтандыруда Сақтанушының іс-әрекеті, мүлікті иеленуі салдарынан үшінші тұлғаға келтірілген зиянды өтеу жөніндегі міндеттемелерін сақтандырушыға заң немесе шарт негізінде табыстайтын жеке немесе заңды тұлға Сақтанушы болып табылады. Сақтанушы заңды тұлға қайта құрылған кезде сақтандырудың кез келген түрі бойынша оның құқықтары мен міндеттері сақтандырушының келісімімен мирасқорға көшеді. Әлеуметтік сақтандыруда Сақтанушы – әлеуметтік сақтандыру қорына заңда белгіленген аударымды аударушы ұйым. Міндетті медицина сақтандыруда жұмыс істеуші халық үшін – меншік нысандарына және қызметінің ұйымдық-құқықтық нысандарына қарамастан ұйымдар, мекемелер, өзге де шаруашылық жүргізуші субъектілер; жұмыс істемейтін халық үшін мемл. басқару органдары мен жергілікті өзін-өзі басқару органдары Сақтанушы болып табылады. Ерікті медициналық сақтандыруда Сақтанушы – азаматтар және кез келген ұйымдық-құқықтық нысандағы заңды тұлғалар. Сақтанушы сақтандыру шартын жасау кезінде сақтандыру тәуекелін бағалау және тиісті сақтандыру тарифін белгілеу үшін елеулі мәні бар барлық мән-жайды сақтандыру ұйымына хабарлауға, сақтандыру жарналарын уақтылы және толық төлеуге міндетті. Сақтанушының сақтандыру уақиғасы болғанда сақтандыру төлемақысын алуға немесе сақтандырылушының немесе пайдасына сақтандыру шарты жасалған басқа тұлғаның алуын қамтамасыз етуге құқылы. Бұл үшін Сақтанушы болған оқиға туралы белгілі бір мерзімде хабарлауға тиіс.

31) Сақтандыру жағдайы — сақтандыру шарттың талаптарына сәйкес тәртіпте сақтандыру төлемі жасалатын жағдайдағы сақтандыру шартпен көзделген оқиға. Сақтандыру — сақтандыру ұйымдары (сақтандырушылар) мен жеке заңды тұлғалар арасындағы, сондай-ақ сақтандыру ұйымдарының өздерінің арасындағы жеке және заңды тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау жөніндегі құқықтық қатынастар. Сақтандыру ерікті және міндетті нысандарда жүзеге асырылады. Ерікті сақтандыру сақтанушы мен сақтандырушы арасындағы шартқа негізделеді. Ерікті сақтандырудың ортақ шарттарын және оның жүргізілу тәртібін айқындайтын ережелерін сақтандырушы дербес айқындайды. Міндетті сақтандыру заңға сәйкес жүзеге асырылады.

32) Табысты ауыстыру коэффициентi — әлеуметтiк төлемнiң әлеуметтiк аударымдарды есептеу кезiнде негiзге алынған табыс мөлшерiне қатынасын айқындайтын коэффициент;

33) Уәкiлеттi орган — Қор қызметiне реттеу, бақылау және қадағалау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттiк орган.

34) Халықты жұмыспен қамту орталығы – ауданның, облыстық және республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органы жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларын іске асыру, жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғауды және «Халықты жұмыспен қамту туралы» Заңға сәйкес жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің өзге де шараларын ұйымдастыру мақсатында құратын мемлекеттік мекеме;

Қылмыс Глоссарий

By
Admin
-
0

Қылмыс дегеніміз  жаза мен қауіп төндіру арқылы тиым салынған қоғамға қатерлі жасалған әрекет не әрекетсіздік.м

Қылмыстық жауапкершілік— құқықтық жауапкершіліктің бір түрі;

Қылмыстың құқықтық салдары — қылмыскерді жазалау түрінде көрініс табатын мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы. Қылмыстық жауапкершілікке тарту қылмыстық іс қозғаудан, тергеуден және сот талқысынан тұрады.

Қылмыс жасау — кінәлі адам мен сот төрелігін атқарушы мемлекет арасында арнаулы қатынас тудыратын құқықтық факт. Мұндай фактіден кейін екі тарап үшін де міндет пайда болады.

Қажетті қорғану — бұл адамның коғамға пайдалы әрекеті. Алайда қажетті қорганудың шегінен асып кетуі қылмыс деп танылады, өйткені, нәтижесінде адамды өмірінен заңсыз айыруға, сондай-ақ оның денсаулығына ауыр зардап келтіруге жол берілуі мүмкін.

Кешірім ету — бұл ауыр қылмыс жасағаны үшін соттың айыпталған адамға қатысты жеке кешірім жасау актісі. Кешірім ету актісін шығару назар аударуға және қолдауға тұрарлық ерекше мән-жайларға негізделеді — шын өкіну, ізгілік. Кешірім ету нақты адамдарға қатысты, атап белгіленген бір немесе бірнешеуіне қолданылады. Кешірім ету актісінің нәтижесінде анағұрлым қатаң жазалар (өлім жазасы сияқты) жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстырылуы не жаза қысқартылуы немесе алынып тасталуы мүмкін.

Қылмыстық жауапкершіліктен босату — қылмыс жасаған адамды мемлекет тарапынан соттау міндетінен, оның әрекетін теріс бағалау түрінде босатуды айтады. Қылмыстық кодексте қылмыстық жауапкершіліктен босатудың көптеген түрлері қарастырылған. Жазалаудан босату деп соттың үкімімен тағайындалған қылмыстық жазаны өтеу міндетінен айыпты адамды толықтай немесе ішінара босатуды айтады 

Жаза — бұл мемлекеттің жасалған қылмысқа деген реакциясы. Егер қоғамға қауіпті әрекет жазаға әкеліп соқпаса, онда ол қылмыс болып есептелінбейді. Қылмыстың жазалану белгісі, қылмыстың міндетті белгісі болып табылады. Жаза — соттың үкімі бойынша тағайындалатын мемлекеттің мәжбүрлеу шарасы.

Түзеу жұмыстары — бұл сотталған адамды табысынын белгілі бір бөлігін мемлекет пайдасына ұстап қалу арқылы еңбекке тарту. Түзеу жұмыстарына сотталған адамның табысынан соттың үкімімен белгіленген мөлшерде, бес пайыздан жиырма пайызға дейінгі шекте мемлекет пайдасына ұстап қалу жүргізіледі.

Қамау — бұл сотталған адамды қоғамнан қатаң оқшаулау жағдайында ұстау болып табылады, олар жазаны абақтыда өтейді. Қамау бір айдан алты айға дейінгі мерзімге белгіленеді. Қамау кезіндегі оқшаулау, қамаудан да анағұрлым қатаң жаза — бас бостандығынан айыру тағайындалуы мүмкін екендігін еске салуы тиіс. Қамау үкім шығару кезінде он алты жасқа толмаған адамдарға, сондай-ақ жүкті әйелдер мен кәмелеттік жасқа толмаған балалары бар әйелдерге қолданылмайды.

Бас бостандығынан айыру—сотталушыны колония — қонысқа жіберу, жалпы, қатаң, ерекше режімдегі түзеу колониясына немесе түрмеге отырғызу жолымен оқшаулаудан тұрады.

ҚР Әкімшілік құқығының негіздері

By
Admin
-
0

Глоссарий

Тақырыбы: ҚР Әкімшілік құқығының негіздері

 

Әкімшілік құқықтың жүйесі – өзара байланысты әкімшілік-құқықтық институттар мен нормалар жиынтығы.

Әкімшілік құқықтың қайнар көздері – бұл әкімшілік құқықтық нормалар көрінісінің сыртқы нақты нысандары

Нормативтік құқықтық акт – құқық шығарушы кұзыреті субьектілер қабылдаған және әкімшілік құқықтық нормалары қаралағн заңдық акт.

Әкімшілік шарт – нормативтік мазмұны бар әкімшілік-құқықтық нормалары қралған құқық шығарушы субьектілердің арасындағы екі немесе көпжақты келісім.

Әкімшілік прецедент – нақты занды іс бойынша шешім, ол келешекте пайда болатын барлық ұқсас істер үшін міндетті болады.

Гипотеза – нақты шарттарды көрсететің норманын бөлігі, солар болғанда норма әрекет ете бастайды.

Диспозиция – тиісті мінез-құқылық ережесі бар норманың бөлігі, әкімшілік құқық субьектілері соны қолдануы керек.

Санкция – диспозицины бұзғанның нәтижесінде пайда болатын жағымсыз салдары көрсететің норманың бөлігі.

Әкімшілік-құқықтық қатынастар – бұл әкімшілік құқық нормаларының негізіне пайда болатын басқару қатынастары, олардың қатысшыларының субьективтік құқықтары мен зандық міндеттері болады

Субьектілері – қатысушылар субьективті құқықтар мен зандық міндеттерді иелену болып табылады

Обьектілер – неге байланысты қатынас пайда болады, өзгертілді, тоқтатылды

Занды айғақтар (фактілер) – құқықтық қатынастардың пайда болуына, өзгертілуіне, тоқтатылуына әсер ететі нақты өмірлік жағдайлар

Мазмұны – субьективтік құқықтар мен зандық міндеттердің жиынтығы.

Оқиға – субьектілердің еріктерімен байланысты емес(бір-шамалық және абсолютті)

Әрекет – құық қатынастар қатысушыларының ең болмағанда біреуінің еркімен байланысты.

Жағымды – олардың бар болуы құқықтық қатынастардың пайда болуын әсер етеді

Жағымсыз – олардың жоқ болуы құқықтық қатынастар пайда болу үшін қажет.

Мемлекеттік әкімшілік қызметші – мемлекеттік саяси қызсетшілердің құрамына кірмейтің, мемлекеттік органда тұрақты кәсіби негізінде лауазымдық өкілеттікті жүзеге асыратын мемлекеттік қызметші.

Мемлекеттік лауазым – мемлекеттік органның нормативтік құқықтық актілерімен белгіленген лауазымдық окілеттік пен лауазымдық міндеттердің ауқымы жүктелген құрылымдық бірлігі.

Мемлекеттік қызмет – мемлекеттік биліктің міндеттері мен функияларын іске асыруға бағытталған лауазымдық өкілеттігін атқару жөніндегі қызметі.

Лауазымды адам – ұдайы, уақытша немесе арнайы өкілеттік бойынша өкімет өкілінің міндеттерін жүйеге асыратын не мемлекеттік органдарда ұйымдастырушылық-өкім берушілік немесе әкімшілік-шаруашылық қызметтерді орындайтың адам

Мемлекеттік әкімшілік  қызмет санаты – мемлекеттік әкімшілік қызметшілер атқаратын, лауазымдық өкілеттіктің көлемі мен сипатын көрсететің әкімшілік лауазымдар жиынтығыныңсаралаушылық сипаттамасы.

Біліктілік талаптары – мемлекеттік әкімшілік қызметті атқаруға үміткер азаматтарға оның кәсіби даярлығының деңгейін, құзыреттілігін және нақты әкімшілік қызметке сәйкес келуін анықтау мақсатында қойылатын талаптар.

Мемлекеттік саяси қызметші – тағайындалуы (сайлануы), босатылуы және қызметі саяси-айқындаушы сипатта болатын және саяси мақсаттар мен міндеттерді іске асыру үшін жауап беретін мемлекеттік қызметші.

Еңбек құқығының негіздері

By
Admin
-
0

 

Тақырыбы: Еңбек құқығының негіздері

Жағдайлық есептер 

  1. «Т» есімді азамат «С» есімді азаматтың қол астында жұмыс жасайды. Оның жұмысында барлық қауіпсіздік шаралары мен қауіпсіздік киімдері түгелдей қамтылған. Бір күні «Т» есімді азамат жұмыс уақытында белгісіз себептермен жұмыста үш сағат болмайды, сонымен қоса еңбек ету барысында қауіпсіздік шаралары мен қауіпсіздік киімін кимей жұмысқа кірісіп, денсаулығына зиян келтіреді.

Сұрақ: «Т» есімді азамат жұмыс беруші «С» есімді азаматқа денсаулығы жөнінде шағымдана ала ма?

Жауап: «Т» есімді азамат жұмыс беруші «С» есімді азаматқа шағымдана алмайды. Себебі жұмысшының өзі қауіпсіздік ережелерін сақтамай өз денсаулығына өзі зиян келтірді.

  1. «Б» есімді азамат мектепте оқитын 14 жастағы «Р» есімді  азаматты ата – анасының рұқсатынсыз жұмысқа алады. Бір айдан  кейін жұмыс беруші «Б» есімді азамат 14 жастағы «Р» есімді азаматты  аптасына  36 сағат жұмыс істеуге күштеп көндіреді.

Сұрақ:  Бұл жерде қандай  заңсыз оқиға көрініс тапқан?

Жауап: Бұл жерде жұмыс беруші «Б» есімді азаматтың кінәлі екенін көруге болады. Себебі ол 14 жастағы «Р» есімді азаматты ата – анасының рұқсатынсыз жұмысқа алып ғана қоймай, сонымен қоса 14 жастағы «Р» есімді азаматты аптасына 36 сағат жұмыс істеуге күштеп көндіреді, бірақ заң бойынша 14 жастағы қызметкерлер үішн аптасына 24 сағаттан аспайтын қысқартылған жұмыс күні белгіленген.

  1. Жұмыс беруші «Б» есімді азамат «А» есімді азаматты жұмысқа алады. Жұмысқа тұрар кезде олар еңбек шартын жасасты. Еңбек шартында демалыс, айына жалақы алу т.б жағдайлар қарастырылды. Еңбек шартында айына жалақы алу туралы айтылғанымен ,«А» есімді азамат үш ай жұмыс жасаса да, өзінің жалақысын ала алмайды.

Сұрақ: «А» есімді азаматтың жұмыс беруші «Б» есімді азаматқа талабы?

Жауап: Қазақстан Республикасының 24 бабына сәйкес әрбір жұмыс істейтін азамат жалақы алуға құқығы бар. Еңбек шартына сәйкес жұмыс беруші «Б» есімді азамат «А» есімді азаматқа жалақы төлеуге міндетті. Жалақы төленбеген жағдайда «А» есімді азаматтың заңға жүгінуге құқығы бар.

Еңбекке орналастыру және жұмыспен қамту мәселесін мемлекеттік-құқықтық реттеу

By
Admin
-
0

 

Жұмыс берушінің негізгі құқықтары мен міндеттері

  1. Жұмыс берушінің:

1) жұмысқа қабылдау кезінде таңдау еркіндігіне;

2) қызметкерлермен еңбек шартын осы Кодексте көзделген тәртіппен және негіздер бойынша өзгертуге, толықтыруға және бұзуға;

3) өз өкілеттігі шегінде жұмыс берушінің актілерін шығаруға құқығы бар.

Еңбек жағдайларының өзгеруіне байланысты актілер шығару осы Кодекстің 48-бабына сәйкес жүзеге асырылады;

4) өз құқықтары мен мүдделеріне өкілдік ету және оларды қорғау мақсатында бірлестіктер құруға және оларға кіруге;

5) қызметкерлерден еңбек шарты, ұжымдық шарт талаптарының, еңбек тәртіптемесі ережелерінің және жұмыс берушінің басқа да актілерінің орындалуын талап етуге;

6) осы Кодексте көзделген жағдайларда және тәртіппен қызметкерлерді көтермелеуге, оларға тәртіптік жаза қолдануға, қызметкерлерді материалдық жауапкершілікке тартуға;

7) еңбек міндеттерін атқару кезінде қызметкердің келтірген зиянын өтетуге;

8) еңбек саласындағы өзінің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау мақсатында сотқа жүгінуге;

9) қызметкерге сынақ мерзімін белгілеуге;

10) егер жеке еңбек шартының талаптарында ескертілген болса, қызметкерді оқытуға байланысты өз шығындарын өтетуге құқығы бар.

  1. Жұмыс беруші:

1) Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының, келісімдердің, ұжымдық шарттың, еңбек шартының, өздері шығарған актілердің талаптарын сақтауға;

2) жұмысқа қабылдаған кезде осы Кодексте белгіленген тәртіппен және жағдайларда қызметкерлермен еңбек шарттарын жасасуға;

3) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша ішкі  бақылауды жүзеге асыруға;

4) қызметкерге еңбек шартында келісілген жұмысты беруге;

5) қызметкерге Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде, еңбек шартында, ұжымдық шартта, жұмыс берушінің актілерінде көзделген жалақы мен өзге де төлемдерді уақтылы және толық мөлшерде төлеуге;

6) қызметкерді жұмыс берушінің актілерімен және ұжымдық шартпен таныстыруға;

7) қызметкерлердің өкілдеріне ұжымдық келіссөздер жүргізу, ұжымдық шарттар жасасу, сондай-ақ олардың орындалуын бақылау үшін қажетті толық және дәйекті ақпарат беруге;

8) қызметкерлер өкілдерінің ұсыныстарын қарауға, ұжымдық келіссөздер жүргізуге және осы Кодексте белгіленген тәртіппен ұжымдық шарт жасасуға;

9) қызметкерлерді Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына, еңбек шартына, ұжымдық шартқа сәйкес еңбек жағдайларымен қамтамасыз етуге;

10) қызметкерлерді жабдықпен, құралдармен, техникалық құжаттамамен және еңбек міндеттерін атқару үшін қажетті өзге де құралдармен өз қаражаты есебінен қамтамасыз етуге;

11) мемлекеттік еңбек инспекторларының нұсқамаларын орындауға;

12) егер жұмысты жалғастыру қызметкердің және өзге де адамдардың өміріне, денсаулығына қауіп төндіретін болса, жұмысты тоқтата тұруға;

13) қызметкерлерді міндетті әлеуметтік сақтандыруды жүзеге асыруға;

Еңбек кодексінің қолданылу аясы

  1. Осы Кодекс:

1) еңбек;

2) еңбекқатынастарынатікелейбайланысты;

3) әлеуметтік әріптестік;

4) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғаужөніндегіқатынастардыреттейді.

  1. Осы Кодекс, егерзаңдардажәнеҚазақстанРеспубликасыратификациялағанхалықаралықшарттарда өзгеше көзделмесе:

1) қызметкерлерге, оныңішіндемүлкініңменшікиелері, қатысушыларынемесеакционерлерішетелдікжекенемесезаңдытұлғаларболыптабылатын, ҚазақстанРеспубликасыныңаумағында орналасқан ұйымдардың қызметкерлеріне;

2) жұмысберушілерге, оныңішіндемүлкініңменшікиелері, қатысушыларынемесеакционерлерішетелдікжекенемесезаңдытұлғаларболыптабылатын, ҚазақстанРеспубликасының аумағында орналасқан ұйымдарға қолданылады.

  1. Қызметкерлердіңжекелегенсанаттарыныңеңбегінқұқықтықреттеудіңерекшеліктері осы Кодекстежәне Қазақстан Республикасының өзге де заңдарындабелгіленеді.
  2. Қазақстан Республикасыныңзаңдары осы Кодекстебелгіленгенқұқықтар, бостандықтар мен кепілдіктердеңгейінтөмендетпеугетиіс.

Еңбекшарттары, әлеуметтікәріптестіктараптарыныңкелісімдері, ұжымдықшарттар, жұмысберушініңеңбексаласындағыактілері

  1. Еңбек қатынастары, сондай-ақеңбекқатынастарынатікелейбайланыстыөзге де қатынастареңбекшартында, жұмысберушініңактісінде, келісімдежәнеұжымдықшарттареттеледі.
  2. Әлеуметтікәріптестіктараптарыкелісімдерінің, ұжымдықшарттың, еңбекшартының, жұмысберушіактілерініңҚазақстанРеспубликасының еңбек заңнамасымен салыстырғандақызметкерлердіңжағдайыннашарлататынережелеріжарамсыздептанылады.
  3. Келісімдердің, ұжымдық шарттың, еңбекшартыныңталаптарыбіржақтытәртіппенөзгертілмейді.

Жұмысберушініңактілері

  1. Жұмысберуші осы Кодекскежәнеөзге де нормативтікқұқықтықактілерге, еңбекшартына, келісімдерге, ұжымдықшартқасәйкесөзқұзыретішегіндеактілершығарады.
  2. Жұмысберуші осы Кодексте, ұжымдықшарттакөзделгенжағдайларда, қызметкерлерөкілдерініңкелісімібойыншанемесепікірінескереотырып, актілершығарады.
  3. Жұмыс берушінің Қазақстан Республикасының еңбекзаңдарымен, ұжымдықшартпен, келісімдерменсалыстырғандақызметкерлердіңжағдайыннашарлататын не осы баптың 2-тармағында көрсетілген рәсімдерсақталмайшығарылғанактілеріжарамсызболыптабылады.

Жұмысберушініңактілеріншығарукезіндеқызметкерлерөкілдерініңпікірінескерунемесеоларменкелісутәртібі

  1. Жұмысберуші осы Кодексте, келісімдерде, ұжымдықшарттакөзделгенжағдайлардақызметкерлерөкілдерініңпікірінескереотырыпнемесеоларменкелісеотырыпактілер шығарады.
  2. Актінішығараралдындажұмысберушіоныңжобасынжәнеолбойыншанегіздемені осы Кодекстің 266-бабынасәйкесқұрылғанкомиссияғаұсынады.
  3. Жұмысберушіактісініңжобасытабысетілгенкүнненбастапүшжұмыскүніненаспайтынмерзімдекомиссиядаталқыланады.
  4. Комиссияныңшешімдеріхаттамаменресімделеді, ондақызметкерлерөкілдерініңжұмысберушіактісініңжобасыменкелісетіні (келіспейтіні) көрсетіледі, олардыңұсыныстарыболсажазылады.
  5. Егерқызметкерлерөкілдерініңпікіріндежұмысберушіактісініңжобасынакелісімболмаған не оны жетілдіружөніндеұсыныстарболғанжағдайда, жұмысберуші:

1)келіскенжағдайдақызметкерлерөкілдерініңұсыныстарыескерілеотырыпөзгертілген акт шығарады;

2)келіспеген жағдайда қызметкерлер өкілдерімен қосымша консультациялар өткізуге не олар ұсынған редакциядағы актіні шығаруға құқылы.

  1. Шығару үшін осы Кодекске сәйкес қызметкерлер өкілдерінің келісімі қажет болатын жұмыс беруші актілерінің жобалары бойынша келісімге келмеген жағдайда, туындаған келіспеушіліктер хаттамамен ресімделеді, осыдан кейін жұмыс беруші нормативтік актіні қабылдауға құқылы.
  2. Жұмыс беруші ұсыныстарды толығымен не бір бөлігін ескермей акт шығарған кезде қызметкерлер өкілдері осы Кодексте көзделген тәртіппен ұжымдық еңбек дауы рәсімін бастауға құқылы.
  3. Егержұмысберушініңшығарғанактісіндеқызметкерлердің осы Кодексте, еңбекшартында, ұжымдықшартта, келісімдердекөзделгенқұқықтары мен кепілдіктерінбұзатын не нашарлататын ережелер болған жағдайда, оғанеңбекжөніндегіуәкілеттімемлекеттікорганныңтиістімемлекеттікеңбекинспекциясына не сотқашағымжасауғаболады.Осы Кодексте белгіленген мерзімдерді есептеу
  4. Осы Кодексте, еңбек шартында немесе ұжымдық шартта, келісімдерде белгіленген мерзім күнтізбелік күнмен, жылдармен, айлармен, апталармен немесе күндермен есептелетін уақыт кезеңінің аяқталуымен айқындалады. Мерзім басталуға тиіс оқиғаны көрсетумен де айқындалуы мүмкін.
  5. Осы Кодексте көзделген жағдайларда мерзім жұмыс күндерімен есептеледі.
  6. Уақыт кезеңімен айқындалатын мерзімнің ағымы оқиғаның басталуы белгіленген күнтізбелік күннен кейінгі күні басталады.
  7. Жылдармен, айлармен, апталармен есептелетін мерзімдер соңғы жылдың, айдың, аптаның тиісті күндері бітеді. Егер айлармен есептелетін мерзімнің бітуі тиісті күні жоқ айға келетін болса, онда мерзім осы айдың соңғы күні бітеді. Күнтізбелік апталармен немесе күндермен есептелетін мерзімге жұмыс күні емес күндер де қосылады.
  8. Егер осы Кодексте өзгеше көзделмесе, мерзімнің соңғы күні жұмыс күні емес күнге келсе, онда одан кейінгі бірінші жұмыс күні мерзімнің аяқталған күні болып есептеледі.

Мемлекеттік органдардың еңбек қатынастарын реттеу саласындағы құзіреті

 15-бап. Қазақстан Республикасы Үкіметінің еңбек қатынастарын реттеу саласындағы құзыреті Қазақстан Республикасының Үкіметі:

1) еңбек, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын әзірлейді және іске асырылуын қамтамасыз етеді;

2) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік бағдарламалардың әзірленуін және орындалуын ұйымдастырады;

3) Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалған халық санаттарын жұмысқа орналастыру үшін квота белгілейді.

4) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласында ақпарат беру және мемлекеттік статистика жүргізу тәртібін айқындайды;

5) шетелдік жұмыс күшін тарту тәртібін белгілейді;

6) еңбекке уақытша қабілетсіздігі бойынша әлеуметтік жәрдемақының мөлшерін, оны тағайындау және төлеу тәртібін айқындайды;

7) екі айдан астам еңбекке уақытша қабілетсіздік мерзімі белгіленуі мүмкін ауру түрлерінің тізбесін бекітеді;

8) орташа жалақыны есептеудің бірыңғай тәртібін белгілейді;

9) Акцияларының бақылау пакеті мемлекетке тиесілі ұлттық компаниялардың, акционерлік қоғамдардың басшы қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу мен сыйлықақы беру шарттары туралы үлгілік ережені бекітеді;

10) азаматтық қызметке орналасу және азаматтық қызметшінің бос лауазымына тұруға конкурс өткізу тәртібін айқындайды;

11) азаматтық қызметшілер лауазымдарының тізбесін айқындайды;

12) жұмыс берушілердің республикалық бірлестіктерімен және қызметкерлердің республикалық бірлестіктерімен бас келісім жасасады;

13) тиісті уәкілетті органдардың еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы нормативтік құқықтық актілерді қабылдау тәртібін белгілейді;

14) мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен ұсталатын ұйымдар қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу жүйесін бекітеді;

15) ұйымда кадрларды кәсіптік даярлауға, қайта даярлауға және олардың біліктілігін арттыруға қойылатын жалпы талаптарды айқындайды;

16) салалық келісімдерде айқындалатын салалық арттырушы коэффициенттерді бекітеді;

17) бес адамнан көп адам қаза тапқан кезде топтық жазатайым оқиғаларды тергеуге комиссия құрады.

16-бап. Еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның еңбек қатынастарын реттеу саласындағы құзыреті

Еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган:

1) еңбек, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырады;

2) қызметтің барлық салаларына арналған еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғауға қойылатын жалпы талаптарды белгілейтін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін қабылдайды;

3) Қазақстан Республикасының халықты жұмыспен қамту туралы заңнамасы мен еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарының сақталуына мемлекеттік бақылауды ұйымдастырады;

4) мемлекеттік органдардың еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі қызметін үйлестіреді;

5) еңбек қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды қамтамасыз ету саласында басқа мемлекеттік органдармен, сондай-ақ қызметкерлердің және жұмыс берушілердің өкілдерімен үйлестіруді және өзара іс-қимылды жүзеге асырады;

6) еңбек кітапшаларының нысанын, оларды жүргізу және сақтау тәртібін белгілейді;

7) еңбек жөніндегі үлгілік нормалар мен нормативтерді ауыстыру және қайта қарау тәртібін белгілейді;

8) көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтерді (бағаларды, алым ставкаларын) мемлекеттік реттеу енгізілетін ұйымдарда еңбек нормаларын ұсыну, қарау және келісу тәртібін белгілейді;

9) көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтерді (бағаларды, алым ставкаларын) мемлекеттік реттеу енгізілетін ұйымдар қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу жүйесі  бойынша параметрлерді ұсыну, қарау және келісу тәртібін белгілейді;

10) облыс (республикалық маңызы бар қала, астана) деңгейінде жасалған салалық келісімдер мен өңірлік келісімдерді тіркеуді жүзеге асырады;

11) мемлекеттік еңбек инспекторларын оқытуды және аттестаттауды жүргізеді;

12) өндірістегі жазатайым оқиғаларды тергеп-тексерудің уақтылы және объективті жүргізілуін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен бақылауды жүзеге асырады;

13) еңбек қатынастарын реттеу саласындағы халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады;

14) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау проблемалары жөніндегі зерттеу бағдарламаларын әзірлейді;

15) жұмыс берушінің қаражаты есебінен қызметкерлерге сүт, емдік-профилактикалық тағам, арнаулы киім, арнаулы аяқ киім және басқа да жеке қорғану құралдарын беру тәртібі мен нормаларын әзірлеп, бекітеді, сондай-ақ қызметкерлерді ұжымдық қорғану құралдарымен, санитарлық-тұрмыстық үй-жайлармен және құрылғылармен қамтамасыз ету тәртібін белгілейді;

16) анықтамалықтарды, біліктілік сипаттамаларын әзірлеу, қайта қарау, бекіту және қолдану тәртібін айқындайды;

17) экономикалық қызметтің әрқилы түрдегі ұйымдарының басшылары, мамандары мен басқа да қызметшілері лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын қарайды және келіседі;

18) тиісті қызмет салаларындағы уәкілетті мемлекеттік органдардың еңбек жөніндегі үлгілік нормалар мен нормативтерді бекіту тәртібін айқындайды;

19) денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен келісім бойынша он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тізімін, он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің ауыр заттарды тасуы мен жылжытуының шекті нормаларын айқындайды;

20) денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен келісім бойынша әйелдердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тізімін, әйелдердің ауыр заттарды қолмен көтеруінің және жылжытуының шекті нормаларын айқындайды;

21) еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті өндірістердің, цехтардың, кәсіптер мен лауазымдардың тізімін, ауыр жұмыстардың, жұмыстардың тізбесін айқындайды;

22) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласында мониторингті және тәуекелді бағалауды ұйымдастырады;

23) өндірістік объектілерді еңбек жағдайлары бойынша міндетті мерзімдік аттестаттау тәртібін белгілейді;

24) Ұйымдағы еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау қызметі туралы үлгілік ережені бекітеді

25) «Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес ведомстволық есептіліктің, тексеру парақтарының нысандарын, тәуекел дәрежесін бағалау крите­рийлерін, жыл сайынғы тексерулер жоспарларын әзірлейді және бекітеді.

17-бап. Еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшелерінің еңбек қатынастарын реттеу саласындағы құзыреті

Еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшелері:

1) Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі талаптардың сақталуына мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады;

2) жұмыс берушілер табыс еткен ұжымдық шарттардың мониторингін жүзеге асырады;

3) өндірістік жарақаттанудың, кәсіптік аурулардың, кәсіптік уланулардың себептеріне талдау жүргізеді және олардың алдын алу жөнінде ұсыныстар әзірлейді;

4) өндірістегі жазатайым оқиғаларды Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен тексереді;

5) басшы қызметкерлердің және жұмыс берушілерде еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғауды қамтамасыз етуге жауапты адамдардың білімін еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен ережелерге сәйкес тексеруді жүргізеді;

6) өндірістік мақсаттағы объектілерді пайдалануға қабылдау жөніндегі қабылдау комиссиясының құрамына қатысады;

7) қызметкерлер мен жұмыс берушілердің өкілетті өкілдерімен еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау нормативтерін жетілдіру мәселелері бойынша өзара іс-қимыл жасайды;

8) қызметкерлердің, жұмыс берушілердің және олардың өкілдерінің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері жөніндегі өтініштерін қарайды.

18-бап. Жергілікті атқарушы органдардың еңбек қатынастарын реттеу саласындағы құзыреті Жергілікті атқарушы органдар:

1) тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік аумағында еңбек қызметін жүзеге асыру үшін шетелдік жұмысшы күшін тартуға рұқсат береді;

2) жергілікті өкілді органның келісімімен ауылдық (селолық) жерде жұмыс істейтін денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру, білім беру, мәдениет және спорт мамандары лауазымдарының тізбесін айқындайды;

3) қалалық, аудандық деңгейде жасалған салалық және өңірлік келісімдерді тіркеуді жүзеге асырады;

4) халықтың тұрмыс-тіршілігін қамтамасыз ететін ұйымдарда (қоғамдық көлік, сумен, электр энергиясымен, жылумен қамтамасыз ететін ұйымдар) ереуіл өткізуді келіседі;

5) жұмыс берушілердің өңірлік бірлестіктерімен және қызметкерлердің өңірлік бірлестіктерімен өңірлік (облыстық, қалалық, аудандық) келісімдер жасайды;

Қорытынды

СоныменҚазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларды қоспағанда, еңбек қатынастары қызметкер мен жұмыс берушінің арасында осы Кодекске сәйкес жасалған еңбек шартының негізінде туындайды.Қазақстан Республикасының заңдарында, құрылтай құжаттарында, жұмыс берушінің актілерінде белгіленген жағдайларда және тәртіппен еңбек шартын жасау алдында:

1) лауазымға сайлану (сайлау);

2) тиісті лауазымға орналасуға конкурс бойынша сайлану;

3) лауазымға тағайындау немесе лауазымға бекіту;

4) заңда уәкілеттік берілген органдардың белгіленген квота есебіне жұмысқа жіберуі;

5) еңбек шартын жасасу туралы сот шешімін шығару рәсімдері болуы мүмкін.

Еңбек ететін адам өзінің денсаулығына немесе өміріне қауіп төндіретін жағдай туындаған кезде, бұл туралы тікелей басшы немесе жұмыс берушінің өкілін хабардар ете отырып, жұмысты орындаудан бас тартуға құқылы болып келеді.Сонымен ҚР заңдарында еңбек ету шарттарының барлығы белгіленген.

Еңбекке орналастыру және жұмыспен қамту мәселесін мемлекеттік құқықтық реттеу

By
Admin
-
0

СӨЖ 

Тақырыбы: Еңбекке орналастыру және жұмыспен қамту мәселесін мемлекеттік құқықтық реттеу.

 

Жоспар: 

І. Әлеуметтік әріптестік.

ІІ. Ұжымдық шарт.

ІІІ. Жұмыспен қамту және жұмысқа орналастыруды құқықтық реттеу.

Әлеуметтік әріптестік. Ұжымдық шарт. Жұмыспен қамту және жұмысқа орналастыруды құқықтық реттеу

Халықты жұмыспен қамту саласындағы құқықтық экономикалық және ұйымдық қатынастарды Казақстаи Республикасының 2001 жылгы 23 қаңтарда қабылданған «Халықты жұмыспен қамту туралы» Заңы реттейді.

Жұмыспен қамтылу дегеніміз — азаматтардың жеке қажеттерін қанағаттандыруга байланысты және оларға табыс немесе кіріс әкелетін Конституцияга, заңдарға, өзге де нормативтік құқықтық актілерге қайшы келмейтін қызметі.

Азаматтардың қызметі, олардың, мамандық, жұмыспен қамтылу, соның ішінде ақы төленетін жұмысты атқарумен байланысты емес жұмыспен қамтылу (бала тәрбиелеу, ұй шаруашылыгын жүргізу, қоғамдық қызмет) түрі мен сипатын талдап алуы олардың еріктілігіне ғана негізделген. Заңдарда көзделген реттерден басқа кезде азаматтарды енбек етуге әкімшілік жолмен және өзге де күштеудің кез келген нысандарына жол берілмейді. «Әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін тандауына құқығы бар. Еріксіз еңбекке соттың үкімі бойынша не төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана жол беріледі» делінген Қазақстан Республикасы Конституциясынын 24-бабының 1 тармағында.

Заңда жұмыспен қамтылған азаматтардың санаттары белгіленген. Оларга мыналар жатады:

  • жеке еңбек шартымен жұмыс істейтін, онын ішінді толық, толық емес  жұмыс уақыты   жагдайлары;

— сыйақы үшін жұмыс орындайтын немесе өзге де ақы төленетін жұмысы (қызметі). Кірісі бар азаматтар:

кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатындар;

өз бетімен жұмыспен айналысатындар;

қосалқы кәсіпшілікпен айналысатындар және өнімді шарттар бойынша өткізетіндер;

жұмысты азаматтык-құқықтық сипаттағы шарттар бойынша орындайтын азаматтар;

өндірістік кооперативтердің мүшелері;

ақы төленетін қызметке сайланғандар, тағайындалғандар немесе бекітілгендер;

Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, ұлттық қауіпсіздік органдарында, Ішкі істер министрлігінің ішкі әскерлерінде, Республикалық ұланда, Төтенше жағдайлар жөніндегі агенттігінің бөлімдерінде және өзге де әскери құрылымдарда қызмет атқарып жүрген азаматтар.

Біздің мемлекетіміз азаматтардың жұмыспен нәтижелі әрі еркін таңдау арқылы қамтылуына жәрдемдесетін саясат жүргізілуін қамтамасыз етеді.

Халыкты жұмыспен камту саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі қағидалары мыналарға багытталған:

1) республика азаматтарына, Қазақстанда тұрақгы тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға қызмет пен кәсіп түрлерін еркін тандауға бірдей мүмкіндіктерді, әділ де қолайлы еңбек жағдайларын, жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғауды қамтамасыз етуге;

2) нәтижелі жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге, жұмыссыздықты азайтуға, жұмысорындарын ашуға;

3) білім беру жүйесін еңбек рыногының қажеттеріне және инвестициялық саясатты ескере отырып, оның даму перспективасына сай кадрлар даярлау ісіне бағдарлауға;

4) азаматтардың заңдарга сәйкес жүзеге асыратын еңбек және кәсіпкерлік бастамаларын қолдауға, олардың өнімді және шығармашылық енбекке қабілетін дамытуға жәрдемдесуге;

4) бар жұмысорындарын сактаған және жаңа жұмысорындарын, оның ішінде нысаналы топтарга арналған жұмысорындарын ашатын жұмыс берушілерді ынталандыруға;

5) уәкілетті орган және жеке жұмыспен қамту агенттігі арқылы еңбек делдаддығын ұйымдастыруға;

7) шетелдік жұмыскүшін тартуға, сондай-ақ Қазақстаннан шетелге жұмыскүшін шығаруға байланысты қызметті, лицензиялауға;

8) шетелдік жұмыскүшін тартуға квота белгілеу жолымен ішкі еңбек рыногын қоргауға;

9)            жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету жөніндегі республикалық іс-шараларды жергілікті атқарушы органдар қолданатын шаралармен үштастыруға;

10) халықты жұмыспен қамту саласындағы қызметті экономикалық және әлеуметтік саясаттың басқа да бағыттарымен үйлестіруге;

11) еңбек рыногының бірыңғай ақпараттық базасын қалыптастыруга;

12) мемлекеттік органдардың халыкты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ететін шараларды эәзірлеу мен іске асыру жөніндегі қызметін үйлестіріп, реттеп отыруға және олардың орындалуын бақылауды жүзеге асыруға;

13) республика азаматтарының шетелдегі және шетелдіктердің Қазақстан аумағындағы еңбек қызметіні байланысты мәселелерді шешуді қоса алғанда, халықты жұмыспен қамту проблемаларын шешуде халықаралық ынтымақтастықты ұйымдастыруға;

14) жұмысберушілер, қызметкерлер мемлекеттік жұмыспен қамту саясатың әзірлеу мен іске асыруға қатысуын қамтамасыз етуге;

15) жұмыспен қамту саясатымен ұйлестірілген, қосымша жұмысорындарын ашу ісін ынталандыруды қолдайтын қаржы салық және инвестиция саясатын жүргізуге.

Азаматтық қоғам генезисі мен эволюциясы

By
Admin
-
0

Азаматтық қоғам деп мемлекеттік құрылымнан тыс қалыптасатын әлеуметтік-экономикалық және мәдени-рухани қоғамдық қатынастардың жиынтығын айтады. Ол жеке тұлғаның емін-еркін дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік жасайды. Бұл қоғамда мемлекеттің жеке адам өміріне араласуына өте-мөте шек қойылады. Ал олардың атқаратын міндеттерін азаматтар өз еркімен оларға берген және орындалуын өздері тексереді.

Азаматтық қоғамның құрамына адамдардың өздері тудырған қауымдастықтар(отбасы,кооперациялар,ассоциациялар,қоғамдық ұйымдар,кәсіби,шығармашылық,спорттық,этникалық және басқа бірлестіктер),азаматтардың өндірістік және жеке өмірі,олардың әдет-ғұрпы кіреді.

Азаматтық қоғамда адамдардың экономикалық,саяси және рухани өмірінің түрін еркін таңдауына және жүзеге асыруына заң жүзінде кепілдік беріледі. Олар мемлекет тарапынан қатаң тәртіпке алынудан сенімді түрде қорғалады. Адамның жалпы құқықтары сақталады,бұзылмайды.

Азаматтық қоғам экономикасының негізі — әр түрлі меншіктегі көп укладты экономика. Бұл қоғамның әрбір мүшесінің нақтылы меншігі болады және оны өз қалауына сай пайдалана алады. Сондықтан мұнда белсенді іскерлікке, тапқырлыққа, жемісті еңбек етуге кең жол ашылады.

Саяси өмірде азаматтық қоғам барлық азаматтарға мемлекеттік және қоғамдық істерге еркін қатынасуына жағдай жасайды. Мұндай қоғамда адамның халықаралық дәрежеде танылған ережелерге сай төмендегідей азаматтық құқықтары жүзеге асырылады:

  • ұлттық-этникалық, саяси, діни, жастық, жыныстық белгілері бойынша қандай да болсын алалаушылыққа жол берілмейді;
  • жеке тұлға мен азаматтық абыройы болып саналатын пәтер үйі мен мүлкі, мамандық таңдау еркіндігі, тұратын мекенін анықтау, ел-жұртқа келіп кету, хатта жазылған және телефонмен сөйлеген сөз құпиялылығы, сөз, баспасөз және хабарлама бостандығы заң жүзінде сенімді қорғалады;
  • адам өз көзқарасы мен рухани мүдделерін өзі шешеді;
  • азаматтық құқықтар сот органдары мен қоғамдық ұйымдар жағынан толық қорғалады.

Даму тарихы. Азаматтық қоғамның пайда болуы жөнініде ғалымдар арасында екі түрлі көзқарас бар. Біреулері оны буржуазиялық қоғамның жемісі дей келіп, нарықтық қатынастармен байланыстырады. Екіншілері ондай қоғам белгілі бір шамада болмасын боған дейді.

Азаматтық қоғам идеясы өте ертеде пайда болған. Аристотель еңбектерінің өзінде біз азаматтық қоғамдағы меншіктің рөлі туралы пікірлерін кездестіреміз. Ол кім меншікке ие болса, сол ізгіліктің, адамгершіліктің де иесі болады деп жазды.

Кейінірек бұл мәселеге елеулі үлес қосқандар: Т.Гоббс, Ш.Монтескье, Ж.Ж.Руссо, Т.Пейн және т.б. Дегенмен азаматтық қоғам тұғырнамасын жасауда ерекше еңбек еткен немістің атақты фәлсафашысы – Гегель. Оның айтуынша, азаматтық қоғам мемлекеттен тәуелсіз нарықтық экономиканы, әлеуметтік топтарды, корпорацияларды, институтттарды қамтиды. Олардың мақсаты қоғамның өміршеңдігін және азаматтық құқықты жүзеге асыруды қамтамасыз етуде.

Марксизм-ленинизм классиктері зерттеп қоғам дамуының барысын әлемдік тәжірибеде анықтап кеткен кезеңдердің реттілігі бүгінде бұзылды, капитализмнен кейігі  келесі даму сатысы коммунизмге жету мүмкін болмай, тек қиял ғана болып қалды. Осы уақытқа дейін, капитализмнен кейін социалистік қоғам, одан соң кемелденген социализм, одан әрі «коммунизмге» жетеміз деп Кеңестер Одағының Коммунистік партиясы өзінің жалған идеологиясымен халықтың санасын сан-саққа «жүгірткені» баршамызға белгілі.

ХҮІІ-ХҮІІІ ғасырларда капиталистік сатыға өткен батыс өркениетін құраған Ұлыбритания, Франция, Германия т.б. елдер үш ғасырдан астам уақыт коммунизм құрамыз демей-ақ, капиталистік құрылыстың өзінде-ақ өмір сүре отырып адамға қажетті игіліктердің бәрін жасады. Олардың құқықтық мемлекеттің арқасында, «социалистік» қоғам құрмай-ақ молшылыққа кенеліп отырған жағдайы бар.

Бүгінде мемлекеттің сан-алуа түрлері өмірге келгені белгілі. Жалпы мемлекеттер, басқару формасы мен саяси өкіметтің негізгі институттарының құрылысына қарай да әр түрлі болады. Қазіргі өркениетті елдердің көбі азаматтық қоғам арқылы құқықтық мемлекет дәрежесіне жеткен жайы бар.

Құқықты мемлекет және азаматтық қоғам.Азаматтық қоғам материалдық, мәдени жоғары дамыған шақта құқықты мемлекетке айналады. Құқықтық мемлекет деп демократиялық жолмен қабылданған заң үстемдік ететін, оның алдында бәрі де тең саналатын, жеке адамның құқығы жан-жақты қамтамасыз етілетін мемлекеттік құрылысты айтады. Заң үстемдігінің мызғымастығы елдің Конституциясында бекітіліп, басқа заңдар мен ережелік актілерге таралады. Заңдар халқын еркін білдіреді және оны барлық адамдар, мемлекеттік органдар мен мекемелер орындауға міндетті. Мұнда мемлекет пен азаматтар екі жақты өзара жауаптылықта болады. Билік шын мәнінде бөлінеді, олардың міндеттері мен қызметтеріне шек қойылады, өзара бақылау қамтамасыз етіледі.

Мұнде бір топтың, партияның, топтың, иделогияның үстемдігіне жол берілиейді. Адам құқығы биік жәрежеде сақталад. Барлық азаматтар шын мәнінде мемлекеттік және қоғамдық істерге қатыса алады. Атқарушы биліктің барлық ісі ашық түрде атқарылады, оның жұмысы жұртшылықтың бақылауында болады. Пікір алуандығы кең өріс алады. Бұл мемлекетте адамның адамгершілік қасиеттері, борыш сезімі, жауапкершілігі биік дамиды.

Құқықты мемлекет жоғары өкіметтің қаулы-қарарларымен кіргізілмейді. Ол үшін мемлекет жан-жақта дамып, пісіп жетілуі керек.

Құқықты мемлекет өз негізін осы азаматтық қоғамда қалыптастырады да сол ортадан өсіп жетіледі. Құқықты мемлекетті қалыптастырудағы басты принцип товарлы өндірісте жеке меншіктілік пен нарықтық қатынастардың болуы. Алғаш рет құқықтық мемлекет термині ХІХ ғасырда неміс заңгерлері К.Т.Велькер мен фон Р.Молянның еңбектерінде берілді. Кейінірек ХХ ғасырдың соңғы ширегінде әлемнің көптеген елдерінде жаңа, ерекше бергілері бар мемлекеттер қалыптаса бастады. Осы ерекше белгілер құқықтық мемлекеттің сипатын құрады. Құқықтық мемлекет деген атаудағы «құқық» деген сөздің алғашқы болып тұруында да өзіндік мәні бар. Ол қоғамның саяси-әлеуметтік өмірінде, оның барлық аясында құқық  жоғары орында тұру керек дегенге меңзейді. Бұл заңның үстемдігі әрбір құқықты мемлекеттің бұлжымайтын принципі болуы тиіс. Яғни, құқық әрбір елдің негізгі заңы – Конституциясында бекітіліп, басқа да заңдары мен жарлықтарына нұсқа болуы қажет. Ал, Ата заңның баптарындағы нұсқаулардың мүлтіксіз орндалуын құқықты мемлекеттің бүкіл сот жүйесі қадағалайтын болады. Заң үстемдігі болмаған жерде құқықты мемлекет те болмайды. Тіпті ежелгі дүние адамдары да еркіндікті аңсағанда заңның үстемдігі арқылы ғана бостандыққа жетуге болады деп топшылаған екен. Сол заманның атақты философы Цицерон: «Бұл заңның құлы болғанда ғана еркін бола аламыз» — деп дәл айтқан көрінеді. Құқықтық – мемлекеттің адамға берген сыйлығы емес, олай деп түсіну мүлде қате. Құқық адамның табиғатымен бірге туған. Бұл туралы американың тәуелсіздігі декларацимясына кірген өзінің тамаша сөзінде Томас Джефферсон құққты мемлекеттегі демократиялық өкіметтің іргетасын қалайтын негізгі қағиданы атап көрсеткен еді. Онда демократиялық үкімет Джефферсон айтқандай бостандықтың басты түрлерін халыққа сыйлай салмайды, үкімет әр адам туғаннан бастап ие болуға тиісті бостандықты қорғау үшін ғана құрылады деген. Ал мемлекет құқықты тек іске асыруға жағдай жасаушы ғана.

1948 жылғы халықаралық дәрежеде қабылданған «Адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясында: «Барлық адамдар жаратылысында азат, бойындағы қасиеттері мен құқықтар тең болып туады. Олардың басында ақыл, бойында ар болғандықтан олар бір-біріне туысқандық рухта ықылас білдіруге тиіс». (1-бап) – деп жариялаған. Осы тұжырымдаманы айқындай келіп Декларацияның 3-бабы: «Әрбір адам өмір сүруге, еркін болуға және жеке басына ешкімнің қол сұқпауына құқылы», — деп бүкіл әлемнің халқынан қолдау тапқан.

Қазақстан–құқықты мемлекет. Барлық адамзат мойындап отырған осы аса маңызды халықаралық құжаттың аталған қағидалары Қазақстанның Ата заңында да толығымен өз бейнесін тапқан. Оның 1-бабында «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады: оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары» — деп жазылған.

Бұл жерде еркіндік, бостандық деген ұғымдарды шесіз деп түсінбеу керек. Әрбір адам қоғамда өмір сүрген соң белгілі жағдайда сол қоғамдық ортағ,а тәуелді болады. Оның да белгілі шегі, өлшемі бар, қоғам өмірінде бостандық өлшемі құқылық формада көрінеді. Ал өлшем жұрттың бәріне бірдей болуы тиіс. Ал құқықтық мемлекет адамдардың сол бостандығы мен теңдігін кісінің туа біткен қасиеттері деп жаримялады. Мұндай мемлекет барлық құқылық  жүйенің өзегі болып есептелетін адам құқын өктемдік  пен жәбірлеушіліктен қоғап отырады. Сондықтан да  оның заңдары мен жарлықтары адамның құқығына сай келетін, оның ешбір бұзылмайтын принциптеріне бағынатын болуы керек. Сонымен адам құқығының, оның ары мен адамгершілігінің, абыройының, мүддесінің мызғымастығы және оларды қорғап, кепілдігін қамтамасыз ету құқықты мемлекеттің негізгі басты принципі болады. Құқықты мемлекеттің тағы бір ерекшелігі – ол оның билік жүргізуді бұйрықтар, жеке актілер арқылы ғана емес, заң арқылы іске асыратындығы. Ол заңдар әділ болып, әділетті шаралармен заң арқылы іске асырылып отырылуы керек. Осы мақсатта өкімет билігін бөліп жүргізу принципін әрекет етеді. Ол принцип бойынша өкімет билігінің үш тармағы мемлекеттің заң шығару, атқару және сот билігін жүргізу органдары құрылуы тиіс.

Ал енді мемлекеттің осы үш тармағында басымдылыққа жету үшін таласты болдырмау үшін солардың бәріне құқықты мемлекетте жоғары мәртебе беріледі. Ондай мәртебе заң шығарушы өкіметке тиесілі. Барлық құқықты мемлекеттерде заңдардың Конституциялығын қадағалап отыратын Конституциялық соттар құрылады.

Сөйтіп құқықты мемлекет болу үшін:

  1. Халықтың саяси тәуелсіздігі, мемлекеттің егемендігі.
  2. Оның пайда болатын негізі, яғни алғышарты болып табылатын азаматтық қоғам, атына сай жан-жақты жетілген болуы керек.
  3. Барлық азаматтардың құқықтық теңдігі, мемлекет заңдарынан адам құқығының жоғары тұруы қажет.

Мемлекеттер басқару түрі, өзіндік құрылысымен ғана емес саяси тәртібі жағынан да ерекшеленеді. Ол «Қоғамның саяси жүйесі» деген тақырыпта қарастырылады.

Қазақстанда азаматтық қоғамның қалыптасуы өзгеше жағдйда өтіп отыр. Кеңестік кезеңде қоғам өмірі барынша мемлекеттендірілген болатын. Ол жүйе күйрегеннен кейін азаматтық қоғамға өтуге «жоғарыдағы» мемлекеттің өзі ұйтқы болып отыр. Халықтыңт сана-сезімі, жүріс-тұрысы әлі ондай деңгейге көтеріле қойған жоқ. Сондықтан біраз уақытқа дейін, белгілі бір сапалық деңгейге қол жеткізгенше бұл процесске мемлекеттің елеулі ықпалы болмақ. 

Қорытынды. Сонымен, азаматтық қоғам дегеніміз – мемлекеттің қызметінен тыс, топтардың, ұжымдардың, экономикалық, мәдени, рухани адамгершілік, ұлттық, діни белгілері бойынша біріккен құрылымдардың жиынтығы. Ол – қоғам мүшелері арасында экономикалық, құқықтық, мәдени және саяси қатынастары дамыған қоғам, олар мемлекеттен тәуелсіз, бірақ олармен бірігіп өмір сүретін әлеуметтік, экономикалық саяси мәдени және моральдық мәртебесі жоғары мемлекет. Азаматтық қоғам термині ең алғаш рет 1594 жылы Англияда қолданылған көрінеді. Ол латынның civis, азамат (гражданин) деген сөзінен civitas қоғам-общество деген ұғыммен ұласады. Ал шын мәнінде ол ХҮІІ ғасырда Шотландияда және ХІХ ғасырда Германияда жүзеге асты.

Гегельдің айтуынша: азаматтық қоғам бұл әлеуметтік және экономикалық қажеттіліктен туындаған, жеке адамдаардың өз мүдделерін белгілі бір мөлшерде жүзеге асыратын қоғамның бір бөлігі делінсе, қазіргі ғылымда азаматтық қоғам дербес әлеуметтік-экономикалық өмір ретінде көрсетіледі. Ол экономикалық ұйымдардың, өндіріс орындарының, кооперативтердің, қайырымдылық ұйымдардың мәдени, діни бірлестіктерінің мүдделері бойынша біріккен клубтардың жергілікті өзін-өзі басқаратын органдардың т.б. сол сияқтылардың жиынтығы ретінде көрінеді. Олардың басты белгісі ол ұйымдардың басты белгісі ол ұйымдардың мүшелерінің еркіндігі мен тәуелсіздігі ұйымдар құрамына ерікті түрде кіре алатындығы болып табылады.

Азаматтық қоғамның экономикалық негізін жеке меншік иелерінің дербестігі мен меншік түрінің түрлі формасының әр түрлігі құрайды. Азаматтық қоғам, мемлекет пен жеке тұлғалар арасында дәнекерші рөлін атқарады. Ол жеке тұлғаны мемлекеттен қорғайды, адам құқығының сақталуын қамтамасыз етеді, мемлекеттің қызметіне бақылау қояды. Сондай-ақ азаматтық қоғам құқықтық мемлекеттің тұрақтылығы мен беріктігінің кепілі де бола алады. Адамзат қоғамының дамуында белгілі бір кезеңді ғана қамтитын бұл қоғам белгілі бір уақыттан соң ғылыми техникалық қоғамқа ауысады.

Халықты жұмыспен қамту

By
Admin
-
0

Мазмұны

  1. Халықты жұмыспен қамту — мемлекеттік саясаттың негізгі міндеттерінің бірі
  2. Халықты жұмыспен қамту мәселесін халықарылық құқықтық реттеу
  3. Халықты жұмыспен қамту туралы Конституциядан алынған баптар

Халықты жұмыспен қамту-мемлекеттік саясаттың негізгі міндеттерінің бірі

Жұмыспен қамтудың белсенді саясатын жүргізу Қазақстан Республикасының Үкіметі қызметінің негізгі әлеуметтік басымдықтарының бірі болып табылады. Жұмыспен лайықты қамтуды қамтамасыз ету – халықты әлеуметтік қорғаудың негізі, адам ресурстары әлеуетін дамыту және іске асырудың маңызды шарты, қоғамдық байлықтың артуы мен өмір сүру сапасын жақсартудың басты құралы. Еңбекке жарамды адамдарды жұмыспен қамту аса күрделі әрі мемлекеттік маңызды мәселе. Нарыққа жағдайында бұл мәселе экономикалық өмір тіршілігінде өткір және батыл қойылған саяси және әлеуметтік мақсаттарға жетудің шартты жағдайларының бірі. Жұмыспен қамту мәселелері қолда бар еңбек потенциалын сақтауды, көбейтуді және тиімді пайдалануды көздейтін қазақстан экономикасы үшін өзекті болып отыр. Онсыз Қазақстанның нарықтық реформалау жолымен ары қарай жылжуы және оны елдің бәсекеге қабілеттілігінің негізгі алғышарты болып, өндірістің нәтижесіне мүдделі және тұрақты жұмыспен қамтылған, жоғары білікті икемді жұмыс күші табылатын, халықаралық экономикалық қатынастар жүйесіне толыққанды интеграциялау (біріктіру) мүмкін емес. Жұмыспен қамтудың мемлекеттік қызметі халықты жұмыспен қамту мәселелерін шешуді, үйлестіруді, жұмыс күшіне ұсыныс пен сұранысты реттеуді қаматамасыз етуге бағытталған, жұмыссыз азаматтарды жұмысқа орналастыруға ықпал етуге, олардың кәсіби даярлығын ұйымдастыру және жұмыссыздарға әлеуметтік көмек көрсетуге бағытталған ерекше мемлекеттік органдардың құрылымы болып табылады. Біздің алдымызда Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 30 елдің қатарына кіру стратегиясы тұр. Экономиканың аса маңызды басымды дамуының бірі бұл – мемлекет Басшысының «Жұмыспен қамтуды тұрақтандыру саясаты ең пәрменді саясаты болған және болып қалады» деп анықтаған қазіргі тұрақты саясат болып табылады. Барлық бағыттар бойынша бізде бағдарламалар бар, олар қозғалыссыз емес: біз халықаралық тәжірибені енгізіп және жаңа беталыстарға сәйкес, алға қойған міндеттерге жетуді жалғастырудамыз. Қазір әлем елдерінің әлеуметтік әлеуеті, жалпы хал-ахуалы ондағы халықтың жұмыспен қаншалықты қамтылғандығымен де өлшенетіні белгілі. Себебі экономикалық өсуге жұмыссыздықтың тигізер әсері айтарлықтай зор. Осыған орай жұмыссыздықпен күрес әрбір мемлекеттің қашанда басты міндеттерінің бірі болып табылады. Қар¬жы¬лық дағдарыстың салдары да осы жұмыссыздыққа кеп жұ¬ғыс¬қан болатын. Талай елде береке кетіп, басына қиын күн туды. Мұн¬дайда, «жұмысы жоқтық ашын¬дырар адам баласын» демеске ама¬лың жоқ. Себебі әлемде орын алып жатқан көтерілісшілердің көп-шілігі, бей-берекет бүліктің, тіп¬ті қантөгістің құрбандарының кө¬бі осы жұмыссыз жүргендер. Осы тұрғыдан алғанда халықтың табысты да тұрақты жұмыспен көбірек қамтылуы қоғам орнықтылығының аса маңызды шарттарының бірі болып табылады, мұның өзі елдегі экономикалық және әлеуметтік ахуалға айтарлықтай дәрежеде ықпал етеді. Жекелеген адамның әл-ауқатын арттыруда атқаратын аса маңызды рөлі туралы айтылғанның өзінде, жұмыспен қамту кәсіптік машықтарды кеңейтіп, ұштай түсуге мүмкіндік береді, халықтың барлық санаттарының өзін-өзі көрсете білуіне жол ашады және түптеп келгенде өмір сүру деңгейін арттыруға ықпал етеді, яғни көптеген неғұрлым ауқымды міндеттерді шешудің кепілі болып табылады. Осылайша, халықты жұмыспен қамту еңбек қатынастарының сипатын ғана емес, біздің айналысатын істерімізді де өзгертетін, түрлендіретін және былайша айтқанда, өзімізді де өзгертуге қабілетті негіз қалаушы функцияға ие болып отыр. Халықаралық еңбек ұйы¬мы¬ның мәліметінше, 2007 жылы қаржылық дағдарыс басталғаннан бері әлемде жұмыссыздық деңгейі 28 млн. адамға көбейіпті, ал 2009 жылы 199 млн. адам жұмыстан босатылған. Одан кейін жұмыссыздық шамалы азай¬ға¬нымен, 2012 жылдан бастап қайтадан арта бастады. 2012 жылы олардың қатары 197 млн. адамға жеткен. Ал 2013 жылы әлемде жұмыссыздық деңгейі 5 млн.-нан артып, 202 млн. адамға жетуі мүмкін деп болжанған. 2014 жылы жұмыссыздар қатары тағы 3 млн. адамға көбейіп, 2017 жылы 210,6 млн. адамға жетеді-мыс. Дүние жүзіндегі экономикалық белсенді халықтың арасында жұмыссыздар қатары 6 пайыз деңгейінде болмақ. Швейцарияның Женева қа¬ла¬сында орналасқан Халықаралық еңбек ұйымы әлемде 15 пен 24 жас аралығындағы азаматтардың 13 пайызы – шамамен 75 миллион адам жұмыссыз қалған деп отыр. Олар «әлемде 6 миллионнан астам азамат жұмыс табудан үмітін үзген» деп хабарлаған. Осын¬дай мәліметтермен дабыл қаққан Халықаралық еңбек ұйымы әлем елдерінің үкіметтерін жұмыс орнын ашу мәселесін «ең бас¬ты мақсат» деп қарастыруға шақырған болатын. Ұйым өкілі Хосе Мануэль Салазар-Ксиринакс «Дағдарыс деңгейіне жеткен жас¬тар арасындағы жұмыссыздық проблемасы жұмыс орнын ашу мен шешім шығару үрдістеріндегі басты мақсатқа айналып, жекеменшік секторындағы инвестиция айтарлықтай дамыса ғана бұл мәселе шешілуі мүмкін» деген дейді G-Global коммуникативті алаңы жариялаған ақпарат көзі. Олай болса, жұмыспен қамту проблемасы — бүгінде әлемдік күн тәртібіндегі басты мәселелердің бірі. Мысалға Еуропалық одақты алайық. Бүгінгі таңда Грекияда, Португалияда, Испанияда, Италияда және Еуропаның басқа елдерінде болып жатқан жағдай – жұмыссыздықты туындататын экономикалық проблемалардың айқын салдарлары, бұл терең әлеуметтік және тіпті саяси дағдарысқа ұласып барады. Күні кеше ғана мерейі асып- тасып тұрған осы елдерде жұмыссыздық деңгейі қазіргі кезде айтарлықтай жоғары болып отыр. Бұл әлі де жалғаса түсуі мүмкін. Ең бастысы – адам және зияткерлік капиталын пайдаланудағы ұстанымдардың белгілі бір дәрежеде жоғалуы айқын көрініп тұр. Мұның аясында Қазақстандағы жағдай айтарлықтай жақсы. Елімізде тиімді алдын алу шаралары қолданылып, олар тіпті әлемдік қаржылық дағдарыс шарықтап тұрған шақта да жұмыссыздық деңгейін 6,6% шегінде ұстап тұруға мүмкіндік берді. Қазір елімізде жұмыспен қамтылмаған, бірақ жұмыс істеуге қабілетті халық саны 5%-дан сәл-ақ асады. Бұған білім деңгейін арттыруға, кәсіби кадрларды даярлау жүйесін дамытуға, жаңа жұмыс орындарын ашуға бағытталған. Мемлекет айқындалған міндеттер шеңберінде жаңа жұмыс орындарын ашу, жұмыс күшін оқыту және қайта мамандандыру, нақты экономикаға «өзін-өзі жұмыспен қамтығандар» деп аталатындар санатын тарту жөніндегі тікелей менеджер функциясын өз мойнына алды.

Оның үстіне 2010 жылдың наурыз айында Қазақстанда «Жұмыспен қамту- 2020» бағ­дарламасы қабылданды. Бұл бағ­дар­ламаның негізгі мақсаты тұрақты және нә­тижелі жұмыс­пен қамту арқылы халық­тың тұрмыс деңгейі мен табысын арттыру бо­лып табылады.

Халықты жұмыспен қамту мәселесін халықарылық құқықтық реттеу

Біздің Қазақстанда жұмыспен қамтудың осы жаңа ағымдық құбылыстары алдын-ала ескеріліп отыр деп айта аламыз. Елбасымыз жастардың ортасында болған кезде «әр адам өз кәсібінің шыңына шығу үшін ол ең алдымен білімді болуы керек» деген сөзді жиі айтады. Осы қағида біздің мемлекетіміздің білім саласындағы саясатының басты өзегін құрайды. Мұны орта білім жүйесінің 12 жылдық оқытуға қарай бағытталып келе жатқандығынан, елімізде интеллектуалдық мектептер жүйесінің құрылуынан, «Болашақ» бағдар­лама­сының әзірленіп, ел жастарының шетелдің жоғары оқу орындарында мемлекет есебінен тегін оқытылуынан анық  байқауға болады.

Халықаралық еңбек ұйымының анықтауы бойынша, дәл сол сәтінде жұмысы жоқ, бірақ оны бел­сенді түрде іздестіріп жүрген, еңбек биржа­сын­да ресми тіркеуден өткен адам жұмыссыз деп есептеледі. Әрине, көптеген елдерде жұмысы жоқ адамдардың барлығы бірдей ресми тіркеуден өте бермейтіндігі белгілі. Мұны «жасырын жұмыс­сыздық» деп атайды. Мұндай елдер халықаралық еңбек ұйымының талаптарына толық жауап бере алмағандықтан, көп жағдайда оның қорытынды есептерінен тысқары қалып жатады.

Еңбек қатынастары саласындағы халықаралық сарапшылар жұмыссыздықтың өзін бірнеше түрге бөледі. Олар фрикциялық, құрылымдық, циклдік, маусымдық және ерікті жұмыссыздық деп аталады. Осылардың ішінде біздің елімізге қазіргі күні құрылымдық жұмыссыздық түрі тән болып отырғандығын айта кетпекпіз. Елімізде қабылданып отырған «Жұмыспен қамту-2020» бағдарламасында осы мәселе қатты ескерілген. Бағдарламаның негізгі мақсатының өзі жұмыссыз халықты қайта оқыту арқылы даярлық­тан өткізуді, оларды еңбек рыногында қалыптасып отырған жаңа жағдайларға бейімдеуді көздейді. Бағдарлама бойынша жұмыс іздеуші адам тиісті мемлекеттік органға хабарласқан жағдайда, ол жұмыссыз ретінде тіркеліп қана қоймай, сонымен қатар, мемлекетпен тиісті келісім-шарт жасасады. Осы шарттың негізінде ол адам мемлекет есебінен тегін оқытылатын болады. Оқудан өткеннен кейін оған жаңадан игерген мамандығы мен даярлығына сәйкес жұмыс қарастырылады. Мұндай жұмыс басқа жерлерден табылған жағдайда, мемлекет оның жаңа жерге келіп орналасуына, үй сатып алуына, жаңа ортада бейімделуіне қолайлы жағдай туғызатын болады.

Әлемде қазіргі күні 1 миллиард адам кедейлік құшағында.  Үстіміздегі мыңжылдықтың басында БҰҰ-ның ұйымдастыруымен өткен жаһандық мыңжыл­дық кездесуде аталған ұйым ұлттық мемлекеттер мен бизнестік құрылымдар алдына кедейлік дең­гейін төмендету талабын қойған болатын. Осы талап бойынша 2015 жылы әлем­дегі кедей адамдар саны 0,7 миллиард адамға дейін азайтылуы керек. Бірақ қазіргі оқиғалардың барысы бұл межеге қол жеткі­зудің оңай болмайтындығын көрсетіп отыр. Мәселен, әлемде­гі ең бай ел саналатын АҚШ-тың өзінде кедейлік шегіндегі адамдардың үлесі 13,2 пайыздан 14,3 пайызға дейін өсе түскен. 43,6 миллион адам кедей деп табылған. Бұл аталған елдегі соңғы 50 жыл ішіндегі рекордтық көрсеткіш болып отыр.

Халықты жұмыспен қамту туралы Конституциядан алынған баптар

2-бап. Жұмыспен қамтылған халық

Жұмыспен қамтылған халыққа:

1) еңбек шарты бойынша жұмыс iстейтiн, соның iшiнде жұмысты сыйақы үшiн толық не толық емес жұмыс уақыты жағдайларында орындайтын немесе ақы төленетiн өзге жұмысы (қызметi), табысы бар;

2) кәсiпкерлiк қызметпен шұғылданатын;

3) өз бетiнше жұмыспен айналысатын;

4) қосалқы кәсiпшiлiкпен айналысатын және өнiмдi шарттар бойынша өткiзетiн;

5) жұмысты азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттар бойынша орындайтын адамдар, сондай-ақ өндiрiстiк кооперативтердiң мүшелерi;

6) ақы төленетiн қызметке сайланған, тағайындалған немесе бекiтiлген;

7) Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiнде, басқа да әскерлерi мен әскери құралымдарында қызмет өткерiп жүрген;

8) қоғамдық бiрлестiктердi, қоғамдық қорларды және дiни бiрлестiктердi қоспағанда, ұйымдардың құрылтайшылары (қатысушылары) болып табылатын, мүлкiне құрылтайшылардың (қатысушылардың) мүлiктiк құқықтары сақталмайтын адамдар жатады.
Ескерту. 2-бап жаңа редакцияда — Қазақстан Республикасының 2005.10.22. N 84 Заңымен .

3-бап. Қазақстан Республикасының халықты жұмыспен қамту
туралы заңнамасы

  1. Қазақстан Республикасының халықты жұмыспен қамту туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi, осы заңнан және өзгеде нормативтiк құқықтық актiлерден тұрады.
  2. Қазақстан Республикасының халықты жұмыспен қамту туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының азаматтарына, шетелдiктерге және азаматтығы жоқ адамдарға қолданылады.
  3. Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттар осы Заңнан басым болады және халықаралық шарттар, оны қолдану үшiн заң шығару талап етiлетiн реттердi қоспағанда, тiкелей қолданылады.
    Ескерту. 3-бапқа өзгерту енгізілді — Қазақстан Республикасының 2009.01.16. N 121 Заңымен.

4-бап. Халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттiк
саясаттың негiзгi принциптерi және бағыттары

  1. Мемлекет азаматтардың жұмыспен нәтижелi әрi еркiн таңдау арқылы қамтылуына жәрдемдесетін саясат жүргiзілуiн қамтамасыз етедi.
  2. Жұмыспен қамтусаласындағы мемлекеттiк саясат:

1) Қазақстан Республикасының азаматтарына, Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдарға қызмет пен кәсiп түрлерiн еркiн таңдауға бiрдей мүмкiндiктердi, әдiл де қолайлы еңбек жағдайларын, жұмыссыздықтан әлеуметтiк қорғауды қамтамасыз етуге;

2) нәтижелi жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге, жұмыссыздықты азайтуға, жұмыс орындарын ашуға;

3) бiлiм беру жүйесiн еңбек рыногының қажеттерiне және инвестициялық саясатты ескере отырып, оның даму перспективасына сай кадрлар даярлау iсiне бағдарлауға;

4) азаматтардың заңдарға сәйкес жүзеге асыратын еңбек және кәсiпкерлiк бастамаларын қолдауға, олардың өнiмдi және шығармашылық еңбекке қабiлетiн дамытуға жәрдемдесуге;

5) бар жұмыс орындарын сақтаған және жаңа жұмыс орындарын, оның iшiнде нысаналы топтарға арналған жұмыс орындарын ашатын жұмыс берушiлердi ынталандыруға;

6) уәкiлеттi орган және жеке жұмыспен қамту агенттiгi арқылы еңбек делдалдығын ұйымдастыруға;

7) алып тасталды — ҚР 2011.07.15 N 461-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

8) шетелдiк жұмыс күшiн тартуға квота белгiлеу жолымен iшкi еңбек рыногын қорғауға;

9) жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету жөнiндегi республикалық iс-шараларды жергiлiктi атқарушы органдар қолданатын шаралармен ұштастыруға;

10) халықты жұмыспен қамту саласындағы қызметтi экономикалық және әлеуметтiк саясаттың басқа да бағыттарымен үйлестiруге;

11) еңбек рыногының бiрыңғай ақпараттық базасын қалыптастыруға;

12) мемлекеттiк органдардың халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ететiн шараларды әзiрлеу мен iске асыру жөнiндегi қызметiн үйлестiрiп, реттеп отыруға және олардың орындалуын бақылауды жүзеге асыруға;

13) Қазақстан Республикасы азаматтарының шетелдегi және шетелдiктердiң Қазақстан Республикасының аумағындағы еңбек қызметiне байланысты мәселелердi шешудi қоса алғанда, халықты жұмыспен қамту проблемаларын шешуде халықаралық ынтымақтастықты ұйымдастыруға;

14) жұмыс берушілер, қызметкерлер және қоғамдық ұйымдар өкілдерінің мемлекеттік жұмыспен қамту саясатын әзірлеу мен іске асыруға қатысуын қамтамасыз етуге;

15) жұмыспен қамту саясатымен үйлестірілген, қосымша жұмыс орындарын ашу ісiн ынталандыруды қолдайтын қаржы, салық және инвестиция саясатын жүргізуге бағытталған.
Ескерту. 4-бапқа өзгерту енгізілді — Қазақстан Республикасының 2007.01.12. N 222 (ресми жарияланған күнінен бастап алты ай өткеннен кейін қолданысқа енгізіледі), 2011.07.15 N 461-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

5-бап. Халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік
кепілдіктер

  1. Мемлекет азаматтарға халықты жұмыспен қамту саласында:

1) алып тасталды

2) жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғауға;

3) уәкілетті органдардың делдалдығы арқылы жұмыс таңдау мен жұмысқа орналасуда жәрдемдесуге кепілдік береді.

  1. Мемлекет халықтың нысаналы топтарын жұмыспен қамтуға жәрдемдесу жөніндегі шараларды қамтамасыз етеді.
    Нысаналы топтарға:
    табысы аз адамдар;
    жиырма бip жасқа дейінгі жастар;
    балалар үйлерінің тәрбиеленушілері, жетім балалар мен ата-ананың қамқорлығынсыз қалған жиырма үш жасқа дейінгі балалар;
    кәмелетке толмаған балаларды тәрбиелеп отырған жалғызілікті, көп балалы ата-аналар;
    ҚазақстанРеспубликасының заңдарында белгіленген тәртіппен асырауында тұрақты күтімдi, көмекті немесе қадағалауды қажет етеді деп танылған адамдар бар азаматтар;
    зейнеткерлік жас алдындағы адамдар (жасына байланысты зейнеткерлікке шығуға екі жыл қалған);
    мүгедектер;
    Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері қатарынан босаған адамдар;
    бас бостандығынан айыру және (немесе) мәжбүрлеп емдеу орындарынан босатылған адамдар;
    оралмандар;
    жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын бітірушілер;
    жұмыс беруші-заңды тұлғаның таратылуына не жұмыс беруші-жеке тұлғаның қызметін тоқтатуына, қызметкерлер санының немесе штатының қысқаруына байланысты жұмыстан босатылған адамдар;
    қылмыстық-атқару инспекциясы пробация қызметінің есебінде тұрған адамдар;
    терроризм актісінен жәбірленуші адамдар және оның жолын кесуге қатысқан адамдар кіреді.
    Жергiлiктi атқарушы органдар еңбек рыногындағы жағдай мен бюджет қаражатына қарай нысаналы топтарға жататын адамдардың бұған қосымша тiзбесiн, сондай-ақ әлеуметтiк қорғау жөнiнде қосымша шаралар белгiлей алады.
    Ескерту. 5-бапқа өзгерістер енгізілді — ҚР 2005.10.22 N 84, 2007.05.15 N 253, 2009.05.05 N 159-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2012.02.15 N 556-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.11.2014 N 244-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

Қорытынды

Қорыта келгенде,  Қа­зақ­стан әлемді шарлаған дағдарыс салдарын еңсеру бағытында жүргізген түрлі мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық шаралардың нәтиже­сінде бұл қиындықтан едәуір серпіліспен шық­ты. Осы қиын кезеңнің өзінде халықтың жұмыспен қамтылуын төмен­детпей, қайта оның деңгейін жақсарта түсті. Қазақстанның бірегей бұл батыл қадамы Халықаралық еңбек ұйымының назарына ілігіп, оның жақсы бағасына ие болды. Ал енді 2010 жылдың 1 шілдесінен бастап, халықты жұмыспен қам­тудың жаңа страте­гиясын белгілеген «Жұмыспен қамту-2020» бағдарламасының іске қосылатындығы еліміздегі жұмыссыздықты еңсеріп, халықтың әл-ауқатын одан әрі жақсарту бағытында жаңа бір қадам, нәтижелі бастама болып табылатындығы анық. Азаматтарды кәсіби бағыттау еңбек нарығын реттеу формаларының бірі болып табылады, адам ресурстарын дамытуға ықпал етеді, кәсіптік білімнің, кәсіби білікті мамандарға нақты қажеттілігімен байланысын қамтамасыз етеді. Ашығын айту керек, бізде мамандық таңдау мен ішкі еңбек нарығы сұраныс арасында алшақтық орын алып отыр. Қазіргі таңда басты міндет — әрбір қазақстандыққа сұранысқа ие мамандықты таңдау және ол бойынша білім алу тәртібі мен шарттары туралы мемлекеттен толық ақпарат алу мүмкіндігін беру. Осы орайда, халықты жұмыспен қамту механизмдері бір-бірімен байланысып толық жұмыс жасаған кезде халықты жұмыспен қамтуды жүзеге асыру тиімді болады.

Шағын, орта, ірі кәсіпкерлік қызметтегі құқық бұзушылық түрлері және олардың алдын-алу

By
Admin
-
0

СӨЖ

Тақырыбы: «Шағын, орта, ірі кәсіпкерлік қызметтегі құқық бұзушылық түрлері және олардың алдын-алу »

 

Акционерлік қоғам — рұқсат ету жолымен құрылатын заңды кұқығы және өзіндік жарғысы бар бірлестік. Акцио-нерлер болуға жеке адам да, заңды тұлғалар да хақылы. Акционерлік қоғам құру үшін нотариус куәландырған серіктестік келісім шарты жасалады, оны қоғамның жарғысы деп атайды. Акционерлік қоғамды ұйымдастырушылар санына шек қойылмайды. Ұйымдастырушы тіпті бір адам болуы да мүмкін.

Айыппұл (штраф) — заңда белгіленген ретте және тәртіпте белгілі бір қағидаларды бұзушы тұлғаларға қолданылатын ақшалай айып салу, материалдық ықпал ету шарасы.

Баға  — тауар мен көрсетілетін қызмет бірлігі үшін төленетін немесе алынатын ақша (не өзге тауар мен қызмет) мөлшері.

Бақылау – жоспарланған істерден ауытқуды анықтау және сәйкес түзетулер енгізу.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС)- бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгіленген мөлшерде үлестерге бөлінген серіктестік жауапкершілігі шектеулі серіктестік деп танылады; жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және серіктестіктің қызметіне байланысты зияндарға өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде тәуекел етеді.

Жоспарлау – стратегиялық менеджмент, маркетинг стратегиясын әзірлеу, бизнес жоспарды әзірлеу.

Жалған кәсiпкерлiк —  кәсiпкерлiк немесе банк қызметiн жүзеге асыру ниетiнсiз, кредит алу, салық төлеуден босатылу, өзге де мүлiктiк пайда алу немесе тыйым салынған қызметтi жасыру мақсаты бар, жеке тұлғаға, ұйымға немесе мемлекетке iрi зиян келтiрмеген, коммерциялық ұйым құру.

Жеке кәсiпкерлiктi мемлекеттiк бақылау — негiзгi мiндетi экономикалық қауiпсiздiктi, алдау практикасының алдын алуды, табиғи және энергетика ресурстарын үнемдеудi, ұлттық өнiмнiң бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыруды қоса алғанда, жеке кәсiпкерлiк субъектiсi өндiретiн және сататын өнiмдердiң адамдар өмiрi мен денсаулығына қауiпсiздiгiн, олардың мүлкiн қорғауды, қоршаған ортаға қауiпсiздiгiн, Қазақстан Республикасының ұлттық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету болып табылады.

Жеке кәсіпкерлік — жеке кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң кiрiс алуға бағытталған, жеке кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң өздерiнiң меншiгiне негiзделген және жеке кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң атынан олардың тәуекелiмен және мүлiктiк жауапкершiлiгiмен жүзеге асырылатын бастамашылық қызметi;

Кәсiпкерлiк қызметтiң тыйым салынған түрлері дегеніміз —  қылмыстық жаза қолданылатын әрекет белгiлерi жоқ түрлер

Заңды тұлға – заң бойынша азаматтық құқықтар мен міндеттердің субъектісі болып табылатын кәсіпорын‚ мекеме‚ ұйым‚ фирма, т.б. Ол өз атынан мүліктік және жеке беймүліктік құқықтар мен міндеттемелерді сатып ала алады‚ сотта‚ төрелік сотта (арбитражда) талапкер немесе жауапкер бола алады. Әрбір заңды тұлға заңда‚ әкімшілік актіде немесе өзінің жарғысында көзделген міндеттерді жүзеге асырады‚ сол тәртіппен реттелетін ішкі құрылымы болады‚ меншігінде, шаруашылық жүргізуінде немесе оралымды басқаруында оқшау мүлкі бар және осы мүлікпен өзінің міндеттемелері бойынша жауап береді.Заңды тұлғаның фирмалық атауы‚ дербес балансы мен сметасы‚ банктерде есеп айырысу шоттары, сондай-ақ мөрі болады. Ол дербес салық төлеуші ретінде әрекет етеді. Заңды тұлға мүлкінің құралуына қатысуына қарай оның құрылтайшыларында осы заңды тұлғаға қатысты міндеттемелік құқықтары не оның мүлкіне заттық құқықтары болады.Құрылтайшыларының міндеттемелік құқықтары бар заңды тұлғаға жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер мен акцион. қоғамдар, өндірістік кооперативтер мен тұтыну кооперативтері жатады. Мүлкіне құрылтайшыларының меншік құқығы немесе өзгедей заттық құқығы бар заңды тұлғаға мемл. және жергілікті (муниципалдық) кәсіпорындар, соның ішінде еншілес кәсіпорындар, сондай-ақ, меншік иесі қаржыландыратын жекеменшік кәсіпорындар (фирмалар) жатады.Құрылтайшыларының мүліктік құқықтары жоқ заңды тұлғаға қоғамдық және діни ұйымдар (бірлестіктер), қайырымдылық және өзгедей қорлар, бірлестіктер (қауымдастықтар мен одақтар) жатады. Сондай-ақ, өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде пайда алуды көздейтін коммерциялық ұйымдар мен табыс алуды көздемейтін және алынған табысты құрылтайшылар арасында бөліспейтін коммерциялық емес ұйымдар да Заңды тұлғаға жатады.

Кәсіпкер – заңмен тыйым салынбаған кез келген шаруашылық қызмет түрлерімен: коммерциялық, делдалдық, сату-сатып алу, кеңестік және басқа қызметпен, құнды қағаздармен жасалатын операциялармен айналыса алады. ҚР  АК 10 бабы келесідей анықтама береді: “Кәсіпкерлік — ол меншік формасына қарамастан, тауарларға (жұмыстар, қызмет көрсету) сұранымды қанағатандыру арқылы таза табыс алуға бағытталған, жеке меншікке (жеке кәсіпкерлік) немесе мемлекеттік кәсіпорынды шаруашылық жүргізу (мемлекеттік кәсіпкерлік) құқығына негізделген азаматтардың және заңды тұлғалардың бастамалы қызметі. Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан, тәуекелмен және мүліктік жауапкершілікпен жүзеге асырылады”.

Кәсіпкерлік қызмет түсінігі –  қызмет етуші субъектілердің новаторлық инициативалық қызметі. Кәсіпкерлік – экономиканың және ұйымдастырудың жағдайлары, жаңа материалдың қызмет көрсету мақсатында, және тапқан пайданың шығындарын қысқарту бағытына арналған қызмет түрі.
Кәсіпкер – бұл тәуекелден қорықпайтын, жауапкершілікті мойына алатын, инновациялық және инициативалық қызметтерді іске асыра отырып , нарықта бәсекеге түсетін субъектіні айтамыз. пайда немесе жеке табыс алуға бағытталған азаматтардың бастамалық еркін қызметі, өзінің атынан өзінің мүліктік жауапкершілігімен немесе заңды тұлғалардың атынан, заңды тұлғаның жауапкершілігімен жүзеге асады.

Кәсіпкерлік іс— мұліктік құқықтарды қоса алғандағы мүліктің жиынтығы, жеке кәсіпкер өз өызметі солардың негізінде және солар арқыы жүзеге асырады.

Кәсіпкерлік құқық дегеніміз— кәсіпкерлік қатынастармен тығыз байланысты коммерциялық емес, кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеуге және таңы да басқа қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар жиынтығы.

1) кәсіпкерлік қызметті, қызметтің  лицензияланатын түрлерінен басқа,  ешкімнің рұқсатын алмай-ақ жүзеге  асыру мүмкіншілігі. Конституцияның 10 бабы ҚР-ң әр азаматының, арнайы  рұқсат талап етілетін қызмет  түрлерінен басқа(лицензия), ешбір  шектеусіз және рұқсатсыз кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқығын бекітеді. Кәсіпкерлік қызметті лицензиялаудың негізгі міндеті не өз- өзінен немесе оны ойдағыдай емес жағдайда жүзеге асырған кезде мемлекеттік немесе азаматтар мүддесін бұзуы мүмкін түрлерін шектеу болып табылады. Кәсіпкерлікті лицензиялауға заңнамалық негіз  болып 1995 жылғы 17 сәуірдегі ҚР “Лицензиялау туралы” Заңы қызмет атқарады. Лицензияны беру шарттары бұзылған жағдайда ол заңсыз деп мойындалуы мүмкін. Лицензияны мерзімінен бұрын тоқтату, кері қайтарып алу, оның іс-әрекетін тоқтата тұру немесе оны заңсыз деп мойындау заңнамалық актілермен бұлтартпай белгіленген және сыбайлас-жемқорлыққа жол бермеу үшін оған қатаң сәйкес болуға тиіс;

2) кәсіпкерліктің барлық түрлерін  экономиканың барлық саласында  бір тіркеу органда шамасынша жеңіл тіркеу тәртібі. ҚР 1995 жылғы 17 сәуірдегі “Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілеттіктерді есепке ала тіркеу туралы” Заңмен заңды тұлғаларды тіркеудің жалпы тәртібі белгіленген, оның ішінде кәсіпкерлік қызметпен айналысатындарды да. Тіркеу кезінде кәсіпкерлік қызметпен айналысу заңдылығы тексеріледі. Қазіргі жағдайда мағнасыз деген желеумен тіркеуден  бас тартуға тыйым салынады (тауарлар мен қызмет көрсетуге сұраныс  жоқ, зор бәсекелестік,т.б.). Тіркелу  үшін кәсіпкер-өтініш беруші тек қана бір тіркеуші органға жүгінуге тиіс.Егер заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы заңмен талап етілетін құжаттар ойдағыдай құрастырылған болса, тіркеуші органның тіркеуден бас тартуға немесе өтініш берушіден небір қосымша бұрыштамалар, келісімдер, рұқсат және т.б. талап етуге құқығы жоқ. Осы заңның 6 бабы заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу тәртібін қарай. Заңды тұлғаны тіркеу үшін тіркеуші органға  ҚР Әділет министрлігі белгілеген форма  бойынша өтініш беріледі және мемлекеттік және орыс тілдерінде құрастырылған үш дана құрылтай құжаттары қосымша беріледі. Өтінішке  ҚР-ң заңнамасы белгілеген тәртіппен  куәландырылған құрылтай құжаттарды қосымша  берумен бірге құрылтайшы немесе өкілетті құрылтайшы қол қояды. Сол  мезетте тіркеуші органға заңды  тұлғаның орналасқан орнын куәландыратын  құжат, сондай-ақ заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеу үшін жинақты бюджетке төлегенін куәландыратын түбіртек немесе құжат тапсырылады. Шағын кәсіпкерлік субъектілері олардың орналасқан орнын куәландыратын құжат тапсырмайды. Заң және басқа заңнамалық актілермен қарастырылғаннан басқа небір құжаттар мен мәліметтерді талап етуге тыйым салынады.Тіркеудің мағнасы жариялылық жағдайын жасайтынында, себебі тіркеуші орган арқылы кез келген мүдделі тұлға заңды тұлғаны сипаттайтын барлық материалдармен танысуға құқылы, егер олар жабық немесе мемлекеттік немесе коммерциялық құпия болып табылмаса.Коммерциялық құпияны сақтауды заңды қамтамасыз ету кәсіпкерлер мүддесін қорғаудың (ҚР АК 42 бабы) маңызды шарасы болып қызмет етеді.Коммерциялық (кәсіпкерлік) құпия заңмен қорғалады.Коммерциялық құпияны құрастыратын мәліметтерді белгілеу тәртібі, оны қорғау құралдары, сондай-ақ коммерциялық құпия құрамына кіруге тиіс емес мәліметтер тізілімі заңнамамен белгіленеді. Коммерциялық құпияға мемлекеттік бақылау функцияларын, тергеу немесе сот іс-әрекеттерін орындау арқылы, қызмет жағдайымен және т.б. қол жеткізе алатын тұлғалар оны басқа тұлғаларға жарияламауға міндетті.

3) мемлекеттік органдармен жүзеге  асырылатын кәсіпкерлік қызметті  тексеруді заңнамалық актілермен  шектеу.ҚР  кәсіпкерлік қызметті және бақылау-қадағалау функцияларын жүзеге асыратын органдардың қызметін реттейтін нормативтік-құқықтық актілердің көптеген саны қабылданған. Оларға ҚР 2006 жылғы 31 қаңтардағы “Жеке меншік кәсіпкерлік туралы” заңдары, 2003 жылғы 22 желтоқсандағы «Мемлекеттік құқықтық статистика және арнайы есеп жүргізу туралы», Бас прокурордың 2004 жылғы 1 наурыздағы бұйрығымен бекітілген шаруашылық субъектілер қызметін тексерудің барлығын есепке алу бойынша Нұсқау. Кәсіпкер оларға оның қызметін тексерумен байланысты сұрақтар пайда болған жағдайда жүгіне алады.Тексеріс тағайындалғаны туралы акті негізінде тек қана бір тексеріс жүргізіледі.Тексеріс тек қана тексеріс тағайындалған актіде көрсетілген лауазымды тұлғамен (тұлғалармен) жасалады.

4) кәсіпкерлік қызметті заңнамалық  актімен қарастырылған негіз бойынша шығарылған сот шешімі бойынша мәжбүрлікпен тоқтату.

Кәсіпкерлік қызмет кез-келген негіз бойынша  тоқтатылуы мүмкін. ҚР АК 49 бабы заңды  тұлғаның сот шешімі бойынша таратылу жағдайларын қарайды:

банкрот болған жағдайда;

заңды тұлғаны оны құрғанда заңнамалық бұзушылық жіберілген кезде тіркелгенін заңсыз деп мойындаған кезде;

заңды тұлғаның жарғылық мақсаттарына қайшы  қызметті әрдайым жүзеге асырғанда;

қызметті  тиісті рұқсатсыз (лицензиясыз) немесе заңнамалық актілермен тыйым салынған қызметті, немесе бірнеше дүркін немесе дөрекі заңнамалық бұзушылықпен, оның ішінде декларация бермеумен жүзеге асырылса;

заңнама қарастырған басқа жағдайларда.

5)заңнамалық актілермен жеке меншік  кәсіпкерлік үшін тыйым салынған  жұмыстар, тауарлар және қызмет  көрсету түрлерін, экспортқа немесе импортқа тыйым салынған немесе шектелген тізілімдерін белгілеу.ҚР  АК 49 бабының 2 т.4 т. заңнамалық актілермен тыйым салынған қызметті жүзеге асырған  кезде заңды тұлғаны сот тәртібінде таратуын қарастырады. Мұндай актілермен жеке меншік кәсіпкерлік үшін тыйым салынған жұмыстар, тауарлар және қызмет көрсету түрлерін, экспортқа немесе импортқа тыйым салынған немесе шектелген тізілімдер қарастырылуы мүмкін. Мемлекеттік заңды тұлғалар үшін шектеу олардың  құрылтай құжаттарымен және олардың құқықтық мәртебесі туралы нормативтік актілермен, сондай-ақ Қазақстанның халықаралық келісімдерімен қарастырылған;

6) мемлекеттік органдарды, лауазымды  тұлғаларды, сондай-ақ басқа тұлғаларды  және ұйымдарды кәсіпкерлер алдында  олардың қызметіне заңсыз кедергі жасағаны үшін заңнама белгілеген мүліктік жауапкершілікке тарту.  ҚР  АК 922 бабы мемлекеттік органдармен, жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен, сондай-ақ олардың лауазымды адамдарымен  келтірілген зиян үшін жауапкершілік  қарастырылады.Мемлекеттік органдардың заңнамалық актілерге сәйкес емес актілер шығарғаны нәтижесінде келтірілген зиян сот шешімі негізінде, акт шығарған органдардың, лауазымды адамдардың кінәсіне қарамастан, орнын толтыруға жатады. Зиян  орны мемлекеттік қазына есебінен толтырылады. Лауазымды адамдардың, мемлекеттік органдардың  әкімшілік басқару саласындағы  Заңсыз іс-әрекеттерімен (әрекетсіздігімен) келтірілген зиян орны осы органдардың  билігінде тұрған ақша есебінен жалпы  негізде толтырылады;

7) атқарушы, бақылаушы және қадағалаушы органдарға кәсіпкерлік субъектілермен осы органдардың функциясына жататын міндеттерді орындауға келісім-шартқа тұруға тыйым салу. Кәсіпкерлік субъектілерімен келісім қатынастарға түсу ҚР 1998 жылғы 2 шілдедегі “Сыбайлас-жемқорлықпен күрес туралы” Заңы қарастырған сыбайлас-жемқорлықпен күрестің негізгі қағидаларына қайшы, оның 5 бабының 9 тармағы бақылау жасайтын жеке және заңды тұлғаларға кәсіпкерлік қызметпен айналысуға мемлекеттік реттеудің болмауы туралы жариялайды.

Келісім-шарт — сыртқы саудада бір жақ (сатушы, лицензиар) келісімшартта көрсетілген мүлікті (тауарды), ғылыми-техникалық білімді екінші жақтың меншігіне (алушы,лицензиат) беруге міндеттенетінін, ал екінші жақ өз кезегінде бұл мүлікті немесе білімді көрсетілген мерзімде алып, белгіленген бойынша төлеуге міндетгенетінін көрсететін құжат. Халықаралық саудада «шарт» деген термин қолданылады. Тараптар қолданымдағы тарматтардьщ бәрі бойынша талап етілетін формада келісетіндігін бір-біріне білдірген жағдайда ғана шарт жасалды деп танылады. Сыртқы сауда қатынастарында шарттардың мынадай түрлері таралған: халықаралық, монополиялық, консигнациялық, комиссиялық, т.б. Аралас шарттар, яғни бір өзінде шарттың бірнеше типтерінің элементтері үйлесім табатын түрлері де кездеседі.

 Коммерциялық заңды тұлғалар  — өз қызметiнiң негiзгi мақсаты ретiнде табысын келтiрудi көздейді.Заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі ол құрылған кезде пайда болып, оны тарату аяқталған кезде тоқтатылады. Заңды тұлға органдарының түрлері, тағайындау тәртібі және олардың өкілеттілігі заңдар мен құрылтай құжаттарында белгіленеді.Сонымен қатар оны басқада заңды тұлғалардан айырбатауға мүмкіндік беретін өз атауы болады. Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның да фирмалық атауы болуы тиіс. Заңды тұлғаның фирмалық атауды тек қана өзi пайдалануға құқығы бар. Бөтен бiр фирмалық атауды заңсыз пайдаланатын тұлға фирмалық атаудың құқық иесiнiң талап етуi бойынша мұндай атауды пайдалануды тоқтатуға және келтiрiлген залалдың орнын толтыруға мiндеттi.Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға мемлекеттiк кәсiпорын, шаруашылық серiктестiк, акционерлiк қоғам, өндiрiстiк кооператив нысандарында ғана құрылуы мүмкiн.Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның атауы заңды тұлға тiркелгеннен кейiн оның фирмалық атауы болып табылады. Заңды тұлға белгiлi бiр фирмалық атауымен заңды тұлғалардың бiрыңғай мемлекеттiк тiзiлiмiне енгiзiледi.Заңды тұлғаның фирмалық атауды пайдалануға байланысты құқықтары мен мiндеттерi заңдарда белгiленедi.

Коммерциялық құпия — жариялау олардың мүдделеріне зиянын тигізетін фирма, кәсіпорын қызметі туралы мәлімет. Нарықта операция жасайтын фирмалар, өзінің өндірістік, қаржылық, сауда және басқа қызмет түрлерінің кейбір аспектілерін құпияландыруға құқығы бар.

Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік – қатысушылары  серіктестік міндеттемелері бойынша жарғылық капиталға қосқан өздерінің салымдарымен, ал бұл сомалар жеткіліксіз болған жағдайда өздері енгізген салымдардың еселенген мөлшерінде өздеріне тиесілі қосымша мүлікпен жауап беретін серіктестік.

Мотивация – кәсіпкерлік белсенділікті ынталандыратын механизмді қалыптастыру.

Микробизнес субъектілері- Заңды тұлға құрмаған жеке тұлғалар және кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын, қызметкерлерінің жыл ішіндегі орташа саны 10 адамға дейінгі заңды тұлғалар.

Несие – пайыз (%) төлеумен уақытша пайдалануға табыстаған кезде қалыптастыратын экономикалық қатынас соммасы.

Орта кәсіпкерлік субъектілері— Заңды тұлға құрмаған жеке тұлғалар және кәсіпкерлік қызметпен айналысатын, қызметкерлерінің жыл ішіндегі орташа саны 250 адамға дейінгі және жыл бойы активтерінің жалпы құны  үш жүз жиырма бес  мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар.

Өндірістік кооператив — азаматтардың бiрлескен кәсiпкерлiк қызмет үшiн мүшелiк негiзде, олардың жеке еңбегiмен қатысуына және мүшелерiнiң мүлiктiк жарналарын (пайларын) бiрiктiруiне негiзделген ерiктi бiрлестiгi өндiрiстiк кооператив болып танылады.Өндiрiстiк кооператив коммерциялық ұйым болып табылады.

Сатушы дегеніміз –  шарт бойынша сатып алушының иелігіне мүлік немесе жедел басқару, шаруашылық жүргізу құқығын беретін тұлға.

Салық дегеніміз— мемлекет бржвқты тәртіпен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтесіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.

Сенім серіктестігі -(ағыл. commandite, limited partnership; нем.Kommanditgesellscliaftf (KG); фр. commandite — сенiмде серiктестiк) — Серіктестіктін міндеттемелері бойынша өзінің бүкіл мүлкімен (толық серіктерімен) қосымша жауап беретін бір немесе одан да көп қатысушылармен қатар, серіктестіктін (салымшылардың) мүлкіне өздері салған салымдардың жиынтығымен шектелетін бір немесе одан көп қатысушыларды да енгізетін және серіктестіктін кәсіпкерлік кызметті жүзеге асыруға қатыспайтын серіктестік.

Толық серіктестік  — толық серіктестіктің мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда қатысушылары серіктестіктің міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлкімен ортақ, жауапкершілікте болатын серіктестік.Серіктестік жеке сенімді қатынастарға негізделеді: егер бір қатысушы серіктестіктің атынан мәміле жасаса, мүліктік жауапкершілік басқа қатысушыға жүктеледі.Сондықтан толық серіктестік отбасылық кәсіпкерлік ретінде дамып келеді. Егер толық серіктестікке оны ұйымдастырушылардың бәрі жеке адам ретінде кіретін болса,белгілі бір жауапкершілікті жағдайға кезіккенде (мәселен банкротқа ұшырағанда), өмірге қажетті күнделікті заттарды қоспағанда, басқа да жеке мүліктерін, атап айтқанда: көлік, саяжай, жиьаз, қылқалам туындысы, зергерлік бұйымдар, басқа да құнды мүліктерді есепке алады. Әдетте толық серіктестікті заңды тұлғалар, ірі кәсіпорындар құрайды.Қазіргі кезде бұндай серіктестік кездеспейді.

   Тұтынушы – қандайда болсын тауарларды (өнімді, бұйымды, көрсетілетін қызметті) тұтынатын (сатып алатын) тұлға немесе фирма (ұйым); сондай-ақ жеке бастың тұрмыстық мұқтаждары үшін тауарларды (орындалатын жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) ақырғы пайдаланушы, сатып алушы, оларға тапсырыс беруші не оларды сатып алуға немесе оларға тапсырыс беруге ниет білдіруші.

Шаруа (фермер) қожалығы — aдамдардың жеке кәсiпкерлiктi жүзеге асыруы ауыл шаруашылығына арналған жерлердi ауыл шаруашылығы өнiмiн өндiрумен, сондай-ақ осы өнiмдi ұқсатумен және өткiзумен тығыз байланысты отбасылық-еңбек бiрлестiгi деп танылады.

Ұйымдастыру – барлық деңгейде кәсіпкерлікті сәйкес басқару құрылымын құру.

Ұжымдық шарт — кәсіпкер (немесе фирма әкімшілігі арқылы оның өкілі) мен қызметкерлер (кәсіподақ арқылы олардың өкілдері) арасындағы еңбек жағдайы, жалақы, кәсіпорындағы жұмысшы ұйымдарының құқықтары, т.б. туралы келісім. Жұмыс берушілер мен жұмыскерлер арасындағы еңбек қатынастарын реттеу нысаны.

Шағын кәсіпкерлік субъектілері— Заңды тұлға құрмаған жеке тұлғалар және кәсіпкерлік қызметпен айналысатын, қызметкерлерінің жыл ішіндегі орташа саны 50 адамнан аспайтын және жыл бойы активтерінің саны алпыс мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар.

Шаруа (фермер) қожалығы — aдамдардың жеке кәсiпкерлiктi жүзеге асыруы ауыл шаруашылығына арналған жерлердi ауыл шаруашылығы өнiмiн өндiрумен, сондай-ақ осы өнiмдi ұқсатумен және өткiзумен тығыз байланысты отбасылық-еңбек бiрлестiгi деп танылады.

Ірі бизнес субъектілері— кәсіпкерлік қызметпен айналысатын, қызметкерлерінің жыл ішіндегі орташа саны 250 адамнан астам және активтерінің жалпы құны жыл ішінде үш жүз жиырма бес  мың еселенген айлық есептік көрсеткіштен асатын заңды тұлғалар.

Шағын, орта, ірі кәсіпкерлік қызметтегі құқық бұзушылықтың түрлері және оларды алдын алу

By
Admin
-
0

 

1-бап. Қазақстан Республикасының кәсіпкерлік саласындағы заңнамасы

  1. Қазақстан Республикасының кәсіпкерлік саласындағы заңнамасы Қазақстан РеспубликасыныңКонституциясына негізделеді және осы Кодекс пен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
  2. Қатысушылардың теңдігіне негізделген тауар-ақша және өзге де мүліктік қатынастар, сондай-ақ мүліктік қатынастарға байланысты жеке мүліктік емес қатынастар Қазақстан Республикасыныңазаматтық заңнамасымен реттеледі.
  3. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Кодексте көзделгеннен өзгеше қағидалар белгіленсе, онда халықаралық шарттың қағидалары қолданылады.
  4. Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде қамтылған Қазақстан Республикасының кәсіпкерлік саласындағы заңнамасы нормаларының олқылықтары немесе осы Кодекстің ережелеріне қайшылықтары анықталған жағдайда, осы Кодекстің ережелері қолданылады.
  5. Кәсіпкерліктің жекелеген түрлерін жүзеге асырудың ерекшеліктері Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленеді.

2-бап. Кәсіпкерлік ұғымы және оны құқықтық реттеудің шектері

  1. Азаматтардың, оралмандардың және заңды тұлғалардың мүлікті пайдалану, тауарларды өндіру, сату, жұмыстарды орындау, қызметтер көрсету арқылы таза кіріс алуға бағытталған, жеке меншік құқығына (жеке кәсіпкерлікке) не шаруашылық жүргізу немесе мемлекеттік кәсіпорынды жедел басқару құқығына (мемлекеттік кәсіпкерлікке) негізделген дербес, бастамашыл қызметі кәсіпкерлік болып табылады. Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкер атынан, оның тәуекел етуімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады.
  2. Кәсіпкерлік қызмет тек Қазақстан Республикасының заңдарымен ғана шектелуі мүмкін.
  3. Мемлекеттік органдардың жекелеген кәсіпкерлік субъектілерінің артықшылықты жағдайын белгілейтін нормативтік құқықтық актілер қабылдауына тыйым салынады. 

ІІ. Негізгі бөлім:

Абсолютті рента  — жер иелерінің жердің құнарлы не  құнарсыздығына  қарамастан барлық учаскеден бірдей алатын рентасы  (табысы).
Абстрактылы еңбек — тауар айырбасы кезінде  көрінетін жалпы адам  еңбегі (еңбек шығыны), яғни құн жасайтын еңбек.

Айыппұл – ақшалай жаза материалды шара ол Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде және Қазақстан республикасы Қылмыстық кодексте қолданылады.

Акционерлік қоғам — бірнеше жеке капиталдың  бірігуі арқылы акция шығарып, оны сатудан түскен қаражат арқылы   шаруашылық  ұйымдастыру формасы
Акция  — иесінің акционерлік қоғам капиталына белгілі бір  мөлшерде үлес қосқандығын куәландыратын  құнды қағаз. Ол дивиденд түріндегі пайданың бір бөлігін алуға құқық береді.
Актив — мүліктік құқықтар жиынтығы, бухгалтерлік баланстың бір бөлігі, онда осы кәсіпорынға тиесілі барлық  материалдық  құндылықтардың есепті кезеңнің  басындағы  және  аяғындағы жиынтығы.
Амортизация  — негізгі  қорлардың құнын солардың көмегімен  өндірілетін тауарларға бірте-бірте көшіру; ақша   қаражатын мақсаты түрде жинақтау және оны  тозған негізгі  қорлардың орнын толтыру үшін  пайдалану.
Баға индексі  — тауар бағасының орташа  деңгейінің уақытқа байланысты салыстырмалы өзгеруін білдіреді.
Баж – мемлекеттің кәсіпорындар мен мекемелерден, азаматтардан оларға көрсетілген қызметтің   белгілі  бір түрлері үшін алатын ақшалай алымы.
Банк пайызы (проценті) — банктің қарызға ақша бергені үшін алатын төлемі.
Банк активтері  —  банк балансының актив бөлігі онда қысқа және   ұзақ мерзімді несиелер, банктегі кассалық және   валюталық қолма-қол ақша, акциялар, т.б. көрсетіледі.
Бәсеке — өнім өндіру мен өткізудің экономикалық бағынан  неғұрлым тиімді жағдайлары үшін  тауар  өндірушілер арасындағы жарыс.
Бизнес  жоспар — кәсіпорынды (кәсіпкерлікті) белгілі бір кезеңде   дамыту жоспары. Өндірісті  жетілдіріп, дамытуға  бағытталған инвестиция тарту үшін әзірленеді.
Бюджет тапшылығы  — мемлекеттік бюджет бойынша  шығындардың    табыстан артып кетуі.
Валюта — 1. елдің ақша бірлігі; 2. шетелдің ақша белгісі, халықаралық есеп                                                  айырысуда  қолданылатын төлем құжаттары
Валюталық бағам (курс)  —  екі валютаның айырбас кезіндегі құндық  ара   салмағы; бір елдің ақша  өлшемінің – екінші  бір  елдің ақша  өлшеміне шаққандағы бағасы.
Вексель – төлем және несие құралы; кәсіпкердің  несиеге алған тауарларға белгілі бір уақыттан  кейін ақша төлеуге берген міндеттемесі.
Венчур — өнімнің жаңа түрлерін жасауға өндірісті игеруге,  енгізуге, жаңа технологияларды қолдануға маманданған шағын  коммерциялық ғылыми-техникалық ұйым.

Дара басшылық – басқарудың бір түрі. Ұйымды жеке өзі басқарып, соған берілген өкілеттікті жүзеге асыруды және соның жұмысына жауап береді.

Дәстүрлі экономика — сирек кездесетін шектеулі табиғат ресурстарын    кеңінен  пайдалануды дәстүрлер мен ғұрыптар    айқындайтын экономикалық жүйе.
Дебитор – кәсіпорынның біреуге қарыздар берешек болуы.
Девальвация  — қағаз ақша құнын өзінің тұрақты қалпына түсіру; тұрақты валютамен немесе халықаралық шот өлшемдерімен салыстырғанда елдің валюта бағамының  төмендеуі.
Демпинг  —  тауарларды ішкі  нарықтағы бағаға қарағанда   сыртқы  нарықта неғұрлым төмен бағамен  сатылуы.
Деноминация—    ақшаның құны күрт  төмендеп кеткен кезде оның айналысын реттеп, есептеуді жеңілдету мақсатымен ақшаның  белгіленген көрсеткішін кеміту арқылы өзгеріс жасау.
Депозит – белгілі бір шартты мерзімге сақтау орындарына сақтауға берілген ақша немесе құнды қағаз.
Дивиденд –акционерлік қоғамның пайдасы есебінен әр акция үшін акционерлерге төленетін ақы.
Диверсификация — бұл жан-жақты даму; бір-біріне байланысты емес көптеген өндіріс   түрлерінің қатар  дамып отыруы, өндірілген өкімнің таңдаулы   ассортиментінің ұлғайып отыруы.
Дифференциалды рента І-ші   —   жер  иесінің жердің табиғи құнарлығы мен жер учаскесінің жақсы

орналасуына    байланысты  алатын  рентасы (жол ақысы)

Дифференциалды рента ІІ-ші  — жер иесінің жердің  құнарлылығын жасанды жолмен жақсарту арқылы  алынатын қосымша пайдасы.
Еркін экономикалық аймақтар  — ұлттық және шетелдік кәсіпкерлер үшін    жеңілдікті экономикалық  жағдайлар   жасалған аймақтар.
Ең төмен деңгейдегі тұтыну — адамның физиологиялық және әлеуметтік бюджеті (минимальды) мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін тұтыну тауарлар мен қызметтердің  жиынтығын сатып алуға  жұмсалатын  шығын.
Ең төмен жалақы  — мемлекеттің ресми белгілеген еңбек (минималды)    ақысының  ең төмені деңгейі.
Жабық акционерлік қоғам — акциялары  тек  құрылтайшылардың немесе күні бұрын  айқындалған адамдар тобының арасында ғана  сатылатын шаруашылық формасы.
Жалақы — еңбеккерлердің  білгілі  бір уақыт кезеңінде     (күні, айы) алатын  ақшалай табысы.
Жалпы ішкі өнім — статистиканың жинақтап қорытатын   макроэкономикалық көрсеткіші; ел ішінде  өндірілген тауарлар мен  қызметтердің   белгілі бір кезеңдегі нарықтық құны.
Жалпы ұлттық өнімнің —  номинальды ЖҰӨ-нің нақты ЖҰӨ-ге дефляторы  қатысын көрсетеді.
Жалпы ұлттық өнім – статистиканың  жинақтап қорытатын    макроэкономикалық  көрсеткіші, яғни ел  ішінде және сондай-ақ басқа да шет елдерде белгілі бір мерзімде  өндірілген  тауарлар мен қызметтердің жиынтық нарықтық құны
Жарғылық капитал —   құрылатын кәсіпорынға құрылтайшы-лардың бірігіп салған салымдарының құны, яғни кәсіпорын капиталының бастапқы сомасы.
Жер   —   өндірісте пайдаланатын табиғи ресурстар мен байлықтар
Жекешелендіру —  мемлекетке тиесілі объектілерді меншіктену құқығын жеке немесе заңды тұлғаның сатып алу процесі.
Жұмыссыздық — еңбекке жарамды халықтың бір бөлігі өзіне жұмыс, пайдалы еңбек қызметін таба алмай дағдаратын әлеуметтік = экономикалық құбылыс.
Жиынтық  сұраныс (АД) —  бұл графикте көрсетілген кисық сызық, оның мағынасы: қоғамдағы барлық тауарлар мен қызметтердің жиынтық  көлемі, яғни тұтынушылардың, кәсіпорындардың және үкіметтің бағаның әрбір деңгейінде нақты жалпы  өндірілген тауарлар мен  қызметтерді сатып алу қажеттілігінің көрінісі.
Жиынтық ұсыныс (АS) — бұл графикте көрсетілген модель, яғни бағаның әрбір мүмкіншілік деңгейінде өндірілген нақты жалпыұлттық өнімнің көрінісі.
Импорттық квота —   шеттен тауарлар әкелуді бір кезеңге шектеу.
Инвестициялар  —   пайда немесе табыс табу мақсатымен өз еліндегі не шетелдегі белгілі бір халық шаруашылығы саласына, кәсіпорындарға, өнеркәсіпке, құрылысқа, т.б. ұзақ мерзімге күрделі  қаржының (капиталдың) сатылуы немесе жұмсалуы.
Инвестициялық банктер — ұзақ мерзімді қаржыландырумен  айналысатын банктер.
Инновация — жаңа техникаға, технологияға еңбекпен басқаруды  ұйымдастырудың жаңа нысандарына  қаражат жұмсау.
Инновациялық бактер — өнер, табысқа, ғылыми-техникалық талдамаларды кеңінен қолдануға  жәрдемдесі үшін коммерциялық негізде құрылатын банктер.
Инфляция —  айналыстағы қағаз ақшаның құнсыздануы.
Ипотека — ақшалай қаражат алу  мақсатымен жылжымайтын мүлікті (жерді, кәсіпорынды, ғимаратты, жермен тікелей байланысты басқа да объектілерді) кепілге салу түрі.
Кадастр — табиғат объектілері туралы негізгі мәліметтердің  жүйелендірілген жинағы (су,жер,). Жер  құбырларына сәйкес пайдалануға  бөлінетін әрбір жер учаскесіне арнаулы ережелер бойынша кадастрлық нөмір, яғни жеке және қайталанбайтын код беріледі.
Капитал — тауар мен қызмет өндіруге пайдалану мақсатымен өндірілген құрал-жабдықтар.
Конвенция   —   халықаралық келісімшарт.
Конверсия — 1. өндірісті түбдірімен өзгерту; 2. бір валютаны екінші валютаға айырбастау.
Кондоминимум  —    біртұтас объектіні бірлесіп  иелену, иемдену.
Консалтинг     —     кеңес беру (менеджмент, маркетинг, кеңес фирмалары).
Консорциум  —    бизнес саласындағы көп қаржы ресурстарын (қажет ететін нақты  экономикалық мінддеттерді, күрделі жобаларды жүзеге асыру мақсатымен  бірлескен  қызмет туралы  шарт
негізінде уақытша  берлестік (шаруашылық жағынан тәуелсіз  фирмалар мен банктердің бірлестігі). 

Концессия — ұлттық экономиканы қалпына келтіру  мен дамыту, табиғат байлықтарын игеру мақсатымен кәсіпорындарды, жерді, жерқойнауын, т.б. белгілі бір талаптар негізінде жеке кәсіпкерлерге, шетелдік фирмаға  пайдалануға беру жөніндегі мемлекетпен жасасқан шарт; осындай шарт негізінде құрылған кәсіпорынның өзі.
Кооператив — меншікті, жалға алынған немесе тегін пайдалануға берілген мүлік негізінде  қандайда болсын  қызметті бірлесіп жүргізу үші ерікті түрде біріккен азаматтардың ұйымы.
Корпорация  — меншіктің акционерлік нысаны, меншікті (капиталды) келісіп  иелену, кәсіпорынды басқару міндететрін кәсіпқой басқарушы-лардың (менеджерлердің)жоғары тұрған буындарының қолына  шоғырландыру.
«Көгілдір фишкалар» («голубые фишки») — алынатын табыстары  төленетін дивидендтерінің тұрақты көрсеткіштерімен жақсы  танылған АҚШ-тың аты шулы ірі корпорацияларының жай акциялары. Елімізде негізінен  өнеркәсіптік сектордағы шетелдік инвесторлардың басқаруына берілген неғұрлым акционерлік  қоғамдар «көгілдір фишкалар» деп аталады.
Қаржы — ақшалай қаражаттың құралуы, бөлінуі, пайдалану барысында  экономикалық қарым-қатынас жүйесі.
Қосымша құн  —   өнімді сатудан түскен түсімнен оны өндіру үшін басқа  фирмалардан сатып алу   шығындарының арасындағы айырмашылық құн, яғни фирманың осы өнімді  өндіруге жұмсаған нақты  өзіндік шығыны (жалақы, несие пайыз, жал төлемі, салықтар мен пайда сомасы).
Құн — тауардың бағасы немесе тауарларды, негізгі құрал-жабдықты сатып алуға, жұмыстарды  орындауға және қызметтерді көрсетуге, игіліктерді сатып алуға жұмсалған ақшалай шығын.

Құнды  қағаздар – иесіне мүліктік құқық және дивиденд, пайыз  түрінде білгілі бір ақша  сомасын алуға құқық  беретін құжаттар (акциялар, облигациялар, вексельдер, депозиттік және инвестициялық   сертификаттар, чектер, жинақ кітапшалары т.б.).

Құқық бұзушылық – мемлекеттік немесе қоғамдық тәртіпке, меншікке азамттардың құқықтары мен бостандықтарына, белгіленген басқару тәртібіне қол сұғуға бағытталған кінәлі әрекет немесе әрекетсіздік.
Лаффердің қисығы —  салық өсімі мен салық түсімі арасындағы байланыстың графиктегі көрінісі.
Лизинг   —   заңды (жеке) тұлғаның еңбек құралдарын меншігіне сатып алудың орнына басқа фирмалардың меншігін пайдалануы; ұзақ мерзімде пайдалануға құрал жабдықтарды несиеге беру.
Либерализация   —   бейтараптану; «бағаны либерализациялау» – бағаны босату, яғни әкімшілік  жүйеде мемлекет бағаны бірқалыпта ұстап, нарықтық  экономикаға өту кезеңінде оны босатып жібереді.
Лицензия — ұйымдардың немесе жеке адамдардың патенттермен  қорғалған өнертабысты, техникалық білімді, тәжірибені, өндірістік құпияларды және т.б.  пайдалануына арнаулы рұқсат (келісім).
Лоренц қисығы  —   қоғамда табыстардың графикте нақты бөліну көрінісі.
Макроэкономика   —  экономиканы тұтас алып зерттейтін экономикалық ғылым бөлімі. Макроэкономикада зерттелінетін негізгі мәселелер: жиынтық өндіріс, жұмыссыздық, бағаның жалпы деңгейі (инфляция), экономикалық саясаттың басты мақсаттары.
Мемлекеттік  қарыз —  өткен жылдардағы бюджет  тапшылығының жиынтық сомасы.
Меншік  — өндіріс құрал-жабдықтары мен өндірілген өкімдерді  иемденуге байланысты  адамдар арасында туындайтын экономикалық қатынастар.
Микроэкономика — экономика ғылымының кәсіпорын (фирма) мен саланы, үй шаруашылығын, сондай-ақ жекелеген нарықтарды, нақты бағаны, тауарлар мен қызметтерді зерттейтін бөлімі.
Монетаризм  —  Макроэкономикалық талдау мен экономиканы реттеу теориясы, ол экономикалық дамуда ақшаның және  экономиканы  тұрақтандыруда ақша-несие саясатының рөлін бірінші орынға қояды.
Монополия —   ерекше  тауардың бір ғана сатушысының  нарықта  үстемдік жүргізуі.
Монополистік бәсеке  —   нарық көптеген сатушылардың ұқсас, бірақ әртекті өнімді сатуынан құралады.
Мультипликатор —   ұлттық өнімнің, табыстың немесе ақша айналысының өсуі, немесе азаюының қанша  есеге өзгергенін анықтайтын көрсеткіш.
Нақты  еңбек — арнайы еңбек құралдарын пайдаланумен, жұмыскерлердің мамандығымен, одан қалды нақты нәтижесімен  көрінетін, яғни тауардың  тұтыну  құнын жасайтын еңбек.
Нақты жалақы – Жұмысшының номинальды  жалақысына өзі мен отбасы үшін қанша және күнкөріс заттарын сатып алуға болатынын көрсетеді.
Нақты пайыздық — номиналды пайыздық мөлшерлемеден мөлшерлеме  инфляция ықпалын  тазартқандағы   мөлшерлеме.
Несие  —     бір тұлғаның екінші тұлғаға қарыз түрінде ақша немесе тауар – материалдық беруі туралы келісім.
Номиналдық жалақы  —   жалақының ақшалай сомасы
Номинальды пайыздық  —   ағымдағы  нарықтық пайыздық мөлшерлеме  мөлшерлеме.
Облигация   —  құнды қағаз, ол иесінің ақшалай қаражат салғанын куәландырады.
Олигополия  —   нарықта аздаған ірі компаниялар үстемдік жүргізеді. Өнім біркелкі (біртектес) болып келеді. Бұл нарыққа басқа фирмалардың кіруі қиын болады. Бағаны бақылау бір біріне  тәуелді  болады.
Онкольдық несие —    қарыз алушы несие берушінің талап етуі бойынша өтейтін қысқа мерзімді  коммерциялық несие. Тауарлар мен құнды қағаздар кепілдікке жүреді.
Өнімнің өзіндік құны — өнімді өндіру процесінде пайдаланатын табиғат ресурстарының, шикізаттың, метариалдардың, отынның, энергияның негізгі құралдардың, оларды дайындау мен өткізуде көрсетілетін қызметтер шығындарының ақшалай сомасы.
Өндіріс шығындары —   материалдық заттар мен қажетті еңбек шығынының жиынтығы. Ақшалай тұлғада ол өнімнің өзіндік құны.

Орташа кəсіпкерлік субъектілері – заңды тұлғалық білімі жоқ жеке кəсіпкерлер, жұмысшыларының орташа жылдық саны елу адамнан кем емес жəне жеке кəсіпкерлікті жүзеге асыратын заңды тұлғалар, жұмысшыларының орташа жылдық саны екі жүз елу адамнан көп емес немесе орташа жылыдқ активтерінің құны 459.225.000 теңгеден артық емес (325 000 х əрбір жылға республикалық бюджеттен заңда бекітілген айлық есептік көрсеткіш мөлшерін тиісті қаржылық жылға көбейту).
Пайда  —  табыстың шығыннан ақшалай есептегі артуы.
Пайда нормасы — пайданың барлық авансыланатын капиталға (немесе тиімділік)                      (барлық шығындарға) пайыз  түріндегі қатынасы.
Пассив — бухгалтерлік баланстың бөлігі, оң жағы. Ол қаржының қайдан келіп түсетінін және  қандай мақсатқа  жұмсалатынын көрсетеді.
Патент —  1) өнертапқышқа ашқан жаңалығын пайдалануға құқық беретін куәлік қағаз;   2) саудамен,  кәсіппен айналысуға құқық беретін рұқсат қағаз.
Протекционизм —   мемлекеттің жергілікті  өндірушілерді шетелдік бәсекеден  қорғау саясаты.
Паритет —   алтын мөлшеріне сай келетін валюталардың  ара қатынасы.
Ревальвация —   ұлттық валюта  бағамын ресми түрде  жоғарылату.
Резервтік валюта —    ұлттық (доллар, фунт, стерлинг) және ұжымдық валюталар (ЭКЮ,СПЗ), оларды елдер халықаралық есеп шоттарындағы  қарыздарын реттеп отыру үшін пайдаланады.
Резидент — белгілі бір мемлекеттің  аумағында тұрақты мекендейтін жеке тұлға, сондай-ақ онда өзінің қызметін тұрақты түрде жүзеге асыратын заңды тұлға.
Рента — жерден, мүліктен, капиталдан т.б. заттардан меншік иесінің еңбексіз табыс алуы.
Реимпорт — шетелде өңделмеген отандық тауарларды қайтып әкелу.
Реэкспорт — шетелден әкелінген тауарды өңдемей елден қайтарып жіберу.
Рецессия — өндірістің құлдырауы.
Роялти -салық салу жүйесінде табиғат  ресурстарын қазып алу құқығы үшін жер иесінің  жерді  пайдаланушыдан алатын  төлемақысы және пайда  үстемесіне салынатын салық.
Санация — банктер мен ірі өндіріс  орындарын банкротқа ұшыратпау мақсатында жүргізетін шаралар жүйесі немесе кәсіпорындардың  бәсекелестік қабілетін арттыру шаралары.
Сальдо   —   табыс пен шығын арасындағы айырмашылық.
Секвестр  —   бюджеттің атқарылуы кезінде тапшылықтың белгіленген деңгейден артып кетуінен, не түсімдердің қысқаруынан және көзделген шараларды  ағымдағы  қаржыландыру мүмкін болмаған жағдайларда қолданылатын арнаулы шаралар.
Серіктестік — жеке кәсіпкерлердің күш-жігер мен қаражатты біріктіру, мұнда екі не одан көп тұлға пайда табу мақсатымен кәсіпкерлікпен бірлесіп айналысады.

Стагфляция — өндірістің тоқырауымен, инфляцияның бір мерзімде өршуімен сипатталатын экономиканың жағдайы.
Синдикат — кәсіпорындар бірлестігі, бұл бірлестіктер барлық сауда қызметтерді (баға белгілеу, тауар өткізу, т.б.) жүзеге асырады, ал өнім өндіру  жауапкершілігін кәсіпорындар  өз мойнына алады.
Статистика — әлеуметтік – экономикалық құбылыстар дамуының сандық көрсеткіштері мен оларды есептеу  заңдылықтарын зерттейтін ғылым.
Стратегия — қоғамдық, саяси күреске басшылық өнер, оны  жүргізудің қоғам дамуының нақты кезеңінің нақты  жағдайларынан туындайтын жалпы жоспары.  Ол кәсіпорынның ұзақ мерзім кезеңінде алдына қойылған міндеттерін шешуді мақсат еткен ірі  ауқымды жоспарлау.
Субвенция   —  мемлекеттің мақсатты жәрдемінің бір түрі.
Субсидия   —   мемлекеттің бір жолғы қайтарымсыз   ақшалай көмегі.
Сұраныс — тауар сатып алуға жұмсалған және қызмет көрсеткені үшін төленетін ақының ақшалай сомасы.
Сұраныстың икемділігі  —  тауарлар мен қызметтердің нарықтық бағасының өзгеруіне жауап ретінде сұраныстың  мөлшерінде болатын өзгерістің деңгейі.
Сыртқы сауда айналымы  —  елдің белгілі бір кезеңдегі экспорты мен импорт құнының сомасы.
Табыс — жеке тұлғалардың, кәсіпорындардың белгілі бір уақатта қандай да болсын қызметтің нәтижесінде алатын ақшалай қаражаты.
Таза пайда —   кәсіпорында салықтар мен басқа да төлемдерді төлегеннен қалған қалдық пайда
Таза ұлттық өнім  —   өндірілген өнімнің өнім шығару барысында тозған өндіріс құрал-жабдығын ауыстыру (амортизация) үшін қажет бөлігін  шегеріп  тастағандағы  жалпыұлттық өнім.
Трансферт төлемдер—  (лат. «тасу», «аудару») 1.төлемақыны бір шоттан екінші шотқа аудару. 2. мемлекеттік  трансферттік  төлемдерге жататындар:  (зейнетақы, жәрдемақы,стипендия т.б.)
Төлем балансы  —   шетелдік мемлекеттерге  төленген жалпы  төлем сомасы мен белгілі бір уақыт аралығында олардан алынған  сомалар арасындағы  айырмашылық. Төлемдер мен түсімдерге алтын,тауарлар мен қызметтердің қүны, туристердің шығындары, капиталдың қозғалысы, пайыздар мен несиелердің негізгі сомасы кіреді.
Трансұлттық корпорация — штаб пәтері бір елде орналасқан және көптеген филиалдары дамыған елде, сондай-ақ дамушы елде  орналасқан халықаралық корпорация.
Трестке  қарсы заң  —   еркін бәсекеге бөгет жасайтын монополистік бірлестіктер құру жолы мен капиталды орталықтандыру процесін реттеу үшін мемлекетте қолданылатын заң актілері.
Тұйық валюта  — бір елдің көлемінде пайдаланылады, дамушы елдердің  көпшілігінің  валютасы.
Ұлттық табыс — елдің әлеуметтік  экономикалық дамуын қорытындылаушы көрсеткіш; қоғамдық жиынтық өнім құнының құрал-жабдық – еңбек заттары  өтелгеннен кейін қалған бөлігі, яғни ұлттық табыс жалпы өнім жиынтығы мен өндірістік шығындар арасындағы айырмашылық; таза ұлттық өнімнен алынатын жанама салықтардың арасындағы айырмашылықпен  есептеледі.
Ұлттық шоттар жүйесі — өндірісті  макроэкономикалық есептеу, (ҰШЖҚ                                       қоғамдық өнім мен ұлттық табысты бөлу және  түпкілікті пайдалану жүйесі, ол бухгалтерлік есеп-шоттар нысанында жасалған. Ұлттық есеп-шоттар БҰҰ-ның халықаралық статистикасында кеңінен пайдаланылады.
Ұсыныс  — нарықтағы немесе тауар өндірушіні қанағаттандыратын белгілі бір мерзімде тиісті баға бойынша сатуға дайындалған тауарлар жиынтығы.
«Үлкен сегіздік»  — бірінші әлемнің алуыңғы қатарлы индустриалды

мемлекеттері (АҚШ, Канада, Ұлыбритания, Франция, Германия, Жапония, Италия, Ресей). Әлемдік шаруашылық, тағы өзекті  проблемаларды шешуді талқылайтын жыл сайын жоғары  деңгейдегі кездесулерді ұйымдастыру-шылар.
Франчайзинг — ұсақ және ірі  фирмалардың орналасуы; ірі компанияның өзінің фирмалық таңбасымен тауар  өндіруге (қызмет көрсетуге) лицензиясын пайдалану құқығын ұсақ фирмаларға келісімшарт арқылы береді.
Фьючерстік келісім — тауар мен қор биржасындағы мәліме түрі, мерзімдік келісім; тауарды (қызметтерді) құнды  қағаздарды келісім   жасалғаннан кейін өзара шартта көрсетілген бағамен төлеу, сатып алу немесе сату  жөніндегі биржа мәселесі. Оның мақсаты – акциялардың бағасындағы немесе бағамындағы мәміле аяқталған кезде пайда болатын  айырманы алу.
Хайринг (ағыл.-жалға беру) — негізгі құрал  жабдықты жалдаудың орта мерзімдік шарты. Қысқа

мерзімдік жалгерлік – рентинг, ұзақ мерзімге арналған желгерлік – лизинг деп аталады.
Халықаралық валюта  қоры —  ерікті халықаралық  қаржылық ұйым; оны құру жөніндегі  шешім 1944 ж. Бреттон Вудстағы конференцияда қабылданған. Мақсаты – халықаралық ынтымақтастықа және дүниежүзілік сауданы дамытуға  жәр-демдесу, елдердің валюталық қатынастарын реттеу.
Халықаралық қайта құру   мен  даму банкі —  бүкіләлемдік банк (штаб-пәтері Вашингтонда) қаржылық институт. Негізгі міндеті – үшінші әлем елдеріндегі, әсіресе ең төмен дамыған елдерде даму жобасын несиелеу.
Хедж — бағаның болашақта қолайсыз өзгеру қатерінен сақтандыруға арналған шарт.
Холдинг —  тәуеліді және еншілес компаниялар акцияларының бақылау  пакеттерін иеленуші басты компания, заңды тұлға.
Чартер  —   көлік құралын немесе оның бір бөлігін белгілі бір мерзімге не сапарға жалдау туралы шарт.

Шағын кəсіпкерлік субъектілері – бұл жеке кəсіпкерлер жəне заңды тұлғалар, олардың 50 адамнан көп емес жұмысшылары бар жəне орташа актив құны (баланста көрсетілген жеке кəсіпкерлер мен заңды тұлғалардың мүліктері) жылына 60 000 минималдық есеп көрсеткішінен аспайтын, 2010 жылы 84 780 000 теңгені құрады (активтердің максималды құнын есептеу оңай – 60 000 əрбір жылға республикалық бюджеттен заңда бекітілген айлық есептік көрсеткішке көбейту керек, мысалы 2010 жылы ол 1 413 теңгені құрайды);
Шетелдік инвестициялар – шетелдік меншік иелерінің өнеркәсіпке, ауылшаруашылығына, көлікке  және экономиканың басқа да салаларына ұзақ мерзімге капитал бөлуі.

Ірі кəсіпкерлік субъектілері – жеке кəсіпкерлікті жүзеге асыратын заңды тұлғалар, жұмысшыларының орташа жылдық саны елу адамнан жоғары немесе орташа жылдық активтерінің құны 459.225.000 теңгеден артық (325 000 артық х əрбір жылға республикалық бюджеттен заңда бекітілген айлық есептік көрсеткіш мөлшерін тиісті қаржылық жылға көбейту)
Экстраполяция  —   құбылыстың бір бөлігін бақылаудан алынған қорытындыларды оның басқа  бөлігіне қолдануға  негізделген ғылыми –зерттеу әдісі; мысалы, экономикада өткен кезеңде болған тенденциялардың болашақта да дамуы туралы болжам болып табылады.
Экспорттық–импорттық – импорт пен экспортқа сан және құн квота                                шектеулері, жекелеген тауарлар мен қызметтер, жекелеген елдер бойынша белгілі бір мерзімге енгізіледі.
Эмбарго   —  тыйым салу, валюталарды, алтынды, тауарларды, құнды қағаздарды елге әкелуге немесе елден әкетуге мемлекеттің тыйым салуы.
Эмиссия  — ақша белгілерін және құнды қағаздарды айналысқа шығару.
Экспансия — (лат. – «кеңейту», «тарату»); ықпал ету аумағын кеңейту, ол экономикалық әдістер мен де (капиталды сыртқа шығару, жоғары пайызбен қарыз беру, т.б.) және экономикадан тыс әдістермен де (дипломатиялық қысым) жүзеге асырылады.

ІІІ. Қорытынды:

3-бап. Кәсіпкерлік субъектілері мен мемлекеттің өзара іс-қимылының мақсаттары мен қағидаттары

  1. Кәсіпкерлік субъектілері мен мемлекеттің өзара іс-қимылы Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті дамыту және қоғам үшін қолайлы жағдайлар жасауға, кәсіпкерлік бастаманы ынталандыруға бағытталады.
  2. Кәсіпкерлік субъектілері мен мемлекеттің өзара іс-қимылының қағидаттары мыналар болып табылады:

1) заңдылық;

2) кәсіпкерлік еркіндігі;

3) кәсіпкерлік субъектілерінің теңдігі;

4) меншікке қол сұғылмаушылық;

5) адал бәсекелестік;

6) тұтынушылар, кәсіпкерлік субъектілері және мемлекет мүдделерінің теңгерімі;

7) мемлекеттік органдар қызметінің ашықтығы және ақпаратқа қолжетімділік;

8) кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеудің тиімділігі;

9) кәсіпкерлік субъектілерінің өз құқықтары мен заңды мүдделерін өз бетінше қорғау қабілеттілігін арттыру;

10) құқық бұзушылықтың алдын алу басымдығы;

11) кәсіпкерлік субъектілері мен мемлекеттің өзара жауапкершілігі;

 

12) сыбайлас жемқорлықтан азат болу;

13) кәсіпкерлік қызметті ынталандыру және оны қорғау мен қолдауды қамтамасыз ету;

14) отандық тауарлар өндірушілерді, жұмыс орындаушыларды, қызмет көрсетушілерді қолдау;

15) мемлекеттің кәсіпкерлік субъектілерінің ісіне заңсыз араласуына жол бермеу;

16) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің норма шығарушылыққа қатысуы;

17) кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігін ынталандыру;

18) мемлекеттің кәсіпкерлік қызметке шектеулі қатысуы;

19) өзін-өзі реттеу.

4-бап. Заңдылық

  1. Кәсіпкерлік субъектілері кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру кезінде, мемлекеттік органдар, мемлекеттік органдардың лауазымды адамдары кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеуді жүзеге асыру кезінде Қазақстан Республикасы Конституциясының, осы Кодекстің және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінің талаптарын сақтауға міндетті.
  2. Мемлекеттік органдардың Қазақстан Республикасының Конституциясынажәне оған сәйкес келетін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне мазмұны, ресімделуі және (немесе) оларды қабылдау рәсімдері бойынша қайшы келетін актілері мен шешімдері қабылданған кезінен бастап заңсыз әрі жарамсыз деп танылады және күші жойылуға жатады.

5-бап. Кәсіпкерлік еркіндігі

  1. Әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар.
  2. Кәсіпкерлік субъектілері Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынбаған кез келген кәсіпкерлік қызмет түрлерін жүзеге асыруға құқылы.

6-бап. Кәсіпкерлік субъектілерінің теңдігі

  1. Кәсіпкерлік субъектілері өздерінің меншік нысанына және кез келген өзге де мән-жайларға қарамастан, заң мен сот алдында тең.
  2. Кәсіпкерлік субъектілері кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру кезінде тең мүмкіндіктерге ие болады.

 

1...345...45Page 4 of 45

Services

Articles

Subscribe

© tagDiv. All rights reserved. Momentum is a fresh multipurpose Prebuilt Website with a wide range of usability.

Яндекс.Метрика