Home Blog Page 16

Апаттан құтқару жұмыстарын ұйымдастыру және жүргізу негіздері

24.01.2021

Адамдарды құтқару күрделі жұмыс компоненттерінен тұрады. Радиацияның және өрттің жайын анықтау; қорғану құрылым жайында анықтау; азап шеккендерді іздеу; өртті таратпау; жою және құлаған үйінділерден өтетін жол жасау; бүлінген баспаналар мен панажайларды үйінділердің астынан жанып жатқан үйден, газ бен түтін толған бөлмеден азап шеккендерді шығарып алу; оларға алғашқы дәрігерлік жәрдем көрсетіп, қала сыртындағы емханаларға жіберу; радиациямен зақымданған және радиоактивті заттар жайылып кеткен аудандардан ауыл тұрғындарын шығару; адамдарды санитарлық қараудан өткізу және олардың киімдерін залалсыздандыру; территорияны дезинфекциялау.

Кезек күттіруге болмайтын аварияны түзету жұмыстары құтқару жұмыстарымен бір мезгілде жүргізіледі.

Олардың негізгі міндеттері адамдарды өте аз мерзімнің ішінде құтқаруы. Мұндай жұмыстарға қауіпсіз болу үшін үйлердің бүлінген конструкцияларын құлату және бекіту. Құтқару жұмыстарын ұйымдастыру өрт сөндіруде сумен қамтамасыз ететін құрылыстар мен негізгі магистралдық тораптарды қалпына келтіру, газ, канализация, энергетикалық тораптардағы аварияларды, байланыс линияларындағы зақымдануды жою.

Әрбір жасақтың зақымданған жерге және құтқару жұмыстарын жүргізетін объектіге баратын маршруттарын күні бұрын анықтайды.

Жаудың ядролық соққысынан кейін алғаш құтқару жүмыстарын жүргізетін объектідегі және маршруттағы радиацияның дәрежесін қорғану құрылыстарының күйін, зақымданған объектілермен орналасқан жерін, оларды құтқару жағдайларын, оларға жақындайтын барлау бөлімшесін жібереді.

Барлаудан соң әрбір маршруттағы жол қатынасы қамтамасыз ететін отрядтар құрылады. Ол әдетте инженерлік техникамен жабдықталған әскери бөлімдердің немесе құтқару, медициналық және өрт сөндіру жасақтарының құрамына кіреді. Олар өртті тоқтатын көпірлер мен жолдарды жөндейді; үйінділерден өтетін жолдарды жасап, залалсыздандырады. Әрбір маршруттағы жол қамтамасыз ететін отрядтың соңынан 1 – 2 алғашқы дәрігерлерге жол көрсететін отряд жүреді.

Объектілердегі барлаушылар тобы барлау жүргізуден басқа азаматтық қорғаныстың арнайы қызметшілері радиациялық, химиялық, өртті сөндіру, инженерлік, медициналық, бактериялық барлау ұйымдастырылады.

ІІ. Негізгі бөлімі:

«Апаттан құтқару жұмыстарын ұйымдастыру»

Құтқару және басқа да шұғыл жұмыстары (ҚжБШЖ) төтенше жағдай аумағында адам құтқару үшін және де жарақат алғандарға көмек көрсету және қайта қалпына келтіру мақсатында жүргізіледі.

Төтенше жағдайдың зардабын жою стратегиясы бір сыпыра қауіп-қатерге және соған байланысты төуекелділікке негізделеді. Сондықтан ең алғашқы міндет- адамдар қауіпсіздігін қамсыздандыру. Стратегия мен тактика қандай шараларды қалай қолдануын ескереді.

Адамдарды құтқару төтенше жағдайды әсерін жоюдың бір бөлігін құрайды, сонымен қатар, төтенше жағдайды зардабын жою жұмыстары арнаулы үш топқа жіктеледі:

құтқару;
арнаулы (жедел);
қосалқы.
Авариялық шұғыл қалпына келтіру жұмыстарын ұйымдастыру.
Сұрапыл табиғи апаттар мен өндірістік апаттар кезінде халықтың жасайтын әрекеттері.
Радиоактивтік, химиялық заттардың әсерін азайту үшін адамдарды жасақтарға жеткізу.
Жау шабуылының зардаптарын жоюдағы барлық жұмыстар құтқару және күттіруге болмайтын аварияны түзету болып бөлінеді. Олардың негізгі мақсаты жаппай қарудан зақымданудың әсерінен адамдарды тез құтқару.
Адамдарды құтқару күрделі жұмыс компоненттерінен тұрады. Радиацияның және өрттің жайын анықтау; қорғану құрылым жайында анықтау; азап шеккендерді іздеу; өртті таратпау; жою және құлаған үйінділерден өтетін жол жасау; бүлінген баспаналар мен панажайларды үйінділердің астынан жанып жатқан үйден, газ бен түтін толған бөлмеден азап шеккендерді шығарып алу; оларға алғашқы дәрігерлік жәрдем көрсетіп, қала сыртындағы емханаларға жіберу; радиациямен зақымданған және радиоактивті заттар жайылып кеткен аудандардан ауыл тұрғындарын шығару; адамдарды санитарлық қараудан өткізу және олардың киімдерін залалсыздандыру; территорияны дезинфекциялау.
Кезек күттіруге болмайтын аварияны түзету жұмыстары құтқару жұмыстарымен бір мезгілде жүргізіледі.
Олардың негізгі міндеттері адамдарды өте аз мерзімнің ішінде құтқаруы. Мұндай жұмыстарға қауіпсіз болу үшін үйлердің бүлінген конструкцияларын құлату және бекіту. Құтқару жұмыстарын ұйымдастыру өрт сөндіруде сумен қамтамасыз ететін құрылыстар мен негізгі магистралдық тораптарды қалпына келтіру, газ, канализация, энергетикалық тораптардағы аварияларды, байланыс линияларындағы зақымдануды жою.
Әрбір жасақтың зақымданған жерге және құтқару жұмыстарын жүргізетін объектіге баратын маршруттарын күні бұрын анықтайды.
Жаудың ядролық соққысынан кейін алғаш құтқару жүмыстарын жүргізетін объектідегі және маршруттағы радиацияның дәрежесін қорғану құрылыстарының күйін, зақымданған объектілермен орналасқан жерін, оларды құтқару жағдайларын, оларға жақындайтын барлау бөлімшесін жібереді.
Барлаудан соң әрбір маршруттағы жол қатынасы қамтамасыз ететін отрядтар құрылады. Ол әдетте инженерлік техникамен жабдықталған әскери бөлімдердің немесе құтқару, медициналық және өрт сөндіру жасақтарының құрамына кіреді. Олар өртті тоқтатын көпірлер мен жолдарды жөндейді; үйінділерден өтетін жолдарды жасап, залалсыздандырады. Әрбір маршруттағы жол қамтамасыз ететін отрядтың соңынан 1 – 2 алғашқы дәрігерлерге жол көрсететін отряд жүреді.

Қосалқы жұмыстар құтқару жұмыстарын алаңына және жұмыс орындарын инженерлік пен ұйымдастырушылық дайындығына байланысты. Оларға мыналар жатады:

аландарды тазалау;
техника орнату;
қоршаулар мен ескерту белгілерін орнату;
жұмыс орындарын жарықтандыру т.с.

Төтенше жағдай зардаптарын жою мынаны қамтиды:

халық пен ұйымдарды төтенше жағдай қауіпі туралы құлақтандыру;
барлау жүргізуді, қирау дәрежесін, зақымдану аймағын, су басудың немесе тасқынның таралу жылдамдығы мен ықтимал шекарасын, өртенген жердің көлемін, аудандары мен таралу бағытын және өзге де меліметтерді анықтау;
тікелей қауіп төніп тұрған нысандар мен елді мекендерді анықтау;
құтқару және басқа жұмыстар үшін іске қосылған күш топтамасы мен құралдар санын анықтау;
төтенше жағдай аумағындағы күш-құралдарды басқаруды ұйымдастыру;
зардап шеккендерге дәрігерлік көмек пен оларды емханаларға жеткізуді ұйымдастыру, сонымен қатар тұрғындарды қауіпсіз орындарға шығарып қоныстандыру;
құтқару жұмыстарды жүргізу барысында оған сәйкес қауіпсіздік шараларын даярлап іске асыру;
төтенше жағдай аумағында және оған шекаралас аудандарында коменданттык қызметті ұйымдастыру.

Сондай-ақ, төтенше жағдай зардабын жоюға және құтқару жұмыстарды қамсыздандыру мен даярлауға бағытталган материалдық және басқа шараларды ұйымдастыру кіреді.

Күрделі зақымдану ошағындағы құтқару жұмыстарды тек өрттер мен кирауларды ғана емес, сондай-ақ радиоактивтік, химиялық, бактериологиялық зақымдауды ескере отырып ұйымдастырылады. Бұл жағдайда бактериологиялық зақымдану түрлері аңықталғанға дейін барлық шаралар аса қауіпті жұқпалы аурулардан қорғану режимінде ұйымдастырылады. Ауру қоздырғыштар түрі аңықталысымен зақымдану ошағында және оған жапсарлас аудандарда тиісті оқшаулау-шектеу және жұқпалы ауруларға қарсы шаралар жүргізіледі. Күрделі зақымдану ошағында құтқару жұмыстарын табыста жүргізу үшін мыналарды істеу қажет:

барлаудың барлық түрлерін үздіксіз және бір уақытта жүргізу және оның мәліметтерін жылдам пайдалану;
мақсаттары әртүрлі күш пен құралды бір уақытта және дұрыс пайдалану;
зақымдау, қирау, өрт аймағын тез жою немесе айналып өту;
күш-жігерді маңызды нысандарға жұмылдыру, күш пен құралды бағыттау;
тұрақты және нақты өзара іс-қимыл қарқының қолдау;
күш пен құралды үздіксіз, мығым және ұтымды басқару.

Зақымдану ошағында медициналық күш пен құралды жылдам еңгізудің, соңдай-ақ улағыш және қатты әсер ететін улы заттармен зақымдалғандарға алғашқы медициналық көмек көрсетуді бастау мерзімін барынша жақындатудың ерекше маңызды бар.

Хайуанаттар мен өсімдіктердың, ауылшаруашылығы өнімдері мен жануарларды, су көздерін қорғау бойынша Азаматтық қорғаныс іс шараларын орындау мақсатында хайуанаттар мен өсімдіктерді қорғау қызметтері мен қызмет бөлімшелері құрылады.

«Жұмыс жүргізудің әдісі мен тәсілі»

Құтқару жұмыстарын жүргізу тәсілдер мен әдістері жалғасымдығы ғимараттың бұзылуынан, коммуналды, энергетикалық, технологиялық жүйелерінің аварияларынан және нысанның радиация алу мен химикалық зарардану дәрежесінен, құрама іс-әрекеттеріне әсер ететін өрт және басқа да жағдайларына тәуелді.

Әуелі, адам болып қалуы мүмкін жерлерде қираған құрылыстарға, бұзылған ғимараттарға және құтқару жұмыстарын жүргізуге бөгет жасайтын авария орындарына жол ашылу керек. Бір бағытты кіретін жолдарың ені 3-3,5 м, ал екі бағыттағылардың ені 7 м болуы тиіс.

Қираған құрылыстар астынан адам құтқару шараларымен әдетте әскери бөлімшелері мен АҚ құрамалары айналасады. Бірақ бұл жұмысқа басқа да барлық тұрғыңдарды қатыстыру керек.

Құтқару жұмыстарын жүргізу барысында негізгі күш пен құралдарды зардап шеккендерге алғашқы дәрі-дөрмек көмегін беру үшін, бұзылыста қалғандарды шығару үшін, жедел жетуде мақсатталады.

Жұмыс жүргізудің әдісі мен тәсілі.

Жарақаттар түрі

Жарақаттар — бұл адам ұлпалары мен органдарының зақымдануы, сыртқы себеп-тердің аяқ-қолдың сынуы мен буынның шығуынан, жұмсақ ұлпаның жаралануы мен дененің сыдырылуынан, органдардың зақымдануынан және көптеген басқа жәйттардың әсерінен ұлпалары мен органдары тұтастығы мен қызметінің бұзылуы. Әсер механика-лық, техникалық, химиялық, спецификалық (рентген сәулесі, радиоактивті сәулелер, электр тоғы), психикалық (қорқыныш) болуы мүмкін.

Балалар жарақатының көпшілігі механикалық әсерлерден болады, сіңірдің созылуы, буынның шығуы, аяқ-қолдың шығуы).

Механикалық жарақаттар ашық және жабық болуы мүмкін. Жабық зақымдану –бұл тері жамылғылары мен кілегейлі қабықтар тұтастығы бұзылмайтын зақымдану түрлері. Бұған терінің сыдырылуы, сіңірдің созылуы, жұмсақ ұлпалардың ажырауы (бұлшық еттің, жүйкенің, сіңірдің), буын мен сүйектің зақымдануы жатады (буынның таюы, сүйектің сынуы).Ашық зақымдану бұл органдар ұлпаларының зақымдалуы, артынша тері жамылғылардың кілегейлі қабықтардың тұтастығы бұзылады (жарақаттар, сүйектің ашық сынуы).

Организм ұлпасында бір сәтте, кездейсоқ, қатты әсер ету нәтижесінде пайда болған зақымдану қатты жарақат деп аталады, аз күштің көп мәрте және тұрақты әсерінен пайда болған жарақат созылмалы жарақат деп аталады.

Әртүрлі жарақат бір орындағы ұлпалардың бұзылуымен қатар организмде басқа да белгілі бір жалпы өзгерістерді тудырады (жүрек-тамыр қызметінің, тыныс алудың, зат алмасуының бұзылуы).

Бұл құбылыстар орталық нерв жүйесінің тітіркенуінен, қанның кетуінен, өмірлік маңызды органдардың зақымдалуынан, уланудан пайда болады. Қатты сырқырататын және қан көп кеткен ауқымды зақымдану кезінде сырқаттың жалпы жағдайы өте жедел және күрт нашарлайды.

Талықсу — адам миының қансыздануы нәтижесінде естен кенеттен уақытша айрылу.

Талықсу көбінесе психикалық жарақат деп аталады (қорқу, қанның түрі, дененің аяқ асты сырқырауы).

Талықсуға қажу, ашығу, қанның аздығы, жуынатын бөлмеде ұзақ отыру әсер етеді. Талықсу көбінесе аяқ асты пайда болады, алайда кейде сырқаттың құсқысы келеді, ауаның жетіспеуін сезінеді. Бұл жағдайда сырқат бозарады, тамыр соғысы әлсірейді, дем алысы күшейеді. Есінен айрылған бойда сырқат құлайды.

Дәрігер келгенге дейін талықсу кезінде сырқатқа жәрдем көрсету.

Талықсу кезінде сырқатты оның басын денесінен төменірек етіп жатқызған жөн. Бұл бас миын қан ағынының көбірек келуіне көмектеседі. Сырқаттың тар киімдерін шешу қажет (жағаның түймесін ағыту, галстукты, белбеуді босату, таза ауаның келуін қамсыздандыру). Тыныс алуды қоздыру үшін сырқатқа иіскеу үшін мүсәтір спиртін береді, оның бетіне суық су себелейді. Әдетте осы құралдар сырқатты талықсу күйінен шығару үшін жеткілікті.

Өте ауыр жағдайларда жүрек қызметін жақсарту және тамырлардың соғысын арттыру үшін сырқаттың терісіне кофеин кордиамин енгізеді.

Жарақаттан естен тану туралы түсінік.

Жарақаттың, күйіктің, үсіктің ауыр салдары естен тану болып табылады.

Естен тану-орталық нерв жүйесі қызметінің күрт нашарлауы нәтижесінде дамып, организмнің барлық жүйесі қызметінің тоқтауына алып келетін ауыр жағдай.

Екі кезеңнен тұрады:

Бастапқы кезең. Өте қысқа мерзімде өтеді, мазасыздық жағдайы тән, сырқат бір орында тұрмайды, айғайлайды, бұл жағдайда сырқаттың бет әлпеті өзгереді, ерін көгереді тамыр соғысы жиілейді. Бұл кезең жедел екінші сатыға көшеді.
Екінші кезең. Орталық нерв жүйесі қызметінің әлсіреу басталады, көмек сұрамайды, есі толық болса да ол төңірегіндегілерге селқос, оның денесі суық, беті ағарған, тамыр соғысы әлсіз, дем алысы зорға білінеді, сұрақтарға жауап бермейді.

Бас жарақаттары.

Бас сүйегі мен бас миының зақымдануы механикалық жарақаттардың аса ауыр түріне жатады. Бас сүйегі мен бас миының жарақаттары ашық және жабық болып бөлінеді.

Бас сүйегі мен бас миының жарақаттануы шартты түрде үш топқа бөлінеді: жұмсақ ұлпалардың жаралануы, өте алмайтын (қатты ми қабы жарақаттанбайды) және (қатты ми қабы зақымданады).

Бас миын зақымдаған заттардың сипаты бойынша ол мидың шайқалуы, сыдырылуы және қысылуы болып бөлінеді.

Мидың шайқалуынан адам есінен айрылады. Соққы қатты болса, бұл белгілер анық білінеді. 1-2 ден 20-30 ға дейінгі минутта естен айрылу байқалып, артынша есі кіріп жарақатқа ұшыратқан оқиға мен жағдайды жадына тез түсіре алмайды. Сырқаттар бастарының ауырғандығына, айналғандығына шағымданады, құсқылары келеді, әлсірейді. Мидың клиникалық шайқалуы тері жамылғылардың бозаруынан, болмашы ентікпеден, құсуға әрекеттенуден, жүректің лүпілдеуінен білінеді. Зақымданушыны әдеттегідей сүлейсоқ, ал кейде керісінше қозушылық байқалады.

Бас сыдырылған кезде ес сақталады, алайда оның төңірегінде ісік болуы мүмкін. Бас қатты ауырады, жүрек айныйды, кейде құстырады.

Қатты соққы толқыны әсерінен (жарылыс) адам организмі жалпы контузияға ұшырауы мүмкін. Ауыр жағдайда адам ұзақ уақыт бойы есінен айрылады, бас ауырады, көру және есту қабілеті бұзылады. Есте сақтауы әлсірейді немесе жоғалтады.

Ауыр дәрежедегі мидың сыдырылуы сананың өте өрескел бұзылуымен сипатталады (ұйқы басу, естен тану).

Ұйқы басқан кезде сырқаттар қоршаған ортаны елемейді, тапсырманы орындамайды, сұрақтарға жауап бермейді. Сырқатты осы күйден дөрекі денені ауыртатын тітіргендіргіштерді қолдану арқылы ғана шығаруға болады.

Мидың қысылуы көбінесе ішкі бас сүйегіндегі гематомадан (қа жиналған тер астында домбығу) немесе сынған бас сүйегінің сынығынан туындайды. Әдетте жарақаттанғаннан кейін ес жоғалады, ол біраз уақыттан кейін қалпына келеді, содан соң сананың бұзылуы басталады.

Алғашқы медициналық жәрдем. Ең алдымен бас сүйегі мен ми жарақатының сипатын (ашық немесе жабық) және зардап шегушінің жәй-күйін анықтау қажет. Бұдан кейін сананың бұзылу, қан ағу және сыртқы тыныс алудың дәрежесін анықтаған жөн.

Суға бату.

Суға батқан кездегі алғашқы медициналық және дәрігерге дейінгі көмек.

Суға батушыны судан ессіз күйде алып шыққан кезде, алайда тыныс алуы мен тамырлардың соғысы қанағаттанарлық болса оны аяқтарын 40-50^о–қа етбетінен көтеріп, мүсәтір спиртін иіскетуге береді, аяқ-қол мен кеуде клеткаларын ысқылайды.

Суға батқан кезде немесе құтқарғаннан кейін бірден естің қысқа уақытқа жоғалуы күрделі асқынулардың ықтималдығы туралы елеулі ескертулер екендігін есте ұстаған жөн. Зардап шегушіні бүйірлей жатқызған күйде алып кетеді.

Алғашқы көмек кезіндегі жасанды тыныс алдыру «ауызға-ауыз», «мұрынға-ауыз» әдістерімен жүргізіледі. «Ауызға-ауыз» әдісімен жасанды тыныс алдыруды зардап шегушіні қатты жерге шалқалай жатқызудан бастайды. Бір қолды мойынның астына, екінші қолды зардап шегушінің маңдайына қойып оның басын қысады сөйтіп тыныс жолдарына ауаның еркін өтуі үшін жағдай жасалады.

Маңдайдағы алақанның саусақтарымен ауаның шықпауы үшін мұрынды жабады. Көмек көрсетуші өзінің ауызымен зардап шегушінің ауызын толығымен жауып оның тыныс жолдарына ауаны қаттырақ үрлейді, содан кейін зардап шегушінің шамалы ауа шығаруына мүмкіндік береді.

Сильвестр әдісімен жасанды тыныс алдыру.

Осындай қозғалыстар минутына шамамен 16 рет жасалады. Егер жасанды тыныс алдыруды бір адам жасаса, ол зардап шегушіге тізерлей қарама қарсы тұрады, оның қолын көтеріп осындай қозғалыстар жасайды.

Шефер әдісі.

Жасанды тыныс алдырумен қатар жүрек қызметінің қалыпқа түсуі қоса жүргізіледі. Жүрек қызметінің тоқтауының басты белгісі –ұйқы күре тамыры соғысының байқалмауы. Тамырдың соғысын зерттеуге алғашқы үш жасанды ауа жұтқызылғаннан кейін жүргізіледі. Оның жоқтығы –жүректің жабық сылауының басталуына дабыл.

Жүректің сыртқы сылауы кеуде клеткасының алдыңғы қалқасы мен омыртқа арасындағы жүректі ырғақты қысу арқылы жүргізіледі. Жүректің жабық сылауын жүргізу үшін зардап шегушіні қатты тегіс жерге жатқызады (11а-сурет), оның басы қозғалмау үшін иығының астына қатты зат қояды. Көмек көрсетуші зардап шегушінің сол жағынан тұрады, қолын семсер тәріздес талшықтан екісін биік етіп кеудеге қояды. Бір саусақты кеудеге тікелей, екіншісін кеуденің үстіне жапсарлас қояды.

Сылау кезінде иық белдеуінің бүкіл ауырлығымен қысым жасау үшін қолдар созылуға тиіс. Құтқарушы омыртқаға қарай бағыты бойынша кеудені жанши қысады, ол жағдайда кеудені 3-4 см қысады. Әрбір жанши қысудан кейін қолды кеудеден алмай босаңсытады. Мұндай қозғалыстар минутына 60-тан кем болмауы тиіс.

Шефер әдісімен жанды тыныс алдыру.

Жүректің сыртқы сылауы

Жүректің жанама сылауы жасанды тыныс алдырумен үйлесімді жүргізіледі (12-сурет). Бұл жағдайда зардап шегушіге көмекті екі адам көрсетеді. Біріншісі жүрекке жанама сылау жасайды , ал екіншісі «мұрынға ауыз» әдісімен жасанды тыныс алдыру жүргізеді. Ауа шығарған кезде кеуде клеткасын қысуға болмайды. Бұл шаралар кезекпен жүргізіледі.

Ауа шығарған кезде кеуде клеткасын төрт-бес рет қысу, одан кейін ауаны кеудеге үрлеу (ауа жұту) жүректің жанама сылауымен үйлесімді жасанды тыныс алдыру клиникалық өлім жағдайындағы адамды реанимациялаудың (тірілтудің) қарапайым әдісі болып табылады.

Жасанды тыныс алдыру және жүректі жанама сылау.

Күннің өтуі.

Ыстық күндері адамның басына ұзақ күн сәулесінің тікелей әсері ми қан тамырларының кеңеюіне әкеп соқтырады, соның нәтижесінде басқа қанның құюлуы байқалады (гиперемия).

Беттің қызаруы мен бастың қатты ауыру күннің өтуінің алғашқы белгілері болып табылады.Сонан соң жүрек айниды,бас айналады,көз қараутады және құсқысы келеді. Ауру естен танады,тыныс алуы жиілей түседі,жүрек қызметі әлсірейді.

Басты орамалмен жабу,сондай-ақ басқа суық су құю алдын алу шаралары болып табылады.

Ыстық тию. Бүкіл организмге қоршаған ауаның ыстық температурасы (30-40) ұзақ әсер еткен кездегі орталық жүйке жүйелеріне ауыр зақым келтіретін ысыну ыстық тию деп аталады. Ол жоғары немесе әдеттегідей жылу реттегіштің қызметі кеміген немесе тоқтатылған кезде пайда болады.

Денеге ыстық тиюдің үш себебі:

жоғарғы сыртқы температура;
дененің ылғалын жібермейтін қымталған киім;
ауыр жұмыс істеу.

Алғашқы медициналық көмек. Зардап шегушіні суық жерге, көлеңкеге немесе жақсы желдетілетін орынға апарып, киімін шешіп, басын сәл көтеріп жатқызады. Зардап шегушіні тыныштықта қалдырып, басы мен жүрек төңірегін салқындатады (суық су құяды), тез және аяқ асты салқындатуға болмайды. Сырқатты ылғал матамен ораған дұрыс, олай ету суды буландырып, температураны төмендетеді. Сусын мен жеңіл тағам береді. Жүрек-тамыр қызметі әлсіресе, тыныс алу бұзылса, 1мл 10 пайыз кофейн ерітіндісін, 1мл кордиамин, 1мл 10 пайыз лобелин ерітіндісін береді. Күн тиген кездегі алғашқы көмек ыстық тиген кездегідей.

Газбен улану.

Тұрмысымызды анағұрлым жеңілдетіп жүрген осы затқа арнайы күтім мен ұқыптылық қажет.
Газдың сыртқа шығуының негізгі себептері:

жалғастырушы түтіктердің ақаулары;
түтіктің редуктормен және газ құрал – жабдығымен нығыздап жалғанбауы;
бұрандалы жалғастырушылардың нығыз еместігі;
майлайтын жабдықтардың нығыздап қатайтуындағы шүмектердің жалғастырушы сабақтарының тығыз еместігі;
оттыққа сұйықтың құйылуы немесе жел өшіргенде газдың шығуы;
оттықты дұрыс тұтандырмау болуы мүмкін.

Газ баллондарын өз беттеріңізше орнатып, газ құрал – жабдықтарын өз бетіңізше жөндемеңіз. Бұл әрекетіңіз – қайғылы оқиғаға апарып соғуы мүмкін.

Газ ошағы. Газ ошағын тек жақсы желдетілген үй-жайда пайдалануға болады. Газ ошағының ішкі қуысының оттығын тұтатарда оның есігін бірнеше рет ашып – жабу арқылы желдету қажет. Газды жағарда алдымен жанып тұрған шырпыны оттыққа жақындатыңыз, сосын шүмекті ашыңыз. Түбі үлкен ыдысты қақпаққа қоярда кең қабырғалы тіреуді пайдалану қажет. Газ ошағын үйді жылыту мақсатында пайдалануға мүлде болмайды. Себебі, желдетілмеген үй-жайдағы көмір қышқылды газдың жиналуы және иісті газдың бөлінуі адам ағзасының улануына апарып соғадыБұрандалы қосылған жер мен баллонның редуктормен қосылған жерін сабын көбігімен тұрақты тексеріп тұрыңыздар.

Баллон мен газ ошағының арасы 0,5 метрден жақын болмауы керек. Сондай – ақ жылу радиаторына немесе пешке 1 метрден жақын орнатылмауы тиіс. Мөлшерден тыс газбен толтырылған баллон жылы жер де (жылы үйге кіргізіп жылы- тқанда) жарылуы мүмкін.Газ баллонының қақпағы көп қабатты үйлерде газ баллондарын пайдалануға үзілді – кесілді тыйым салынады.

ІІІ. Қорытынды:

Апаттан құтқарушы жұмысшылардың міндеттері — төтенше жағдайлар аумағында адамдарды құтқару мен оларға көмек көрсетуге, қатты зақымдау ошақтарын жоюға және басуға, қайтадан қатты зақымдану факторларының пайда болуын болдырмауға, материалдық және мәдени құндылықтарды қорғау мен құтқаруға бағытталған бірінші кезектегі жұмыстарды жүргізу, сондай-ақ:

төтенше жағдайлар салдарын жою;
төтенше жағдайлардың туындауына әкеп соққан апаттардың, күйреулер мен катастрофалардың себептеріне тергеу жұмыстарын жүргізу;

магистралды мұнай құбырларының желі бөліктерінде мұнай мен мұнай өнімдерінің төгілуін болдырмау және жою жоспарларын әзірлеу;
газдан құтқару жұмыстарын өткізу;
шектелген кеңістікте құтқару жұмыстарын жүргізу;
алғашқы медициналық (дәрігер келгенге дейін) көмек көрсету;
жұмыс аумағындағы ауада зиянды заттардың құрамына бақылау жүргізуді ұйымдастыру және өткізу;
химиялық зақымдану болған ошақта құтқару жұмыстарын жүргізу;
биік объектілерде жұмыстар жүргізу;

Зәрді жалпы тексеріске жинау

Admin

24.01.2021

Зәрді жалпы тексеріске жинау.

Мақсаты: зәрдің физикалық құрамына баға беру, химиялық құрамын анықтау және зәрдің тұнбасын микроскопиялық тексеру.

Әзірле: 200 мл құрғақ, таза шыны ыдыс, үлгімен толтырылған жолдама.

Іс әрекеттері:

-Пациентке таңертең зәрді тексеріске жинау керек екені туралы алдын ала ескерту жасап, мақсатымен таныстыру;

-пациентті зәрді жинау ретімен таныстырып, келісімін алу;

-пациентке зәрді жинау алдында жыныс мүшелерін жуып, дәрет алуды үйрету;

-пациентке зәрді тексеріске жинау әдісін үйрету;

-зәрдің алғашқы бөлігін унитазға (зәр қабылдағышқа) «1,2» деп санап тұрып жіберу, зәр шығуды тоқтата тұру;

-ыдыстың қақпағын ашу;

-дайындаған ыдысқа зәрдің ортаңғы бөлігінен 100-150 мл кем емес зәрді жинау (қалған зәрді унитазға жіберу);

— ыдыстың қақпағын жабу;

— зәрді жолдамамен бірге зертханаға жеткізу.

-зертханадан келген анализдің нәтижесін ауру тарихына жапсыру.

1) Физикалық құрамына баға беру:

— жалпы мөлшері (100-200 мл)

— түсі (ашық сары)

— мөлдірлігі (мөлдір)

— реакциясы (сәл қышқыл)

— тығыздығы (1010-1026)

2) Химиялық құрамы

— ақуыз

— қант

— ацетон

— билирубин

— уробилиндер (бұлардың бәрі қалыпты жағдайда зәрде болмауы керек)

3) Микроскопиялық тексеріс

— лейкоциттер

— эритроциттер

— эпителийлер

— цилиндрлер

— бактериялар

— шырыш

— тұздар

Зәрді Нечипоренко әдісімен тексеріске жинау.

Мақсаты: 1 мл зәрдегі эритроциттер, лейкоциттер және цилиндрлердің санын анықтау.

Әзірле: 200 мл құрғақ, таза шыны ыдыс, үлгімен толтырылған жолдама.

Іс әрекеттері:

-пациентке таңертең зәрді тексеріске жинау керек екені туралы алдын ала ескерту жасап, мақсатымен таныстыру;

-пациентке зәр жинайтын ыдысты дайындау әдісін үйрету: содамен жуылған (сабынсыз)100-200мл шыны таза ыдысты дайындау;

-пациентті зәрді жинау ретімен таныстыру;

-пациентке зәрді жинау алдында жыныс мүшелерін жуып, дәрет алуды үйрету;

-пациентке зәрді тексеріске жинау әдісін үйрету;

-зәрдің алғашқы бөлігін унитазға (зәр қабылдағышқа) «1,2» деп санап тұрып жіберу, зәр шығуды тоқтата тұру;

-ыдыстың қақпағын ашу;

-дайындаған ыдысқа зәрдің ортаңғы бөлігінен 10 мл кем емес зәрді жинау (қалған зәрді унитазға жіберу);

-ыдыстың қақпағын жабу;

— зәрді жолдамамен бірге зертханаға жеткізу.

Зәрді бактерияларға тексеріске жинау.

Мақсаты: Зәрдегі қоздырғыштарды іздеу, қоздырғыштар табылса олардың антибиотиктерге сезімталдығын анықтау.

Әзірле: Бактериологиялық лабораториядан алынған крафт-қағаздан қақпағы бар залалсыздандырылған шыны ыдыс, үлгімен толтырылған жолдама.

Пациентті дайындау: Бұл тексеріс антибиотиктер тағайындалмай тұрып анықталады, пациентке зәрді тексеріске жинау керек екені туралы алдын ала ескерту жасап, мақсатымен таныстыру.

Іс әрекеттері:

-пациентті зәрді жинау ретімен таныстырып, келісімін алу;

-пациентке зәрді жинау алдында жыныс мүшелерін жуып, дәрет алуды үйрету;

-пациентке зәрді тексеріске жинау әдісін үйрету;

-залалсыздандырылған шыны ыдысты алып, қақпағының ішкі жағына қолды тигізбей ашу;

-қақпақтың ішкі жағын жоғары қаратып қою;

-зәрдің алғашқы бөлігін унитазға (зәр қабылдағышқа) «1,2» деп санап тұрып жіберу, зәр шығуды тоқтата тұру;

-дайындаған ыдысқа 10 мл кем емес зәрді жинап, зәр бөлінуді тоқтата тұру;

-зәр жинаған ыдыстың қақпағын ішкі жағына қол тигізбей жабу;

-қалған зәрді унитазға жіберу;

-қолды жуу;

-зәрді жолдамамен бірге бактериологиялық зертханаға жеткізу.

Зәрді қантқа тексеріске жинау.

Мақсаты: Тәуліктік зәрден қанттың мөлшерін анықтау.

Әзірле: 2-3 литрлік және 200 миллилитрлік таза шыны ыдыстар, жолдама.

Пациентті дайындау: Пациентке зәрді тәулік бойы тексеріске жинау керек екені туралы алдын ала ескерту жасап, мақсатымен таныстыру.

Іс әрекеттері:

-Пациентті зәрді жинау ретімен таныстыру: бұл әдіспен пациент таңертең сағат 8-де дәретке отырады, оны санамайды, содан кейінгі зәрді тәулік бойы (келесі күннің таңғы 8-ге дейін) бір ыдысқа жинайды;

-Жиналған зәрдің жалпы мөлшерін өлшеу;

-Барлық зәрді араластырып, содан 100-200 мл дайындаған ыдысқа құйып алу;

-Жолдамаға зәрдің жалпы мөлшерін жазу;

-Зәрді жолдамамен бірге зертханаға жеткізу.

-Зертханадан келген анализдің нәтижесін ауру тарихына жапсыру.

Қалыпты жағдайда зәрде қант болмайды.

Зәрді Зимницкий әдісімен тексеріске жинау.

Мақсаты: Бүйректердің зәрді шығару және концентрациялық қызметін тексеру. Әр порциядағы зәрдің тығыздығын анықтау.

Әзірле: 200 миллилитрлік 8 таза, этикеткаларында порциялары көрсетілген құрғақ шыны ыдыстар, 2-3 қосымша шыны ыдыстар.

Пациентті дайындау: Пациентке зәрді тексеріске тәулік бойы жинау керек екені туралы және тамақ режимін бұзбай, зәр айдайтын дәрілерді қабылдамау керек екенін алдын ала ескертіп, мақсатымен таныстыру.

Іс әрекеттері:

Пациентті зәрді жинау ретімен таныстыру: бұл әдіспен зәрді тәулік бойы жинайды;
Пациент таңертең сағат 6-да дәретке отырады, оны санамайды;
1-ші порция сағат 6-9 аралығында, 2-ші порция 9-12 аралығында және келесі порцияларды да солай әрбір 3 сағат сайын жинайды;
Егер жинау аралығында зәр болмаса, ол порцияға арналған банка бос қалады, этикеткаға зәр болмағанын жазады;
Егер 3 сағат аралығында зәрдің мөлшері көп болса, онда қосымша банкаға жинайды;
Зәрді жолдамамен бірге зертханаға жеткізу.
Зертханадан келген анализдің нәтижесін ауру тарихына жапсыру.

Қанды тексеріске саусақтан алу.

Мақсаты: Қанның формалық элементтерінің санын және сапасын анықтау.

Қажетті жағдайлар: тексеріс алдында пациенттің қанына кері әсер ететін теріс факторларды жою;

Көрсеткіштері: пациент стационарға түскенде бірінші күні және стационардан шығардан бір күн бұрын, операция алдында, қан құйғаннан кейін.

Іс әрекеті:

пациентті ыңғайлы отырғызу;
саусақты 70% спиртке батырылған мақта тампонымен сүртеді;
қанды сол қолдың төртінші саусағынан алады, саусақтың ұшының жұмсақ жерін 2,5-3 мм тереңдікте бір рет қолданылатын скарификатормен теседі;
тесілген жерден қан өз еркімен ағуы керек, өйткені саусақты басқан кезде қанға тіннің сұйықтығы араласуы мүмкін, ол анализдің нәтижесін өзгертуі мүмкін;
қанның бірінші тамшысын құрғақ залалсыздандырылған мақтамен сүртіп, содан кейін қанды капилляр және резеңкелі грушаны қолдану арқылы алады;
қанды алған жерге спиртке батырылған залалсыздандырылған мақта шаригі қойылады;
скарификатор және мақта шариктері №19 бұйрықтың Б класына сәйкес жойылады;

*Көрсеткіштері*	*Қалыпты жағдайдағы мөлшері*	*Түсініктеме*
Гемоглобин	Нв 130-160 г/л ер адамдарда 120-140 г/л әйел адамдарда	Эритроциттерде болатын ақуыз оттегін өкпеден мүшелер мен ұлпаларға, ал көмір қышқыл газын қайтадан өкпеге тасымалдауға жауапты. Егер гемоглобин азайса, онда ұлпалар оттегін жеткіліксіз алады. Ол көбіне анемияларда, қан жоғалтқанда жиі кездеседі.
Эритроциттер	RВС 4,0 – 5,0 х1012 / л ерлерде 3,9 – 4,7 х1012 / л әйелдерде	Гемоглобинді тасымалдайтын жасушалар. Эритроцитердің санының өзгеруі гемоглобинмен тығыз байланыста: эритроциттер аз болса – гемоглобин де азаяды немесе керісінше.
Түрлі түсті көрсеткіштер	ТК 0,85 – 1,05	Гемоглобиннің эритроциттердің санына қатынасы. ТК анемиялардың түрлеріне байланысты өзгереді: В₁₂-, фолиеводефицит анемияда көбейеді, апластикалық , аутоиммунды анемиялар және темір жетіспейтін анемияларда азаяды.
Ретикулоциттер	2-10 %
Лейкоциттер	WВС 4,0 – 9,0х109 / л	Лейкоциттер қорғаныш қызметін атқарады.Иинфекция, лейкозда лейкоциттердің саны көбейеді. Инфекцияның ауыр түрлерінде сүйек мида лейкоциттердің түзілуі азаяды (онкологиялық, аутоиммунды ауруларда).
Таяқша ядролы нейтрофильдер	1-4 %
Сегмент ядролынейтрофильдер	47-72%
Эозинофильдер	0,5 – 5 % жалпы лейкоциттердің ішінде	Эозинофильдердің көбеюі аллергиялар, паразитарлы ауруларда және глисті инвазияларда кездеседі.
Базофильдер	0-1 % жалпы лейкоциттердің ішінде
Моноциттер	2-9 % жалпы лейкоциттердің ішінде
Лимфоциттер	LYM 18—40 % жалпы лейкоциттердің ішінде	Лимфоциттер спецификалық иммунитет жасушалары. Иммунитеті төмен адамдарда көбейеді.
Тромбоциттер	PLT 180,0-320,0 х 109 на 1 л	Тромбоциттер қанды ұйытуға жауапты – гемостаз. Тромбоциттердің азаюы қан кетулерге соқтырады.
Эритроциттердің тұну жылдамдығы	ЭТЖ 2-10 мм/сағ ерлерде 2-15 мм/сағ әйелдерде	ЭТЖ-ң жоғарлауы көбіне қабыну ауруларында, инфекцияларда және қатерлі ісіктерде кездеседі.

Тамақтан жұғынды алу.

Мақсаты: Қоздырғыштарды іздеу, қоздырғыштар табылса олардың антибиотиктерге сезімталдығын анықтау.

Әзірле: Ішінде таяқшасы бар залалсыздандырылған шыны пробирка, бір рет қолданылатын залалсыздандырылған шпатель, стеклограф, бикс, үлгімен толтырылған жолдама.

Іс әрекеттері:

Пациентті жұғынды алу ретімен таныстырып, келісімін алу;
Қолды жұмысқа дайындап, маска және қолғап кию;
Пациентті жарыққа қаратып отырғызу;
Пробиркаға стеклографпен номер қойып, пробирканы штативке қою;
Сол қолыңызға пробирка мен шпательді алу;
Пациенттің аузын ашуын сұрау;
Шпательді тілінің түбіне басып, оң қолыңызбен пробиркадан таяқшаны алу;
Ауыз қуысының шырышты қабатынан жұғынды алу;
Таяқшаны пробирканың сыртына тигізбей енгізу, қақпағын жабу;
Пробирканы штативке қойып, бикске салу, жабу;
Шпательді алып, №362 бұйрықтың Б класына сәйкес жою;
Пробирканы жолдамамен бірге зертханаға жіберу;

Мұрыннан жұғынды алу.

Мақсаты: Қоздырғыштарды іздеу, қоздырғыштар табылса олардың антибиотиктерге сезімталдығын анықтау.

Іс әрекеттері:

Пациентті жұғынды алу ретімен таныстырып, келісімін алу;
Қолды жұмысқа дайындап, маска және қолғап кию;
Пациентті жарыққа қаратып отырғызу;
Мұрын қуысын қарап, оның таза екеніне көз жеткізу;
Пробиркаға стеклографпен номер қойып, пробирканы штативке қою;
Сол қолға пробирканы алу;
Оң қолмен пробиркадан таяқшаны алу;
Сол қолыңыздың саусағымен мұрынның ұшын көтеріп, оң қолыңызбен бұрап отырып, таяқшаны енгізу;
Мұрын қуысының шырышты қабатынан жұғынды алу;
2-ші мұрыннан да солай алу;
Таяқшаны пробирканың сыртына тигізбей енгізу, қақпағын жабу;
Пробирканы штативке қойып, бикске салу, жабу;
Шпательді, қолғапты №362 бұйрықтың Б класына сәйкес жою;
Пробирканы жолдамамен бірге зертханаға жіберу;

Рентген тексеріс туралы түсінік.

Рентгендиагностика деп ағзаны рентген сәулесімен зерттеуді айтады, бұл тәсілдің негізі сәуленің әр түрлі тығыздықтағы ұлпалар арқылы өтуі.Егер сәулені адам ағзасы арқылы өтуін экранға немесе фотоқағазға бағыттаса, онда зерттелетін ағзаның бейнесін алуға болады.

Рентгендиагностиканың түрлері: рентгеноскопия, рентгенография, рентгенофлюорография , компьютерлі томография .

Рентгеноскопия – ішкі ағзаны рентгенмен көру және оның анатомдық-физиологиялық ерекшелігі мен қызметін зерттеу.Бұл тексерістің жеткіліксіздігі – оны бір ғана маман көре алады, оның қателесуі мүмкін, кейбір қиын жағдайда басқа мамандарға көрсетуге мүмкіндік жоқ.
Рентгенография – рентген сәулесі арқылы суретке түсіру (өкпені, жүректі), керек жағдайда бірнеше проекцияда жасайды. Бұл әдіспен рентген суретін бірнеше маман көруге болады және суреттерді салыстыруға болады.
Флюорография – рентгенография сияқты, өзгешелігі кішірейтіліп түсірілген (үнемді). Бұл тәсіл жалпы сауықтыру және қалыпты диагностикалық зерттеулерде қолданылады.
Томография немесе компьютерлі томография – мүшелердің әр қабатын рентгенмен тексеру.

Бұл тексерістерді дайындықсыз өткізуге болады.

Қуыс ағзаларды рентгенмен тексерер алдында ерекше контраст заттармен толтырады. Оның алдында контрасты заттарға сезімталдығын тексерелді. Мысалы:

Бронхография — трахея мен бронхтарды арнайы контрасты заттармен толтыру арқылы рентгенмен тексеру. Тексерістің алдында йодты заттарға сезімталдығын анықтау сынамаларын өткізеді (пациентке 2-3 күн бойы 1 ас қасықтан 3% йодид калий ертіндісін береді). Науқасқа тексерістің мақсаттарын түсіндіреді. Егер іріңді қақырық болса 3-4 бронх ағашын тазалауды жүргізеді (бронхтардың дренажы, қақырық түсіретін дәрілер т.б.). Бронхографияның алдында 30-60 минут бұрын дәрігердің тағайындауы бойынша фенобарбитал (0,1), атропин (0,1%- 1,0) тері астына немесе пипольфен (0,025г), седуксен (0,005г)береді. Егер асқынулар болса, ол анестезияға немесе котрасты затқа байланысты болады.
Ангиография – артериялардың ішіне рентгенконтрасты заттарды жіберу арқылы ішкі ағзаларды рентгенмен тексеру.
Коронарография — коронарлы артерияларды контрасты зат жіберу арқылы рентгенмен тексеру.

Холецистография

Мақсаты: өт қапшығы ауруларының диагностикасы.

Қарсы көрсеткіштері: бауыр ауруларының ауыр түрлері, бауырдың дене қызуының жоғарлауымен өтетін жедел қабыну аурулары.

Іс әрекеттері:

пациентке тексерістің қажеттігі туралы түсіндіру, дайындыққа үйрету: тексерістің алдында ішекті босату;
метеоризм болса, кешке ұйқыдан 2 сағат бұрын тазалау клизмасын қою немесе фортранс беру;
тексеріске дейін, 14-17 сағат аралығында10 минут сайын 6 таблетка контрасты затты қабылдау, тәтті шәймен бірге;
егер науқастың денесі ірі болса контрасты заттың мөлшерін екі есеге көбейтеді.
пациентке таңертең ашқарында рентген кабинетке келу керек екенін ескерту;
пациент стационарда болса, 2 сағат бойы жағдайын бақылап тұру;

Холангиохолецистография.

Мақсаты: өт қапшығын және өт жолдарын контрасты затты көк тамыр арқылы жіберіп рентгенмен тексеру.

Дайындық:

Өт жолдарын контрастау үшін қолданады: ампуладағы 20 мл билигност немесе билиграфин.

Науқасты дайындау контрасты затқа сезімталдығын анықтаудан басталады. Ол үшін 1-2 күн бұрын көк тамырға 1-2 мл контрасты жібереді. Егер науқас сезімтал болса, оның белгілері: әлсіздік, көзден жас ағу,түшкіру,тері қышу, лоқсу, құсу.

Тексеріс күні науқас таңертең тамақ ішпейді, тексерістің алдында кешке және таңертең тазалау клизмасы жасалады немесе фортранс беріледі.

Рентген кабинетінде науқасқа контрасты затты жатқызып қойып көк тамырға береді. Алдымен контрасты затты 37 градусқа дейін жылытады, сосын ақырын 5-8 минут аралығында 20 % 30-40 мл билигносты немесе 50%

20 мл билиграфинді (семіз және холецистэктомия болған науқастарға) береді.

Ирригоскопия.

Мақсаты: науқастың тоқ ішегін рентгенмен тексеру: түрін, көлемін, шырышты қабатын, тонусын және перистальтикасын.

Әзірле: Эсмарх кружкасы және 1,5л барий сульфатының тұнбасы (36-37 градуста).

Іс-әрекеттері:

пациентке тексерістің мақсатын, дайындық тәртібін түсіндіру;
2-3 күн бұрын шлаксыз диета, газ жинайтын тағамдарды тамақтан алып тастау (көкөністер, жеміс-жидектер, сүтті тағамдар, қара нан, шырындар)
2 литрге дейін көп сұйық ішу керек;
тексерістен 12-13 сағат бұрын пациентке 30-60 мл кастор майын беру;
кешке және таңертең 2 сағат бұрын тазалау клизмасы немесе кешке фортранс беру;
таңертең пациентке жеңіл ақузды тамақ беру;
науқасты рентген кабинетіне апарып, тік ішекке клизма арқылы барий сульфатын (1,5 литр суға 200г барийді ерітіп) 36-37 градуста береді;
пациентке нәжістің түсі өзгеруі мүмкін екенін ескерту;
рентген кабинетінде бірнеше суретке түсіріледі;
стационарда болса, пациентті палатасына апарып, жағдайын бақылап тұру;

Көк тамырға контрасты зат жіберіп жасалатын урография.

Мақсаты: Науқастың бүйрегін және зәр шығару жолдарын рентгенмен тексеру.

Іс әрекеті:

3 күн бұрын шлаксыз диета тағайындалады;
Метеоризм болса активтелген көмір беріледі (1-2 таблеткадан 3-4 рет);
Тексерістің алдында 18-20 сағат бұрын тамақ қабылдамайды;
Тексерістен бір күн бұрын кешке және тексеріс өткізілетін күні таңертең 2 сағат бұрын тазалау клизмасы жасалады немесе 2 рет фортранс беріледі;
Рентген кабинетінде контрасты затты (омнипак немесе ультровист) 50-60кг салмаққа 20 мл көк тамырға жіберіп, рентгенге түсіреді;
Тексерістен кейін 2 сағат науқастың жағдайын бақылап тұру

Фортрансты қолдану.

Бір рет қана қолдану.

Фортрансты тамақ ішкеннен кейін 1,5 – 2 сағат өткесін қабылдау керек. Бір пакетті 1 литр суда ерітеді. 1 литр ертіндіні 1 сағат бойы 1 стақаннан әр 15 минут сайын бөліп-бөліп ішу керек. 45 – 60 минуттан кейін сұйық дәрет бөліне бастайды. 2 – 3 сағаттан кейін ішек тазарады.

Ішекті толық тазалау үшін 4 пакет фортранс қабылдау керек.

Фортрансты екі бөліп қолдану.

Көбіне науқастарды колоноскопияға дайындаған кезде қолданады. 2

литр ертіндіні колоноскопия өткізетін күннен бір күн бұрын кешке, ал

қалған 2 литрді таңертең қабылдайды.

Спирография

Мақсаты: Әр түрлі тыныс алу қимылдарына байланысты өкпенің көлемінің өзгеруін (дем алу тербелісін) графикалық жазу:

Өкпенің тіршілік сыйымдылығын (ӨТС немесе ЖЕЛ)
Өкпенің қалдық көлемі (ООЛ – остаточный объем легких)
Өкпенің вентиляциялық көрсеткіштерін анықтайды.

Дайындық:

ең алдымен науқасқа ескерту жасау, бұл тексерістің таңертең ашқарында болатынын;
тексерісті науқас функционалды бөлмеге келіп, 15-20 минут дем алғаннан кейін өткізу;
Спирография таңертеңгі сағаттарда бронхолитиктер мен бетаблокаторларды қолданбағанда өткізілген жөн;

Көрсеткіштері адамның жынысы, жасы, салмағы және бойына байланысты.

Пневмотахометрия

Мақсаты: терең дем алғанда және терең дем шығарғанда «пиковый» жылдамдықты өлшеу. Алынған көрсеткіштер бойынша бронхылардың өткізгіштігін тексереді, көбіне бронхолитик дәрілерді тағайындағанда қажет.

Бронхоскопия.

Мақсаты: Тыныс жолдары арқылы эндоскоппен жұтқыншақтың, кіші және ірі калибрлі бронхтардың шырышты қабатын тексеру.

Іс әрекеті:

пациентке тексерістің мақсатын түсіндіру;
аш қарында өткізілетінін ескерту;
бірнеше күн бұрын дәрігердің тағайындауымен транквилизаторлар беріп, премедикация өткізу;
алмалы-салмалы тістері болса алып тастау;
қуықты және ішекті босату, дискамфорт сезімін болдырмау;
пациентті тыныштандыру үшін дәрігердің тағайындауы бойынша тексерістен 15 минут бұрын премедикация жасау;
жоғарғы тыныс жолдарына анестезия жасау;
бронхоскопиядан кейін асфиксия болдырмау шараларын өткізу;
бронхоскоп және басқа құралдарды дезинфекциялау және залалсыздандыру;
қолғаптарды №19 бұйрық Б класы бойынша жою;
тексерістен кейін науқастың жағдайын 2 сағат бойы бақылап тұру (қан кету, тұншығу, бас айналу болуы мүмкін), жағдайы нашарласа дәрігерге хабарлау, жедел жәрдем көрсету;

Эзофагогастродуоденоскопия

Мақсаты: өңеш, асқазан, он екі елі ішектің шырышты қабатын эндоскопиялық тексеру, биопсия алу және емнің нәтижесін бағалау.

Әзірле: орамал.

Іс әрекеті:

— пациентке тексерістің мақсатын және дайындалу тәртібін түсіндіру;

— зерттеу таңертең ашқарында жүргізілетінін пациентке ескерту;

— шылым шекпеу, тіс тазаламау, су ішпеу және дәрілер қабылдамауды

ескерту;

— тексерістен бір күн бұрын кешкі асты сағат 19.00-ден кеш қабылдамау;

— тексеріс алдында тіс протезі болса, алып тастау;

— пациент өзімен бірге орамал алуын ескерту, сілекейі көп ағып,

дискамфорт болмас үшін;

— пациентке тексеріс кезінде сөйлемеуді және сілекейін жұтуды ескерту;

— тексерістен кейін 2 сағат бойы пациенттің жағдайын бақылап тұру;

— егер тексеріс үстінде биопсия жүргізілсе, онда бір тәулік бойы тағамды

суық күйінде қабылдау;

— инструкция бойынша эндоскопты және басқа да құралдарды

дезинфекциялау және заласыздандыру;

— қолғаптарды №19 бұйрық Б класы бойынша жою;

Колоноскопия

Колоноскопия — тоқ ішектің жоғарғы бөліктерінің шырышты қабатын эндоскопиялық тексеру.

Іс әрекеті:

пациентті өткізілетін тексерістің мақсатымен таныстыру;
3-5 күн шлаксыз диета (№4 диета);
2 күн бұрын ішті босататын дәрілер беру;
2 рет тазалау клизмасын жасау немесе фортранс беру;
Дәрігердің тағайындауы бойынша премедикация жасау;
Тексерістен кейін 2 сағат бойы пациенттің жағдайын бақылап тұру;

Ректороманоскопия

Ректороманоскопия (RRS) – тік ішектің және сигма тәрізді ішектің шырышты қабатын эндоскоппен тексеру.

Бұл тексерістің көмегімен қабыну процестерін, жара, геморрой, қатерлі ісіктерді анықтауға және күдікті жерден биопсия алуға болады. Тексеріс кезінде пациент шынтақты-тізерлі жағдайда болады.

Дайындық:

тексеріс таңертең ашқарында болатынын ескерту;
фортранс беру немесе тексерістен 2 сағат бұрын тазалау клизмасын жасау;
дәл тексеріс алдында пациент зәрін сындыру керек;

— тексерістен кейін 2 сағат бойы пациенттің жағдайын бақылап тұру;

Лапароскопия.

Іш қуысында патологиялық өзгерістерді табу үшін қолданады. Бұл тексерісті асептикалық ережелерді қолдана отырып, тек қана арнайы маман жүргізе алады. Науқасты лапароскопияға операцияларға дайындағандай дайындайды. Тексерістен бір күн бұрын науқасты жуындырып, тазалау клизмасын жасайды немесе фортранс береді. Кешке жатарда дәрігердің тағайындауы бойынша тыныштандыратын дәрі береді, таңертең тамақ және су да ішуге болмайды. Тексерістен 1 сағат бұрын 1 мл 1% промедол немесе 1 мл 0,1% атропин ертіндісін береді. Операция өткізілетін жерге науқасты каталкамен апарады.

Радиоизотопты әдіспен тексеру.

Радиоизотопты әдіспен тексеру. Бұл әдіс кейбір ағзалар өз бойында белгілі бір химиялық элементтерді жинау қасиетіне негізделген, мүшедегі радиоактивті изотоптардың арқасында ерекше тіркеуші құралдар тексеретін ағзаның бейнесін алуға көмектеседі.

Жалпы тәртібі: Бұл тексеріс тек 40-тан ақан пациенттерге жүргізіледі. Радиоизотопты тексеріс жүргізген күні рентген тексеріс жүргізуге болмайды. Радиоизотопты тексерісті бір реттен көп жүргізсе, онда радиолог-дәрігердің консультациясы керек. Кері көрсеткіштеріне жатады: жүктілік, лейкопения және гипопластикалық анемия.

Қалқанша безді тексеру (йод -131) — сцинтиграфия.

Тексерістен 3 ай бұрын йод және бром препараттарын тағайындамайды немесе тоқтатады. Егер тексерістен 2-3 жұма бұрын құрамында йоды бар контрасты заттар қолданған болса (холецистография, холангиография, урография) және терісін йод ертіндісімен немесе Люголь ертіндісімен сүрткен болса, радиоизотопты тексеріс кейінге жылжытылады.

Мақсаты: пациентте қалқанша бездің қатерлі ісігі болса немесе болуы мүмкін деп күдіктенсе және сәулелер мен хирургиялық емдеу әдісін таңдағанда.

Бауыр мен өт қапшығының қызметін тексеру – динамикалық гепатобилиярлық сцинтиграфия.

Бұл тексеріске пациент таңертең ашқарында келеді, өзімен бірге 2 шикі жұмыртқа әкеледі.

Ұйқы безін радиоизотопты әдіспен тексеру.

Бұл тексеріс ұйқы безінде қатерлі ісік болғанда немесе күдік туғанда жүргізіледі. Науқасты дайындау үшін ішке 2% Люголь ертіндісін 10-15 тамшыдан күніне 3 рет немесе 10% 3-5 тамшыдан күніне 3 рет тексерістен бұрын 3 тәулік және тексерістен кейін 3 тәулік беріледі.

Ультрадыбыспен тексеру.

Ультрадыбыс – жүрек-қантамыр жүйесінің диагностикасында (жүрек), ас қорыту жүйесі (бауыр, өт қабы, көк бауыр), зәр шығару жүйесі (бүйрек, қуық), жыныс ағзалары (жатыр, аналық без, қуық асты безі), эндокрин жүйесінен (қалқанша және ұйқы безі) жиілігі жоғары толқынды дыбыс арқылы тексеру тәсілдері. Бұл тексеріс арқылы мүшелердегі патологиялық өзгерістерді (ісік, киста, поликистоз, гидронефроз) көруге болады.

Бұл әдістің артықшылығы: пациенттердің барлық жағдайында өткізуге болады, ағзаға ешқандай зат жіберілмейді, зиянды емес және тексерістің нәтижесін бірден алуға болады.

Іш қуысы мүшелерін (бауыр, өт қапшығы, ұйқы безі, көк бауыр) және бүйректерді ультродыбыспен тексергенде пациенттерді дайындау тәртібі:

пациентті тесеру мақсатымен таныстыру;
метеориз болатын науқастарға 3 күн бұрын шлаксыз диета тағайындау;
дәрігердің тағайындауы бойынша активтелген көмір таблеткаларын беру;
кешкі 18-ден кейін тамақ ішпеу;
таңертең аш қарында;

Емдеу сауықтыру мекемелерінде санитарлық эпидемияға қарсы режим. Дезинфекция. Залалсыздандыру. Түрлері, әдістері.

Емдеу сауықтыру мекемелерінде мейірбикенің бір міндеті болып санитарлық эпидемияға қарсы режимді сақтауды қадағалау саналды. Барлық ем өткізілетін бөлмелер, құралдар, медициналық және басқа да инвентарьлар таза болуы керек. Бөлмеде ылғалды жиыстыруды (еденді жуу, жиһаздарды, терезені, есікті сүрту) тәулігіне екі рет жуу немесе дезинфекциялық ертінділерді қолдану арқылы өткізеді.

Жиыстыру жүргізуге қолданылатын құралдар міндетті түрде таңбаланған болуы керек және оларды бөлек сақтап, тағайындауына байланысты қолдану керек. Палаталар және басқа да бөлмелер мен кабинеттерде ген. уборка арнайы кестемен кем дегенде айына бір рет өткізіледі. Егу және таңба бөлмелерінде ген.уборка жұмасына бір рет өткізіледі. Ерекше режиммен жұмыс істейтін бөлмелерде (операция жасайтын бөлме, таңба және егу бөлмелерінде) кесте бойынша кварц немесе бактериоцидты лампалар қосылуы керек .

Дезинфекция дегеніміз қоршаған ортадағы патогенді микроорганизмдерді жою.

Дезинфекцияның түрлері:

Сақтандыру дезинфекциясы аурухана ішінде инфекцияны болдырмау үшін жүргізіледі
Ошақты дезинфекция екі түрге бөлінеді:
- Ошақты күнделікті — ол инфекция ошағы бар жерде, науқас жатқан жерде және барлық емдеу сақтау бөлмелерінде күніне екі реттен кем жүргізілмейді.Дезинфекцияны рұқсат етілген жуу және химиялық ертінділермен инструкциясы бойынша жүргізеді. Ертінді құйылған ыдыстар белгіленген болу керек, онда ертіндінің аты, концентрациясы, дайындаған күні жазылып тұру керек. Ертінділер арнайы, бөлек бөлмеде сақталады. Жиыстыруға қолданылатын құралдар белгіленген болу керек.
- Ошақты ақырғы – ол бір рет науқас тәуір болып үйіне шыққанда, қайтыс болғанда немесе жұқпалы аурулар бөліміне ауыстырылғанда жасалады. Оның мақсаты инфекциялық ошақты аурудың қоздырғыштарынан мүлдем жою үшін.

Дезинфекцияның әдістері: Механикалық, физикалық, химиялық және құрастырма деп төрт түрге бөлінеді.

1) Механикалық дезинфекцияға жатады:

— бөлмені және бөлмедегі құралдарды ылғалды жиыстыру

— төсек — орынды қағып – сілку

— бөлменің шаңын тазалау пылесос арқылы, сылау, сырлау

— қолды жуу

2) Физикалық дезинфекция:

— күннің сәулесін қолдану

— ультрофиолеттік сәулелерді қолдану

— ыстық өтектеу, күйдіру

— қоқыстарды, керек емес құралдарды өртеу

— қайнату

— пастерлеу

Физикалық әдіс ең қауіпсіз, ең қолайлы әдіс.

Химиялық әдіс:

Емдеу сауықтыру мекемелерінде осы әдіспен жұмыс істегенде науқаспен немесе биоматериалмен қатынаста болған құралдарды толық химиялық ертінділерге батыру керек. Егер науқаспен қатынаста болмаса онда ол заттарды осы ертінділерге батырылған салфеткалармен немесе мәрлімен екі рет сүрту кеерек. Емдеу сауықтыру мекемелерінде тек қана Қазақстанның денсаулық сақтау министрлігінің департаментінде госсанэпиднадзор рұқсат етілген химиялық ертінділермен жұмыс істеледі.

Құрастырма әдісінде дезинфекция арнайы дезинфекциялық камераларда жүргізіледі:
- паровоздушный – ылғалды ауамен 110 градус температурада, қысымы 0,5 атм., экспозициясы 20 мин.
- Пароформалиновый – 0,5 атм., температурасы 90 градус, экспозиция 30 мин.

Залалсыздандыру.

Қазіргі медициналық қызмет көрсететін емдеу сауықтыру мекемелерінде САН ПиН 90100176 бұйрығы бойынша медициналық құрал — жабдықтарды дезинфекциялау және стерилездендіру (залалсыздандыру) әдістері, құралдары, тәртібі қолданылады, ол кейіннен №404 бұйрығымен толықтырылған. Бұл құжаттар барлық емдеу және сауықтыру мекемелерінде міндетті түрде қолданылуы керек.

Залалсыздандыруға барлық жарамен, қанмен және егулерде қатынаста болған медициналық құралдар жіберіледі.

Асептика туралы түсінік – инфекцияны жараға, науқастың организміне түсірмеу үшін қолданылатын шаралар.Ол үшін науқаспен қатынаста болған құрал-жабдықтардың бәрін дезинфекциялау қажет.

Стерилиздендіру (залалсыздандыру) – физикалық факторлардың әсерімен және химиялық препараттарды қолдану арқылы қоздрғыштарды және олардың спораларын жою.

Стерилизендіру әдістері:

— термикалық әдіс (ыстық температура арқылы);

ультрофиолетті сәулелерді қолдану (таңба, егу, операция жасайтын бөлмелерді);
ультродыбысты стерилиздендіру;
инфра қызыл сәулелермен стерилиздендіру;
стерилиздендірудің химиялық әдісі полиэтиленнен жасалған құралдарды, жасанды дем алдыру аппаратын, әртүрлі эндоскоптарды дезинфекциялық ертінділерді қолдану арқылы өткізіледі;
газбен стерилиздендіру;

Клиникалық тәжірибеде көбіне термикалық әдіс жиі қолданылады: автоклавта және құрғақ ауа шкавында.

Медициналық құралдарды залалсыздандыру емдеу сауықтыру мекемелерінде орталық залалсыздандыру бөлімінде жүргізіледі.

Автоклавта стерилиздендіру режимі

1-ші режим 132 С, қысымы 2 атм., уақыты 20 минут

2-ші режим 120 С, қысымы 1 атм., уақыты 45 минут

Бірінші режим (негізгі) бойынша бөз бен мәрліден жасалған таңба материалдары, киім, төсек, әйнек және металдан жасалған құралдар стерилиздендіріледі.

Екінші режим (щадящий) бойынша резеңке, латекс, полимерлерден жасалған заттар стерилиздендіріледі.

Бумен стерилиздендірілетін заттар алдымен крафт-пакеттерге немесе бикстерге салынады САН ПиН 90100176 бұйрығына сәйкес. Стерилиздендірілген заттардың залалсыздығы крафт-пакеттерде 3 тәулік сақталады.

Құрғақ ауа шкавында стерилиздендіру

180 градуста 60 минут

Бұл әдіспен әйнектен және металдан жасалған құралдар стерилиздендіріле

Қолды жұмысқа дайындау.

Әдеттегі қолды сабынмен жуу.

Өте лас қолдан өткінші микроорганизмдердің көп бөлігін жоюға болады ( 99 % дейін);
Қолды жуу барысында белгілі бір тәртіпті сақтаудың мәні өте зор, себебі кейбір зерттеулер көрсеткендей, қолды жуу кезінде терінің кейбір жерлері (саусақтың ұштары мен оның сыртқы беті) лас күйінде қалады.

Кезеңдері:

Сақина және басқа да зергерлік бұйымдарды шешу керек, олар микроорганизмдердің нәтижелі жойылуын қиындатады. Сонымен қатар неке сақиналары, тырнаққа жағылатын бояу дамикроорганиздердің жойылуын қиындатады.
Қолды қатты ағып тұрған судың астында сабындап және қолды 10 секундтан кем емес уақыт ішінде бір-біріне үйкелеп, сонан соң шаяды.

Қолды жуу тәртібі:

Алақанды алақанға үйкелеу;
Оң алақанмен сол қолдың сыртын, сол алақанмен оң қолдың сыртын үйкелеу;
Алақанды бір-бірімен беттестіріп, саусақтың ішкі беттерін жоғары және төмен үйкелеу;
Саусақтың сыртқы бетін екінші қолдың алақанына үйкелеу;
Оң қолдың үлкен саусағын жұмылған алақанның арасында айналдыра үйкелеу, сонан соң керісінше қайталау;
Оң қолдың саусақтарын бүгіп, сол алақанға айналдыра төменге және жоғарыға қарай үйкелеу және керісінше қайталау. Әрбір іс әрекетті 5 реттен қайталап, сонан соң қолды шаю.
Қолды бір рет қолданылатын қағаз сүлгімен құрғатып, осы сүлгімен судың кранын жабады;

Төсек орын ауыстыру

Әзірле:

таза төсек орын жиынтығы;
халат, орамал, қолғап;
кір төсек-орындар үшін клеенка қап;

Іс әрекеттері:

I – ші тәсіл (бұл тәсіл қатаң төсек тәртібінде жатқан пациенттер үшін пайдаланылады).

Таза ақ жайманы ұзынынан ортасына дейін ораңыз.
Науқастың басын көтеріп, жастықты алып тастаңыз.
Пациентті төсектің қырына ығыстырыңыз.
Кір ақ жайманы ұзынынан ораңыз.
Оның орнына таза ақ жайманы төсеп, үстіне пациентті аунатыңыз.
Кереуеттің екінші жағынан кір ақ жайманы алып, таза ақ жайманы

тегістеп жайыңыз.

Пациентті арқасына жатқызып, басына таза тысты жастық салыңыз.
Пациентті көрпемен жабыңыз.

II – ші тәсіл (төсек режимінде жатқан пациентті бір қырымен жатуға рұқсат етілген жағдайда).

Таза ақ жайманы түгелдей көлденең ораңыз.
Абайлап пациенттің денесінің жоғарғы жағын көтеріп, жастықты алып тастаңыз.
Кір ақ жайманы бас жағынан белдемеге қарай орап, босаған орынға таза ақ жайманы төсеңіз.
Таза ақ жаймаға жастық салыңыз да, оған пациентті жатқызыңыз.
Пациенттің жамбасын, аяғын көтеріп кір ақ жайманы жылжытып, одан босаған орнына таза ақ жайманы төсеуді жалғастырыңыз. Пациенттің жамбасын және аяғын түсіріп, ақ жайманың шетін түзеп матрастың астына қайырыңыз.
Пациентті көрпемен жабыңыз.

Іш киімді ауыстыру

Шешіндіруді орындау тәртібі:

Пациенттің бас жақ денесін көтеріңіз.
Абайлап кір көйлегін желкесіне дейін түріңіз.
Пациенттің екі қолын көтеріп, оратылған кір жейдені басынан шешіп алыңыз.
Жеңін шешіңіз. Пациенттің қолы жарақатталған болса, киімін алдымен сау қолынан, содан соң жарақатталған қолынан шешіңіз.

Киіндіруді орындау тәртібі керісінше жүреді:

Екі жеңін кигізіңіз, қолда жарақат болса – алдымен ауру қолға, содан кейін сау қолға кигізу керек.
Жейдені басынан кигізіп, денесіне түсіріңіз.

Ойылудың алдын алу шаралары.

Мақсаты: ойылудың алдын алу.

Ойылатыр жерлер: құйымшақ, жауырын, шынтақ, қара құс, жамбас буыны.

Көрсеткіштері: ұзақ төсек тартып жату, орталық және шеткі жүйке жүйесінің зақымдалуы, организмде зат алмасудың бұзылуы, шығару жүйесінің қызметі бұзылу.

Әзірле: лоток, салфеткалар, пинцет, шыны банка, 10 % камфора спирті, поролон немесе мақтадан жасалған шеңберлер.

Іс әрекеттері:

пациенттің төсегі жайлы болу керек, төсекте қоқым, қалдық, бүктеулер болмауын қадағалап отыру ;
әрбір 2 сағат сайын пациенттің дене қалыпын өзгертіп отыру;
кірленген және дымқылданған төсек-орынды уақытымен ауыстырып отыру ;
пациенттің терісін күніне 2 рет жылы сабынды сумен сүртіп отыру ;
теріні құрғатып, содан соң камфора спиртіне батырылған салфеткамен сүрту;
арнайы қорғаныш кремдерін жағу;
ойылу болатын жерлерге шеңберлер қою;
ойыққа қарсы матрас қолданыңыз;

Ауыз қуысын күту іс әрекеттері.

Мақсаты: Стоматиттің алдын алу.

Көрсеткіштері: жағдайы ауыр және әлсіз пациенттер, лихорадка болған пациенттер.

Әзірле:

0,5% гидрокарбонат натрий, немесе 0,5% перманганат калий, ауыз кергішті, тіл ұстағышты;
Лоток, пинцет, дәке салфетка, шпатель;

Іс әрекеттері:

Қолыңызды жуыңыз;
Пациентті ыңғайлап отырғызыңыз;
Пациенттің аузын кеңірек ашып, тілін шығаруды сұраңыз, егер оның

халі келмейтін болса, ауызкергіштің көмегімен аузын ашып, тілін

тілұстағышпен шығарыңыз;

Әзірлеген ертіндіге салфетканы сулаңыз,
Ұртын шпательмен ашып, салфеткамен ауыз қуысының шырышты қабығын, қызылиекті, барлық тісін және тілін сүртіңіз;
Ерні, ауыз бұрышы тілінсе (езуі) май немесе вазелин жағыңыз.
Аузын салфеткамен сүртіңіз.
Қолданған құралдарды дезинфекциялаңыз;

Ескерту! Егер пациенттің протез тісі болса, оны түнде шешіп алып, жуып, таза стақанда сақтаңыз. Ауыз қуысын 2% гидрокарбонат ертіндісімен шаю қажет.

Құлақты күту іс әрекеттері.

Мақсаты: Құлаққа құлық жиналғаннан есту қаблетінің төмендемеуі үшін.

Көрсеткіштері: жағдайы ауыр және әлсіз пациенттер.

Әзірле:

Лоток, пинцет, мақта тампондары, мензурка, дәкеден жасалған дренаж (турунда), пипетка, 3% сутегі тотығы ертіндісі, 3% борлы спирт ертіндісі, Жане шприці;

Іс әрекеттері:

Қолыңызды жуыңыз;
Пациентті ыңғайлап отырғызыңыз;
Мензуркаға 3% сутегі тотығы немесе 3% борлы спирт ертіндісін

құйыңыз;

Пинцетпен турунданы алып, сутегі тотығы ертіндісіне сула;
Сол қолмен құлақтың ұшынан тартып, оң қолмен турунданы бұрап отырып 1см тереңдікке кіргізіп 2-3 минутқа қалдырыңыз;
Турунданы құлақтан бұрап шығарыңыз;
Екінші құлақты да осылай тазалаңыз;
Қолданған құралдарды дезинфекциялаңыз;

Мұрын қуысын күту іс әрекеттері.

Мақсаты: Мұрынмен дем алу қиындамау үшін.

Көрсеткіштері: жағдайы ауыр және әлсіз пациенттер, мұрын қуысынан бөлінетін заттар болғанда.

Әзірле:

Лоток, пинцет, мақта тампондары, дәкеден жасалған дренаж (турунда), вазелин майы.

Іс әрекеттері:

Қолыңызды жуыңыз;
Пациентті ыңғайлап отырғызыңыз;
Пинцетпен турунданы алып, вазелинге салып, жайлап сығыңыз;
Турунданы оң қолға алып мұрын қуысына бұрап кіргізіп, 1-3

минутқа қалдырыңыз;

Турунданы мұрын қуысынан бұрап шығарыңыз;
Екінші мұрын қуысын да осылай тазалаңыз;
Қолданған құралдарды дезинфекциялаңыз;

Көзді күту іс әрекеттері.

Мақсаты: Жеке бас гигиенасын сақтау үшін.

Көрсеткіштері: жағдайы ауыр және әлсіз пациенттер.

Әзірле:

Лоток, пинцет, мақта шариктері, дәкеден жасалған салфеткалар, көз жуатын стакан, фурациллин ертіндісі, мензурка, пипеткалар, физиологиялық ертінді.

Іс әрекеттері:

Қолыңызды жуыңыз;
Пациентті ыңғайлап отырғызыңыз;
Мақта шаригін алып, мензуркадағы фурациллин ертіндісіне батырып,

сәл сығып, көздің сыртқы шетінен ішкі шетіне дейін сүртіңіз;

Осылай 4-5 рет қайталаңыз;
Құрғақ шарикпен осы қимылды қайталаңыз;
Екінші көзді де осылай тазалаңыз;
Қолданған құралдарды дезинфекциялаңыз;

Шашты күту.

Төсекте ұзақ жатқан пациенттердің шашын күту керек. Шашында қайыз және басқа бір жәндіктердің болмауын қадағалап отыру қажет. Ер адамдардың шашын қысқа қиып, жұмасына бір рет жуып отырады. Жағдайы ауыр пациенттердің шашын төсегінде жууға болады. Әйелдердің шашын күту қиын, олардың шашын күнде тарап отыру керек, жұмасына бір рет жуу керек.

Дәрет ыдысын беру іс әрекеттері.

Іс әрекеттері:

Пациенттің жамбасының астына кленка төсеп, оны басқа пациенттерден шымылдықпен бөліңіз.
Дәрет ыдысын жылы сумен шайып, ішіне аздап су қалдырыңыз.
Сол қолды сегіз көздің астына салып пациенттің жамбас сүйегін көтеруге көмектесіңіз (тізесі бүгулі).
Оң қолмен дәрет ыдысын алып, оның ашық жағымен пациенттің аяқ жағына қойыңыз:
Пациенттің үстін көрпемен жауып, жалғыз қалдырыңыз.
Дәрет ыдысының ішіндегісін унитазға төгіңіз, судың ағынымен ішін шайыңыз.
Пациентті дәреттендіріп, шат аралығын құрғатып сүртіңіз, клеенканы алыңыз.
Дәрет ыдысын бір сағатқа дезинфекциялау ертіндісіне салыңыз.
Дәрет ыдысын берер алдында жылы сумен шайыңыз, құрғатыңыз

Әйел адамды төсегінде дәреттендіру.

Әзірле: лоток, корнцанг, салфеткалар, клеенка, жаялық, зәр қабылдағыш, су құйылған құмыра немесе Эсмарх кружкасы.

Іс әрекеттері:

Қолды жуып, перчатки киіңіз.
Пациенттің астына клеенка төсеп, жамбасының астына зәрқабылдағыш қойыңыз.
Пациенттің аяғын тізесінен бүгіп, аяқ арасын ашыңыз:
Пациенттің оң жағынан тұрыңыз.
Сол қолға суы бар құмыраны, оң қолға мәрлі салфеткамен корнцангті алыңыз.
Үстінен суды құйып тұрып, жыныс мүшелерін жоғарыдан төмен қарай жуыңыз, салфеткаларды ауыстырып отырыңыз.
Жыныс мүшелерін құрғатыңыз.
Зәрқабылдағышты, клеенканы, перчаткилерді алып дезинфекциялаңыз.
Пациенттің төсегін дұрыстап, көрпемен жабыңыз.

Медициналық құрал-жабдықтарды залалсыздандыруға дейінгі тазалықтан өткізу кезеңдері.

Мақсаты: Медициналық құрал-жабдықтарды ақуыздан, майлы және механикалық қалдықтардан, сонымен қатар дәрілік заттардан тазалау.

Тазалықтан өткізу кезеңдері:

1. Төмендегі жуу ертіндісінің бірін дайындаңыз:

А) жуу ұнтағы 5 гр, 27,5% сутегінің асқын тотығының ертіндісі –

17мл, 1л-ге дейін су;

Б) жуу ұнтағы 5 гр, 3 % сутегінің асқын тотығының ертіндісі –

180 мл, 1л-ге дейін су;

В) жуу ұнтағы 5 гр, 33 % сутегінің асқын тотығының ертіндісі –

14мл, 1л-ге дейін су;

Жуу ертіндісін 25 градусқа дейін жылытып, құрал-жабдықтарды

15 минутқа салып қой;

Әрбір құралды жуу ертіндісінде 30 секунд дәкелі-мақтамен

тазалаңыз;

Ағынды суға шайыңыз.
Залалсыздандыруға дейінгі тазалықтың сапасына бақылау жүргізу (бақылауға барлық заттардың 1% тартылады );

фенолфталейнді сынамасы жуу ертіндісінің қалдығын тексеру үшін;
азопирам сынамасы қанның қалдығын тексеру үшін.

Құралдарды дистилденген суға шаю.
Құрал-жабдықтарды 80-85 градуста ыстық ауалы шкафта ылғалы кепкенше кептіреміз;
Құралдарды крафт пакеттерге орау;

Ескерту:

жуу ертіндісін бір тәулікте алты рет қолдануға болады, егер ертіндінің түсі өзгерсе қолдануға болмайды.

Пациентті жасанды тамақтандыру.Әдістері, көрсеткіштері.

Жасанды тамақтандыру ағзаға асқазан зонды, гастростома, клизманың көмегімен немесе парентеральды жолмен қоректік заттар енгізу. Жасанды тамақтандыру кейде қалыпты тамақтануға қосымша болады. Жасанды тамақтандыруда тамақтың тәуліктік калориясы 2000 калорий құрайды. Ондағы ақуыз — май — көмірсудың қатынасы: 1:1:4. Зонд немесе фистула арқылы тек қана сұйық тамақтар беріледі: сүт, сорпа, сұйық кисель, шырын, шәй, кофе т.б.

Жасанды тамақтандырудың түрлері: 1) асқазан зонды арқылы;

2) гастростома арқылы; 3)клизманың көмегімен; 4) парентеральды;

Асқазан зонды арқылы жасанды тамақтандыру.

Мақсаты: зондты енгізіп, науқасты тамақтандыру.

Көрсеткіштері: жарақаттар, тілдің, жұтқыншақтың және өңештің ісінуі немесе күюі, жұтынудың қиындауы, ессіз күй, психикалық ауруларда тамақтан бас тарту.

Қарсы көрсеткіштері: асқазанның ойық жара ауруының өткір кезеңінде.

Әзірле: залалсыздандырылған жіңішке асқазан зонды, оймыш немесе Жане шприці, глицерин, салфеткалар, 1:2000фурациллин ертіндісі, 600-800 мл жылы сұйық тамақ.

Іс әрекеттері:

пациентті отырғызып мұрын немесе ауыз қуысы арқылы зондты пациенттің асқазанына енгізіңіз (науқастың бойынан 100см алып таста);
зондтың бір ұшына оймышты немесе Жане шприцін жалғаңыз;
дайындаған тамақты енгізіңіз;
тамақтың қалдықтарын жуу үшін зондқа таза су жіберіңіз;
зондтың бос ұшын қысқышпен қысып, салфеткамен орап, пациенттің мойнына бинтпен бекітіңіз (зондты 2-3 жұмаға дейін қалдыруға болады).

Пациентті гастростома арқылы тамақтандыру.

Мақсаты: Асқазан тесігін жасап, зонд арқылы тамақтандыру.

Көрсеткіштері: жұтқыншақ, өңештің жарақаттары немесе күйігі, өңештің операцияларынан кейін, өңеш немесе асқазанның қатерлі ісігі.

Әзірле: жұмсақ резеңке немесе силиаон зонды, оймыш немесе Жане шприці, 50-250 мл жылы сұйық тамақ, қысқыш, салфеткалар, Лассар пастасы.

Іс әрекеттері:

зондтың бос ұшына оймышты немесе Жане шприцін жалға
дайындаған тамақты енгіз
тамақтың қалдықтарын жуу үшін зондқа таза су жібер
оймышты ал
гастростоманың айналасын әлсіз калий перманганат ертіндісімен сүртіп, Лассар пастасын жақ.

Парентеральды қоректендіру:

Белок препараттарын, глюкоза ертінділерін, витаминдер мен минералды тұздарды көк тамыр арқылы енгізу.

Клизма арқылы тамақтандыру:

Көрсеткіштері: Көп құсқанда, өңештен тамақ жүрмегенде.

Әзірле: 5% глюкоза ертіндісі, 0,9% натрий хлорид ертіндісі 37-38 градусқа дейін жылытылған 800-1000 мл, Эсмарх кружкасы түтікшемен жалғастырылған, штатив, вазелин.

Іс әрекеттері:

1 сағат бұрын тазалау клизмасын жаса
Пациентті сол қырына жатқызып, астына кленка төсеп, аяғын тізеден бүгіп, басы тұйық түтікшені тік ішекке 20-30см тереңдікке енгізіп, ертіндіні 1минутта 80-100 тамшыдан жібер.

Науқасты ауруханаға қабылдау және тіркеу, антропометрия өткізу.

Қабылдау бөлімі аурухананың ең маңызды бөлімі болып табылады. Аурухананың қабылдау бөлімінің мейірбикесінің негізгі міндеттеріне мыналар жатады:

пациенттерді қабылдау және тіркеу;
пациенттерді қарау, алғашқы тексеру өткізу (дем алу жиілігін, пульсін, қан қысымын, дене қызуын анықтау);
антропометриялық өлшемдер жүргізу;
санитарлық-гигиеналық тазалық жүргізу;
мамандандырылған медициналық көмек көрсету;
құжаттарды толтыру;
науқастарды аурухананың емдеу бөлімдеріне тасымалдау;

Қабылдау бөліміне түскен пациенттерді тіркеу және қажетті құжаттарды қабылдау бөлімінің мейірбикесі толтырады:

Ф 001 У есепті үлгісі;
Ф 003 У есепті үлгісі;
Ф 066 У есепті үлгісі;
Ф 058 У есепті үлгісі;

Мейірбике пациентті қабылдау есебі журналына (Ф 001 У есепті үлгісі) пациенттің аты-жөнін, туған жылын, күнін, қайдан және кім әкелгенін, жіберген емдеу сауықтыру мекемесінің диагнозын, қай бөлімге жіберілетінін жазады. Ауруханалық пациенттің медициналық картасының мұқаба бетін, яғни төлқұжат бөлімін (Ф 003У есепті үлгісі) және ауруханадан шыққан пациенттердің санақ картасының (Ф 066 У есепті үлгісі) сол жақ жартысын, педикулез немесе басқа да жұқпалы ауру анықталғанда СЭС-ке шұғыл хабарлама (Ф 058 У есепті үлгісі) толтырады.

Науқастарға санитарлық тазарту жүргізу.

Науқасқа санитарлық тазартуды мейірбике көмекшімен бірге жүргізеді. Тазартуды санпропускникте жүргізеді. Санитарлық тазарту екі түрге бөлінеді: 1) толық (ванна, душ қабылдау)

жартылай ( денесін жартылай сүртіп тазарту)

Антропометриялық өлшемдер жүргізу.

Науқастың бойын (бойөлшегішпен), салмағын (таразыға қойып), бас аумағын және кеуде аумағын (сантиметрлік лентамен) өлшеу.

Науқастарды бөлімшеге тасымалдау түрлері.

Науқастарды қабылдаған дәрігердің ұйғарымы бойынша бөлімшеге жаяу, кресло-каталкамен, каталкамен немесе зембілмен тасымалдайды.

Антропометрия өткізу.

Салмақты өлшеу.

Әзірле: медициналық таразы, дезинфекциялық ертінді.

Іс әрекеттері:

қолды жуып, қолғап киіңіз;
таразыны дайындаңыз;
пациентті таразының үстіне аяқ киімін шешіп тұрғызыңыз;
таразыдан пациенттің салмағын анықтап, арнайы журналға белгілеңіз;
таразының үстін дез. ертіндіге батырылған сүрткішпен 2 рет қайталап сүртіңіз;

2) Бойды өлшеу.

Әзірле: бой өлшегіш, дез. ертінді.

Іс әрекеттері:

қолды жуып, қолғап киіңіз;
бой өлшегішті дайындаңыз;
өзіңіз бой өлшегіштің бір жанынан тұрыңыз;
планканы пациенттің бойынан жоғары көтеріңіз;
пациентті бой өлшегіштің үстіне тік тұрғызыңыз: өкшесі, жамбасы, жауырыны планкаға тиіп тұруы керек;
көзінің қиығы мен құлақтың ұшы бір деңгейде болуы керек;
планканы пациенттің басына түсіріп, шкала бойынша бойын белгілеңіз;
пациентті бойының көрсеткішімен таныстырыңыз;
бой өлшегішті дез. ертіндіге батырылған сүрткішпен 2 рет қайталап сүртіңіз;

Артериялық қысымды өлшеу.

Әзірле: тонометр, фонендоскоп, дене қызу парағы, 70% спирт, мақта шариктері.

Іс әрекеттері:

Пациентті ыңғайлап отырғызыңыз немесе жатқызыңыз;
Пациенттің қолын жазып, алақанын жоғары қаратыңыз;
Пациенттің иығына, шынтақтан 2-3см жоғары, арасына 1 саусақ сиятындай етіп манжетті ораңыз;
Монометрдің стрелкасы «0» белгісінде болуы керек,
Саусақпен тамыр соғысын тауып, сол жерге фонендоскопты қойыңыз;
Грушаның тиегін жауып, манжетке біртіндеп тамыр соғысы жоғалғанша ауа жіберіңіз + 20-30мм сн.бағ. ауа қосыңыз;
Грушаның тиегін ақырындап ашып, манжеттегі ауаны жайлап шығарыңыз;
Монометрге қарап отырып, тамыр соғысы пайда болған санды анықтаңыз, ол систолдық жоғарғы қысым болады;
Ауаны одан әрі жайлап шығара отырып, тамыр соғысы тоқтаған санды анықтаңыз, ол диастолдық төменгі қысым болады.
Манжеттегі қалған ауаны түгелімен шығарыңыз;
5 минут өткесін қайталап өлшеңіз;
Манжетті шешіңіз;
Артериялық қысымның көрсеткіштерін белгілеңіз;
Пациентті көрсеткіштерімен таныстырыңыз;
Фонендоскоптың басын 2 рет қайталап спиртпен сүртіңіз;

Пульсті сәулелі артерияның бойынан анықтау және сипаттау.

Мақсаты: пульстің синхрондығын, жиілігін, ырғағын, толуын, қуатын және көлемін анықтау.

Көсреткіші: организмнің функционалдық жағдайына баға беру.

Әзірлеу керек: сағат, секундомер, дене қызу парағы, қалам.

Іс алгоритмі:

Пациентке іс шараны түсіндіріп, келісімін алыңыз;
Пациентті ыңғайлы отырғызыңыз немесе жатқызыңыз;
Қолдарыңыздың саусақтарын пациенттің қолының білезік буынына қойыңыз;
2,3,4 саусақтарыңызды сәулелі артерияның бойына қойып, сәуле сүйегіне басыңыз, пульсті тауып, оң және сол қолдың пульсін салыстырыңыз; Қалыпты жағдайда екі жақта бірдей болады, бұл пульстің синхрондығы..
Пульс толқындарының 1 минуттағы санын анықтау – пульстің жиілігі деп аталады. Қалыпты жағдайда пульс саны минутына 60-80 рет. Пульстің жиі соғуы тахикардия, ал сирек соғуы брадикардия деп аталады;
Әр пульс толқындарының арасындағы интервалды анықтау — пульстің ырғағы деп аталады. Бұл интервал бірдей болса пульстің ырғағы дұрыс болғаны, ал әр толқынның арасындағы интервал бірдей болмаса ырғағы дұрыс емес немесе аритмия деп аталады.
Пуьстің толуын анықтау, ол пульс толқындарын тудыратын артериялардың қанға толуымен сипатталады. Толық немесе толық емес деп бөлінеді;
Пульстің қуаты — қан тамырының соғуын тоқтату үшін жұмсалатын күш арқылы анықталады, әрі ол қан қысымымен де байланысты. Оның түрлері қатты және жұмсақ.
Пульстің көлемі — пульстің қуатымен және толуымен байланысты. Толуы мен қуаты жақсы пульсті – үлкен пульс, толуы мен қуаты нашар пульсті кіші немесе «жіп тәрізді» пульс деп атайды;
Пульсті дене қызу парағына графикалық белгілеңіз;

Тыныс алу жиілігін анықтау, сипаттамалары, тыныс алу түрлері, патологиялық дем алыстың түрлері.

Қалыпты жағдайда дені сау адамдарда тыныс алу қимылы минутына 16-20 рет, ол адамның жасына, жынысына, дене құрылысына байланысты. Дене қызуының көтерілуі, қобалжуы, дене еңбегімен айналысу тыныс алу жиілігін арттырады.

Тыныс алу жиілігін пациентке байқатпай санау керек. Осындай мақсатпен білегін алып,тамыр соғуын анықтағандай болады, ал екінші қолын пациент көкірек клеткасына қойып оның бір минуттағы қимылын санайды. Тыныс алу қалыпты, белгілі бір тереңдікте болу тиіс.

Тыныс алудың физиологиялық түрлері: кеудемен, ішпен және аралас дем алу. Әйелдерде көбіне кеудемен, ер адамдарда ішпен дем алу болады. Тыныс алудың жиілігі мен тереңдігі өзгергенде ентікпе пайда болады. Ентікпенің екі түрі бар – инспираторлық және экспираторлық. Инспираторлық ентікпе қиналып дем алумен, ал экспираторлық қиналып дем шығарумен сипатталады. Ентігудің күрделі түрі тұншығу деп аталады.

Патологиялық дем алыстың түрлері.

Тыныс алу орталығының қызметі зардап шеккен кезде тыныс алу сирейді. Ауыр жағдайларда Чейн-Стокс, Биот және Куссмауль типтес патологиялық тыныс пайда болады. Чейн-Стокс тынысы-дем алу қимылдарының арасында біртіндеп өсетін және тыныс толық тоқтап қалғанша азаятын үзілістер болады. Биот тынысы қалыпты, ырғақты тыныс алумен сипатталады, ол арасында 1 миутқа дейін созылатын ұзақ үзілістермен сипатталады. Куссмауль тынысы қалыпты сирек тыныс алу циклдерімен, шулы дем алу және дем шығаруы күшеюімен сипатталады.

Тыныс алу жиілігін, ырғағын, тереңдігін анықтау әдісі.

Мақсаты: Тыныс алуды сипаттау.

Көсреткіші: организмнің функционалдық жағдайына баға беру.

Әзірлеу керек: сағат, дене қызу парағы, қалам.

Іс алгоритмі:

Пациентке пульсті анықтаймын деп түсіндіріп, келісімін алыңыз;
Пациентті ыңғайлы отырғызыңыз немесе жатқызыңыз;
Науқастың қолын алып, пульс санағандай болыңыз;
Бос қолыңызды кеудесіне қойыңыз (егер кеудемен дем алатын болса) немесе ішіне қойыңыз (ішпен дем алатын болса).
1 минут ішіндегі дем алу санын анықтаңыз;
Тыныс алу жиілігін, ырғағын, тереңдігін анықтаңыз;
Тыныс алу жиілігін дене қызу парағына графикалық белгілеңіз;

Термометрия. Дене қызуын өлшейтін жерлер, өлшеу әдісі, термометрді дезинфекциялау.

Мақсаты: науқастың жағдайын бақылау. Емдеу сауықтыру мекемелерінде барлық науқастардың дене қызуын екі рет өлшейді: таңертең 7-9 сағат және кешке 17-19 сағат аралығында, ал кейде қажетіне қарай жиі.

Дене қызуын өлшейтін жерлер:

қолтық астында
шат аралығында (балаларда)
ауыз қуысында (тіл астында)
тік ішекте
қынапта

Қалыпты жағдайда дене температурасы 36-37 градус болады. Дене қызуы 37 градустан жоғары болса оны лихорадка (қызба) дейді.

Ескерту:

дене қызуының 1 градусқа жоғары болуы тамыр соғуын 10 рет артық соғуына әкеліп соғады;
қуыстарда өлшенген дене қызуы қолтық астындағы дене қызуынан

0,5 — 1 градусқа жоғары болады;

Дене қызуын өлшеу.

Әзірле: медициналық термометр, лоток, сүлгі, дене қызуын есепке алу журналы, дене қызу парағы, дезинфекциялық ертіндісі бар ыдыс.

Іс әрекеттері:

Термометрді алып, резервуардағы сынаптың көрсетуі 35 градус екенін анықтаңыз;
Пациентті ыңғайлап отырғызыңыз немесе жатқызыңыз;
Қолтық астында жергілікті қабыну процестері жоқ екенін тексеріңіз, себебі дене қызуының мөлшері жоғары болады;
Қолтық астын құрғақ сүлгімен сүртіңіз;
Термометрдің сынапты резервуарына тері жан-жағынан тиіп тұратындай етіп қолтық астына қойыңыз;
Әлсіз пациенттерге термометрді иығымен кеуде сүйегіне қысып ұстауына көмектесіңіз;
10 минуттан кейін термометрді алып, көрсеткішін анықтаңыз;
Көрсеткішін дене қызу журналына белгілеңіз;
Қолданылған термометрді дезинфекциялаңыз. Термометрлерді толығымен дезинфекциялық ертіндіге батырып салып қою керек, экспозиция қолданған ертіндіге байланысты.
Термометрді ағынды судың астында жуып, таза сүлгімен құрғатып, «Таза термометрлер» деген ыдысқа салып қойыңыз;

Қызба кезеңдері. Кезеңдеріне байланысты қызбаның белгілері және күту ерекшеліктері.

Дене температурасының 37 градустан жоғары болуын қызба дейміз. Қызбаның барысында үш негізгі кезең болады.

Бірінші кезең – қызудың өршуі. Бұл кезеңде қызудың пайда болуына байланысты, ағза пайда болған жылуды сыртқа көп шығармайды. Соның салдарынан адамның денесі мұздап тоңады, қалтырап дірілдейді. Мұның себебі – қан тамырларындағы жүйке талшықтары тітіркенеді де қан тамырлары тарылады. Дене қызуының жоғарлауына қарамай, тері салқындайды, жүрек жиі соғып, адамның дем алысы жиілейді, басы ауырып, мазасы болмайды.

Күту ерекшеліктері: науқастың аяғына жылытқыш қойып, өзіне ыстық шай беру, жан-жағын қымтап жылы жауып, денесіне жел тигізбеген жөн.

Екінші кезең – температураның ең жоғары көтерілуі. Бұл кезең бірнеше сағаттан бірнеше күнге созылуы мүмкін. Осы кезеңде науқастың тамырлары кеңейіп, жылу шығару жоғарлайды, тер шығару көбейеді. Бұл кезде науқас ыстықтап, көп тер бөледі, аузы құрғап, әлсіздік болады, басы ауырады. Кейбір науқастар температура 39-41 градус болғанда сандырақтап, есінен танады.

Күту шаралары: жылу шығаруды жақсарту үшін науқастың үстін қалың жаппау керек, көп сұйықтықтар (шырын, шай, минералды сулар) , тамақты 6-7 рет шағын порциялармен беру керек. Дене температурасы өте жоғары болған кезде науқаста галлюцинация болып, тұрып кетуі және жарақат алуы мүмкін, ондай жағдайда жеке пост ұйымдастыру қажет. Бұл кезеңде науқас көп терлейтіндіктен науқастың киімін, төсеін жиі ауыстырып, терісін күтуді қадағалау керек. Басы қатты ауырса басын мұзды мұйық немесе суық компресс қою қажет.

Үшінші кезең – дене қызуының төмендеу кезең. Дене температурасының төмендеуі екі түрде болады.

Кризистік – ол температураның күрт түсуі, мысалы бір сағат ішінде. Бұл қан тамыры тонусының кенет төмендеуінен болады, ол кезде артериялық қысым төмендеп, тамыр нашар соғады. Кризистік жолмен түсу науқастар үшін өте ауыр түрде өтеді: ағза әлсірейді, науқастың терісі бозарып, суық тер шығады, аяқ-қолдары суып, еріндері көгереді.

Бұл кезде науқасқа шұғыл көмек көрсету қажет:

дәрігер шақыру;
науқастың жастығын алып, аяқ жағын көтереді;
науқасты айналдыра жылытқыш салып, ыстық шай немесе кофе береді;
керек болатын дәрілерді дайындайды;
жағдайы жақсарса науқастың терісін сүртіп, іш киімдерін, төсегін аустырады;

Лизистік — дене қызуының біртіндеп түсуі. Бұл кезеңде науқастың жағдайы біртіндеп жақсарады. Науқасқа № 15 диета тағайындалып, жалпы жағдайын қадағалап отыру қажет.

Қыша қою әдісі.

Мақсаты: Қыша қағаздары пациент денесіне эфирлі қыша майымен терінің қан тамырларын тітіркендіру және кеңіту арқылы әсер етеді.

Көрсеткіші:

тыныс алу жүйесі мүшелерінің қабыну процестері;
гипертониялық криз;
жүрек аймағының ауруы (стенокардия ұстамасын басу);
остеохондроз;
бұлшық ет аурулары;

Кері көрсеткіштері:

қыша қоятын орындағы терінің жарақаты мен аурулары;
өкпеден қан кету;
қышаға терінің сезімталдығы;
дене қызуының көтерілуі;
қатерлі ісіктер;
өкпе туберкулезі;

Әзірле: қыша қағаздары, лоток, жылы су ( 40-45 градус), орамал,

салфеткалар.

Іс әрекеттері:

пациентке процедураның мақсатын түсіндіріңіз;
науқастың терісін тексеріңіз;
қыша қағазының қолдануға жарамдылығын тексеріңіз (қағаздан қыша үгілмеуі және өзіне тән ерекше иісі болуы керек);
лотокқа жылы су құйыңыз;
пациентті ыңғайлы жатқызыңыз;
қыша қағазын жылы суға малып, денеге қыша жағымен біртіндеп салыңыз;
пациенттің үстін орамалмен және көрпемен жабыңыз;
қыша қағаздарын 10-15 минуттан кейін алыңыз;
теріні жылы суға малынған салфеткамен, сонан соң құрғақ орамалмен сүрт, пациентті қайтадан жылы жауып жатқыз;

Жылытқыш қою әдісі.

Көрсеткіштері:

қабыну процестерін сіңдіру;
денені жылыту (қызбаның бірінші кезеңі);
ауырсынуды басу;

Кері көрсеткіштері:

қабынудың жедел кезеңдері және іш қуысы аурулары;
ісіктер;
қан кетулер;
терінің зақымдалуы;

Әзірле: резеңке жылытқыш, 60-70 градустағы 1,5 — 2литр су, орамал.

Іс әрекеттері:

пациентке процедураның мақсатын түсіндіріңіз;
жылытқышқа дайындаған суды құйыңыз;
жылытқыштан ауаны шығарыңыз;
жылытқышты аударып, құрғатып сүртіңіз;
орамалмен орап пациентке беріңіз;
жылытқышты су суығанша ұстауға болады;
жылытқышты алып, суын төгіңіз;
пациентті жылы жауып, ыңғайлы жатқызыңыз;
жылытқышты пайдаланып болған соң дезинфекциялық ертіндімен екі рет, араға 15 минут салып сүртіңіз;
сонан соң ағынды суда жуып, құрғатып сақтаңыз;

Мұзды мұйық қою әдісі.

Әсер ету механизмі: терең жатқан тіндер мен мүшелердің қан тамырларын тарылтады, жүйке рецепторларының сезгіштігін төмендетеді, осы себептен қан кету біртіндеп тоқтауы мүмкін, қабыну процестері бәсеңдейді, дене қызуы төмендейді, ауырсыну жеңілдейді.

Көрсеткіштері:

іш қуысының жедел қабыну процестері;
қан кетулер;
қызбаның екінші кезеңі;
денені соғып алу (алғашқы тәуліктерде)
операциядан кейінгі кезең;
Жәндіктер шаққанда;

Қарсы көрсеткіштері:

дененің сезімталдығы төмен болу; Әзірле: мұзды мұйық, орамал, мұз түйіршіктері.

Іс әрекеттері:

пациентке процедураның мақсатын түсіндіріңіз;
мұзды мұйыққа мұз түйіршіктерін жартылай салып, үстіне суық су құйыңыз;
мұзды мұйықтан ауаны шығарыңыз;
тығынын жабыңыз;
мұйықты орамалмен ораңыз;
мұйықты белгіленген орынға қойыңыз;
мұзды мұйықты 1 тәулікке дейін қоюға болады, бірақ әрбір 25-30 минут сайын 10-15 минутқа денеден алып тұрады;
мұйықтағы суды мұздың еруіне қарай төгіп, мұзбен толықтырып отырыңыз;
мұзды мұйықты пайдаланып болған соң дезинфекциялық ертіндімен екі рет, араға 15 минут салып, тазалаңыз;
сонан соң ағынды суда жуып, құрғатып сақтаңыз;

Асқазанды зондтау (фракциялық әдіспен).

Көрсеткіші: асқазанның секреторлық және қышқыл түзу қызметін зерттеу (созылмалы гастрит, асқазан мен он екі елі ішектің жарасы).

Кері көрсеткіштері:

жедел улану;
өңеш пен асқазанның шырышты қабаттарының күйігі;
асқазаннан қан кету;
жүрек ақауы;
жүректің ишемиялық ауруы;
гипертониялық аурудың 1 және 2 кезеңі;
өңештің тарылуы;

Әзірлеу керек: залалсыздандырылған жіңішке асқазан зонды, залалсыздандырылған пробиркалар (9 дана), штатив, 20 мл шприц, қысқыш, асқазан бездерін қоздыратын қоздырғыштар ( 0,1% гистамин ертіндісі немесе 0,025% пентагастрин ертіндісі), резеңке қолқаптар, клеенка алжапқыш, дезинфекциялық ертіндісі бар ыдыстар, жолдама;

Пациентті дайындау:

зерттеуден бұрын пациентке ем шараның маңыздылығын түсіндіріңіз;
таңертең ашқарында болатынын ескерту;

Іс әрекеттер:

Пациенттің бойын өлшеу;
Пациентті орындыққа отырғызып, алдына сүлгі жабыңыз;
Зондтың енгізілетін бөлігін тауып белгіле (бой ұзындығынан 100см алып таста);
Пациенттің аузын ашып, зондтың ұшын сулап, тілінің үстіне қойып, аузын жауып, мұрнымен тыныс алуын сұраңыз;
Зондты белгіленген жерге дейін енгізіңіз;
Зонд асқазанға жеткен соң 20 мл шприцті жалғаңыз;
Ашқарындағы асқазан сөлін сорып алыңыз;
Әрбір 15 минут сайын 1-ші, 2-ші, 3-ші, 4-ші үлестерді жинаңыз;
4-ші үлестен соң қоздырғыш жібер;
Келесі 1 сағат ішінде әрбір 15 минут сайын тағыда 4 үлес (6,7,8,9 үлестер) жинаңыз;
Зондты шығарып алып, дезинфекциялаңыз;
Пробиркаларды жолдамамен зертханаға жібер;

Он екі елі ішекті зондтау.

Мақсаты: Сөл алу.

Көрсеткіші: Өт қалтасы мен өт жолдарының аурулары.

Кері көрсеткіштері:

жедел холецистит;
аасқазан және он екі елі ішек жарасының асқынуы;
өңеш көк тамырларының варикозды кеңеюі;

Әзірлеу керек: басында оливасы бар залалсыздандырылған жіңішке зонд, жұмсақ жастықша, залалсыздандырылған пробиркалары (3 дана) бар штатив, 33 % магний сулфаты ертіндісі немесе 40 % глюкоза ертіндісі; жылытқыш, вазелин, қысқыш, 20 мл шприц, лоток, тапал табуретка, резеңке қолқаптар, дезинфекциялық ертіндісі бар ыдыстар, жолдама;

Пациентті дайындау:

зерттеуден бұрын пациентке ем шараның маңыздылығын түсіндіріңіз;
2-3 күн бұрын ас мәзірінен метеоризмді шақыратын тағамдарды шегеру ұсынылады;
таңертең ашқарында болатынын ескерту;

Іс алгоритмі:

Қолды жуып қолғап киіңіз;

Пациентті орындыққа отырғызып, алдына сүлгі жабыңыз;
Зондтың енгізілетін бөлігін тауып белгіле (бой ұзындығынан 100см алып таста); зондтың бойында әрбір 10см сайын белгі болады.
Пациенттің аузын ашып, зондтың ұшын сулап, тілінің үстіне қойып, аузын жауып, мұрнымен тыныс алуын сұраңыз;
Зондты белгіленген жерге дейін енгізіңіз; Зондтың бос ұшын қысқышпен қысып қойыңыз;
Науқас жүріп екі белгіге жұтады (зондтың асқазаннан шығатын кезі)
Науқасты оң қырына кушеткаға жатқыз, жамбасының астына жастықша, оң қабырға астына жылытқышты қой, осы жағдайда 30 мин аралығында 2 бөлшек жұтады. Төмен табуреткаға пробиркасы бар штативті қой, зондтың бос ұшын соған салыңыз.
Пробиркаға он екі елі ішек сөлі ағады, лайланған сары түсті, бұл А порциясы.
В порциясын, яғни өт қапшығының сөлін алу үшін науқасты шалқасынан жатқызып зонд арқылы 30 – 50 мл 33 % магний сульфаты ертіндісін жібер, 10 минутқа зондты қысқышпен қысып қойыңыз;
10 минуттан соң науқасты оң қырына бұрып, қысқышты алып, зондтың бір ұшын келесі пробиркаға салып қойыңыз, сонда қоңыр –жасыл өт қапшығы сөлі ағады.
Өт қапшығындағы өттен соң артынша өт жолдарынан өт бөліне бастайды, ол мөлдір, ашық сары түсті С порциясы — бұл бауыр сөлі.
Зондты алып, науқастың аузын шайғызыңыз.
Әр пробирканың сыртына жолдама жабыстырып зертханаға жіберіңіз.
Қолданған құралдарды дезинфекциялаңыз.

Құсып жатқан пациентке көмек көрсету.

Құу кезінде көрсетілетін көмек науқастың жағдайына байланысты.

Әзірлеу керек: шара, кленкалы алжапқыш, сүлгі, су немесе 2 % натрий гидрокарбонаты ертіндісі, резеңке баллон немесе электрлі сорғыш.

Есі бар науқасқа көмек.

Іс алгоритмі:

Пациентті тыныштандырыңыз
Науқасты отырғызып, кеудесіне клеенка жабыңыз.
Екі аяғының ортасына шара қойыңыз.
Пациенттің басын ұстаңыз.
Құсып болған соң аузын сумен немесе басқа бір ертіндімен шайып, аузын сүлгімен сүртіңіз.
Дәрігер келгенше құсықты шарада қалдырыңыз.

Әлсіз немесе ессіз жатқан науқасқа көмек.

Іс алгоритмі:

Жоғарғы тыныс жолдарына құсық қалдықтары түспеу үшін пациенттің басын бір жағына бұру керек немесе пациентті төсегінде бір жағына қаратып жатқызу керек.
Дәрігер шақыртыңыз.
Жастығын алыңыз.
Аузында протезі болса алып тастаңыз.
Мойынын және кеудесін сүлгімен жабыңыз.
Пациенттің аузына бүйрек тірізді лоток қойыңыз.
құсып болған соң аузын шайып, сүлгімен сүртіңіз.

Ескерту: Егер құсық қалдықтары аузына жиналып қалса, онда оны электрлі сорғышпен немесе резеңке баллонмен сорып алыңыз.

Асқазанды жуу.

Мақсаты: Асқазаннан жағымсыз тамақ, уландырғыш заттарды сыртқа шығару.

Көрсеткіштері:

тамақпен улану;
дәрімен, алкогольмен улану;

Кері көрсеткіштері:

асқазаннан немесе өңештен қан кету;
өңештің органикалық тарылуы;
ойық жара аурулары;
жалпы жағдайы ауыр науқастар (миокард инфарктсы, инсульт, гипертониялық криз);

Әзірлеу керек: 2 жуан асқазан зонды, зондтарды жалғастыратын шыны түтікше, 1 литрлік оймыш, 10-12 литр су, 1 литрлік ожау, 2 клеенкалы алжапқыш, шара, салфетка, дезинфекциялық ертінділері бар ыдыстар.

Іс алгоритмі:

Пациентке іс шараны түсіндіріп, келісімін алыңыз.
Қолыңды жуып, қолғап, фартук киіңіз.
Пациенттің бойын өлшеп, зондтың енгізілетін бөлігін тауып белгілеңіз (бой ұзындығынан 100 см алып таста);
Пациенттің аузын ашып, зондтың ұшын сулап, тілінің үстіне қойып, аузын жауып, мұрнымен тыныс алуын сұраңыз;
Зондты белгіленген жерге дейін енгізіңіз;
Зондтың бір ұшына оймышты жалғастырып, оймышты асқазан деңгейіне дейін төмендетіңіз;
Оймышқа су толтырып, жоғары көтеріңіз;
Оймышты пациенттің басынан жоғары көтеріп, оймыштағы судың деңгейін қадағалау керек. Су оймыштың жіңішкерген жеріне жеткенде, асқазандағы жуынды суды тез шараға төгу керек. Енгізілген су мен шыққан су бірдей мөлшерде болуына назар аудару керек.
Егер алғашқы жуынды су зерттеуге керек болса, онда оны таза, қақпағы бар ыдысқа (200 мл) жинап, жолдама жазып зертханаға жіберу керек;
Осылай асқазанды су тазарғанша бірнеше рет жуу керек.
Ақырын асқазаннан зондты шығарып алып, зондты дезинфекциялық ертіндісі бар ыдысқа салыңыз;
Пациенттің аузын шайғызып, орнына жатқызыңыз.
Барлық қолданған құралдарды дезинфекциялаңыз;

Тазалау клизмасы.

Мақсаты: Тоқ ішектің төменгі жағын емдеу және диагноз қою мақсатымен су енгізу арқылы тазалау.

Көрсеткіштері:

— Іш қату;

— Ішкі улану;

— Операциялар алдында;

— Босанар алдында;

— Ас қорыту, зәр шығару жүйесінің және кіші жамбас мүшелерін

эндоскопиялық және рентгендік тексеріске пациентті дайындағанда;

— Дәрлік клизманың алдында;

Кері көрсеткіштері:

асқазаннан немесе ішектен қан кету;
тоқ ішек пен тікішектің қатерлі ісігі;
ас қорыту жүйесі мүшелеріне операция жасалғаннан соңғы алғашқы күндер;
тік ішектің қабынуы;
жалпы жағдайы ауыр науқастар (миокард инфарктсы, инсульт, гипертониялық криз);

Әзірлеу керек: қолғап, фартук, таза Эсмарх кружкасы, клеенка, ақжайма, шара, вазелин, штатив, дәрет ыдысы, 1-1,5 литр жылы су, залалсыздандырылған ұштық, салфетка, дезинфекциялық ертінділері бар ыдыстар.

Іс алгоритмі:

Бұл манипуляцияны арнайы бөлмеде жасау қажет.

Қолыңды жуып, қолғап, фартук ки.
Эсмарх кружкасына 1,0-1,5 литр су құй (18-20 град).
Эсмарх кружкасын 1 м биіктікте штативке іл.
Эсмарх кружкасына залалсыздандырылған ұштықты жалғастыр, ұштыққа вазелин жағыңыз.
Вентильді ашып түтікшені суға толтыр (желді шығарып).
Кушеткаға клеекнка төсе, бір ұшы шараға тиіп тұрсын.
Пациентті сол қырынынан жатқыз, аяғын тізеден бүгіп ішіне қарай тартуын сұраңыз.
Сол қолмен құйрықты ашып, оң қолмен ақырындап ұштықты бірінші кіндікке қарай 3-4см, сонан соң сегізкөзге қатарластыра 8-10 см тереңдіккеайналдыра отырып енгізіңіз.
Вентильді ашып, ұштықты ұстап тұрып, суды ішекке жіберіңіз.
Вентильді жауып, ұштықты алыңыз.
Пациентке ішегінде суды 5-10 минут (мүмкіндігіне қарай) ұстауын сұраңыз.
Дәрет ыдысын беріңіз немесе унитазға пациентті отырғызыңыз.
Қолданған құралдарды дезинфекциялаңыз.

Жел шығару түтікшесін қою әдісі.

Мақсаты: жел шығару.

Көрсеткіштері:

— метеоризм;

Кері көрсеткіштері:

асқазаннан немесе ішектен қан кету;
тоқ ішек пен тікішектің қатерлі ісігі;
қан ағатын геморрой;

Әзірлеу керек: қолғап, фартук, залалсыздандырылған немесе бір рет қолданылатын жел шығаратын түтікше, клеенка, жаялық, вазелин, дәрет ыдысы, салфетка, дезинфекциялық ертінділері бар ыдыстар.

Іс алгоритмі:

Пациентке іс шараны түсіндіріп, келісімін алыңыз.
Қолыңды жуып, қолғап, фартук киіңіз.
Пациентті жекелендіріңіз немесе шымылдық қойыңыз;
Пациенттің астына клеенка және жаялық төсеңіз;
Пациентті сол қырынан жатқызып, аяғын тізеден бүгіп ішіне тартқызыңыз.
Жел шығаратын стерильді түтікшеге вазелин майын жағыңыз.
Пациенттің құйрығын сол қолмен ашып,оң қолмен жел шығаратын түтікшені айналдыра отырып 20-30см тереңдікке енгізіңіз.
Сыртқы ұшын ішіне су құйылған дәрет ыдысына салып қойыңыз.
Жел шығаратын түтікшені 1 сағаттан соң шығарып алыңыз.
Тік ішектің айналасын салфеткамен сүртіп, қажет болса вазелинмен майлаңыз;
Егер жел шықпаса, онда 2-3 сағаттан соң тәулігіне 2-3 рет қайталауға болады.
Қолданған құралдарды дезинфекциялаңыз.

Сифондық клизма қою әдісі.

Мақсаты: Тоқ ішекті нәжістен, удан, токсиннен, шырыштан бірнеше рет жуу арқылы босату, сонымен қатар ішектің түйінделуін анықтау

Көрсеткіштері:

— тазалау клизмасынан нәтиже болмаған жағдайда;

— ішекке операция жасар алдында;

— ішек түйінделуіне күмән болған жағдайда;

— ішкі улануларда;

Кері көрсеткіштері:

асқазаннан немесе ішектен қан кету;
тоқ ішек пен тікішектің қатерлі ісігі;
ас қорыту жүйесі мүшелеріне операция жасалғаннан соңғы алғашқы күндер;
тік ішектің қабынуы;
жалпы жағдайы ауыр науқастар (миокард инфарктсы, инсульт, гипертониялық криз);

Әзірлеу керек: залалсыздандырылған қолғап, сифондық клизмаға арналған жүйе (жуан асқазан зонды резеңке түтікшемен шыны түтікше арқылы жалғастырылған), лоток, вазелин, 1 литрлік оймыш, 10-12 литр су, 1 литрлік ожау, клеенка, жаялық ,салфетка, дезинфекциялық ертінділері бар ыдыстар.

Іс алгоритмі:

Пациентке іс шараны түсіндіріп, келісімін алыңыз.
Қолыңды жуып, қолғап, фартук киіңіз.
Пациенттің астына клеенка және жаялық төсе, клеенканың бір шеті салбырап шараға тиіп тұру керек;
Пациентті сол қырынан жатқызып, аяғын тізеден бүгіп ішіне тартқызыңыз.
Зондтың ұшына вазелин жақ, құйрығын сол қолымен ашып, зондтың бір ұшын ішекке 30 – 40см енгізіңіз.
Түтікшеге жалғастырылған оймышты алып, жамбас деңгейінде ұстап тұрып суға толтырыңыз;
Оймышты көтер, су оймыштың жіңішкерген жеріне жеткен кезде суды шараға төк, осылай су тазарғанша қайталаңыз;
Оймышты алып, түтікшенің бір ұшын шараға 10-20 минуттай салып қойыңыз;
Резеңке түтікшені тік ішектен шығарып алыңыз;
Қолданған құралдарды дезинфекциялаңыз.
Пациентті палатаға әкеліп, төсегіне жатқызыңыз.

Оттегін беру жолдары.

1) Оттегін мұрын катетері арқылы беру.

Мақсаты: гипоксияны азайту.

Көрсеткіштері: жүрек қан тамыр және тыныс алу жүйесі аурулары.

Әзірлеу керек: Бобров аппараты, дистилденген су немесе 96% спирт, лоток, мұрын катетері, вазелин майы, шпатель, бинт, лейкопластырь.

Іс алгоритмі:

Пациентке іс шараны түсіндіріп, келісімін алыңыз.
Қолыңды жуып, қолғап киіңіз.
Бобров аппаратын жұмысқа дайындаңыз, шыны ыдыстың 2/3

бөлігіне дистилденген су (ылғалдандыру үшін) немесе спирт

(өкпе ісінуінде көпіршікті басу үшін).

Мұрын катетерін алып, енгізілетін бөлігін тауып белгілеңіз

(құлақ ұшынан мұрынға дейін, шамамен 15см).

Катетердің ұшына вазелин майын жағып, белгіленген жерге

дейін енгізіңіз.

Пациенттің аузын ашып,тілдің түбін шпательмен басып

қарағанда катетердің бір ұшы көрініп тұру керек.

Катетердің сыртқы бөлігін бинтпен бекіту.
Катетерді Бобров аппаратына жалғап, оттегін беру жылдамдығын

қадағалау.

Пациенттің жағдайын бақылап отыру.
Катетерді алып, қолданған құралдарды дезинфекциялау.

2) Оттегін жастықша арқылы беру.

Мақсаты: ұлпалардағы оттегі мөлшерін көбейту.

Көрсеткіштері: жүрек қан тамыр және тыныс алу жүйесі аурулары, газбен

улану т.б. жедел жәрдем көрсету үшін.

Әзірлеу керек: Оттегі жастықшасы, мундштук, мәрлі салфеткалар.

Іс алгоритмі:

Пациентке іс шараны түсіндіріп, келісімін алыңыз.
Жастықшаны оттегі баллонынан оттегіне толтырыңыз: қауіпсіздік шараларын сақтай отырып, жастықшаға жалғанған түтікшені редукторға жалғап, ең алдымен түтікшенің вентильін, сосын баллонның вентильін ашып жастықшаны оттегіне толтыр, венильдерді жап.
Жастықшаның түтікшесіне мундштукты жалғастырыңыз;
Мундштукты ылғалды салфеткамен орап, науқастың аузына басып беріңіз;
Оттегін беру жылдамдығын қадағалаңыз ( минутына 4-5 л);
Жастықшаны басып, бір бұрышынан орап отырыңыз, оттегі жақсы бару үшін.
Жастықшадан мундштукты бөлектеп алып, дезинфекциялаңыз:

Жылыту компресін қою әдісі.

Мақсаты: қан тамырларын кеңейтіп, ұлпалардағы қан айналуды, зат алмасуды жақсартады және ауырсынуды азайтады.

Көрсеткіштері:

егулерден кейін болатын инфильтраттар;
бұлшық ет және буындардың қабыну процестері;
ЛОР аурулары;
денені соғып алғанда 2-ші тәулікте;

Кері көрсеткіштері:

терінің іріңді аурулары;
тері бүтіндігі бұзылғанда;
ісіктер;
дене қызуының көтерілуі;

Әзірлеу керек: 8 қабат мәрлі дәке, дәрігердің тағайындауы бойынша дәрі, компресс қағазы, мақта, бинт, лоток, қайшы.

Іс алгоритмі:

Пациентке іс шараны түсіндіріп, келісімін алыңыз.
Қолыңды жуып, қолғап киіңіз.
Компресс қойылатын дененің мөлшеріне сай 8 қабатты дәке салфетканы әзірлеп, ертіндіге батырып, керек жерге қойыңыз;
Дәке салфетканың жан-жағынан 1-2см шығып тұратындай компресс қағазын қиып алып, 8 қабат дәкенің үстінен қойыңыз;
Компресс қағазының жан-жағынан 1-2см шығып тұратындай мөлшерде мақта салыңыз;
Компресті бинтпен бекітіңіз;
Компресті 8-10 сағатқа қоюға болады;
2 сағат өткесін компрестің астына саусақты тығып дәкенің ылғалдылығын тексеріңіз, егер дәке құрғап кетсе, онда компресс дұрыс қойылмаған;
Компресті алып, теріні жылы сумен сүртіп, құрғатып, науқасты жылы жауып жатқызыңыз;

Қуықты катетрлеу.

Катетрлеу – катетерді қуыққа енгізу.

Мақсаты:

өткір зәр тоқтап қалғанда жедел жәрдем көрсету үшін;
эндоскопиялық тексерістер кезінде диагностикалық мақсатпен;
емдік мақсатпен қуықты жуу немесе дәрі енгізу үшін;
зәр шығару жүйесі және жыныс мүшелерінеоперация жасағаннан кейін.

Қарсы көрсеткіштері: зәр шығару түтігінің зақымдалуы, өткір простатит және өткір уретрит.

Катетрлердің түрлері: катетрлер бір рет және көп рет қолданылатын катетрлер деп бөлінеді. Көп рет қолданылатын ктетрлер резеңке немесе металдан жасалады, ал бір рет қолданылатын катетрлер полимерлерден жасалады. Ерлер катетрінің ұзындығы 25-30см, әйелдер катетрі 12-15см болады.

Әйел адамның қуығын катетрлеу.

Алдымен науқасты дәреттендіру керек.

Іс алгоритмі:

— Қолды жуып, қолғап киіңіз.

— Пациенттің астына клеенка төсеп, жамбасының астына зәрқабылдағыш

қойыңыз.

— Пациенттің аяғын тізесінен бүгіп, аяқ арасын ашыңыз:

— Пациенттің оң жағынан тұрыңыз.

— Сол қолға суы бар құмыраны, оң қолға мәрлі салфеткамен корнцангті

алыңыз.

Үстінен суды құйып тұрып, жыныс мүшелерін жоғарыдан төмен қарай жуыңыз, салфеткаларды ауыстырып отырыңыз.
Жыныс мүшелерін құрғатыңыз.

Қуықты катетрлеу.

Әзірлеу керек:

халат, алжапқыш, қалпақ, маска, қолғап;
залалсыздандырылған немесе бір рет қолданылатын катетер,салфетка;
залалсыздандырылған лоток, пинцет;
фурациллин ертіндісі 1: 5000;
клеенка, ақжайма;
қолданылған материалдар үшін ыдыстар;
дезинфекциялық ертінділері бар ыдыстар;

Іс алгоритмі:

қолды жуып, залалсыздандырылған қолғап киіңіз;
сол қолмен жыныс еріндерін ашып, оң қолмен пинцет арқылы

фурациллинге батырылған мақта салфеткаларын алыңыз;

зәр шығару каналының ұшын тазалаңыз;
мақта салфетканы ауыстырып, фурациллинге батырып, зәр шығару каналының ұшына қоя тұрыңыз;
пинцетпен катетрді ұшынан 4-6см қашықтықта қалам ұстағандай етіп оң қолға алып, саусақтармен ұстаңыз.
Катетрдің бос ұшын алақанды айналдырып, 4 және 5 саусақтармен қысып ұстаңыз;
Катетрдің ұшына залалсыздандырылған вазелин майын құйыңыз;
Сол қолмен жыныс еріндерін ашып, оң қолмен катетрді 4-6см тереңдікке зәр шыққанша енгізіңіз;
Катетрдің бос ұшын зәр жинайтын ыдысқа салыңыз;
Зәр ағып болған соң сол қолдың қырымен қуықтың түбінен басып тұрып катетрді алыңыз;
Қолданған құралдарды дезинфекциялық ертіндісі бар ыдысқа салыңыз;
Қолыңызды жуып, құрғатыңыз;
Науқасты төсегіне ыңғайластырып жатқызыңыз;

Ер адамның қуығын катетрлеу.

Алдымен науқасты дәреттендіру керек.

Іс алгоритмі:

— Қолды жуып, қолғап киіңіз.

— Пациенттің астына клеенка төсеп, жамбасының астына зәрқабылдағыш

қойыңыз.

— Пациенттің аяғын тізесінен бүгіп, аяқ арасын ашыңыз;

— Пациенттің оң жағынан тұрыңыз.

— Сол қолға залалсыздандырылған мәрлі салфетканы алып жыныс

мүшесінің ұшын ораңыз,

Сол қолдың 3 және 4 саусақтарымен жыныс мүшесін ұстаңыз, 1 және 2 саусақтармен зәр шығару түтігінің сыртқы ұшын ашыңыз;
Пинцетпен фурациллинге батырылған мақта тампондарын ауыстыра отырып, жыныс мүшесін және сыртқы ұшын тазалаңыз;
зәр шығару түтігінің сыртқы ұшына залалсыздандырылған вазелин майын құйыңыз;
Қолғапты ауыстырыңыз, катетерлеуге керекті құралдарды әзірлеңіз;

Қуықты катетрлеу.

Әзірлеу керек:

халат, алжапқыш, қалпақ, маска, қолғап;
залалсыздандырылған немесе бір рет қолданылатын катетр,салфетка;
залалсыздандырылған лоток, пинцет;
фурациллин ертіндісі 1: 5000, клеенка, ақжайма;
қолданылған материалдар үшін ыдыстар;
дезинфекциялық ертінділері бар ыдыстар;

Іс алгоритмі:

Залалсыздандырылған пинцетпен катетрді ұшынан 5-7 см қашықтықта қалам ұстағандай етіп оң қолға алып,саусақтармен қысып ұстаңыз.
Катетрдің бос ұшын алақанды айналдырып, 4 және 5 саусақтармен қысып ұстаңыз;
Катетрдің ұшына залалсыздандырылған вазелин майын құйыңыз;
Сол қолдың 1 және 2 саусақтарымен жыныс мүшесін ұстап тұрып, оң қолмен катетрді 3-5см тереңдікке енгізіңіз;
Пинцетпен катетерді тағыда 3-5см қашықтықта алып, ақырын зәр шығару каналына 19-20см тереңдікке кіргізіңіз;
Катетрдің бос ұшын зәр жинайтын ыдысқа салыңыз;
Зәр ағып болған соң сол қолдың қырымен қуықтың түбінен басып тұрып катетрді алыңыз;
Қолданған құралдарды дезинфекциялық ертіндісі бар ыдысқа салыңыз;
Қолыңызды жуып, құрғатыңыз;
Науқасты төсегіне ыңғайластырып жатқызыңыз;

Дәрілерді сырттай қолдану.

Сырттай қолданған дәрілер жергілікті әсер етеді, тері және шырышты қабаттар арқылы сіңеді.

Теріге мазь, эмульсия, ұнтақ, тұндырмаларды қолданады. Дәріні теріге жаққанда тері таза болуы керек, алдымен қолды жуу керек. Мазьді тері ауруларында қолданады, оны теріге жағып 30-40 минут бойы сіңдіреді немесе мазьді салфеткаға жағып денеге жабыстырады, сыртынан арнайы қағаз, мақта салып компресс жасйды. Ысқылау – дәріні жылы күйінде алақанға құйып теріге ысқылайды, тері құрғағанша және қызарғанша.

Көздің шырышты қабатына тамшы және мазь, мұрынға ұнтақ, тамшы, мазьдерді қолданады. Шырышты қабаттар арқылы дәрілер өте тез сіңеді.

Құлаққа дәрілерді пипетка арқылы тамызады, майлы ертінділерді алдымен қыздырады.

Тері астына егу әдісі.

Мақсаты: Дәрілік заттарды емдік мақсатпен енгізу.

Тері астына егетін жерлер:

— иықтың сыртқы беті

— жауырын астына

— санның алдыңғы сыртқы бетіне

— іштің сыртқы бетіне

Әзірле: Бір рет қолданылатын 1-2 мл шприц, лоток, 70% этил спирті, мақта

түйіршіктері, дәрілер, қолғап.

Іс алгоритмі:

қолыңызды жұмысқа дайындап, қолғап киіңіз, асептика ережелерін сақтап, крафт- пакеттен шприцті құрастырыңыз;
дәрігердің тағайындауы бойынша дәріні алып, дәрінің атын, мөлшерін, енгізу жолын, сақтау мерзімін оқыңыз;
ампуланың мойынын спиртке батырылған мақтамен сүртіп, кескішпен кесіп,сол мақтамен сындырыңыз;
дәріні шприцке сорып алып, шприцтен ауаны шығарыңыз;
егетін жерді дайындап, қолмен басып қараңыз;
спиртке батырылған екі мақта түйіршігін алып, біреуімен кең аумақты, екіншісімен егетін жерді сүртіңіз;
сол қолыңыздың 1 және 2 саусағымен егетін жердің терісін үш бұрышты қабат қылып жыйыстырыңыз;
оң қолыңызға шприцті алып, 2 саусағыңызбен иненің канюлясынан ұстап, басқа саусақтарды шприцтің цилиндріне қойыңыз,
шприцтің инесінің 2/3 бөлігін 45 градустық бұрышта тері қабатына кіргізіңіз;
сол қолдың саусақтарын босатып алып, поршенді басып, ақырын дәріні енгізіңіз;
еккен жеріңізге 3-ші мақта түйіршігін басып, инені алып шығыңыз;

Болуы мүмкін асқынулар:

инфильтрат;
абсцесс;
дәріні қателесіп беру;
аллергиялық реакция;
СПИД-ті жұқтыру;
Вирустық гепатитті жұқтыру;

Тері ішіне егу әдісі.

Мақсаты: Диагностикалық (ауруға қарсы имунитеттің болуы немесе бомауын анықтау), дәрілік заттарға жоғары сезімталдықты анықтау, аурудың алдын алу мақсатымен прививкалар жасау;

Тері астыа егетін жерлер: білектің ішкі беті, ортаңғы үштен бір бөлігі;

Әзірле: Бір рет қолданылатын 1 мл немесе туберкулиндік шприц, лоток, 70% этил спирті, мақта түйіршіктері, дәрілер, қолғап.

Іс алгоритмі:

қолыңызды жұмысқа дайындап, қолғап киіңіз, асептика ережелерін сақтап, крафт- пакеттен шприцті құрастырыңыз;
дәрігердің тағайындауы бойынша дәріні алып, дәрінің атын, мөлшерін, енгізу жолын, сақтау мерзімін оқыңыз;
ампуланың мойынын спиртке батырылған мақтамен сүртіп, кескішпен кесіп, сол мақтамен сындырыңыз;
дәріні шприцке сорып алып, шприцтен ауаны шығарыңыз;
егетін жерді дайындап, қолмен басып қараңыз;
спиртке батырылған екі мақта түйіршігін алып, біреуімен кең аумақты, екіншісімен егетін жерді сүртіңіз;
әзірлеген шприцтің инесінің қиығын үстіне қаратып ұстаңыз;
сол қолыңызбен егетін жердің терісін тартыңыз;
оң қолмен инені теріге қатарластыра ұстап, ұшын терінің ішіне енгізіңіз (иненің ұшы тері астынан көрініп тұру керек);
сол қолдың саусақтарын босатып алып, поршенді басып, ақырын дәріні енгізіңіз;
еккен жерде кішкене (лимон тәрізді) түйін пайда болады;
еккен жеріңізден төмен 3-ші мақта түйіршігін басып, инені алып шығыңыз;

Бұлшық етке егу әдісі.

Мақсаты: Дәрілік заттарды емдік мақсатпен енгізу.

Бұлшық етке егетін жерлер:

жамбастың жоғарғы сыртқы төрттен бір бөлігі;
санның ортаңғы сыртқы бөлігі;

Әзірле: Бір рет қолданылатын 5-10 мл шприц, лоток, 70% этил спирті, мақта

түйіршіктері, дәрілер, қолғап.

Іс алгоритмі:

қолыңызды жұмысқа дайындап, қолғап киіңіз, асептика ережелерін сақтап, крафт- пакеттен шприцті құрастырыңыз;
дәрігердің тағайындауы бойынша дәріні алып, дәрінің атын, мөлшерін, енгізу жолын, сақтау мерзімін оқыңыз;
ампуланың мойынын спиртке батырылған мақтамен сүртіп, кескішпен кесіп, сол мақтамен сындырыңыз;
дәріні шприцке сорып алып, шприцтен ауаны шығарыңыз;
егетін жерді дайындап, қолмен басып қараңыз;
спиртке батырылған екі мақта түйіршігін алып, біреуімен кең аумақты, екіншісімен егетін жерді сүртіңіз;
шприцті оң қолыңызға алыңыз, 4 және 5 саусақтарыңызды иненің канюлясына қойып, қалған саусақтармен шприцтің цилиндрінен ұстаңыз;
сол қолыңызбен егілетін жерді тартыңыз;
шприцті теріге перпендикулярлы бағытта ұстап (90 градус), тез ырғақпен инені бұлшық етке кіргізіңіз, түбінен 0,5-1 см алып қалыңыз;
сол қолдың саусақтарын босатып, ақырын дәріні енгізіңіз;
еккен жеріңізге 3-ші мақта түйіршігін басып, инені алып шығыңыз, сол мақта түйіршігімен егілген жерді сәл уқалап жеріңіз;

Болуы мүмкін асқынулар:

инфильтрат;
абсцесс;
дәріні қателесіп беру;
ине сыну;
майлы эмболия;
аллергиялық реакция;
СПИД-ті жұқтыру;
Вирустық гепатитті жұқтыру;

Көк тамырға егу әдісі.

Мақсаты: Дәрілік заттарды емдік мақсатпен енгізу.

Көк тамырға егетін жерлер:

шынтақ иіні, білек, қол ұшының беткі көк тамыры;
табанның беткі көк тамыры;

— бассүйек күмбезінің беткі көк тамыры;

Әзірле: Бір рет қолданылатын 10-20 мл шприц, лоток, 70% этил спирті, мақта

түйіршіктері, дәрілер, қолғап, бұрама, клеенкалы жастықша.

Іс алгоритмі:

қолыңызды жұмысқа дайындап, қолғап киіңіз, асептика ережелерін сақтап, крафт- пакеттен шприцті құрастырыңыз;
дәрігердің тағайындауы бойынша дәріні алып, дәрінің атын, мөлшерін, енгізу жолын, сақтау мерзімін оқыңыз;
ампуланың мойынын спиртке батырылған мақтамен сүртіп, кескішпен кесіп, сол мақтамен сындырыңыз;
дәріні шприцке сорып алып, шприцтен ауаны шығарыңыз;
пациентті отырғызыңыз немесе жатқызыңыз;
егетін жерді дайындап, қолмен басып қараңыз;
шынтақ иінінің астына клеенкалы жастықша қойыңыз;
иықтың 2/3 орта бөлігіне бұрама салыңыз;
пациентке қолыңызды ашып-жұмып жұмыс істеуін сұраңыз, содан соң жұдырығын қысып ұстауын сұраңыз;
спиртке батырылған екі мақта түйіршігін алып, біреуімен кең аумақты, екіншісімен егетін жерді сүртіңіз;
шприцті оң қолыңызға алыңыз, 2 саусағыңызды иненің канюлясына қойып, қалған саусақтармен шприцтің цилиндрінен ұстаңыз;
сол қолыңыздың бір саусағымен көк тамырды бекітіңіз;
шприцті теріге параллель бағытта ұстап, иненің 1/3 бөлігін көк тамырға кіргізіңіз;
сол қолдың саусақтарын босатып, поршенді өзіңізге тартып, қан бар ма екенін тексеріңіз;
бұраманы босатып, ақырын дәріні енгізіңіз;
еккен жеріңізге 3-ші мақта түйіршігін басып, инені алып шығыңыз;
пациенттің қолын шынтақ иінінде қысып ұстауын сұраңыз;

Болуы мүмкін асқынулар:

дәріні қателесіп беру;
гематома (қанды ісік);
ауа эмболиясы;
көк тамырдың қабынуы;
аллергиялық реакция;
СПИД-ті жұқтыру;
Вирустық гепатитті жұқтыру;

Көк тамырдан қан алу әдісі.

Мақсаты: Көк тамырдан қанды биохимиялық зерттеуге алу.

Әзірле: Бір рет қолданылатын 10-20 мл шприц, лоток, 70% этил спирті, мақта

түйіршіктері, пробиркалар, қолғап, бұрама, клеенкалы жастықша,

жолдамалар.

Іс алгоритмі:

қолыңызды жұмысқа дайындап, қолғап киіңіз, асептика ережелерін сақтап, крафт- пакеттен шприцті құрастырыңыз;
пациентті отырғызыңыз немесе жатқызыңыз;
тесетін жерді дайындап, қолмен басып қараңыз;
шынтақ иінінің астына клеенкалы жастықша қойыңыз;
иықтың 2/3 орта бөлігіне бұрама салыңыз;
пациентке қолыңызды ашып-жұмып жұмыс істеуін сұраңыз, содан соң жұдырығын қысып ұстауын сұраңыз;
спиртке батырылған екі мақта түйіршігін алып, біреуімен кең аумақты, екіншісімен тесетін жерді сүртіңіз;
шприцті оң қолыңызға алыңыз, 2 саусағыңызды иненің канюлясына қойып, қалған саусақтармен шприцтің цилиндрінен ұстаңыз;
сол қолыңыздың бір саусағымен көк тамырды бекітіңіз;
шприцті теріге параллель бағытта ұстап, иненің 1/3 бөлігін көк тамырға кіргізіңіз;
сол қолдың саусақтарын босатып, поршенді өзіңізге тартып, қан бар ма екенін тексеріңіз;
көк тамырға түссеңіз шприцке 5-10 мл қан сорып алыңыз;
бұраманы босатыңыз;
тескен жеріңізге 3-ші мақта түйіршігін басып, инені алып шығыңыз;
пациенттің қолын шынтақ иінінде қысып ұстауын сұраңыз;

Көк тамырға тамшылатып дәрі жіберу әдісі, бір рет қолданылатын жүйені құрастыру.

Мақсаты: Дәрілік заттарды емдік мақсатпен көк тамырға ақырын,

тамшылатып енгізу.

Көрсеткіштері: қан шеңберлеріндегі қанның мөлшерін толықтыру, сулы-электролитті балансты қалпына келтіру, интоксикацияны азайту, парентералды тамақтандыру.

Әзірле: Бір рет қолданылатын жүйе, штатив, лоток, 70% этил спирті, мақта

түйіршіктері, дәрілер, қолғап, бұрама, клеенкалы жастықша,

лейкопластырь.

Бір рет қолданылатын жүйені құрастыру іс алгоритмі:

қолыңызды жұмысқа дайындап, қолғап киіңіз;
бір рет қолданылатын жүйені алып, герметикалығын және қолдану мерзімін тексеріңіз;
дәрігердің тағайындауы бойынша дәріні алып, дәрінің атын, мөлшерін, енгізу жолын, сақтау мерзімін оқыңыз;
флаконның металл қақпағын пинцетпен ашып, резеңке тығынын спиртке батырылған мақтамен 2 рет сүртіңіз;
крафт-пакеттегі жүйені алып, оның ұзын түтікшесінде орналасқан қысқышын жабыңыз;
ұшында инесі бар қысқа ауа шығаратын түтікті алып, оны флаконның резеңке тығынын тесіп кіргізіңіз;
флаконның түбін жоғары көтеріп, сол қолмен тамызғыштың бос жағын ұстап, флаконды штативке бекітіңіз;
тамызғыштың сүзгісін көлденеңінен ұстап, қысқышты ақырын ашып, ауаны шығара отырып, сүзгіні жартылай және түтікті сұйықпен толтырыңыз;
тамызғышты тігінен ұстап, түтіктің төменгі жағындағы ауаны шығару үшін, егу жасайтын инеден ауасы бар сұйықты шығарыңыз;
ұзын түтіктегі ауа көпіршігінің жоқ екенін тексеріп, жүйе сұйыққа толғаннан кейін, қысқышты және иненің қалпағын жауып штативке іліп қойыңыз;

Көк тамырға тамшылатып дәрі енгізу іс алгоритмі:

пациентті жайлы жатқызыңыз;
егетін жерді дайындап, қолмен басып қараңыз;
шынтақ иінінің астына клеенкалы жастықша қойыңыз;
иықтың 2/3 орта бөлігіне бұрама салыңыз;
пациентке қолыңызды ашып-жұмып жұмыс істеуін сұраңыз, содан соң жұдырығын қысып ұстауын сұраңыз;
спиртке батырылған екі мақта түйіршігін алып, біреуімен кең аумақты, екіншісімен егетін жерді сүртіңіз;
жүйеге жалғасқан иненің қалпағын алып, ауасын шығарыңыз;
инені қиығын үстіне қаратып, оң қолыңызға алыңыз,
сол қолыңыздың бір саусағымен көк тамырды бекітіңіз;
инені теріге параллель бағытта ұстап, иненің 1/3 бөлігін көк тамырға кіргізіңіз;
инеден қан көрінгенде, пациенттің жұдырығын ашыңыз, резеңке бұрауды шешіңіз, оған әзірлеген жүйені жалғаңыз;
инені үстінен лейкопластырмен бекітіңіз;
тамшының ағу жылдамдығын дәрігердің тағайындауы бойынша бұрамалы қысқышпен реттеңіз;
пациенттің жағдайын бақылап отырыңыз;
процедура аяқталғасын, ине тұрған жерге 3-ші мақта түйіршігін басып, инені алып шығыңыз;
пациенттің қолын шынтақ иінінде қысып ұстауын сұраңыз;

Емхана және ауруханалардың әр түрлі бөлімдерінде емдеу-қорғау тәртібін жүргізу ерекшеліктері

Admin

24.01.2021

Емхана және ауруханалардың әр түрлі бөлімдерінде емдеу-қорғау тәртібін жүргізу ерекшеліктері

Жоспары :

Емхана туралы түсінік
Аурухана туралы тұсінік
Емхананың әр түрлі бөлімдеріндегі емдеу-қорғау тәртібі.

Қабылдау бөлімі
Терапевтік бөлімі
Хирургиялық бөлім
Гинекологиялық бөлім
Босану бөлімі
Реанимациялық бөлім
Физиотерапевтік бөлім

1.Емхана туралы түсінік

Емхана- біріккен ауруханалар құрамына кіретін емдеу профилактикалық мекеме. Емханада барлық диагностикалық кабинеттер бар, олар қазіргі құрал-жабдықтармен және ең жаңа аппаратуралармен жарақтанған, мұның өзі сырқатты білікті медициналық жәрдеммен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Емханада дәрігерлерді барлық мамандық бойынша қабылдайды, лабораториялық, рентгендік және басқа түрлі тексерулер жасайды. Емханаға келе алмайтын сырқаттар дәрігерді үйге шақырып, одан білікті көмек пен консультация алады, ал қажет деп тапса оларды ауруханаға жатқызады. Әр бір емханада процедуралық кабинет бар, онда иньекция жасайды. Көптеген емханаларда тәулік бойы істейтін шұғыл жәрдем пункттері бар.

2.Аурухана туралы түсінік

Ауруханалар төсек тартып жатқан сырқаттарға арналған емдеу профилактикалық мекеме. Оның негізгі құрамдас бөліктері қабылдау, емдеу бөлімдері. Аурухананың мейірбекелері емдеу және диогностикалық манипуляциялар мен процедуралар атқарады: венаға дәрі құю, қан мен қанның алмастырушысын құю, жота жұлынынан пункция алуға, биохимиялық анализге қан алуға аспаптар дайындау.

3.Емхананың әр түрлі бөлімдеріндегі емдеу-қорғау тәртібі.

Қабылдау бөлмесі

Бөлім аурухананың кіре берісінде орналасады.Бұл тез және сапалы диагностикалық тексеру

жүргізуге және емделушілердіңмамандардан кеңес алу үшінмүмкіндік береді.

Емделушілерді ауруханаға жатқызу жұмыс күндері жоспарлы ретте жүргізіледі.

Жедел түрде ауруханағажатқызу хирургиялық,гинекологиялық жәненеврологиялық науқастар,гинекологиялық науқастарға жүргізіледі.

Терапевтік бөлім

Бөлімде төмендегі: ем және диагностика жұмыстары жүргізіледі: Жүйке жүйесі және ми тамырларының диагностикасы үшін ауруханада нейрофизиологиялық кабинет болады. Компьютерлендірілген қондырғылар ЭЭГ қояншық ауруын, ЭХО-Энцефалограф, бас сүйек ішіндегі гипертензияны анықтау үшін және тағы да басқа, ультрадыбыстық доплерография, ми тамырларының диагностикасы үшін сымсыз ЭЭГ қондырғысы болады.
ОЖЖ аурулары диагностикасы үшін, іш қуысы мүшелерінің, сүйек және бұлшық ет жүйесі аурулары диагностикасы үшін – МЖТ (магнитті-жаңғырық томографы) қондырғылары болды.

Хирургиялық бөлім

Бөлім жедел және жоспарлы көмек көрсету үшін арналған.
Бөлімде жалпыхирургиялық, урологиялық және оториноларингологиялық орындар жұмыс жасайды. Урологиялық операция кезінде кеспей, қансыз әдіспен операциялар жүргізіледі. Науқастарға операциядан кейінгі жарықтарға синтетикалық эндопротез қйылады. Лапароскопиялық операция жасалады.

Гинекологиялық бөлім

Жатыр ішіндегі ауруды анықтау үшін гистероскоп әдісі кеңінен қолданылады. Бұл қазіргі замандағы жатыр ішін, эндометриоз процестерін, бедеулік, жатыр мойынындағы қатерлі ісіктердің болуына күдік және денедегі бөгде денелерді алу кезінде, диагностикалық ем жүргізудің ең жақсы әдісінің бірі. Бөлімде лапароскопиялық емдеу әдісі кеңінен қолданылады.

Босану бөлмесі

Мұнда жаңа туған нәрестелер үшін инкубатор, ашық реанимациялық орын және басқа, нәрестелерге алғашқы көмек көрсетуге араналған құрал-жабдықтар бар. Физиологиялық босануға толықтай тексеруден өткен, босану уақытынан бірнеше апта бұрын тіркелген жүкті әйелдер қабылданады.

Қалаулары бойынша, әкесі немесе әжесі нәрестенің дүниеге келу кезінде қатыса алады.

Физиотерапиялық бөлім

Гальванизация және электрофорез төмендегі ауруларға кең қолданылады:

перифериялық жүйке жүйесінің ауруларын емдеу (пликсидтар, радикулиттар, невралгиндер)

ОЖЖ аурулары және жарақаттары (бас миы және жұлын қан айналысы бұзылыстарында)

вегетативтік дистония

ас қорыту мүшелерінің ауруы (созылмалы колиттер, гастриттер, холециститтер, өт шығару жолдары дисенезиясы, ас қазан және он екі елі ішек жараларында)

гипертоникалық және гипотониқалық аурулар

тіс аурулар

созылмалы артиттер

миозиттер

Диадинамотерапия қан айналымың күшейтуге, ұлпалардың трофикасын жақсартуға, зат алмасу процесстерінің күшеюіне пайдаланылады.

қабыну аурулары (іріңдік процесстер, абсцесстер, фурункулдар, карбункулдар)

Кешенді массаж жиынтығы

Нүктелік массажға, жалпы релаксация, остеохондроздарда бұлшық еттің спазмасының азайтуға, целлюлит, семіру, пневмонияда, демікпеде, гайморит және фронтит, тірек-қимыл аппараттарының жарақаттарында, ауруларында қолданылады.

Құрылғының әсерімен остеохондроздың әр түрлі ауру симптомындарын, омыртқаның жарақаттан кейінгі өзгерістері, жүйке жүйесінің симптоматикалық созылмалы жағдайларында, бронх ауруына, бөксе буындарының, гипертониқалық ауруларға, сколиоз емдеуге қолданылады.

Емдеу нәтижесі

ішек тастарын жібіту және шығару
патогенді бактерияларды және токсиндерді шығару
ішектегі Ph балансын тұрақтандыру
иммундық жүйені стимуляциялау
микрофлордың жұмыс жасау үшін жағдай туғызу
тоқ ішектің перистальтикасын қалпына келтір э

Гидромассаж ваннасы у.

Жүректі жақсы жұмыс жақсартуға, қан айналысын жақсартуға, жүйке жүйесінің қызметін қалпына келтіруге өте пайдалы.
Гидромассаж ваннасына: ағзада шаршауды басатын, бұлшық еттегі ауырсынуды басатын (тұздарды, минералды суларды, дәрілік заттарды) қосуға болады.

Қосымша сұрақтар

Емхана дегеніміз не?
Аурухана дегеніміз не?
Емхананың емдеу бөлімдерін ата
Қабылдау бөлімі туралы не білесіз?
Терапевтік бөлімі науқастарға қандай қызмет көрсетеді?
Хирургиялық бөлім дегеніміз қандай бөлім?
Гинекологиялық бөлім кімдерге қандай қызмет көрсетеді?
Босану бөлімі туралы не білесіз?
Реанимациялық бөлім қандай бөлім?
Физиотерапевтік бөлім науқастарға қандай қызмет атқарады?
Кешенді массаж туралы не білесің ?
Кешенді массаж дың емдеу нәтижесі қандай?
Гидромассаж ваннасы дегеніміз қандай бөлім?

Рактан да жаман

Admin

23.01.2021

Төртінші тарау

Баратын жер жоқ

Рактан да жаман

Жиырма үш жасыңызда рак ауруымен ауыратыныңызды және ақырында өлетініңізді білгеннен артық қорқыныш болмас. Бірақ аурудың аты ЖҚТБ (СПИД, ЖИТС) болса, бұл одан да зор болмақ.

Сіз өзіңізді соңғы бірнеше апта бойы әлсіз сезініп әрі әбден мазаңыз кеткен соң дәрігерге көріндіңіз делік. Дәрігер сізді бір не екі анализ жасайтын клиникаға жібереді. Сіз не болып жатқанын түсініп үлгерместен, дереу сізді палатаға апарады. Сізден тағы бірнеше тест алады. Және сізге айналадағылардың бәрі әрлі-берлі жүгіріп, абыржығандай болып көрінеді.

Содан соң дәрігер сіздің қатты науқас екеніңізді әрі келесі күні сізге күрделі операция жасалынатынын айтады. Ол сіздің ауруханада жоқ дегенде бір апта жататындығыңызды хабарлайды. Екі күннен кейін сізді қарау үшін тағы бір дәрігер келеді. Ол сіздегі рак ауруының өте сирек кездесетін түрі екендігін айтады. Ауру асқынған және болашағы тым бұлыңғыр.

Бірден өміріңіздің шырқы кетіп, болашаққа артқан үмітіңіз өшіп, арманыңыз ойран болады. Бұлай болуы мүмкін емес. Бұл тіпті сіздің миыңызға да қонбайды: сіздің оқимын, жұмыс істеймін, отбасын құрамын, балалы-шағалы боламын, қартайғанша өмір сүремін деген барлық жоспарыңыз қас қағым сәтте күлпарша болады.

Сіздің ата-анаңыздың уайым мен қайғыдан есі шығады. Балалары ата-аналарынан бұрын өлетін бұл неткен заман? Дүниенің бәрі аяғынан кері кеткендей сезіледі.

Өзін-өзі өлтірмек болу сезімі

Бірақ ЖҚТБ осының бәрінен де жаман болуы ықтимал. Кейде мен мектеп оқушыларынан: Сіз қан өткізіп, бірнеше күннен кейін қайтадан анализ тапсыруға шақыру хат келсе, содан ауруханаға келгенде бір адам сіздің қаныңыздың құрамынан АҚТҚ (ВИЧ, АИТВ) табылғанын айтатын болса, не істер едіңіз деп сұраймын.

Көпшілігі өзіме-өзім қол жұмсар едім дейді. Олар үшін ауруды басқалардан қалай жұқтырғанын сұрайды деген ойдың өзі жиіркенішті. Әкесіне оны қалай айтпақ? Олар өздерінің есірткі қолданғанын немесе жыныстық қатынаста тек бір ғана әйелмен болмағанын айта алар ма еді? Я болмаса, олар бірнеше еркекпен жақындасқан гей екендерін мойындар ма еді?

Көптеген адамдар өзіне-өзі қол жұмсауды мақсат тұтады, ал кейбіреулер ЖҚТБ-ның бастапқы сатыда екенін біле сала расымен-ақ өзін-өзі өлтіреді. Міне, сондықтан да өзінің диагнозы жайлы жаңа білген адамдарға аса мықты қолғабыс пен күтім қажет. Бір досым таңертеңгісін оянғанда бір пациентінің өз машинасын бақшаның ар жағына сөндірмей қойып, өзін соның иісінен әдейі уланып өлгенін білді. Бірнеше сағат бұрын ғана ол дәрігерлердің талабына қарамастан, аурухананың ЖҚТБ бөлімінен кетіп қалған. Ол өзінің ЖҚТБ-мен ауыратынын еш қабылдай алмай, өзін-өзі өлтірді.

Оны үйден қуып шығыңыз

Бірде біздің үйге бір ерлі-зайыптылардың келгені есімде. Әдеттегідей әңгіме барысында ЖҚТБ туралы сөз қозғадық. Содан сөзіміз гомосексуалдық және өсіп-жетілу барысында әртүрлі адамдардың даму жолдары туралы жалғасты. Мені сондағы үрейімді ұшырған нәрсе әлгі әйелдің еш шімірікпестен айтқан сөзі болды. Ол өзінің бес жасар ұлының гомосексуалдарға тән қылық танытса, оның пәктігі сақталғанына қарамастан оны үйден қуып шығатынын және ешқашан көрмейтінін айтқаны еді. ЖҚТБ-ға шалдыққандардың көпшілігі өздерінің ауруларын амалсыздан мойындайтыны таңғаларлық нәрсе емес. Адамдардың көзқарасы бойынша егер сіз ЖҚТБ-ға шалдыққаныңызды мойындамасаңыз, адамгершіліктен жұрдай болған азғындардың қатарына қосылғандығыңыз. Алайда біз байқағандай бұл шындыққа еш жанаспайды.

Шын мәнінде Африканың кейбір елдеріндегі АҚТҚ жұқтырған әйелдердің көпшілігі некеге дейін пәктігі мен адалдығын сақтағанымен ақырында ауруға душар болған. Өйткені олардың күйеулері дәл өздеріндей болмаған.

Сүйегін әкету

Бірде мен ЖҚТБ науқастарына қарасты бөлімге кіріп барғанымда, жападан жалғыз өлімнен бойын қорқыныш билеген жас жігітті көріп жаным түршікті. Мен одан отбасының қайда екенін сұрадым. Ол оларға не жағдайға ұшырағанын айтуға аузы бармайтынын және оларға бұл хабарды басқа біреудің жеткізгенін қаламайтынын айтты. Оның өмірі көз ілестірмей өте берді. Мүмкін, ұлым аман-есен деп ойлап жүрген анасына баласының сүйегін әкетуін хабарлауға ертең-ақ тура келетін шығар.

Ол мұнда келгенде ұлын танымайтын да шығар. Бұдан 7 ай бұрынғы қалпынан ұлының адам танымастай қу сүйегі ғана қалған. Жақ сүйегі шығып, беті бөртіп кеткен. Денесін ұзақ уақыт аурумен күресіп салынған инелерден қалған тыртықтардың орны басқан. Ол анасының жанына ауыр тимес үшін өзінің өлім туралы куәлігінде оны «өкпе қабынуынан» қайтыс болды деп жазуын өтінді. Егер анасы шындықты білген болса, оны басқаларға ағынан жарылып айта алар ма еді?

Алдын ала қалыптасқан қате түсініктер

Кейбірде ашу-ыза ұшқыны науқасқа күтім көрсететін адамдарға барып тиеді. Менің бір досымның әкесі оған бұдан былай оның отбасы мүшесі болмайтындығын айтқан. Досымның ең «ауыр қылмысы» бірнеше жыл бұрын ауру жұқтырып, ЖҚТБ-ға шалдыққан адамды сүйетіндігі еді. Көп айлар бойы ол науқасқа күтім көрсетеді. Ол қайтыс болғаннан кейін соңғы істеген «қылмысы» ЖҚТБ-ға шалдыққан науқастарға күтім көрсетуді жалғастыруға шешім қабылдауы еді.

Лондондағы АСЕТ-те қызмет ететін медбике күні бойы қауырт жұмыстан қатты шаршайды. Кешкісін жұбайымен төсекте жатқан ол ЖҚТБ-мен ауыратын бір адам туралы, оның қаншалықты ауыр халде екенін әрі үйінде жалғыз сезінетіндіктен, оның қасында біраз уақыт болып, ақыл-кеңес бергенін айта бастайды. Сол-ақ екен күйеуі: «Көзіңді құрт. Бұдан былай оған аяғыңды баспайтын болғанда ғана үйге қайтып келерсің», — дейді.

Дүниеде АҚТҚ-ны жұқтырғандарды шеттетпейтін, олармен жауласпайтын, ескерту жасап үрей туғызбайтын ел бар деп ойламаймын.

Бастауыш мектептің мұғалімі ЖҚТБ ауруларының клиникасына түскенде, оның неге сонша абыржығанын түсіну оңай. Оны ЖҚТБ-ға шалдықтың деген ой елеңдетпеген. Ол өлімнен де қорықпады. Оқушыларының біреуі оны ауруханадан көріп, ата-анасына немесе мектеп басқармасына оның қандай аурумен ауыратынын жеткізеді деген ой оның үрейін ұшыратын. Хабар жеткенде-ақ оның бүкіл атақ-абыройы төгіліп, неше жыл маңдай терін төккен еңбегі жермен жексен болады.

Қауым мүшелерінің біреуі палатама кіріп мені танып қоя ма деген қорқынышпен өмір сүретін қауым жетекшісін де түсінуге болады. Қауым қызметкерлері арасында ЖҚТБ-мен ауыратындардың саны ұдайы өсуде. Бұған таңғалуға болмайды. Егер адамның рухани қайта туылуы оны керемет арқылы вирустан азат етпесе, онда қауымның көптеген мүшелері олардың ұзақ жылдар бойы сенуші болып, сенімге келгеннен бері пәктігі мен адалдығын сақтағанына қарамастан, аурудан құтыла алмайды.

Көзге күйік болу

Егер ЖҚТБ-мен ауыратындарын жұмыс орындағылары біліп қойса, адамдар көбінесе жұмыстарынан айырылып қалады.

Бірнеше компанияның өкілдеріне мынадай сұрақ қойылған еді: Егер қол астыңыздағы жұмысшылардың біреуі АҚТҚ-ны жұқтырған болса, не істер едіңіз? Олардың тек азғантайы ғана жұмысшыны бірден жұмыстан шығарып жіберетінін мойындаған. Ал басқалары оның жұмыстан өзі кетуі үшін барлық жағдай жасайтынын айтқан. Осылай ма, емес пе әйтеуір ЖҚТБ ауруына шалдыққандардың денсаулықтары жұмыс жасауға жарамды болса да, түбінде олардың жұмыссыз қалатыны айдан анық.

Қаталдық танытатын бизнесмендер ғана емес. Тура сол себеппен бір заңгерге: «Бізге сен сияқтылардың керегі жоқ,» — деп заттарын жинап, жұмыстан кетуін талап еткен.

Жоқшылықпен кешетін күн

ЖҚТБ-ға шалдыққаннан қаржы тапшылығына тап болғандардың саны күннен күнге өсуде. Жылжымайтын мүліктің иесі оны жалға алушының ЖҚТБ-ға шалдыққанын білсе, жалға алу уақытын ұзартудан бас тартатын жағдайлар жиі кездеседі. Мүмкін, үй иесі одан пәтерін жалдайтын басқалар бұны естігенде көшіп кетеді деп немесе жаман сезімдерден қорқатын шығар, сірә. Осылай ма, жоқ па, әйтеуір, адам өзінің ЖҚТБ-мен ауыратынын білер-білместен үйіне қайтып келгенде, оның дүние-мүлкі далада жатқанын және құлыптың ауыстырылып қойылғанын өз көзімен көруі әдеттегі жайт.

Кейде бұған бірге тұрып жатқан ашынасы да кінәлі болады. Мен бір адамның ашынасының құлыпты ауыстырып үйге кіргізбей қойғанын және тағы да біреудің бұрынғы ашынасы үйінің дүние-мүлкін түгелдей, ақыр аяғы не орындығын, не шамын, не үстелін тіпті ұйықтайтын төсегіне дейін қалдырмай сыпырып-сиырып алып кеткен екі оқиғаны білемін.

Еріксіз қаңғыбас болғандар

ЖҚТБ ауруына шалдығудың нәтижесінде жоқшылыққа тап болып, үйсіз-күйсіз қаңғып жүрген адамдардың саны апта сайын көбеюде, ал кейбір елдерде бұл үлкен мәселеге айналған.

Мен кімге сенім арта аламын?

Осының бәрі ЖҚТБ-ға шалдыққан адамның басында рак ауруымен ауыратындардың барлық мәселесі және бұған қосымша ажалы жасына жетпей аурудан келетінін білу қайғысы түседі.

Мен бұны екі аурудың түрімен де етене таныс дәрігер ретінде айтып отырмын. Бірақ ең сорақысы — айналадағы адамдардың реакциясы. Келесі кездестіретін адамым мені аяй ма, (ал ең жек көретінім — жұрттың мені аяғаны), әлде ол менің тезірек өлуімді тілеп, барлығына да өзімнің кінәлі екенімді бетіме баса ма? Досым кім, дұшпаным кім? Егер мен өзімнің ауруым туралы досыма айтсам, ол бұл құпиямды сақтар ма екен? Ал ол бұл туралы тағы біреуге тіс жарғанша қанша уақыт өтер екен?

Осы бір шыңыраудан шығатын жол көпшілік үшін өзіне-өзі қол жұмсау екендігі таңғаларлық жайт емес. Күтпеген жерден көптеген туған-туыстары мен достарынан айырылу, ашу-ыза мен қайғы-мұң адамның күйін қашырып, ішкі жан дүниесін күйзелтеді.

Бесінші тарау

Сіз қалай ойлайсыз?

Бұл кімнің кінәсі?

Енді мен ЖҚТБ-мен (СПИД, ЖИТС) жыныстық қатынастың қалай байланысатынын және олар жайлы таралған кейбір көзқарастар туралы айтқым келеді. ЖҚТБ туралы сөз қозғалса болғаны, елдің бәрі эксперт-маман бола аламыз деп ойлайды. Ең алдымен ЖҚТБ-ның қайдан шыққаны туралы пікір алысады. Шынында мұны ешкім де білмейді. Біз АҚТҚ-ның (ВИЧ, АИТВ) жануарлар арасында тараған кәдімгі вирус түрлері сияқты әлемнің кейбір бөліктерінде өткен ғасырдың 60-жылдарында бар болғандығына күмәнсізбіз. Ол, мүмкін, қандай да бір қалыпта немесе түрде ғасырлар бойы бар болған шығар.

Көптеген ғалымдар вирустың алғашқыда Африкадағы жануарлардан жұқтырылғандығы ықтимал деп топшылайтындықтан, жұрт бұған қалайда Африка кінәлі деп ойлайды. Бұл мүлдем теріс пікір. Болашақта қандайма деректер ашылса да, ауру әйтеуір бір жерден басталуға тиіс қой және оның дәл сол тұстан шыққанына ешкім де кінәлі емес.

«Ақылдырақ болулары керек еді»

Адамдар кінә тағуға асығатын басқа бір ауқымды аймақ — ол белгілі бір топтар мен жеке тұлғалардың ауру жұқтыру себептері. Біреулер бұған кінәлі тек қана АҚТҚ-ны жұқтырғандардың өздері деп есептейді. Егер осы адамдардың көзқарасын логикалық аяғына дейін жеткізсек, онда белгілі бір өмір салтын ұстанған кез келген адам автоматтты түрде өлім жазасына кесілуге лайық деген қорытынды шығады.

Ал басқалар АҚТҚ-ны жұқтырғандар жақсырақ білгендері жөн болар еді дейді. Бірақ олар бұл күндері, әсіресе, кедей елдерде ЖҚТБ-дан өліп жатқандардың көпшілігі бұл ауру жайлы бұқара халық хабардар болғаннан әлдеқайда ертерек ауруды жұқтырғанын ұмытып кетеді.

Үшінші біреулер кез келген гей немесе нашақор өзінің жүріс-тұрысының дұрыс еместігін және соның салдарының қандай екенін түсінуі тиіс дегенге сенеді. Бұл вирусты жұқтырып алғандарды одан да кінәлі сезіндіреді. Соған қоса олар білместен АҚТҚ-ны жұқтырған басқа адамдардың алдында өздерін одан бетер кінәлі сезінулері ықтимал.

Кінә тағу оңай

Аурудың көпшілігі адамдардың өмір сүру салтымен біте қайнасатыны сондай, бұдан барып мынадай сұрақ туындайды: өмірінің соңғы қырық жылында күніне екі қорап темекі тартып, енді рак ауруынан тынысы тарылып, өлімге бет алған адамға жанымыз ашуы керек пе? Ал ішімдікті шектен тыс көп ішіп, жиналған кеште жығылып, аяғын сындырған жас қызға ше?

Ақыр аяғында адамның өзін кінәлап, оны жалғыз қалдырып, тастап кету жеңілірек. Бұл өзі үшін басқа біреудің мәселесін шешудің тез әрі таза жолы. Сіз оған қол ұшыңызды беремін деп өзіңізді кінәлауға міндетті емессіз, өйткені ол бәріне де өзі кінәлі ғой. Осындай көзқарасты ұстанған адамға ашығып жүргендерге де жәрдем берудің қажеті жоқ, өйткені олардың отбасыларының соншалықты үлкен болғанына өздері кінәлі ғой. (Әйтсе де, әлемнің тағы да бірнеше миллиард адамға тағам әзірлеуге мұршасы жететіндіктен, бұл айтылғандардың бәрі бос сөз.)

Қатыгез қауымдар

Мен ЖҚТБ-ға шалдыққан көптеген адамдарға күтім көрсетіп қана қоймай, сонымен бірге қауымда жетекші болғандығымнан, адамдар менің сенуші ретінде ЖҚТБ туралы не ойлайтыным жайлы сұрақтарды жиі қояды. Адамдар әр түрлі пікірлер айтады. Кейбіреулер ЖҚТБ-ны бүкіл гомосексуалдар мен жыныстық қатынас жасайтын серіктері көп гетеросексуалдар үшін Құдайдың берген жазасы дейді. Ал келесілерінің пікірлері басқаша. Қауымның кейбір жетекшілері сенушілердің ЖҚТБ-тан аулақ жүрулері тиіс десе, басқалары әр сенуші осы мәселеге байланысты қызметке ат салысуы керек дейді. Пікір айтарлықтай көп, бірақ біз бұлар жайлы қандай түйін жасауымыз керек?

Жеке көзқарас

ЖҚТБ Құдайдың қарғысы емес және ешқашан олай болмаған. Егер бұл қарғыс жыныстық серіктестері көп адамдарға бағытталса, онда неге лесбиянкалар (гомосексуал әйелдер) емес, гомосексуал ер адамдар мен гетеросексуалдар ғана жапа шегеді. Лесбиянкалар — біздің қоғамымыздағы (монах-тақуаларды есептемегенде) ЖҚТБ ауруы таралмаған жалғыз топ. Лесбиянкаларға өздері жыныстық қатынасқа түсетін әйелдерге АҚТҚ-ны жұқтыру өте қиын. Егер біз осындай үкім шығаратын көзқарасты ұстансақ, онда Құдайдың үкімі әділетсіз болып шығады, ал бұл мүмкін емес. Бұдан шығатын қорытынды: Құдай екі еркектің арасындағы, некеден тыс әйел мен еркектің арасындағы жыныстық қатынасты жек көріп, бірақ екі әйелдің арасындағы жыныстық қатынасқа мән бермегені ғой. Бұл нағыз сандырақ. Менің бір досым жақында былай деген еді: егер ЖҚТБ Құдайдың гомосексуалдар мен гетеросексуалдардың өмір сүру салтына деген ашуы болса және оны мылтықтан атылған оқпен салыстырсақ, онда Құдайдың онша жақсы мерген болмағаны ғой! Ал Африкадағы медициналық процедурадан вирусты жұқтырған он мыңдаған балалар ше? Сонда бұл қалайша өзі ауру әрі медициналық көмекке мұқтаж адамдарға Құдайдың қаһары болмақ?

Ешқандай жаңалық жоқ

Адамдар ЖҚТБ эпидемиясын ойлап қатты абыржиды. Олардың ойынша ЖҚТБ төбеден жай түсіретіндей тылсым дүние іспетті. Олардың жасы кішілері үлкендермен сөйлескені немесе тарихи кітаптарды оқығаны жақсы. Өзіміз байқағандай, ЖҚТБ жыныстық жолмен таралатын көптеген аурулардың бірі ғана. Бұл аурулар адамдар арасында жүздеген жылдар бойы болғандықтан, ЖҚТБ-ның де ғасырлар бойы қандай да бір түрде бар болуы әбден мүмкін.

Мерез (сифилис) Құдайдың қарғысы болып па еді? Ол бірнеше ғасыр бұрын бастап оба (чума) секілді таралып келді. Мерездің ешқандай дауасы болмады. Ол адамдарды бедеу етіп, түрлі аурулар туғызатын. Мерез жүректің, қан тамырларының, бүйректің, бауырдың ақыр аяғы мидың да жұмысын бұзған. Ертеректе бұл дерттің соңғы сатысын «санасыз мүгедек» деп атаған. Ол сондай жанға аса жағымды өлім емес!

Пенициллинді ойлап тапқан кезде неге Құдай кенет ойын өзгертіп, эпидемияның тоқталуына жол берді? Егер ЖҚТБ Құдайдың қарғысы болса, онда мерездің де қарғыс болғаны.

Киелі кітап бізге көптеген нәрселерден ләззәт ала алатынымызды, бірақ шектен асқандық біз үшін зиян екендігін айтады. Міне, сондықтан ішімдікке салыну жақсы емес. Осыған орай адамның ішімдікке салынып, бауыр циррозынан не басқа аурудан қайтыс болуын Құдайдың қарғысы деп айтуға бола ма?

Мен дәрігер болғандықтан ЖҚТБ-ның жай ғана ауру екенін білемін. Ол ұзақ уақыт бойы жануарларда болған әдеттегі вирустан шыққан. Секс — бұл еріншек вирустың бір адамнан екіншісіне берілуінің ыңғайлы әдісі және оған қоса вирустың мөлшері бірден көп беріледі. Болашақта ЖҚТБ-ның шипасы табылса, жыныстық жолдармен таралып, ауру тудыратын көптеген басқа қоздырғыштардың пайда болатыны даусыз. Сондықтан ЖҚТБ ешқандай гейлердің обасы емес және мен оны бәрімізді бірдей дүрліктіру үшін Құдайдың жіберген қаһары деп те ойламаймын.

Себеп және салдар

Дұрыс ақыл бізге «өмірде еңбегіңе қарай жемісіңді жейсің» немесе Иса айтқандай «не ексең, соны орасың» дейді. Бұл Киелі кітапта айтылған сөзді мән бере қабылдайтын сенуші ретінде жеке пікірім. Мен сіздің менімен келісуіңізді немесе менің қорытындыларымды қолдауыңызды сұрамаймын, әйтсе де, бұның бәрі дұрыс ақылмен бір ымыраға келеді деп ойлаймын.

Егер адамдар басқалай өмір сүрсе, аурудың көпшілігінен құтылуға, тіпті жоқ дегенде аурудың түрін жеңілдетуге болатындығын кез келген дәрігер біледі. Адамдар өз денсаулықтарына көбірек мән бере бастағандықтан, кейбір елдерде жүрек-қан тамыры аурулары сәл де болсын сирегірек кездесетін болды. Олар өздерінің салмақтарын қадағалап отырады, дене шынықтыру жаттығуларын жасайды. Көптеген елдерде шылым шегу де азая бастады. Бұл, әрине, жақсылықтың нышаны, өйткені никотин адамды нағыз тәуелділікте ұстайтын есірткінің бір түрі. Сіз әрбір шылымды шеккен сайын никотинді жұтып, тыныс тарылтатын түтінді ішке сорасыз. Темекі тарту жалғыз Ұлыбританияның өзінде бір жыл ішінде 120 мыңға жуық адамның өмірін алып отырады.

Денсаулық сақтаудың алдын алу жүйесінің бәрі де адамдарға аурудың себебі мен салдарын көрсетуге негізделген: егер сіз темекі тартсаңыз — өкпеңізге зиян келтіресіз; рөлге мас күйіңізде отырсаңыз — жолдан шығып, біреуді басып кетесіз; таңертең ішімдікке тойып алсаңыз — күні бойы өзіңізді жаман сезінесіз; залалданған инемен егілсеңіз — гипатитті не ЖҚТБ-ны жұқтырып алуыңыз мүмкін.

Себеп және оның салдары — бұл біз жастайымыздан бастап үйреніп алуға тисті сабақ. Менің қызым бас бармағын есікке қатты қысып алғаны соншалық, оны ауруханаға апаруға тура келді. Сол кезде оның саусағы қатты ауырды, ал қазір әбден жазылған сап-сау. Нәтижесінде ол есік пен босаға арасындағы қуысқа саусағын салмауды үйренді, өйткені есік жабылып қалса, қолды қатты ауыртады.

Мен қызымды жақсы көретіндіктен, оны зардабын тигізетін барлық нәрседен қорғануға тырысамын. Егер ол әпкесі жататын екі қабатты төсектің үстіңгі жағына шығып кетсе, мен оны түсіріп аламын, себебі ол құлап кете ме деп қорқамын. Ол бір рет сол жерден құлағаннан кейін қайтадан шықпайтын шығар, бірақ мен оның құлап түсуін мүлдем қаламаймын. Бала кезіңізде ата-аналарыңыз сізге «оны бүйтпе, бұны сүйтпе» деп күніне жүз рет айтқан шығар. Олар бұның бәрін тек сіздің қамыңызды ойлағандықтан, сіздің қауіпсіздігіңіз үшін айтатын. Анаңыз, мысалы, пештің есігі ыстық екенін және оған қолыңызды тигізсеңіз қатты күйіп қалатыныңызды айтқан шығар.

Бірақ ешбір адам баласы айтқанды тыңдайтын тіл алғыш болып туылмаған. Әдетте бұл бір не екі келеңсіз жағдайды талап етеді: «Мен саған айттым ғой. Сен тыңдамадың. Келесі жолы менің айтқан тілімді алатын бол.» Міне, біз осылайша үйренеміз.

Қызық ойлар

Кейбір адамдардың Құдай туралы ойлары қызық болады. Олар Оны қандай да бір ғарыш тираны не бұзақы, я болмаса Онымен ешқашан тілдесе алмайтындай айдаладағы біреу деп ойлайды. Киелі кітап бізге Құдайдың жердегі тәндік әкемізден мың есе жомарт та қайырымды Әке екендігін айтады. Ол бізді сүйеді және Өз балаларына қарағандай біздің қамымызды ойлайды. Ол әрбір адамға дүниедегі жалғыз адамдай қарайды.

Біздің қамымызды ойлайтындықтан, Ол бізге жәрдем беруді қалайды әрі қателік жасаудан сақтайды. Әйтсе де, Ол бізді жеке тұлға ретінде құрметтейді және ешқашан Өз ырқына көндіріп, өмірімізге үстемдік етпейді. Ол үнемі біздің қасымыздан табылып, қол ұшын беруге әрқашанда дайын, бірақ біз Одан Оның көмегін сұрауымыз керек. Ол еш уақытта бізді мезі қылмайды және ешқашан бізді жалғыз тастап кетпейді. Біз ұзақ уақыт бойы Оған бетімізді бұрмай жүре аламыз, бірақ Ол бізді құшақ жайып қарсы алуға әрдайым дайын. Біз Оны өзімізге деген сүйіспеншілігінен айыратын еш нәрсе істей алмаймыз. Әйтсе де, біз Одан алыстап кетуге әуеспіз және бұның бізге осы өмірде де, болашақ өмірде де зардабы тиеді.

Мен Исаның жоғалған ұл туралы айтқан астарлы әңгімесі жайлы жиі ойланамын. Жас жігіт қалаға барып ойына келгенін істеу үшін әкесінен кетіп қалады. Алайда көп ұзамай-ақ өз бетімен кету сорақы өмір екенін түсінеді. Оның өмірінің расымен-ақ шырқы кетеді. Барлық ақшасын жұмсап бітірген соң, ақыр аяғы тамақ сатып алу үшін, мардымсыз тиын-тебенге бола жұмыс істеуіне тура келеді. Ол әкесінің өзін кешіріп, қайта қабылдайтынына күмәнданады.

Ақырында әбден күдері үзілгеннен кейін, тіпті әкесі оны отбасы мүшесі ретінде қабылдамаған күнде де, тіпті үйге құл болсам да, қайтып барайын деп шешеді. Ол үйіне жақындап қалғанда уайымдай бастайды, бірақ әкесі оның үйге келе жатқанын алыстап байқап, оған қарай жүгіреді. Ұлы қатты ұялғанынан әкесінің бетіне де қарай алмайды, бірақ әкесі оны құшақтап үйге кіргізуге асығады. Отбасының кейбір мүшелерінің жақтырмағанына қарамай, барлық жұмысын тастап, мерекелік ас дайындайды. Иса бізге бұл астарлы әңгімені біз Құдайдан тым алысқа ұзап кетсек те, Оның сүйіспеншілігі ешқашан сарқылмайтынын көрсету үшін айтқан.

Киелі кітап мен үшін салауатты өмірдің таптырмас жолбасшысы. Бізге Киелі кітапта тыйым салынған нәрселер тым көп болып көрінеді: олай істеме, бұлай істеме. Менің балаларым айтқандарымның бәрі де шын мәнінде олардың пайдасы мен бақыты үшін екендігін түсінбесе, мені тым қатал адам деп есептер еді. Тым ессіз әке болу үшін өз балаларының өміріне қауіп төнуіне әрдайым ықпал етіп, соны көре тұра қол қусырып отыра беру керек. Егер Құдай адамдар қаулаған әлемді жаратып, олар мұқтаж болғанда ешқандай көмек те, ақыл-кеңес те бермей, әлемді адамдардың өз қарамағына беріп қойса, бұл Құдай тарапынан тым ерсі болып көрінер еді.

Өз өмірінің тамырына өзі балта шабу

Құдай сіздің қателіктердің салдарына қалай жол бермеуді, бақытты да баянды өмір сүру керектігін білгеніңізді қалайды. Киелі кітаптың іші себеп пен салдардың мысалдарына толы. Шын мәнінде бұны Киелі кітаптағы Құдай сөзінің аса маңызды бөлігінің бірі деп айтуға болады.

Киелі кітап бізге егер өз өміріңізге өзіңіз нұқсан келтіргіңіз келсе, адамдармен қарым-қатынасыңызды үзу оның ең жақсы жолы екендігін айтады. Жай ғана кез келген бір адаммен емес, қайта сізге ең жақын достарыңызбен, туыстарыңызбен не құрбыларыңызбен қарым-қатынасты үзу.

Ал егер сіз отбасыңызбен қарым-қатынасыңыздың түп тамырын үзгіңіз келсе, онда некеде тұрмайтын бөтен адамдармен жыныстық қатынасқа түсу — мұның ең жеңіл жолы.

Өмірдің соңында жалғыз қалудың жолы

Бірқатар адамдар 35-45 жас аралығында ерекше қиын күй кешеді. Олар өмірде некелесіп отбасын құрғанша, некесіз бірге тұра берген артық деп ойлайды. Алайда екі-үш байланыстан кейін олар қайтадан жалғыз қалады. Мүмкін, олардың анда-мында тарыдай шашылып жүрген балалары бар шығар, бірақ олармен ешқашан кездеспейді.

Көптеген әйелдер күндердің күнінде отбасын құрамыз деген мүмкіндіктерінен айырылып қалғанын байқайды. Дүниеге нәресте әкелетін уақыт баяғыда-ақ өтіп кеткен, ал тұрмысқа шықсам, балаларыма жақсы әке болады-ау деген жігіттер баяғыда басқалардың құшағында кеткен.

Ерлер де өмірдің бітпес сауық-сайраны аяқталғанын әрі жасы келіп қалғанын кенеттен түсінуі мүмкін. Олар енді бұрынғыдай көз тартарлықтай күші тасыған азамат емес. Олардың есіне аларлықтай естеліктері болғанымен, өмір бойғы қарым-қатынасы жоқ және оны қайдан табарын да білмейді, өйткені олардың ойларында жүрген әйелдердің көбі баяғыда-ақ өздерінің теңін тауып алған.

Шаңырақты шайқаудың жолы

Егер еркек бір-ақ күнде өзінің шаңырағын шайқауды қаласа, ол үшін, мысалы, әйелінің досымен махаббат құрып, әйелінің көзіне шөп салудың өзі жетерлік. Оған қоса ол өз балаларынан да айырылып, тіпті дос-жарандарының сыйластығынан ада қалуы мүмкін. Осындай жағдай басына түскендерге көмектесейтін біздер адамдар неге мұндай көзге анық түсетін нәрселерді көрмейді деп қайран қаламыз. Олар сондай нақұрыс шешімдерді қабылдауын доғармайтындықтан, кез келген есі дұрыс адам оларға сырттай қарап, бұның бәрі бақытсыздықпен бітетінін көре алады.

Егер сіз жас жігіт болып некеңіздің аз-ақ жыл ішінде күлпаршасы шығатынына сенімді болғыңыз келсе, оны жүзеге асыру үшін қалған уақытыңызда мүмкіндігінше барлығымен бірдей төсек қатынасына түсу ең тиімді жол. Бұндай мінез-құлықтар төлқұжатқа мөр басқаннан немесе неке қию рәсімін өткізгендегі бір сағат ішінде еш өзгермейді.

Егер сіз миыңыз бен денеңіздің белгілі бір жолмен жүруін бағдарлап қойған болсаңыз, онда бір сағат ішінде адал да мүлтіксіз әйел не күйеу болып шығу қиынға соғады.

Некеге дейінгі жыныстық жақындық сіздің жұбайыңызға аса үлкен қысым келтіреді: «Джеки төсекте сенен әлдеқайда жақсы болатын. Ол мені шынымен қоздыра алатын.» Немесе «біз төсекке әр кез жатқан сайын, Биллдің мені қалай құшақтағанын ойлаймын… Ол бұны былай істейтін.»

Мен өмірімде жыныстық қатынасқа түскен жалғыз жан өз әйелім екендігіне қуанамын. Біз он бес жасқа толғаннан бастап ол менің ең жақын досым болып және біз, міне, 24 жыл бойы бақытты некелі өмір сүріп келе жатырмыз. Сонымен бірге мен үйленгенге дейін екеуіміздің де ешқашан төсек қатынасына бармағанымызға қуанамын. Бұл біз үшін екеуіміздің бір-бірімізге деген адал берілгендігіміздің көрсеткішіне айналды. Неке қию күніне дейін бәрін де өзгертетін мүмкіндік болды. Көптеген атастырылған жастар үйленбей қалады, ал неке құрғандардың көпшілігі бақытсыз өмір сүреді.

Адамдар бақытты некеге не жататынын және өз теңіне қосылайын деп жатқанына көз жеткізу керектігін білгендері абзал. Ең жақсы негіз ол — достық қатынас, ортақ қызығушылық пен ортақ сенім. Отбасыңыз бен достарыңыздың қолдауы да маңызды екені рас, өйткені қиын-қыстау күндері олардың қолдауы өмір сүруіңізге жеңілдік береді. Бәріміз де өсе келе өзіміз де, алға қойған талаптарымыз да өзгеретіндіктен, өмір бойына құрған кез келген қарым-қатынас көптеген хикаяларды бастан кешеді.

Біз жұбайымыз екеуіміз ара-қатынасымыз үшін өзімізге ортақ тіл ойлап таптық. Ол ешкімге емес, тек екеуімізге ғана тән. Бұл біздің құпиямыз. Осы ерекше кеңістікке ешкім де бас сұға алмайды. Әрбір кездескен сайын біз осы өзгеше бірлігіміз бен берілгендігіміздің белгісін қолданамыз.

Киелі кітап әйел мен еркек қосылғанда олар қандай да бір мағынада «біртұтас» болатындығын айтады. Секс дегеніміз — бұл жай сезім ғана емес, ол құпия да. Ең жақсы жұбайылық өмір әдетте тек бір ғана адаммен тұрақты махаббат құратын, уақытты бірге өткізетін, өздерін толықтай некеге арнайтын, өздерін ерлі-зайыптылардың бірі ретінде мән бере қабылдайтын, бір-бірін шын ниетпен тыңдайтын және әрқашан дүниеге жұбайының көзқарасымен қарауға тырысатын адамдар арасында болады. Ал бұл бір-біріне тәндік ләззәт бере алуды да қамтиды.

Жақсы жыныстық қарым-қатынастағы өмір

Жыныстық қатынас, яғни, секс дегеніміз — тәндік әрекеттен де көп нәрсені білдіреді. Мен медицинада адамдарға жөндеуге не жеке бөлшектерін ауыстыруға болатын машиналарға қарағандай қарағаннан мүлдем аулақ кеткенімізге қуанамын. Себебі адам машина емес адам ғой. Жалпы медицина тұрғысынан қарайтын болсақ, біз адамның бүйректегі тастан не аппендициттен маңызды екенін мойындаймыз. Оның адамдық болмысын құрайтын жеке мұқтаждықтары, сезімдері, үміті мен үрейі бар екенін және осының бәрі шын мәнінде аурудан әлдеқайда маңызды екенін де білеміз. Ауру — қолайсыздық. Ол сенің шынында кім екеніңдей болуыңа кедергі жасайды.

Беттері жылтыраған журналдар сексті керемет шипа немесе сәндік әшекей секілді көрсетеді. Күнделікті секс барлық мәселені шешіп, ақыр соңында дәрігерлерді бізге қажетсіз етеді деген әсерде қалдырады. Егер сіз жүйелі түрде жыныстық қатынас жасап тұрмасаңыз, онда ол сізді жетілмеген, жыныстық қатынасқа салқын не қабілетсіз немесе кәдімгі ақымақ деп ойлауға мәжбүр етеді. Бірақ мен бұл жерден ерекше рақатқа бөлену мен толымдылықты байқамаймын. Дәл сол журналдар төсек қатынасында бағы жанбаған адамдардың әңгімелеріне толы. Олар бұл жайлы біреуге айтудан қорқады, сондықтан оны қағаз бетіне түсіруге мәжбүр.

Секс дегеніміз — театр қойылымы емес. Бұл, мүмкін, адамзатқа тән тығыз қарым-қатынас пен терең сезімді білдіру жолы шығар. Бірақ егер әңгімеңіз жараспаса, ол сіз үшін ләззәт бермейтін келеңсіз әрі бос дүние, тіпті ақыр аяғы еш пайдасы жоқ кез келген өткінші сезімге айналады.

Колледжде оқып жүрген кезімде бір қыз бен жігіттің менің бөлмеме келгені есімде. Сол түні олар бір-бірімен бірнеше рет төсектес болды, бұл екеуінің де алғашқы жыныстық қатынас тәжірибесі еді, бірақ олар осылай істегеніне кейін қатты өкінді. Олар сенуші емес еді және олардың адамгершілік қасиеттеріне бұның еш қатысы болмады. Олар сексті суға ерімейтін кофе деп түсінген: яғни, екі адамның махаббаттың тілін тауып, бірін-бірі рақатқа бөлеуді үйренулері үшін уақыт керек. Алайда олар бұны тым ерте бастаған.

Мен әйеліммен жақындасқанда оған ешқашан одан өзге ешкіммен төсектес болмағанымды айта алатыныма қуанамын. Менің тәнім тек қана онікі және менің өзім де онікімін. Бұнда бір үлкен күш бар. Егер басыма қиындық түссе — бұндай уақыт кез келген қарым-қатынаста болады — мейлі ол ұзаққа созылмаса да, басқа әйелмен жыныстық қатынасқа түсуге азғырылудан арашалайтын кедергі мен үшін «кім көрінгенмен төсектес бол» деген бұрынғы әдетке оралудан әлдеқайда жоғары.

Жақсы жыныстық қатынастағы өмірдің құпиясы

Дегенмен, әуел бастан толықтай бір-біріне жарасымды жұп болмайды. Тығыз қарым-қатынасты орнату уақытты талап етеді. Адамдар әр түрлі, міне, тура сол сияқты ерлі-зайыпты жұптар да бірегей, әртүрлі келеді. Бір адамның жаны рақат табатын нәрседен екінші адамның жиіркенуі мүмкін. Жақсы жыныстық қатынас құру үшін бір-бірімен оңаша жеке жерде уақыт өткізіп, қамқорлап, демеу беріп, түсінісіп әрі ұнамды дұрыс қарым-қатынас жасау керек. Мүмкін, көптеген жұптардың бір-бірін неғұрлым жан-жақты, жақсырақ танып-біле бастағаннан кейін, олардың төсек қатынастарының да жақсара түсетіні дәл осы себептен шығар. Ең негізгі талап — жұптың екеуі де бір-біріне толығымен алаңсыз беріле алатындай толықтай оңаша да алаңсыз жағдай болуға тиіс. Ал бұл жылы да жақын қарым-қатынас, әсіресе, әйелдер үшін маңызды. Өзіңізді толықтай қауіпсізбін деп сезінгенде ғана мүлдем еркін бола аласыз.

Егер төсек қатынасы ерлі-зайыпты арасындағы жылы да жақсы қарым-қатынаспен толықтырылмаса, онда жұбайлар толықтай емес, жарым-жартылай ғана ләззәт алумен шектеледі. Бұл одан да жақсырақ қатынасты іздеуге себеп болады. Басқа адам немесе «бұны жасаудың» басқа бір әдісі бұрынғылардың бәрінен де жақсырақ болып көрінуі мүмкін. Әрине, қауіпті төсек қатынасы сізді баурап алуы мүмкін, міне, көңілдестіктің тартымдылығы осында, бірақ жұбайыңыздың көзіне шөп салудан гөрі тұрақты қатынасты жаңартудың көптеген жақсы әдістері бар: айталық, екеуіңіз үшін де әдеттен тыс жерде махаббатпен айналысуыңыз.

Жақсы жыныстық қатынасты бұзудың жолы

Көптеген елдерде қыздар бұндай нәрселерді әдетте өздері кездесіп жүрген ер адамдардан әлдеқайда ерте түсінеді. Оларға тұрақты әрі қауіпсіз махаббаттың артықшылықтарын айтудың қажеті жоқ. Шын мәнінде (өздерінің шешіміне /ойына қарсы) кейбіреулердің достарымен төсектес болуға келісулерінің негізгі бір себебі — өздерін құрбыларына ұсыну арқылы олармен ұзақ уақыт қарым-қатынаста бола аламыз деген үміттерінде.

Өкінішке орай, тәжірибе бізге бәрінің де керісінше екендігін айтады. Сол қызды сыйлап, тіпті табынып жүрген жігіт оған енді басқа құнсыз қыздар секілді қарайтын болады. Әйелдердің еркектерді өзіне қаратуының ең негізгі әдістерінің бірі — ол әйелдің құпиясы, ал өзінің досымен төсектес болуға келіскен сәтте-ақ, құпияның ашылуына қауіп төнеді. Киелі кітап еркек әйелмен жақындасқанда, ол оны «танып-біледі» дейді. Қандай да бір мағынада оның жан дүниесінің сыры ашылады.

Жыныстық қатынас және қауым

Қауымдағы абыржу

Құдай жыныстық қатынасты жаратқан: ал некеден тыс болатын жыныстық қатынасқа Ол қамығып, ренжиді.

Қазіргі кезде қауымның кейбір бөліктерінде барлық сұрақтарға байланысты қайшылықтар байқалады. Қайта тірілу ешқашан болмаған және Киелі кітапқа толықтай сенуге болмайды деген оймен Исаны Құдай Ұлы деп қабылдамай, Оның пәк қыздан туылғанын мойындамай-ақ, кейбір елдерде епископ болуға болады деген әсерде қаласыз. Қауымның көптеген тарихи ілімдері мен Киелі кітаптың маңызды бөліктерін қабылдамауды ұйғарған адамдардың тобы құрылғаннан кейін, үлкен мәселе туындайды. Нәтижесінде кез келген адамның пікірі маңызды болады. Демек, қанша адам болса, сонша дін бар сияқты көрінеді.

Адал болу — ер жүректілік

Егер мен Киелі кітаптың өмір туралы не айтатынын түсіну үшін оны әр жерінен, 1-2 аяттан емес, шынымен толықтай мұқият оқып шықсам, онда маған өте-мөте сақ болу керек. Контекстің әрбір жерінен сөздерді теріп алып, оны өз дегеніңізге келтіріп талқылау тіптен қиын емес. Өте маңыздысы — жалпы мағынасы.

Мынау — Киелі кітапта жыныстық қатынас туралы айтылған нәрселерге байланысты жасаған менің қорытындыларым. Сіз Киелі кітапты өзіңіз үшін оқып шығуыңыз керек. Не жайлы айтылып жатқанына көзімді анық жеткізу үшін, егжей-тегжейлі конспект жазып, анықтама әдебиеттерді қолдана отырып үш жыл ішінде мен Киелі кітапты қатарынан үш рет оқып шықтым. Менің айтайын дегенім — сол жұмысымның нәтижесі.

Киелі кітап бізге әуел баста Құдай әйел мен еркекті Өзіне рухани жағынан ұқсас етіп жаратқандығын үйретеді. Құдай еркектің әйелге үйленгенін және бір-біріне өмір бойы бағышталған әйел мен еркекті біріктіретін жыныстық қатынастың ғажайып сый әрі құпия болғанын қалады.

Осы жомарт тәндік махаббаттан қауіпсіз әрі сүйіспеншілікке кенелген шаңырақта ата-әжелерімен, аға-әпкелерімен, жиен-бауырларымен және отбасы өміріне өз еркімен ат салысатын жалғыз басты адамдармен бір ұяда өсіп-тәрбиеленетін балалар дүниеге келеді.

Неке — қоғамның негізгі іргетасы. Сондықтан сенуші ата-анасы ажырасып кеткен, отбасында зорлық-зомбылық болған, ерлі-зайыптылар бір-бірін алдап, көздеріне шөп салған, әрі бір-біріне қолдау көрсетуден қалған жанұяда жүрегі қатты жараланған, жасқаншақ, өз-өзіне сенбейтін балалардың өсетінін көргенде, оған таңғалмайды. Вандализмнің, есірткі мен ішімдікке салынудың және басқа да жағдайдардың көптеп байқалуының себебін жастардың бақытсыз отбасынан көруге болады.

Киелі кітап жақсы да тұрақты некеге септігін тигізетіндердің бәрін қолдай отырып, некенің қоғам қалыптасатын іргетас іспетті рөлін мойындамайтын нәрселердің бәріне қарсы шығады. Кейбір батыс елдерінде неке орынсыз нәрсе болып санала бастаған. Неке — сән-салтанат емес. Жарнама суреттеріне көз салыңызшы. Некелік сақинаны тағып жүрген — жастар маңызды емес — әйелдер көп пе?

Мансап қуған әйелдер балалы болуды алдыңғы он жылдыққа қалдырады. Өкініштісі сол, ақыр аяғы әйел сәбилі болуды қалаған сәтте көбіне өзінің дүниеге нәресте әкелу қабілетінен айырылғанын біледі, ал денсаулығы нашар не жарымжан бала табу қаупі одан бетер күшейеді. Медицинада тұңғыш баласын отыз жастан кейін босанған әйелдер «кексе» ана болып есептеледі, өйткені дәрігерлер әйелдердің денесі тұңғыш баланы тым кеш босануға жаралмағанын біледі.

Жыныстық қатынас неке үшін жаралған

Киелі кітап некені жақтап, оған қауіп төндіретін барлық нәрсеге қарсы тұратындықтан, ол жыныстық қатынастың тек некелері қиылған ерлі-зайыптылар арасында болуға тиіс екенін мақұлдайды. Жүкті болуға қарсы дәрілер ойлап табылғаннан шамамен жиырма жыл бұрын төсек қатынасы жүкті болып қалу қаупін білдіретін, ал нәресте үнемі әке мен шешеге мұқтаж. Кез келген отбасылық дәрігер сізге кездейсоқ қарым-қатынастың балаларға да, отбасы өміріне де кері әсерін тигізетінін айтады. Иса некеден тыс болған жыныстық қатынас — күнә деп үйрететін дәстүрлі іліммен келісетінін анық айтады. Шын мәнінде Ол одан әріге барып, некеден тыс жыныстық қатынас туралы ойлардың өзінің — күнә екендігін айтады.

Мен сіздердің мұнымен келісулеріңізді сұрамаймын. Менің бір өтінерім: өзіңізге адал болыңыз, Киелі кітаптың шын мәнінде айтары да осы екенін ең болмағанда мойындаңызшы. Қауым әуелден-ақ осыған үйреткен, әйтсе де, өз заңдарын орнатып, нәтижесінде қауымнан алшақ қалған азын-аулақ адамдар топтары әрқашанда табылатын. Бұл ілім қандай да бір деноминацияның емес, Исаның кезінен бастап мейлі католик, мейлі православие, мейлі протестант немесе басқа болмасын барлық қауымдарға арналған. Шын мәнінде бұл — әрқашан сенушілерді біріктіретін аздаған нәрселердің біреуі.

Шектен шығу

Кейбір адамдар бір жынысты өзара ынтызар ерекше адамдардың бар екенін дәлелдеуге тырысқан. Киелі кітап бізге адамдардың нәпсілерінің қозуы көптеген түрлі жағдайларда болатындығын айтады. Бұл айдан анық. Киелі кітап еркектің еркекпен, ересектердің балалармен, еркектердің өз аналарымен, адамдардың жануарлармен жыныстық қатынасқа түсетіні жайлы, жын-ойнақ, жезөкшелік және көптеген басқа нәрселер туралы айтады. Гомосексуалдардың жыныстық қатынасы жайында Киелі кітаптың бірқатар жерінде тікелей айтылады — ол тыйым салынған нәрселердің бірі.

Дегенмен, Киелі кітап сонымен қатар, мысалы, Рут пен Нағима секілді әйелдер және Дәуіт пен Жонатан секілді ер адамдар арасындағы жақын, жылы қарым-қатынас туралы да суреттейді. Егер қаласа, Дәуіт пен Жонатан тәндік тұрғыдан өте жақын бола алар еді, бірақ олар өзара жыныстық қатынасқа әуестенбеді.

Кезінде жұртқа тартымды көрінген сенім

Адамдар бұл әділетсіздік қой дейді. Өзінің сүйген жігітінің басқаға үйленгенін білген қызға немесе Исаның соңынан ергендердің арасында некелесуге лайықты ешқандай қалыңдық жоқ деп ұйғарған жігітке жалғыз қалуға мәжбүр екендіктерін қабылдау өте қиын. Ал айналасында әйел не күйеу боларлық адамдар толып жүрсе де, бірақ олардың қай-қайсын да жұбай ретінде көз алдына елестетуге болмаса және бірде-біреуі болашақ ана не әке деп сенім артуға лайықты болмаса, онда бұл одан бетер қиынға соғады.

Біз осы жыныстық қатынас үстемдік етіп тұрған заманда ер адам басқа адаммен төсектес болып, өзінің жыныстық белсенділігін көрсетпесе, онда ол табиғат заңына қайшы деп есептеуге дағдыланып кеткенбіз. Бұл әйелге де қатысты, бірақ оның бір ғана айырмашылығы бар: әдетте жас жігіттің жыныстық сұранысы жас келіншекке қарағанда әлдеқайда жоғары. Өмірінің жартысында бұл жағдай көбіне керісінше өзгеретін болады.

Мәсіхшілік сенім сәнді (мода) қумайды және мәсіхтік дәстүр некесіздікті, яки пәктікті әрдайым жоғары тұтқан. Бұның үлгісін бізге Исаның Өзі және елші Пауыл да көрсеткен. Қауымның алғашқы құрылған уақытында жыныстық азғындыққа түскен адамдар көп болған. Бірақ Иса да, Пауыл да Құдайдың бәріміздің алдымызға қойған мақсаты ретінде тұрақтылықты, тәртіпті, ұстамдылықты, пәктікті және адалдықты сақтауымыз керектігін нақты айтады. Келесі жүзжылдықта адамдар жыныстық қатынас пен жыныс жолдары арқылы таралатын жұқпалы аурулар үстемдік етіп тұрған заманда жүктілікке қарсы ойлап шығарылған дәрілерден кейін туып-өскен бірінші және екінші ұрпаққа таңғалып қарайтын болады. Өкінішке орай, олар шаңырақтың шайқалып, отбасының күйреуі жүз миллиондаған балалардың обалына қалатындығынан байқалмауы мүмкін емес.

Күтім көрсету — келісу емес

Мүмкін, сіздер менімен келіспейтін шығарсыздар. Менімен келісуіңізді сұрамаймын да, бірақ мен сіздің пікіріңіз сияқты құнды, екі мың жыл бойы өзгеріссіз тұрақты келе жатқан Қауым ілімінің бейнесін көрсететін пікірді жазып шыққанымды көрсеңіз екен деймін.

Іс жүзінде күтім көрсету

Бір әйел маған ЖҚТБ ауруына шалдыққандардың өздерін ауруға душар еткен бұрынғы өмір сүру салтын құптамаса да, науқастарға жандары ашып, оларға күтім көрсететіндігі үшін кейбір сенушілерге налитынын айтқан еді.

Мен оған оның күтім көрсетуді келісумен шатастырып алғанын айттым. Медицинада бұл екі сөз бір мағынаны білдірмейді. Егер мен дәрігер ретінде өзім қолдайтын партияға дауыс беретін, менің сенімімді ұстанатын, мен баратын қауымда Құдайға табынатын және менің қалауыма қарсы еш нәрсе істемейтін адамдарды ғана емдейтін болсам, онда мені дереу медицина саласынан қуып шығу керек болар еді. Дәрігерлер мен медбикелер ауруға шалдыққан кез келген науқасқа, оның сол ауруға қалай шалдыққанына қарамастан, көмекке мұқтаж адамдардың бәріне жанашырлық танытып, күтім көрсетуге тиісті. Осының бәрі жәрдем берушілерге де қатысты.

Бүгінгі күнде бүкіл әлемде ЖҚТБ-ға шалдыққандар мен аурудың алдын алу жұмыстарын атқаруда қауымдардың алдыңғы қатарда тұрғандығын көру қуанышты.

Алтыншы тарау

Сіз қайда бара жатырсыз?

Өлім аузында жатқандарға күтім көрсету үшін ең алдымен өлім жайлы өзіміз не ойлайтынымызды біліп алған жөн.

Қатыгездіктің озбырлығы

Өлімнің бетіне көз алмай қарау үшін ержүректік керек. Бұндай жағдай ең алғаш рет мен мектепте оқып жүргенде болған. Мен машина көп жүретін жолмен келе жатқанымда кенеттен бір әйелді автобустың қағып кеткенін көрдім. Ол қансырап, дем ала алмай тұншыға қырылдап жерде жатты. Біз бәріміз оның жанына жиналдық. Мен ешқашан мектепте алғашқы жәрдем көрсеткен емеспін және сол сәтте не істеу керектігін білмедім. Біреу зақымданған әйелдің басын көтерді. Жүрегі аузына тығылып, есі шыққан жүргізуші кабинадан шықты, «жедел жәрдем» шақырдық. Мен алысырақтан әйелдің кенеттен құсып, қақалып, бірден көгеріп барып жан тапсырғанын көрдім.

Мен болған жағдайдың қатігездігіне қайран қалып үйге қарай бет алдым. Біз бұндай сан алуан жағдайларды теледидардан үнемі көреміз, бірақ сондай жағдай өз көз алдыңызда болғанда, ажалдың шынайылығын сезінеміз. Мен кейінірек әлгі әйелдің шалқасынан жатып, құсығына шашалып өлгенін естігенде, одан бетер жаным түршікті.

Өліммен екінші рет мектепті бітіре салысымен бетпе-бет келдім. Кешкі уақыт болатын, жаңбыр жауып тұрды, мен үлкен екі қабатты автобустың астыңғы салонында отырған едім. Оның артқы есігі ашық болатын. Автобус жылтыраған қара жолмен зымырап келе жатқан, кенеттен мен арт жақтан жерге шашылған ұсақ тиындардың сылдырын естідім. Мен артыма қарап, еш нәрсе байқамадым. Бірақ артқы терезеден кондуктордың жолда жатқанын көргенде, жүрегім зу ете қалды. Ол тайғанап барып, басын кабинаға соғып, автобустан құлап кеткен.

Мен жүгіріп барып ауыр автобус тоқтағанша қоңырауды өлгенше бастым. Автобустан секіріп түсіп, артқа қарай жүгіре жөнелдім. Шұбырған машиналар легі тоқтап қалыпты. Біреуінен бір медбике шығып, апатқа ұшыраған адамға алғашқы жәрдем көрсетті, бірақ ол бәрібір өліп кетті.

Біздің көпшілігімізге өлім туралы айтқан ұнамайды. Біз өлімнің бар екенін мойындамаймыз. Егер кейбір адамдардың сөздеріне құлақ салсақ, олар ешқашан өлмейтіндей әсерде қаламыз. Кейбір елдерде жерлеу рәсіміне балаларды қатыстырмайды, мүмкін, үлкендер үшін балалардың көзінше жылау ыңғайсыз шығар.

Дәл осы белгісіздіктің алдындағы өлім қорқынышы — ЖҚТБ-ның неге соншалықты сұсты болып көрінуінің басты себебі. Адамдар менен рак ауруына шалдығып өлім аузында жатқандардың, кейінірек ЖҚТБ ауруларының қасында қалайша ұзақ уақыт өткізгенімді жиі сұрайды. Жауабы қарапайым: өйткені мен қайтыс болғаннан кейін қайда баратынымды білемін.

Мен енді ғана дәрігер болып жұмысқа кірген кезімде алғашқы пациенттерімнің бірі рак ауруы соңғы сатыға жеткен орта жастағы әйел болды. Бір күні кешкісін мен оның жанында отырғанымда, ол кенеттен менің қолымды алғаны есімде. «Мен өлгеннен кейін сіз мені ұмытпайсыз ғой? — деп сұрады. Мен басымды изедім. Содан соң ол: — Сіз өлгеннен кейін қайда баратыныңызды білесіз ғой, солай ма? Сіз Құдайға сенесіз ғой?»

Мен оған өзімнің сенімім жайлы ешқашан айтқан емеспін. Менің киімімде ешқандай белгі жоқ, мен өзіммен бірге Киелі кітапты алып жүрмеймін, әйтсе де, ол бір нәрсені сезді. Ол менің оның өлімін тыныштықпен қабылдайтынымды түсінді. Оның аурудан айығуына деген ешқандай үмітім қалмағанына қарамастан, менің өзін тастап кетпейтінімді және қорықпайтынымды көрді.

Өлім жайлы түрлі ойлар біздің қартайған шағымызда келеді. Әдетте балалар өлімге тура қарайды. Өлімге душар бүлдіршіндер өлімді өмірдің ісі деп қабылдайды және бұны үлкендерге қабылдаудың қаншалықты қиын екенін көріп таңданады. Олар ата-аналары мен медицина қызметкерлерін жабықтырмас үшін үндемеуге тез үйреніп алады.

Өлім — ол құпия

Егер өміріңізде біреудің өліп бара жатқан сәтінде сізге оның қасында болу құрметі бұйырса, сіз құпияны бастан кештіңіз. Мынау — уақыт пен кеңістікке бағынышты әйел. Сіз оның қолынан ұстап қасында отырсыз. Ол демін тыныш алып жатыр. Уақытының көбін ол ұйқымен өткізеде, ара-арсында көзін ашып, бір нәрселерді айтады. Оның еш жері ауырмайды және еш нәрсені уайымдамайды. Ол не болып жатқанын нақты біледі. Оның жаны тыныш, қорқыныш жоқ.

Сіз қасында отырып оның демі ауырлай бастағанын және бұрынғыдан бетер терең ұйқыға кетіп бара жатқанын байқайсыз. Біраз уақыттан кейін (ол соншама ұзақ уақыт болып көрінгенмен, шын мәнінде бірнеше минут қана) науқастың тынысы өзгереді. Медбике оның жүрек соғысының әлсіреп және жиілеп бара жатқандығын аңғарады. Әйелдің маңдайынан моншақтап тер шығады.

Біртіндеп оның тынысы ақырындай бастайды, ең соңында мүлдем жоғалады. Сіз оның тірі не өлі екенін білмейсіз. Бірнеше минуттан кейін оның кенеттен терең дем алып, содан соң қайтадан үнсіз қалғанын көріп қорқып кетесіз. Тағы да біраз уақыт өтеді, содан кейін сіз оның келмес сапарға кеткенін түсінесіз.

Өлі дене әлі де тірі

Оның денесінің барлық жасушалары дерлік әлі тірі болады. Егер жарты сағатта оның бүйректерін алса (егер ол рак ауруымен немесе ЖҚТБ-мен ауырмаса), мұның басқа бір адамға пайдасы тиеді. Миының жасушалары қатты бұзылғандықтан, көпке шыдай алмайды, бірақ терісі тағы бір апта өмір сүреді. Егер ертең кешке дейін көзінің мүйізді қабығын алса, көзі соқыр болып қалған балаға көруге мүмкіндік береді. Оның жүрегінде әлі де соғып тұрған жасушалар бар. Оның ішектері әлі жұмыс жасап тұр, ал асқазаны ас қорытып жатыр. Денесінің барлық ақуыздары (белоктары) қалыпты күйде, ал жілік майы жаңа қан жасушаларын өндіруде. Ендеше не болып қалды?

Ақыр аяғында бұл құпия болып шығады. Мен атеистің шынайы діни тәжірибеге өзінің өлімі кезінде тым жақын келетіні және өлімнің рухани түсінікті барлық жағынан да жоғарылататынын әрқашан айтамын. Осы құпияны немесе сәбидің дүниеге келгенін бастан аяқ бақылағаннан кейін де, бұрынғысынша «Құдай жоқ» деген сеніммен әрі қарай өмір сүре беру үшін тым қасарысқан, қатігез адам болу керек.

Өлімге деген төрт жауап

Адам өзінің өлетінін білгенде, төрт нәрсе болады. Біріншіден, адамның басым қасиеттері өзгереді. Егер дәрігерлер оның Жаңа жыл қарсаңында өлетінін айтқан болса, оған колледждегі оқуын жалғастырудың қажеті бар ма?

Екіншіден, қарым-қатынастар өзгереді. Оның ең жақын досы бұл жаңалықты қабыл алуға дәті бармай, ауруханаға бір келуге де жарамайды. Ал бұрын-соңды ешқашан араласпаған, сырттай ғана таныс болған өзге адам оған үлкен жігер береді. Ауруы ушығып, өлімге бет бұрған шақта ғана науқас өзінің кім екенін және өзі үшін кімнің қымбат екенін біледі.

Үшіншіден, осы уақыт орны толмас өкініштің кезеңіне айналуы мүмкін. Кейбір адамдар өткен өміріне көз жіберіп, егер өмірдің осындай қысқа екенін білген болсам, көп нәрселерді басқаша істеген болар едім деп уайымдайды.

Ақырында адамдар болашаққа көз жүгірте бастайды. Менің сөйлескен адамдарымның көпшілігі өлімнен емес, өлуден қорқады. Олар өзін-өзі ұстай алмай қалудан, біреуге масыл болудан, басқаға толықтай тәуелді болудан, жан ауырпалығынан, өлімнің тұншықтыруынан, ақыл-есінен, қозғалу қабілетінен айырылып қалудан қорқады.

Бірақ бұл қорқыныштың тағы бір өлшемі бар. Шынымен де бұл өмірден басқа еш нәрсе жоқ па? Мен расымен-ақ жеке адам ретінде денемді құрап тұрған жай ғана молекулалардың жиынтығы болғаным ба? Мен өлсем, ақырына жеткенім бе әлде қандай да бір тіршілік бар ма?

Өлім аузында жатып Құдайға тәубе ету

Осы және тағы да басқа көптеген сұрақтар адамдарды ізденуге итермелейді. Олар аруақты шақырушыларға, көріпкелдерге, халық емшілеріне және тағы басқа о дүниелік өмір бар деп сендіретіндердің бәріне барады. Өлім аузында жатып Құдайға тәубе ету — әдеттегі әрі шынайы болатын нәрсе. Айқыштағы қарақшы өзінің өліп бара жатқанын біліп, Мәсіхке тәубе еткен. Өкпе рагіне шалдыққан адамның ауруханаға келгені әлі есімде. Ол тақуа әйелдерге қарап: «Мен атеистпін, Құдайдың бар екеніне сенбеймін. Осында қалу үшін міндетті түрде католик болу керек пе?» — деп сұрады.

Біз оған бұл жерде кез келген сенімдегі адамдарды және сенбейтіндерді де қуана қарсы алатынымызды түсіндірдік. Мен біреу одан оның жеке сенімі мен нанымдары жайлы сұрады деп ойламаймын. Бірақ екі апта өткеннен кейін ол өзі осы тақырыпты қозғап, сенушілер қауымының жетекшісімен кездесуді өтінді. Өлім аузында жатқан ол ешкім де сенім жайлы бір ауыз сөз айтпастан бұрынғы көзқарасынан қайтқан еді.

Өмірден де үлкен өмір бар

Сенуші ретінде мен осы өмірден кейін өмір бар екеніне және өлімнің тек уақытпен және кеңістікпен шектелген осы тәндік әлемнен шығып, болмыстың басқа түріне апаратын қақпа ғана екеніне сенемін. Иса бізге өлгеннен кейін осы өмірде не істегеніміз жайлы есеп беретіндігімізді айқын айтқан.

Иса сонымен қатар ешкімнің де өз-өзінен және өзінің арқасында мүлтіксіз еместігін көрсеткен: ешкім де Құдайға ұнамды бола алмайды. Ешкім де Құдайдың алдына келіп, тірі қалатындай мүлтіксіз емес. Бірақ Ізгі хабардың мәні мынада: Құдай Исаны жіберуі арқылы біз бен Өзінің арасындағы осынау терең шыңырауға көпір жасады. Біздің жасаған күнәларымыздың барлығының да мәңгілік салдары бар. Біз олар үшін жауап береміз және істеген істерімізге берілетін жаза — ақыр аяғында өлу және құрып кету.

Бірақ Құдай бізге тиісті жазаны өз мойнына алу үшін Исаны жіберді. Иса Өзінің құрбандық өлімі арқылы бізді күнәларымыздың салдарынан азат етті. Құдай Оны қабылдап және Оған сенім артқандардың барлық күнәларын Иса арқылы кешіруді және Өзіне тапсыратын есебімізді ағартып тазартуды таңдады. Біз ешкім қол жеткізе алмайтын, ешкім біле алмайтын, ешкім түсіне алмайтын Құдаймен Иса арқылы өз Әкеміз секілді қарым-қатынас жасай аламыз.

Сенушілер үшін өлім сәті — Құдай мен Оның сүйіспеншілігін тек жартылай ғана түсіну қалпынан Оның жанына толықтай өту. Бұны басымыздан өткізу — жұмақтағы ләззаттың өзі. Ал Құдайды және Оның істерін ешқашан білмегендер үшін Киелі кітапқа сай өлімнен кейінгі өмір орны толмас өкінішке айналады.

Осы өлімнен кейін не болатыны жайлы ілім қауым үшін әрқашан аса маңызды болған. Бірақ осыған орай көптеген адамдар қауымдардың ЖҚТБ-ға шалдыққан науқастарға көмек көрсетуге ат салыса бастағанын білгенде, бірден олардың көкейінде сұрақ туындайды. Егер сенушілер кейбір адамдардың қайтыс болғаннан кейін Құдайдан алшақтап кететініне сенетін болса, онда олардың әрбір о дүниеге аттанып бара жатқан адамға барып, Ізгі хабар айтқысы келетіні күмәнсіз емес пе?

Мен жақын арада ЖҚТБ-ға қарсы күресетін ұйымда қызмет атқаратын, әрі өзі де АҚТҚ-ны жұқтырып алған көрнекті бір тұлғамен сұхбаттастым. Ол будда дініне кірген екен. ЖҚТБ-ға душар болған жандармен сөйлескенде, өзінің сенімі жайлы қатты айтқысы келгенімен, олай істеуге болмайтынын түсінетіндігін ол езу тарта мойындады.

Егер ЖҚТБ-мен ауыратын адам сенушілер қауымының өкілімен кездесуді өтінсе, демек, оған рухани көмек қажет. Ал егер келген қауым өкілі оған тек тамақ жасап, киімін жуып, балаларымен ойнап, су әкеп беретін болса, онда науқастың үмітім ақталмады деп есептеуі ғажап емес. Дегенмен, егер ЖҚТБ-мен ауыратын науқас біреуден тек киім-кешегін жуып беруін ғана өтініп, ал келген адам тек сенім жайында ғана сөйлескісі келсе, онда бұндай жағдайда қатты ашулануға барлық себептердің бар екенімін де келісесіз ғой.

Өмірінің ақырына аяқ басқан адамның қасында болу — үлкен артықшылық. Бұл шынымен ерекше уақыт және бұны басынан кешкен әркім мұнымен келіседі. Науқастың «жоқ» немесе «өтінем, барыңызшы» деп айтуға әлі жетпейтінін пайдаланып, біреудің еш қысылмастан оның қасынан кетпей отырып алғанын ауру адам ауыр қабылдайды. Көбіне бұндай реніш кейінірек науқас қандай да бір адамның ешқашан оның үйіне келмеуін жалынып сұрағанында ғана сыртқа шығады. Сыпайылықтың арғы жағында дер кезінде бой көрсетпеген реніш пен ашу-ыза жасырынып тұруы мүмкін. Өйткені егер осал жағдайға душар болсаңыз, онда бүкіл өміріңіз тәуелді жанға қарсы шығудан бұрын сіз екі рет жақсылап ойланасыз.

Пайдалы ма әлде зиянды ма?

Егер емханадағы дәрігер агенттіктен ерікті жұмысшыны тауып беруді сұраса, онда ол одан рухани жетекшіні емес, іс жүзінде көмек көрсетушіні күтеді. Қандай да бір қоғамдық ерікті көмекшінің түні бойы аурудың тәубе етуіне әрекет еткені белгілі болғанда, дәрігердің ашулануына барлық құқы бар. Олардың пікірінше бұндай қоғамдық тегін жұмыстың еш пайдасы жоқ.

Бұның оған дәрігер ретінде көмегі тимейді, өйткені оған дәл сол агенттікке қайтадан өтініш жасау тым қиынға соғады. Бұның ауырған адамға да пайдасы болмады, өйткені ол жақсы сырлас бола алатын адамды және көмекті күтті, ал оның орнына ол уағызшыға кез болды!

Дәрігер бұл бағдарлама сенімге келетін жаңа адамдарды іздейтін діни қызметкерлердің пайдасы үшін деген қорытындыға келеді. Егер осылай болса, онда дәрігер әріптестерінің бәріне де осындай пайдасыз, зиянды адамдар туралы хабардар етуі керек.

Қонақ әрі қызметші

Әр нәрсенің өз орны, өз уақыты бар. Олардың көпшілігі жергілікті мәдениет пен дәстүрге байланысты. Мысалы, Уганданың бірқатар жерінде кейбір сенушілердің қауымға берілгендігі соншалық, егер қауым бағдарламасы бойынша ЖҚТБ-ға қатысты жұмыс істейтін қызметші келіп, әрбір кездескен сайын бірге мінажат етуді ұсынбаса, бұл өрескел болып көрінер еді. Егер сіз дұға етуді өзіңіз ұсынбасаңыз, ақыр соңында бәрібір сізден осыны өтінеді. Сенушілердің үйдегі мінажаты бұл — қауым қызметінің үйреншікті бөлігі. Мінажат — бұл өмір сүру салты. Алайда Таиланд пен Үндістанның кейбір бөліктерінде мүлдем басқаша. Сондықтан біз мұндай нәрселерге өте сақ болуымыз керек.

Бұл көбіне біздің қызметімізді қалай атқаратынымызға және адамдардың бізден нені күтетініне байланысты. Әйтсе де, мәдениетке және мәсіхшілік сенімге қаншалықты қайша екендігіне қарамастан келесі нәрселер әрқашан да шындыққа тіреледі.

Егер сіз науқас адамға тамақ әзірлеп беру үшін келсеңіз және ол сіздің оған қол ұшын беруге әрқашан да дайын екеніңізді, ешқашан шағымданбайтыныңызды, оны қандай адам болмасын сол күйінде қабылдап, тіпті оның дүниеге деген көзқарасы мен өмір сүру салты сіздікінен басқаша болса да оған шыдамдылықпен күтім көрсететініңізді байқап және сіздің қауымға баратыныңызды білсе, ол сізден сеніміңіз жайлы айтып беруді өтінеді. Бұндай жағдай өзіңізде бар үмітпен бөлісетін, науқас адамға рухани жұбаныш пен тыныштық беретін ғажап мүмкіндік.

Егер адамның өзі осы тақырыпта сөз қозғаса, оның сұрақтарына жауап бермеу ақымақтық әрі қайырымсыздық болар еді. Оның көзқарасы сіздікінен өзгеше екендігіне қарамастан, оның қасынан сенуші адамның табылуы ол үшін үлкен сүйеніш болуы мүмкін. Тіпті ол адам сіздің ол үшін мінажат еткеніңізді сұрауы да ықтимал. Атеистердің көбіне басқа адамдардың мінажатына сенетіндігі ғажайып нәрсе! Әйтсе де, сіз барлығына да қызметші-көмек беруші тұрғысынан қарауға тиіссіз: бүгін осы адамға қалайша көбірек пайдамды тигізе аламын? Сіз сонымен қатар өзіңіздің қонақ екендігіңізді және қызметіңізді ұсынамын деп оның мазасын кетіріп алмауыңызды да үнемі есіңізден шығармауға тиіссіз. Айтпақшы, мен жоғарыда айтып кеткен буддаға сенуші Мәсіхке деген сенімге осындай жолмен келген.

Мектепте берілетін білім

Дәл осы қағидалар мектептегі жұмыста да қолданылуға тиіс. Жыныстық қарым-қатынас тәрбиесі мен ЖҚТБ жайлы оқушыларға қалай айтып-жеткізу керектігі туралы әркімнің қалыптасқан өз көзқарасы бар мектептегі жұмыс бұл аса сезімталдықты талап ететін сала. Және тағы да бұл көзқарастар әр елде, әр аймақта, әр қоғам мен әр мектепте өзгеше болуы мүмкін. Адамдар белсенділер ЖҚТБ дағдарысын мектеп үшін орынсыз болатын сақтандырғыш мүшеқаптардың жарнамалары үшін пайдалануға немесе пуритандық көзқарастар мен қалыптарға үгіттеуге тырыса ма деп қорқады.

Мұғалімнің шақыруы бойынша келген ағарту ісін жүргізуші мектепте қызметші, ал сыныпта қонақ болуы тиіс. Талқыланатын тақырыптар, оны жеткізу әдістері мен сол шараның жалпы ыңғайын табуды алдын ала келісіп алған жөн.

Мектептегі жұмыс — артықшылық және егер сізді шақырған адамның тарапынан қолдау көрсетілмесе, онда ол жеке бастың көзқарасын үгіттеудің мінбесіне айналмауы керек. Бірақ егер діни сұхбаттар немесе өмірден алған тәжірибелер туралы сабақ барысында мұғалім не оқушы лектордың о дүниедегі өмірге деген мәсіхшілік сенімімен бөлісуін не жыныстық қатынас жайлы көзқарасын нақтылауын сұраса — оның жөні басқа. Алайда мұндай көзқарастар талқылануға және қарсыласуға ашық жеке бастың пікірі болып қалуы тиіс. Дегенмен менің айтарым барлық жағдайда сіздің жетекшіңіз жергілікті мектеп пен оның мұғалімдері болсын. Олар сізге өзіңіз ойлағаннан артық еркіндік береді.

Қорытындылай келе ЖҚТБ қоздығыш-вирус арқылы тарайтын, ортақ инеден немесе ауру адаммен болған жыныстық қатынастан жұғатын, сансыз көп адамның өмірін алатын жан түршігерлік ауру. Ол біздің осал сезінетін екі жерімізден соққы береді, олар —біздің адамгершілігіміз және біздің өлімге деген көзқарасымыз. ЖҚТБ бізді не істеп жүргендігіміз әрі кім екендігіміз жайлы ойлануға мәжбүр етеді.

Енді әрекет жасайтын мезгіл жетті.

Әрекет жасайтын мезгіл жетті

Ең алдымен сізге өз өміріңізге көз жүгіртіп шолып өту қажет шығар. Мен көптеген адамдардың өмірінің соңына жетейін деп қалған сәтте өмірдің мәні туралы терең ойлана бастайтынын байқадым. Өз үйіңізді ретке келтіру үшін өлім жазасына кесілу міндет болғаны ма сонда? Мүмкін, сізден дереу жыныстық қатынасқа байланысты өміріңізді өзгерту не нашақорлықтың инесінен бас тарту, сонымен қатар, сізге ненің маңызды болып табылатынын шешу талап етілетін шығар.

Сізге не маңызды?

Сізді шын мәнінде не нәрсе бақытты ете алады? Сіз үшін қандай қарым-қатынас маңыздырақ? Мен осы жылды ғана емес, алдағы бірнеше жылды және болашақты да айтамын. Сіз нағыз достарыңыздың кім екенін әрі сіз кімнің иелігінде екеніңізді білесіз бе?

Осының бәрі маңызды сұрақтар. Көптеген адамдар мәсіхші болғаннан кейін былай дейді: «Егер мен қазіргі білетіндерімді бұрын білсем, менің өмірім ешқашан мұндай мәнсіз болмас еді». Өкінішке орай, өлім қаупі төнген ауру не бақытсыз оқиға адамды терең ойға шомдырып, өз ойлары мен сезімдерін тексеруге мәжбүр етеді. Таныстарыңыздың көпшілігі ешқандай ұзақ мерзімдік жоспарсыз қарым-қатынастың біреуінен екіншісіне, жұмыстан жұмысқа ауысқан бір күндік өміріне бола бақытты шығар.

Бірақ осындай өмір салтын ұстанатын адамдар ақырында жиі жағаға шығып қалады. 38 жастағы әйел өзіне үйленемін, балаларына әке боламын деп сөз беріп, өзімен бірге тұрып жатқан еркектің соңғы екі жыл бойы көзіне шөп салып жүргенін және енді оны тастап кетіп бара жатқанын біледі. Бір ер адам бизнесте өз арманына жетсе де, жанұясы мен достарын жоғалтқанын түсінеді. Ол ақшаға достарды емес, тек қызығушыларды ғана сатып алуға болатынын өте кеш түсінеді. Басқа еркек бірнеше кезекті қарым-қатынастан кейін бәрінен көңілі қалып, өзінің махаббаттың не екенін түсінетіндігіне күмәнданады.

Бақытты өмір

Мен Құдайдың сізді арнайы бір мақсатпен жаратқанына және егер Құдайдың сізге деген сол мақсатын өзіңіз тапсаңыз, онда орасан зор бақытқа кенелетіндігіңізге сенемін. Бұл жоспардың бір бөлігі басқалар үшін өмір сүруден құралады. Иса өзіңізді табудың, яғни толықтай адам болудың жалғыз ғана жолы — өзіңізді жоғалту екендігін айтқан. Бұл сіздің барлығы келіп аяғын сүртетін «төсеніш» болуыңызды білдірмейді. Бұл өз ырқыңызбен еркін өмір сүру құқынан бас тартып, Исадан қалай өмір сүру керектігін сұрауды білдіреді. Мен Құдайдың сізге арнаған ерекше жоспары бар екеніне және Ол сізді сүйгендіктен, Оның жоспары сізді толықтай бақытқа кенелтетініне сенемін.

Бұл жоспардың ең маңызды бөлігі сіз толық бақытты өмір сүру үшін Құдай сіздің Оны досыңыз ретінде жақын танып, жаңа күш-қуатқа, ішкі жан дүниенің қорына ие болғаныңызды қалауынан тұрады. Бұл бізге толымдылықты, кейде тәндік сауығуды да береді.

Сіздің ат салысуыңызға болады

Екіншіден, сіз ЖҚТБ-мен ауыратын адамдарға көмек болатындай әрекет ете аласыз. Немесе сіз ерікті адам болуды, қайырымдылық қаржы бөлуді, науқастың халін білуді не оның отбасына демеу көрсетуді қалайтын шығарсыз. Мүмкін, сіз АҚТҚ-дан қалай сақтануға болатынын айтып, адам өмірін сақтауға жәрдем беруді қалайтын шығарсыз. Неге бұл туралы қауымыңыздың мүшелерімен немесе АҚТҚ/ЖҚТБ-ға қатысты жұмыстар атқарып жүргендермен сөйлесіп, өз қызметіңіз бен уақытыңызды ұсынбасқа? АСЕТ-тің интернет-сайтынан сіз көп пайдалы мәлімет таба аласыз. Олардың көшірмесін жасап, қағазға басып та ала аласыз.

Не істеуге болады?

Қолыңызда бар нәрседен бастаңыз. Мен жақын арада Уганданың өте кедей облысында тұратын алты қария ұйымдастырып ашқан ЖҚТБ-ның кесірінен жетім қалған балаларға арналған мектепке бардым. Олар өздерінің қолында бар нәрседен бастап, соған бірте-бірте ауыл тұрғындарын жұмылдырған. Ептеп олардың бастаған ісі аяғынан тұрған. Олар ақша жинап, жер сатып алған. Содан соң сиыр сатып алу үшін ақша жинаған. Сиырдың сүті мектепті қамтамасыздандыруға кеткен шығынды өтейді. Олар қолдан кірпіш жасап, көп кешікпей қамыстан жасалған лашықтары кішігірім ғимаратқа айналады. Содан кейін олар жаңа ғимарат салуға кіріседі. Олар бүлдіршіндерді қолдарынан келгенше өздерінің бос уақыттарында оқытып-үйретеді. Бұған бүкіл ауыл тұрғындары көмектескен. Біреулер тамақ әкелетін, басқалары оны даярлайтын, үшіншілері балалардың шөлін қандыру үшін күнделікті су әкелетін. Жасы келген қариялар өздерінің білім алуға тиіс екендігін түсініп, білімдерін жетілдіру үшін мемлекеттік дайындық курстарына барады. Бір қонақ келіп, электр желісін жүргізуге қаржы бөледі. Басқа біреуі су құбырын жүргізуге қаржылай жәрдем береді. Тағы біреуі үлкен қыздарды үйрету үшін іс машинасын береді… Осылайша олардың істері ілгері баса бастады.

Әрбір қауым өз мүшелерін басқа адамдарға көмек көрсету үшін бір нәрсе істеуге жігерлендіре алады. «Тир Фонд» ұйымының негізін қалаушы Джордж Хоффман бірде былай деген: «Сіз бүкіл әлемді өзгерте алмайсыз, бірақ қай жерде болса да бір адамның жеке әлемін өзгерте аласыз».

Бүгін барып біреудің өмірін құтқарыңыз.

Бүгін барып ЖҚТБ-ға шалдыққан адамның отбасына азық-түлік апарып беріңіз.

Бүгін барып жетімді не жесірді жұбатыңыз.

Бүгін барып өз өмірін ЖҚТБ-ға қарсы күрес пен қызметке арнаған біреуге жігер беріңіз.

Құдай оларды қорғап, сақтасын деп мінажат етіңіз.

Сонда сіз осы дұғаларға жауаптың бір бөлігі бола аласыз!

Көмек көрсету

Үшіншіден, сіз, мүмкін, осы кітапта талқыланған кейбір тақырыптар туралы біреумен әңгімелескіңіз келетін шығар. Сірә, сіз өзіңіз ауру жұқтырып алдым-ау, не сіздің бір танысыңыз ауру жұқтырып алды-ау деп уайымдап жүрген боларсыз. Мүмкін, сізге әрі қарай не істеу керектігі жайлы тиімді кеңес алу үшін қауым жетекшісімен немесе дәрігермен сөйлесу қажет шығар.

Жетінші тарау

Біз не істей аламыз?

Әрекет жасайтын мезгіл жетті

АҚТҚ/ЖҚТБ-ға қатысты жобалардың іс-тәжірибесі

АСЕТ-тің Чехия мен Словакиядағы алдын алу жұмысы

Чехиядағы АСЕТ — тоғыз жылдан астам уақыт бойы ЖҚТБ-ның алдын алу жұмысын атқарып келе жатқан қоғамдық ұйым. Ұйымның негізгі жұмысы мектептерде, интернаттарда, университеттерде, балалар лагерінде, сенушілер қауымдары мен түрмелерде аурудың алдын алу туралы лекциялар оқудан тұрады.

Статистика АҚТҚ-ны жұқтырғандардың көпшілігі 15-25 жас аралығындағы жастар екендігін көрсетеді. Дәл осы жаста олар алғаш рет есірткіні қабылдап көріп, алғашқы төсек қатынасына түседі. Сондықтан Чехиядағы АСЕТ ұйымы аурудың алдын алу жұмысында басты назарды дәл осы жастағы жастар тобына бағыттаған.

Чехиядағы АСЕТ ұйымының лекторлары мектеп басшылығымен келісіп, оқушыларға оқитын 40 минуттық екі лекциядан тұратын бағдарламаны дайындаған. Оған қатысушылар жыныстық қатынасты денсаулық, ұзақ мерзімді қарым-қатынас және болашақтың тұрғысынан қарастыруы үшін лекцияларда белгілі контекстегі деректер көрсетілген. Лекциялар оқушыларды салауатты өмір салтына шақырады және адалдық, достық, кіршіксіз таза сүйіспеншілік пен пәктік тәрізді өнегелі құндылықтарға үйретеді.

Оқушылар лекцияны жақсы қабылдауы үшін АСЕТ-тің лекторлары жасөспірімдердің ойлау жүйесіне барынша жақындай түсуге, олардың тілінде сөйлеуге тырысады. Лекторлар «ресми мұғалімдердің» тұрғысынан қарамайды, қайта оларды өздерінің бірі ретінде қабылдап, сөзіне құлақ салулары үшін жасөспірімдердің деңгейіне түседі. Тәжірибе көрсеткеніндей мектептерде ЖҚТБ-ның алдын алу жұмысымен дәрігерлер айналысқанда, олар «түсініксіз медицина тілінде» сөйлейтіндіктен, жасөспірімдер олардың кеңесіне құлақ аспайды. Жасөспірімдер үшін махаббат, жыныстық қарым-қатынас және есірткі тақырыптары ата-аналарымен және мұғалімдермен талқыланбайтын «жабық тақырыптардың» бірі. Жасөспірімдердің көпшілігі мұғалімді «сабақ оқуға мәжбүрлеп, нашар баға қоятын» «жағымсыз кейіпкер» ретінде қабылдайтындықтан, мектептегі мұғалімге оқушылардың осы бағыттағы мінез-құлықтарына дұрыс ықпал ету қиынға соғады. Осы жаста балалар аталған нәрселер жайлы достарынан, көшеден немесе тележұлдыздардан естіп біледі. Сондықтан АСЕТ-тің лекторлары мектепке оқушыларды ЖҚТБ туралы статистикамен қорқыту үшін емес, қайта олармен достасып, осы тақырып жайында ашық сөйлесу үшін келеді. АСЕТ-тің лекторларының көпшілігі жастармен жұмыс істеуде тәжірибе жинаған, қазіргі замандағы жастардың мәдениетін түсінетін және жасөспірімдерге дұрыс өнеге көрсетіп, ықпал ете алатын сенушілер. Жеке бастың тәжірибесі лекторлардың төсек қатынасын некеге дейін күте тұруды сенімді түрде айтуына жол береді. Мектептердегі бұндай лекцияларды тек қана қауымның жастар жетекшісі мен бағушысы ғана емес, сенуші мұғалімдер мен денсаулық сақтау ұйымдарының қызметкерлері де жиі оқиды. Лекцияны ерлі-зайыптылардың оқығаны да жақсы, сонымен қатар өзінің басынан кешкен оқиғалары жайлы айтып беру үшін есірткінің тәуелділігінен азат болған бұрынғы нашақорды шақыруға да болады.

Лекция барысында лекторлар жасөспірімдермен ашық әңгімелесіп, олармен бірге пікірталас ұйымдастырып және барлық сұрақтарына жауап беруге тырысады. Лекцияның дәл осылайша әдеттен тыс болуы оның ықпалы мен тиімділігін көрсетеді. Лекцияларда мәліметтерді қызықтырақ етіп көрсетіп, оқушылардың назарын аудару мақсатында, түрлі түсті слайдтар қолданылады. АҚТҚ жұқтыру жолдары жайлы мәлімет пен мысалы, баскетболист Мэджик Эрвин Джонсон немесе әнші Фредди Меркьюри секілді бұрын жұртқа кеңінен танымал болған адамдардың жеке өмірлерінен алынған оқиғалар кезектесіп отырады. Лекцияларда оқиғалардан басқа өздеріне төнген қауіпке мән бермегендіктен, ЖҚТБ-ны жұқтырған басқа жастардың мысалдары да пайдаланылады. Лекциялар мектептегі ресми сабақтарға ұқсамайды. Тақырыптың маңыздылығына қарамастан, лектордың жасөспірімдермен байланыста болуы үшін әзіл-қалжың да айтылады. АСЕТ-тің тәжірибесі бойынша таза медициналық мәліметтерді жеткізгеннен гөрі, АҚТҚ жұқтырған адамдар туралы әр түрлі оқиғаларды айту арқылы оқушылардың назарын аударып, оларды қызықтырған әлдеқайда жеңілірек. Сонымен қатар лекция барысында өзара белсенділікті көрсететін түрлі аурудың алдын алуға байланысты ойындар жүргізуге де болады.

Лекторлар АСЕТ ұйымы жүйелі түрде ұйымдастыратын оқыту семинарларына қатысып отырады. Жаңа лекторларды тәжірибелі мұғалімдер жеке оқытады және біраз уақыт олармен бірге сабақтарға қатысады. Алдын алу жұмыстарын бастауды қалайтын адамдар өз рухани бағушыларынан қолдау хат алуы тиіс, өйткені ауруды алдын алу қызметі жетілгендікті және жауапкершілікті талап етеді.

Словакиядағы АСЕТ-ке мемлекеттік білім беру министрлігі қолдау көрсетеді. Білім беру министрлігі осы АСЕТ ұйымының Словакиядағы барлық мектептерде «адамгершілік тәрбиесі» жөніндегі пәнді дайындауын өтінген. Словакиядағы АСЕТ осы пәнді мұғалімдер мектептерде оқыта алуы үшін оларға үйретеді және оның ішіне ЖҚТБ-ның алдын алу жайлы лекциялар да енгізілген.

Чехиядағы АСЕТ өз жұмысының нәтижелілігінің арқасында білім министрлігінің АСЕТ-тің лекцияларын мектептерде оқытуға ұсыныс беретін қолдау хатын алды. Ұйымның партнерлері — ЖҚТБ-ның алдын алу жұмысына ерікті лекторларды оқытуға жәрдем беретін әр түрлі дәрігерлер мен психологтар. Бүгінгі күнде Чехия Еуропа бойынша АҚТҚ жұқтырғандардың саны ең аз ел. Кейбір дәрігерлер бұл нәтижені АСЕТ-тің алдын алу жұмысының қарқындылығымен байланыстырады. Жыл сайын осы ұйымның лекцияларын бүкіл Чехия бойынша мектеп оқушыларының жартысынан көбі тыңдайды.

Чехиядағы АСЕТ-тің басшысы Томаш Рехак бірнеше рет Ресей мен Украинаға келіп, АСЕТ семинарларында жергілікті лекторларды оқытты. Чехиядағы АСЕТ-тің аурудың алдын алу лекциялары орыс тіліне аударылып, жергілікті жағдайға бейімделген. Олар осы лекциялар оқылған мектептерде жақсы бағаланды. Осы алдын алу бағдарламалары жайлы көбірек мәліметті Ресейдегі АСЕТ-тен білуге болады (мекенжайы кітаптың соңында берілген).

Ресейдегі АСЕТ ұйымының жұмысы туралы

Ресейдегі АСЕТ ұйымы (Aids Care, Education, Training — ЖҚТБ: күтім, ағарту ісі, дайындау) Угандада, Танзанияда, Румынияда, Чехияда, Словакияда, Болгарияда, Үндістанда, Таиландта, Австралияда және АҚШ-та жұмыс істейтін халықаралық АСЕТ ұйымының партнері. АСЕТ ұйымы UNICEF және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы сияқты халықаралық ұйымдармен бірігіп жұмыс істейді.

ANPO АСЕТ автономды коммерциялық емес ағартушылық ұйымы мектептерде, балалар клубтарында, балалар лагерьлерінде, реабилитация орталықтарында және қауымдарда АҚТҚ инфекциясының алдын алумен айналысады. Біздің мақсатымыз балалар мен жасөспірімдердің құндылықтары мен ойлау қабілеттеріне әсер етіп, солайша олардың болашағы мен еліміздің болашағына ықпал жасау. АСЕТ ұйымының сенуші лекторлары мектепте оқитындарға ЖҚТБ пен есірткінің алдын алу лекцияларын оқиды. Бұл лекциялар Киелі кітап құндылықтарына негізделген және жасөспірімдерді өнегелі әрі салауатты өмір салтына шақырады. Мектеп басшысының және мұғалімдердің келісімімен оқылатын лекциялар әдетте екі 40 минуттық сабақтан тұрады. Лекция барысында қызықты материалдарды, фотосуреттерді және түрлі түсті плакаттарды көрсетуге болады. Лекцияның материалдарын қазіргі замандағы сенбеуші жасөспірімдерге жеңіл әрі түсінікті болатындай етіп сенуші дәрігерлер мен психологтар дайындаған.

ЖҚТБ-ның алдын алу туралы осы лекциялар Иркутскідегі ЖҚТБ-орталығының дәрігерлерімен келісілген. Ресейдегі ең алғашқы лекторларды дайындау семинары Иркутскіде өткізілді. Онда жергілікті сенуші лекторлар Иркутск облысының әр түрлі мектептерінде өздерінің алдын алу жұмыстарын бастаған. Бұл лекциялар мектеп басшыларының, мұғалімдердің сонымен қатар оқушылардың да ойларынан шығып, жақсы пікірге ие болған. Бұндай семинар Ресейдің өзге де облыстарында, Украинада, Қазақстанда … өткізілді.

Семинарға қатысушылардың қағазға басып шығарылған лекциялармен бірге аурудың алдын алу туралы нұсқауды, мектептерде қолдануға болатын түрлі түсті слайдтардың жинағын, лекцияда келтірілген мысалдар қамтылған бейнетаспаны және керекті әдебиеттерді алуына мүмкіндігі бар. Бұл материалдардың бір жинағы 400 рубль (2000 тенге) тұрады. Оны пошта арқылы тапсырыспен АСЕТ ұйымынан алуға болады. Материалдардың бір жинағын бірнеше лектор пайдалана алады.

Біз сонымен бірге жергілікті сенушілер қауымдармен бірігіп сенбеуші жасөспірімдерге арнап «ЖҚТБ-ға қарсы ұйымдастырылған жастар кеші» атты алдын алу акциясын өткіземіз. Егер сіздің қауымыңыз мектептерде ЖҚТБ-ның алдын алу жұмыстарымен айналысқысы келетін адамдарға арнап арнайы семинар өткізгісі келсе, онда сіз бұл семинар жайында көбірек мәліметті біздің веб-беттерімізден немесе бізге тікелей хабарласу арқылы таба аласыз.

Ресейдегі АСЕТ ұйымы туралы қосымша мәліметті интернеттен таба аласыз:

http://www.acet-international.com/acetrussia/index.htm

немесе

www.acetrussia.ru

Ресейдегі АСЕТ кеңсесінің мекенжайы:

Ресей

445035 Самарская обл.,

г.Тольятти, а/я 1324

Марек Сланский

E-mail: hop@attack.ru

ACET@attack.ru

«Жол айрығындағы жастар» атты алдын алу бағдарламасы

«Жол айрығындағы жастар» — бұл некеге дейінгі төсек қатынасынан бас тарту және отбасындағы ерлі-зайыптылардың адалдығын сақтауға негізделген ЖҚТБ-ның алдын алудың халықаралық бағдарламасы. Оның негізі мәсіхшілік құндылықтардан тұрады. Некеге дейінгі төсек қатынасынан бас тарту өмір құндылықтарын өзгертуді көздейтін мінез-құлықтардан арылуды талап етеді.

Мәсіхшілік құндылықтар бағдарламада тыңдаушыларды Киелі кітап материалдарын зерттеп, өз тұжырымдарын жасауға түрткі салатын қысым салып зорламайтын еркін мәнермен берілген.

Бағдарлама мектеп оқушыларының бақытты әрі мәнді өмір кешуге көмегін тигізетін ой түйіндеп, шешім қабылдауына бағытталған. Ол некеге дейінгі және некеден тыс жыныстық қатынастардың теріс зардаптарын айрықша атап көрсетеді. Бағдарламаға ЖҚТБ және басқа да жыныстық қатынастан жұғатын аурулар мен олардың таралу жолдары жайлы ең тың мәліметтер енгізілген. Бұл мәліметтер тыңдаушыларға сыпайы формада әрі түсінікті ғылыми тілмен жеткізіледі. Тыңдаушылардың алған жаңа білімдері, шешімдері және мінез-құлықтары қызметтің барлық саласында да тиімді болуы үшін қарым-қатынас жасау барысына жасөспірімдердің қоршаған ортасы мен ата-аналары қатыстырылады. Бағдарламаның негізгі назарында жасөспірімнің ішкі құндылықтарын өзгерту арқылы мінез-құлқын қалыптастыру.

Бағдарлама әлемнің қырық екі елінде ойдағыдай жүзеге асырылуда. 1998-жылдан бастап Самара қаласы мен Самара облысында «Жол айрығындағы жастар» атты оқыту-үйрету жаттығуы өткізіліп келеді. Онда Самара облысының 1000-нан астам мектеп мұғалімдері білім алған.

«Жол айрығындағы жастар» стратегиясы екі негізгі кезеңнен тұрады: бастапқы жаттығу және мамандарды даярлау.

Бастапқы жаттығу

Бастапқы жаттығу кезеңін білім беру мен медицина саласындағы ресейлік мамандар өткізеді. Ол «Өмірдің ауытқуы» атты оқу бағдарламасын оқытушылар нәтижелі пайдалануы үшін мұғалімдерге қажетті білім беріп, педагогикалық әдістемемен және тәжірибемен қамтамасыз ететін 30 сағаттық 4 күндік дайындықтан тұрады.

Бұл бағдарламаны мектептерде, балалар үйінде, жастар клубтарында, училищелерде, техникумдарда, жоғарғы оқу орындарының бастауыш курстарында және 14-20 жас аралығындағы жасөспірімдер мен жастар болатын барлық жерлерде пайдалануға болады.

Бағдарламаны психологтар, мұғалімдер, интернаттар мен балалар үйіндегі тәрбиешілер, студенттер топтарының кураторлары және жастар жатақханаларының тәрбиешілері оқыта алады.

Мамандарды даярлау

30-сағаттық дайындықтан тұратын бастапқы жаттығуды тәмәмдаған әрбір тыңдаушы өз қалауынша қосымша оқи алады. Бастапқы жаттығуды аяқтағаннан кейінгі мамандарды даярлау кезеңі бір жылға созылады.

Бұл кезеңнің мақсаты — «Өмір ауытқуы» бағдарламасын қолдануда педагогтарға өз шеберліктерін шыңдауына, олардың бағдарламамен жұмыс істеу кезінде кездесетін қиындықтарды жеңуіне көмектесу үшін дем беріп және өзара қарым-қатынас жасап, тәжірибе алмастыруына мүмкіндік жасау.

Мамандарды даярлау үшін әр квартал сайын семинарлар жүргізіледі және тәжірибелі жетекшілер сабақ беріп, тыңдаушылар олардың сабақтарына қатысып, оқытудың стилі мен тиімділігін бақылайды.

«Жол айрығындағы жастар» стратегиясының компоненттері

Мұғалім — Оқушы: оқу жылы бойы аптасына бір рет өткізілетін 30 сабақ.

Мұғалім — Ата-аналар: оқу материалында барлық нәрселер ашық айтыла бермейтіндіктен, біз сабақтарға ата-аналарды қатыстыруға тырысамыз. Әрбір сабақта ата-аналармен талқылануы тиіс материалдар беріледі. Бұл оларды өткізіліп жатқан сабақтардан хабардар етеді және балаларының мінез-құлықтарының қалыптасуы туралы қажетті мәліметтер береді.

Мектеп — мөлтек аудан: әрбір мектепте бағдарлама стратегиясы мен оның мақсаттарын және міндеттерін таныстыратын жиналыстар өткізіледі.

Оқушы — Оқушы: жасөспірімдер клубтарын ұйымдастыру. Қатысушылар өз мәселелерін талқылайды, бір-біріне кездестірген қиындықтары мен қол жеткізген жеке табыстары жайлы айтады.

«Жол айрығындағы жастар» атты жастарға адамгершілік тәрбие мен білім беруге қолдау көрсететін Самара қалалық қоғамдық ұйымы

E-mail: xroads@transit.samara.ru

ASSOCIATION FOR SPIRITUAL RENEWAL

«РУХАНИ ҚАЙТА ӨРКЕНДЕУ» БІРЛЕСТІГІ

«Кешірім сұраудың еш қажеті жоқ — өмір, махаббат және жыныстық қатынас жайлы шындықтар» атты бағдарламаны ұсынамыз. Біз бұл бағдарлама Ресейдің жас ұрпақтары бетпе-бет келетін: ЖҚТБ, ерте жүкті болушылық, аборт, жыныстық жұқпалы аурулар тәрізді өзекті мәселелерге жауап болады деп сенеміз. Сондай-ақ, бұл бағдарлама жасөспірімдердің күнделікті өмірі мен жалпы жүріс-тұрыстарына игілікті ықпал жасайтынына да сенімдіміз.

Бағдарламаның негізгі идеясы некеге дейінгі төсек қатынасынан бас тарту өмірде әрқашанда дұрыс шешім екендігінде. Ол өсіп-жетіліп келе жатқан адамның аса өнегелі болып қалыптасуына көмектеседі. «Кешірім сұраудың еш қажеті жоқ…» бағдарламасын 49 мемлекеттің үкіметі қабылдап, мақұлдаған. Кейбір елдерде бұл бағдарлама оқу орындарында оқушылар мен студенттерді некеге дейінгі жыныстық қатынастың сезімдік, тәндік және қаржылық жағынан қандай қауіп төндіретіндігін ескерте отырып, мемлекеттік деңгейде жұмыс істеуде.

«Кешірім сұраудың еш қажеті жоқ — өмір, махаббат және жыныстық қатынас жайлы шындықтар» қазіргі замандағы жастардың ең өзекті сұрақтарына жауап береді:

Қазіргі заманда жыныстық қатынастан некеге дейін бас тарту мүмкін бе?
Неліктен кейбіреулер некеге дейінгі төсек қатынасынан бас тартуға ұйғарған?
Мен өзімнің сүйетінімді қалай түсінемін? Ал мені сүйетіндерін қайдан біле аламын?
Қазіргі заман қалайша менің махаббат және жыныстық қатынас туралы түсініктеріме ықпалын тигізеді?
Некеге дейінгі төсек қатынасына түсуге азғыратын нәрселерге қалай «жоқ» деп айтуға болады?
Болашақта жақсы жұбай болу үшін мен қазір не істей аламын?
Жақсы күйеуді /әйелді қайдан табуға болады?
Сол адамның бойында қандай қасиеттер болуға тиіс?

Бұл материал мектептердегі, әр түрлі қоғамдық мекемелердегі, қауымдардағы балалармен және жасөспірімдермен жұмыс істеуге ұсынылады.

Бағдарламаның жетекшілері: Лэнс М. Корли және Стейси Шопп

«Рухани қайта өркендеу» бірлестігінің қолдау көрсетуімен

«Кешірім сұраудың еш қажеті жоқ — өмір, махаббат және жыныстық қатынас жайлы шындықтар» — Ресей.

Мекенжайы: 117420 Москва, 29-30 квартал, Новые Черемушки, Наметкина к-сі, 5-корп.

т. (095) 719-79-45, факс (095) 719-78-90

E-mail: lanc@asr.ru

stas@asr.ru

«Tear Fund» («Тир Фонд») тиімді жобасын дайындау және жүзеге асыру

«Tear Fund» қайырымдылық қоры Ұлыбританиядағы бесінші ең үлкен қайырымдылық қоры болып табылады (толық мәлімет алу үшін www.tearfund.org веб-сайтын қараңыз). Сенушілердің «Tear Fund» қоры әлемнің көптеген елдеріндегі ЖҚТБ-ға қарсы күресті қолдауда және Ресейде өз жұмысын бастамақшы. Берілген материал Франк Гривестің 2003-жылы Мәскеуде «Мәсіхшілердің ЖҚТБ эпидемиясына жауабы» атты семинарда оқыған баяндамасының көшірмесі.

ЖҚТБ эпидемиясы тек медициналық қана мәселе емес, сонымен қатар қоғам дамуының да мәселесі. АҚТҚ-ны, көбінесе, жыныстық қатынасқа түсетін адамдар жұқтырып алады. Ал олар, сондай-ақ, қоғам экономикасына қажетті мүшелері болып табылады. Эпидемия кезінде қоғам ЖҚТБ-дан жазым болатын, еңбекке жарамды жастағы адамдардан, білімді адамдардан, отбасы мүшелерінен, балалардан және жасөспірімдерден айырылады. Қоғамның денсаулық сақтауға көп қаржы бөлуіне тура келеді және адамдардың еңбекке жарамсыз болып қалғандығынан бюджетке түсетін кірістерінің да мөлшері азаяды. Әке-шешесі ЖҚТБ-дан қайтыс болған жетім балаларға және балалары қайтыс болған қарттарға күтім көрсету мәселелері туындайды. ЖҚТБ эпидемиясы қоғамның құлдырауына әкеп соқтырады және ол, әсіресе, экономикалық жағдайы нашар елдерде өте тез таралады.

Тиімді жобалар мен бағдарламалар қоғамдағы ЖҚТБ мәселесін жан-жақты шешетін эпидемиямен күресуші басқа да құрамдас бағдарламалармен бірігуі тиіс. Қоғам бұл аурумен әр түрлі деңгейде және әр түрлі әдістермен күресуі керек: ЖҚТБ-ның алдын алу бағдарламаларын қолдану, ЖҚТБ-ға шалдыққан науқастарға күтім көрсету, АҚТҚ жұқтырғандар мен олардың отбасыларына қолдау көрсету, медицина қызметкерлерін оқыту-үйрету бағдарламаларын, АҚТҚ жұқтырғандардың құқықтарын қорғау және экономиканы дамыту бағдарламаларын пайдалану. Сондықтан да эпидемиямен күресуде комплексті әрі біртұтас амал қажет.

Ауруға шалдыққан науқастарға қамқорлық көрсетудің ең тиімді бағдарламалары тек науқастардың ғана емес, сонымен бірге оларды қоршаған адамдардың да тәндік, әлеуметтік, рухани, экономикалық және психологиялық мұқтаждықтарын қамтамасыз етуді қамтиды. Бұны осы мәселемен күресетін барлық мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарды, отбасылары мен қоғамның әр түрлі бөліктерін жұмылдыра ат салысқанда ғана жүзеге асыруға болады. Науқастарға күтім медициналық қызмет көрсетілуі пациенттердің тәндік мәселелерінің шешілуіне көмектеседі. Бірақ АҚТҚ жұқтырғандардың шынайы сезім әрекетіне бой алдыру қиындықтары да бар, бұндай адамдар ескі ұғымдарға сену және аластатылу мәселелеріне тап болады. Бұған қоса ажалының жақындап қалғанын білгенде, ЖҚТБ-мен ауыратын адамдарда рухани мәселелер басталады.

АҚТҚ/ЖҚТБ-ға қатысты сенушілердің бағдарламалары адамдардың әр түрлі мұқтаждықтарына бағытталуы мүмкін. Бұл жобалардың табысты болуы үшін осы бағдарламалар бағытталған адамдар топтарымен және сол аймақта жұмыс істейтін (сенбеушілердің ұйымдарын қоса есептегенде) басқа да ұйымдармен бірігіп қызмет еткен абзал.

Жобаны құрмас бұрын өзіңізге төмендегідей сұрақтар қойғаныңыз жөн:

Бағдарламалары жүзеге асуы үшін жоба жергілікті сенушілер қауымдарымен, әр түрлі мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдармен қалайша бірлесіп қызмет ете алады?
Осы аймақта басқа адамдар, басқа мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдар не істеуде және осы мәселелерді олар қалай шешуде?

Бағдарлама мен жобаны дайындау барысында «Жобаның циклі» схемасын қолданған пайдалы.

Мәселе мен мұқтаждықтарды зерттеп білу

Бүгінгі күннің жағдайы туралы мәлімет жинап, ең басты шынайы мұқтаждықтарды табу қажет. Ең алдымен, бағдарлама өз жұмысын бастамас бұрын сол аймақтағы қажеттіліктердің жағдайын сипаттау керек. Бұл жоба аяқталғанда оның арқасында жағдай қаншалықты өзгергенін бағалай алу үшін қажет. Жоба бағытталған адамдардың қолдауынсыз еш нәрсе істемеңіз. Бұл жобаға сол адамдардың өздері қызығушылық танытуға тиіс. Осы аймақта жүзеге асырылып жатқан бағдарламалардың тәжірибесін ескеріңіз, бәрін қайтадан басынан бастағанша, бар нәрсені жалғастыра беріңіз. Осы сатыда мынадай сұрақтар қойған дұрыс:

Қандай мұқтаждықтарды таптыңыз және оларды қандай адамдардан таптыңыз? Бұл мұқтаждықтар неліктен пайда болған?
Бұл мұқтаждықтарды АҚТҚ-ны жұқтырып алған науқастар қалай білдіреді? Олар нені өзгертуді қалайды?
Науқастар қандай ресурстардан көмек ала алады?
Қауым адамдардың белгілі бір қажеттіліктерін қанағаттандыруды қалай ма және олар мәсіхшілік құндылықтарға қаншалықты сай келеді?
Осы аймақта басқа да жобалар мен ұйымдар не істеуде? Олардың тәжірибесі қандай? Жаңа жоба ресурстардың үнемсіз шығындалуына әкеліп соқтырмай ма?
Тиімділікті арттыру үшін сол жобалармен бірігіп жұмыс істеуге бола ма?

Мұқтаждықтар мен жағдайды анық сипаттау дұрыс әрі сол жағдайға лайықты жоба жасауға көмектеседі

Жобаны дайындау және жоспарлау

Жобаны дайындаудың барлық кезеңдерінде осы жоба бағытталған адамдар да белсене ат салысулары қажет. Сіздің жобаңыз бағытталған мәселелер мен мұқтаждықтарға өзінше әрекет еткен жергілікті адамдардың қабілеттері мен мүмкіндіктерін ескеріңіз. Осы жағдайды қалайда өзгерту жолында жергілікті тұрғындардың қабілеттері жететіндігіне сенім артпаған кезде үлкен қателік жасаймыз. Ол адамдарды жобаға кірістіргенде олардың шешім қабылдауға қатысатыны күмәнсіз және солай олар кейін өз өмірлеріне ықпал ететін әрекет жасайды. Бұл адамдарға өздерінің маңыздылығын сезінуге мүмкіндік береді, яғни бұл — адамдардың өз күштеріне сеніп, әрекет етулеріне ықпалын тигізетін негізгі жолдардың бірі. Құдайдың сүйіспеншілігі барлық адамдарға арналған және Иса көбіне жағдайы нашар және басқалар оны кемтар деп санайтындарға Өз достығын ұсынған. Олар әйелдер, балалар, қариялар, науқастар болатын. Иса оларды құрметтеген және олардың болмашы үлесін бағалаған.

Жобаны дайындауда келесі сұрақтарды шешу керек:

Жобаның негізгі мақсаттары не? Ал түпкі (ақырғы) мақсаты ше?
Бұл мақсаттарға қандай әдістермен қол жеткізілмек? Жоба қай жерде және қалай жүзеге аспақ?
Жобаға кім қатысады?
Жоба бағдарламасы қанша мерзімге арналған?
Жоба қысқа мерзімдік және ұзақ мерзімдік мақсаттарға қашан жетпек?
Өздеріне арналған жобаны дайындауға адамдар қалай қатыстырылған?
Қоғам өзінен бөлектеп аластатқан немесе шеттеткен адамдарға жоба

қалай ықпал етеді?

Жергілікті тұрғындар мен аластатылған не шеттетілген адамдар

арасындағы қарым-қатынастың өзгеруіне жоба қандай ықпал жасайды?

Ұйымдастырушылық құрылым

Ұйымдастырушылық құрылым ұйымның барлық қызметкерлеріне қызмет етуі әрі мәлім болуы керек. Адамдардың өз мәселелері бойынша кімге бара алатынын және кімнің неге жауапты екенін білгені өте маңызды.
Еріктілердің ниеттері дәлелді болуға тиіс.
Машықтанған қызметкерлердің міндетті түрде қажетті тәжірибелері мен қабілеттері болуы керек.
Қызметкерлерді бастапқы тиісті дайындықтан өткізіп, әрі қарай оларды жүйелі түрде үйретіп отыру аса маңызды.
Барлық қызметшілер — штаттағылар болсын, еріктілер болсын — жобаны дамытуға өз ұсыныстарын қоса алуы үшін олардың қолдаушылары болуы тиіс және қызметтері жүйелі түрде бағаланып отырулары қажет.

Жетекшіліктің сапасы

АҚТҚ/ЖҚТБ саласында ең тиімді еңбек ететіндер — мемлекеттік емес ұйымдар. Олар осы топтағы адамдармен бірге қызмет етіп қана қоймай, оларға өздері қызмет көрсетеді. Басқаларға қызмет ету жетекшіліктердің де ниетіне айналуы керек. Жақсы үлгі көрсететін кішіпейіл жетекші өзгелерге қарағанда басқалардың мұқтаждықтарына қызмет ететін команданы әлдеқайда жақсырақ құрып, ұйымдастыра алады.

Жетекшіні сайлаған кезде оның жетекшілікте қаншалықты тәжірибелі және басқаларды жұмылдыруда қаншалықты нәтижелі екендігіне мән беріп, қарастырған жөн.
Жетекші өз қызметкерлері арасында және олар қызмет көрсететін адамдармен жақсы қарым-қатынастың орнығып, дамуы бағытында ат салысуға тиіс. Жетекші сол аймақта жұмыс жасап жатқан басқа да жобалармен және ұйымдармен дұрыс қарым-қатынас құра білуге міндетті. Штаттағы қызметкерлермен жақсы қарым-қатынаста болып жіберілген қателер мен көңіл қалушылық жағдайларды ескеру нәтижелі еңбек ете алатын тиімді жұмыс тобын құруға негіз болады.
Жақсы қарым-қатынас жетекшіге адамдарды дұрыс ынталандыруға мүмкіндік береді әрі бұйрық пен әмірдің күшімен басқарудың қажеттілігін азайтады.
Жақсы жетекші адамдардың қабілеттері мен дарындарын дамытады. Осылайша олар сол ерекшелектерін істеген жұмыстарында тиімді пайдалана алады.
Жетекшінің бәріне түсінікті, анық әрі нақты мақсаты болғаны абзал.
Жетекші өзін өзгелердің орнына қойып, олардың ішкі жан дүниесін сезіне білгені шарт.

Мәсіхші жетекшілерде Исаның мінез-құлқын бейнелейтін көрнекі қасиеттер болуы тиіс: Киелі кітапқа сай ойлауы, кішіпейілділігі, мінез-құлқының біртұтастығы және өзгеге қызмет етуге құлшынысы. АҚТҚ/ЖҚТБ саласында бұл қасиеттер кез келген басқа қабілеттерден гөрі әлдеқайда маңызды. Бұндай тұлғалар басқа адамдарды, қауымдарды ЖҚТБ эпидемиясы мәселесіне сырт қарамай, белсене араласуға жұмылдыра алады.

Қаржы және басқа да қорларды іздестіру

Жоба арнайы жасалынған адамдардың сол жобаға қатыстырылуы оның өздерінікі екендігін сезіндіреді. Адамдар тобы бағдарламаның өздерінікі екендігін түсінгенде, оған көбірек қолдау көрсетіп, дамыта түседі. Әдетте сол қоғамнан барлық ресурстарды табу қиын, бірақ ресурстардың қандай да бір бөлігінің қоғамның өзінен табылғаны өте маңызды. Сыртқы ресурстарды бірте-бірте азайтып, ал жергіліктілерін арттырып отыру керек. Қаржы көздерін іздегенде жергілікті бизнес өкілдеріне, жергілікті әкімшілікке, басқа да мемлекеттік емес ұйымдарға, фондыларға, қауымдарға баруға болады.

Мына нәрселерді бірден анықтап алған жөн:

Біздің қоғамымыздан және жоба арнайы жасалған адамдар тобы арасынан қандай ресурстардың (қаржы, адам, транспорт, техника) көзін табуға болады?
Қоғамнан тыс қандай ресурстарды іздеу керек? Қайдан және кімнен іздеуге болады?
Уақыт өте жергілікті ресурстардың өсуі мен сырттан келетіндерінің кемуі немен байланысты?
Жоба қандай ұзақ мерзімді өзгеріс енгізеді?
Қасірет шеккен адамдар жоба аяқталғаннан кейін де одан пайда көре ме? Қандай пайда көреді және неге?

Жобаны жүзеге асыру және бақылау /мониторинг

Әрбір табысты жобада оны басқаратын жақсы менеджмент болуы тиіс. Бағдарламаны нәтижелі жүзеге асыру үшін оны қысқа мерзімді тапсырмаларды бірте-бірте орындай алатындай етіп бірнеше кезеңдерге бөліп тастаған жөн. Жобаны жүзеге асыру барысында икемді шешім қабылдауды талап ететін әр түрлі тосын жағдайлар кездесіп отырады. Алға қойылған мақсаттар қаншалықты табысты не табыссыз жүріп жатқанын көре алу үшін және қолдан келмейтін шараларды мезгілінде өзгерте алу үшін, жобаның қалай іске асырылып жатқаны туралы мәліметтер жүйелі түрде жиналып отырылғаны дұрыс. Бұл мәселелерді қызметкерлермен, еріктілермен және осы жоба арнайы жасалған адамдармен бірігіп шешкен ұтымды.

Атқарылған жұмыстарға талдау жасау және нәтижелерді бағалау

Жоба бағдарламасының тиімділігін бағалау үшін оның нәтижелері туралы мәліметтер жинау қажет. Бағдарламаның тиімділігін талдағанда көп нәрсе бағалау әдісін таңдауға байланысты. Ол шынайы (объективті) болуға тиіс. Жобаны бағалағанда статистикалық мәліметті ғана жинау жеткіліксіз, бұған қоса жобаға қатысы бар адамдардан сұрақ-жауап алған жөн. Бағдарламаның арқасында жүзеге асқан өзгерістерді дәлірек бағалай алу үшін, қол жеткізген жетістіктерді бағдарламаны бастамай тұрғандағы жағдаймен салыстыру керек. Талдау және бағалау кезінде өзіңізге төмендегідей сауалдарды қойған абзал:

Осы бағдарлама адамдардың мұқтаждықтарына қаншалықты жауап бере алады?
Бағдарлама алға қойған мақсаттарына қаншалықты жете алды?
Оның мықты жақтары қандай?
Бағдарламаның әлсіз жақтары мен кемшіліктері қандай?
Осы жоба өздеріне арналып жасалған адамдар жоба туралы не ойлайды және оған қалай қарайды?
Бағдарлама жұмысына АҚТҚ/ЖҚТБ-мен ауыратындардың өздері қаншалықты белсенді араласты және неліктен?
Бағдарламаны жүзеге асыруда қаражат қаншалықты тиімді жұмсалды?
Бағдарлама қандай қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді нәтижелер әкелді?

Бағдарламаның мықты және әлсіз жақтарын анықтап, содан соң онымен жұмыс істеу үшін талдау керек. Бағдарламаның нәтижелерін бағалап және талдап болғаннан кейін, қайтадан жоба таңдап, бүкіл циклді басынан бастап жүргізу керек.

ЖҚТБ індетінің Қазақстанда және оның айналасындағы елдерде дамуы.

Қазақстанда және оның айналасындағы көршілес елдерде ЖҚТБ індеті даму үстінде. Оның бұл аймақтағы ең көп таралуы Ресей федерациясында тіркелген. Мұнда шамамен 900 000 адамның АҚТҚ-ны жұқтырғандығы айтылады. Ең көп зақымданған аймақтар тізімінде Қазақстанмен шектескен Самара, Орынбор облыстары бар. Сондай-ақ, Қазақстанмен шектесіп жатқан Шыңжан провинциясы Қытайдағы АҚТҚ-ны жұқтырғандардың саны бойынша төртінші орында.

АҚТҚ-ның Орталық Азия, Кавказ республикаларында пайда болуы өте төмен күйінде (0,3%-дан төмен) қалып отыр. Ал індеттің жалпы таралуы тіркелгендер санына қарағанда барлық жерде де өсу, көбею үстінде. Мысалы, Өзбекстанда осы қауіпті індет соңғы жылдарда ғана, яки, жаңадан таралуда.

Барлық мәлімденген АҚТҚ деректерінің 91%-ы 2001-2003 ж.ж. аралығында анықталған. 22 кестеде көрсетілгендей, 2500-ден астам адамның ауру жұқтырғаны мәлімденді.

Қазір індет Өзбекстанда кең жайылу үстінде. Бұған коммерциялық секс үлкен роль атқаруда.

АҚТҚ жұқтырғандар арасындағы әйелдердің ара қатынасы жыл сайын ұлғайып келеді. Ол 2001 жылғы 12%-дан 2003 жылы 18%-ға көтерілді. Елдің барлық аймағынан дерлік ауру жұқтырғандар тіркелген. Эпидемия, әсіресе, ел астанасы Ташкент (48%) пен оның айналасындағы елді мекендерде (20%) шоғырланған.

Қырғызстанда Қазақстанмен салыстырғанда індет айтарлықтай төмен және ол негізінен есірткіні тамырға шаншу арқылы тарауда. Көп тараған жері Ош пен Чу облыстары және Бішкек қаласы. Ересек тұрғындардың ең кем дегенде 2%-ы есірткіні тамырға (шаншумен) егіп қолданады деп ресми болжанған елде АҚТҚ-ның жылдам және кең жайылуына зор мүмкіндік бар.

Кавказ аймағында жүргізілген жаңа зерттеулер бұл індеттің Азербайжанда шұғыл дамып жатқанын көрсетті. Баку қаласындағы көшеде есірткіні тамырға шаншитындардың әрбір төртіншісі АҚТҚ-ны жұқтырғандар. Бұл көресткіш көшеде тәнін сататындар арасында 11%-ды, ал олардың бұл кәсіппен кафе-мейрамханаларда, саунада айналысатын әріптестері арасында 6% құрайды. (WHO Regional Office for Europe, 2004, ДДСҰ — дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы).

Қазақстан республикасында эпидемия шетелдік студенттердің арасында 1987 жылдан басталды. Ауруды жұқтырудың тіркілген саны ең күрт көбейген кезі 2001 жыл (1175 адам) болды.

1987-2004 ж.ж аралығында Қазақ Республикасы тұрғындарының арасында АҚТҚ-ны жұқтырудың динамикасын көрсететін кесте.

таблица

Эпидемия (індет) басталғаннан бері 01.01.05-ж. мәлімет бойынша АҚТҚ-ны жұқтырғандардың ресми түрде тіркелгендерінің саны 4696, алайда ғалымдардың болжамы бойынша іс жүзінде шамамен 13000 адам АҚТҚ/ЖҚТБ-мен ауырады.

Республикамыздағы АҚТҚ-ны жұқтырғандардың 100 мың тұрғынға шаққандағы көрсеткіші 38,3-ті құрайды.

Басқа да ТМД елдеріндегі сияқты, Қазақстан Республикасындағы АҚТҚ-ның ең басты берілу жолы — есірткіні тамырға шаншу. Ауруды жұқтырудың тамырға шаншу арқылы берілуі 77,5 % құрайды. (Мәлімет бойынша елде 200 000 есірткі қолданушы адам бар)

Алайда аурудың жыныстық жолмен берілуінің де ұлғайып келе жатқаны байқалады. Оның арасалмағы 2004 жылы 29,3% құрады. Аурудың жыныстық жолмен берілуінің ұлғаюы үдеп келеді:

2001 ж — 5%

2002 ж — 16,7%

2003 ж — 21,6%

2004 ж — 29,3%

Қазақстанның барлық аймақтарында да індет бар. АҚТҚ-ны жұқтыру көрсеткіштері Қарағанды, Павлодар, Оңтүстік Қазақстан, Қостанай облыстары мен Алматы қаласында жоғары. Осы жағдайға байланысты Алматы қаласы алдыңғы орында. 2004 жылғы көрсеткіш — 199, ол 2003 ж. көрсеткіштен (187) 1,1 есе артқан. (таблица).

Қазақстан Республикасындағы АҚТҚ/ЖҚТБ індеті өзінің шоғырланған дәрежесінде (бұл оның үш: бастапқы, шоғырланған және жалпы жайылған дәрежесінің екіншісі). Павлодар, Қарағанды, Теміртау, Шымкент қалаларында қоғамның шетке шыққан топтары арасында АҚТҚ-ның тарауы 5%-дан тұрақты жоғары, ал жүкті әйелдер арасында әлі де 1%- дан төмен.

Халықтың жас шамасына қарай бөлінген топтарына көз салсақ, ауруға ең көп шалдыққан (ауруды ең көп жұқтырған)) топ — 15-29 жас аралығындағы жастар, олар барлық ауру жұқтырғандардың 64%-ын құрайды.

АҚТҚ-ны жұқтырудың жас мөлшеріне қарай арасалмағы (01.01.05ж мәлімет бойынша)

Таблица

0-1 жас 60 жас және одан жоғары жасы беймәлім

АҚТҚ және ЖҚТБ туралы бірқатар мәліметтер!

Әлемде

Дүние жүзі бойынша 20 млн. адам ЖҚТБ ауруынан көз жұмды.

2004 жылы дүние жүзі бойынша өлгендердің 5%-ын ЖҚТБ туындатқан.

2004 жылы ЖҚТБ-дан 3млн.,

2004 жыл 5млн. адам ауру жұқтырған.

Дүние жүзі бойынша 39млн. адам АҚТҚ-ны жұқтырған.

Әрекет жасайтын мезгіл жетті

Енді сіздер ЖҚТБ-ға қарсы күрестің амалдарын білесіздер. Сізде мен жеткілікті түрде дайын емеспін немесе осы мәселені шешуде өз-өзіме көмектесу мүлдем қолымнан келмейді деген сезім болуы мүмкін.

Бірақ ең бастысы — әйтеуір бір нәрсе істеу. Көмекке мұқтаж жақыныңыздың үйіне барып немесе АҚТҚ-ны жұқтыру қаупі туралы жанұяңызбен сөйлесіп, әлдекімге осы кітапты оқуға беріп, я болмаса іске кірісіп жатқан бағдарламаға ат салысу керек.

ЖҚТБ-ға қарсы күресте өте жақсы бағдарлама жеңіске жетпейді. Бұл күресте осы әлемде бір нәрсені өзгертуге қалауы жанып тұрған, ЖҚТБ мәселесіне мән бере қарайтын, бір адамдай жұмыла әрекет ететін әр елден шыққан миллиондаған ерлер мен әйелдер жеңіске жетеді. Бізде — Мәсіхтің ізбасарларында — күш пен үміт, сонымен қатар денсаулық пен сауығу жайлы Ізгі хабар бар.

Сіз бүкіл әлемді өзгерте алмайсыз, бірақ бүгін қай жерде болса да бір адамның жеке әлемін өзгерте аласыз.

Жүйелік бүргелік боррелиоз

Admin

23.01.2021

Жүйелік бүргелік боррелиоз

Этиологиясы
Эпидемиологиясы
Патогенезі
Клиникасы
Диагностикасы
Емі
Профилактикасы

Жүйелік бүргелік боррелиоз

(Лайма ауруы, созылмалы қоныс аударатын эритема )

Жүйелік бүргелік боррелиоз (Лайма ауруы, созылмалы қоныс аударатын эритема) – жұқпалы табиғи – ошақтық ауру. Трансмиссивті берілу жолымен, клиникалық көріністерінің полиморфизмімен (терінің, жүйке және жүрек – тамыр жүйесінің, буындардың зақымдалуы), ұзаққа созылған рецидивті ағымға бейім сипатталатын ауру.

Тарихи анықтама. Алғашқы рет жүйелік бүргелік боррелиоз туралы хабар 1975 жылы АҚШ – та 1 қараша күні Коннектикут штатында, Лайм қаласында бұл аурудың белгілері тіркелді. Денсаулық сақтау департаментіне балалары «ювенилді ревматоидты артритпен» ауырған екі әйел шағымданды. Бұдан басқа бірнеше ересектердің де бұл аурумен ауыратыны анықталды. Ауруларды бақылау орталығында жасалған зерттеулерде зерттеуші А. Стир науқастардың 25% — ында ювенилді артрит анықтады. Ауру бүргелер шаққаннан соң пайда болатыны анықталып, артриттің қоныс аударатын сақина тәрізді эритемамен байланысатыны белгіленді. Терінің мұндай өзгерісі Европада Афрелиус эритемасы атымен белгілі болды.

Ювенилді ревмотоидты артрит орташа есеппен 100 000 баладан тек біреуін ғана зақымдайды. А. Стир белгілегендей, Коннектикут штатында ауру балалар саны белгіленген саннан 100 есе көп.

Аурудың негізгі тасымалдаушысы – иксодты бүрге (Ixodes damini) – 1977 жылы анықталды. 1982 жылы В. Бургдорферде алғашқы рет бүргелерден спирохета тәрізді микроорганизмдерді бөліп алды, олар Borrelia туысының жаңа түрін ашты, кейіннен олар Borrelia burdorferi деп аталды. Ағылшын зерттеушілері боррелиозбен зақымданған науқастардың жұлын – ми сұйықтығынан және қанынан да Borrelia burdorferi және кейбір науқастардың дәл осы биологиялық орталарда Borrelia burdorferi антиденелері анықталды. Лайма деп аталу себебі, алғашқы рет осы қалада анықталғандықтан кейін. АҚШ – тың 25 штатында тіркелген. Клиникалық ұқсас көріністері Прибалтика, біздің еліміздің солтүстік – батыс және орталық аймақтарында, Орал, Батыс Сібір және Шығыста кездеседі. Соңғы жылдары Лайма ауруы туралы мәліметтер Европа елдерінде де кездесіп жатыр.

Этиология. Жүйелік бүргелік боррелиоздың қоздырғышы Borrelia burdorferi – боррелидің 20 түрінің ішіндегі жалғыз адамға патогенді және қалыпты климаттық белдеуде кең таралған.

Формасы бойынша спирохеталар бұрау тәрізді ирелеңдеген спиралды еске түсіреді. Грамм әдісі бойынша спирохеталар боялмайды. Боррелийлерді көптеген компоненттері бар сұйық қоректі ортада дақылдайды. Боррелийлердің диаметрінің кішкене болуы көптеген бактериалды фильтрлерден өтуге жағдай жасайды.

Borrelia burdorferi микробты клеткасы клеткалық мембранамен қоршалған плазматикалық цилиндрден тұрады, құрамында термотұрақты липополисахарид бар. Лайма ауруы қоздырғышының өсуі үшін оптималды температура 33⁰–тен 37⁰–ке дейін.

Боррелийдің Европада бөлінген кейбір штаммдары америкалық штаммдардан құрылысы, плазмидасы бойынша ажыратылады. Осыған байланысты боррелиоздың клиникалық көріністерінің әртүрлі контингентте ерекшеліктерін болжауға болады. Әртүрлі штаммдардың арасындағы өзгешіліктерді моноклонды антиденелерді қолдану арқылы ажыратуға болады.

Эпидемиология. Табиғатта көптеген омыртқалылар Лайма ауруының табиғи иелері болып табылады: ақ құйрықты елік, кемірушілер, иттер, қойлар, құстар, ірі қара мал. Боррелидің негізгі тасымалдаушылары – бүргелер: I.damini – АҚШ – та, I.ricinus, I.persulatus – біздің елімізде. Спирохеталарды сүтқоректілердің тіндерінде анықтау өте қиын. Бұл микроорганизм өте ұсақ болуымен бірге тіндерде өте аз мөлшерде кездеседі. Borrelia burdorferi анықтаудың ең негізгі тиімді әдісі – үлгіні боррелияға, флюороцеинге қарсы арнайы антиденелермен заласыздандыру болып табылады. Осы әдістің көмегімен боррелийлер көзде, бүйректе, көкбауырда, бауырда, көптеген омыртқалылардың миында табылды. Лайм ауруымен жоғарыэндемиялық болып саналатын аудандарда боррелилер бүргелердің асқорыту жолдарында 90% кездеседі. Бұл қоңыр – жасыл бүрге, түйреуіш тәрізді қатты басы бар, денесі балшықтың бір бөлігіне ұқсайды.

Borrelia burdorferi резервуары болып бүргелер табылады, себебі инфекция оларда өмір бойы сақталады, және олар инфекцияны ұрпаққа трансвариалды беіп отырады. I.damini – дің өмір циклы 2 жылға созылады. Ересек бүргелерді бұталардың арасынан табуға болады, олар шамамен жерден бір метр қашықтықта қоныстанады және осы жерден ірі сүтқоректілерге айналады. Тек ұрғашылары ғана қыстайды, ал еркектері қосақтанудан кейін өліп кетеді.

Бүргелер қалыпты климатты, әсіресе, аралас ормандарда өте көп таралады. Эндемиялық аймақтарда бүргелердің зақымдануы 10 – 70% — ға дейін ауысып отырады, тек кейбіреулерінде ғана боррелилер сілекей бездерінде табылады. Боррелилердің адам ағзасына тек сілекей арқылы түсуіне байланысты сору кезінде адамдардың зақымдануы кемде кем кездеседі. Лайма ауруы адамдарды әртүрлі жыныс және жасына қарамай бірдей зақымданды. Қоздырғыштың ұрыққа трансплацентарлы берілу жолы да болуы мүмкін. Зақымдану қаупі үй жануарларын ұстайтын адамдарда өседі.

Жүйелік бүргелік боррелиозға көктем – жаз кезеңі (мамыр – қыркүйек) тән және осы кзеңде бүргелердің белсенділігі арта түседі.

Біздің елімізде Лайма ауруына эндемиялық болып Ленинград, Ярославль, Костром, Калинин, Москва, Перм, Тюмень облыстары табылады. Жүйелік бүргелік боррелиоздың географиялық таралуы бүргелік энцефалиттің ареалымен ұқсас, бұл екі қоздырғышпен және аралас инфекциямен бір уақытта зақымдану мүмкіндігін көрсетеді.

Патогенез. Бүргенің сілекейінің көмегімен жүйелік бүргелік боррелиоздың қоздырғышы адам ағзасына енеді. Теріде бүргенің щшаққан орнында қоныс аударатын сақина тәрізді эритема дамиды. Ену орнында лимфа немесе қан қрқылы ішкі мүшелерге түседі. Өлер алдында боррелий эндотоксин бөледі, бұл иммунопатологиялық мүшелердің каскадына алып келеді. Қоздырғыш ағзада лимфа түйіндерінде 10жылға дейін сақталады, бірақ бұған әкелетін себептер анық емес.

Дәлелденгендей аурудың барлық сатыларында зақымданғаннан кейін ұзақ жылдар бойы тірі спирохеталарды табуға болады, сондықтан антибиотиктермен емдеу барлық сатыларында тағайындалады. Патогенездің сатыларының бірі болып интерлейкин – 1 синтезін белсендіру табылады.

Интерлейкин – 1 синтезін коллагеназ және простогландинтәрізді заттарды белсендіреді, олар боррелиоздың соңғы сатысында буынның дәнекер тіндерінде коллагендердің деградациясын шақырады. Иммунды кешендердің жиналуы қабынудың әртүрлә медиаторларын өндіретін нейтрофилдерді, тіндердің қабынулық және дистрофиялық өзгерістерін шақыратын биологиялық белсенді заттарды тартады. Лайма ауруымен ауыратын науқастардың иммунды жауабы салыстырмалы түрде әлсіз. Ең алғашында М класының иммуноглобулиндері пайда болады, олар аурудың 3 – 6 аптасында қанда максималды деңгейіне жетеді. G класының иммуноглобулиндері кейіннен пайда болып, ауру басталғаннан кейін 1,5 – 3 аптада деңгейіне жетеді. Аурудың екінші және үшінші сатысындағы барлық науқастартарда IgG титрі жоғары болады.

Басқа спирохетоздардағы сияқты Лайма ауруында да иммунитет стерилді емес болады. Ауырған науқастар 5 – 7 жылдан соң қайтадан зақымдануы мүмкін.

Клиникалық көрінісі. Аурудың ең алғаш зерттелген симптомдырының бірі қоныс аударатын сақина тәрізді эритема. Клесі жылдары Баннаварт бассүйек жүйкесінің салы, радикулит, лимфоцитарлы менингитпен сипатталатын синдромды ажыратты. Бүргелердің шағуынан кейін пайда болатын, қоныс аударатын сақина тәрізді эритеманың пайда болуымен және Баннаварт синдромымен сипатталатын симптомокомплексті менингополиневрит деп атады. Жүйелік бүргелік боррелиоздың созылмалы атрофиялық акродерматит, терінің лимфоцитомасы, терінің склероздық өзгерістері сияқты көріністері алғашқы рет Европада, кейіннен АҚШ – та сипатталды.

Соңғы он жылдардың зерттеулерінде аурудың тірек – қимыл аппаратын (өткізгіштіктің бұзылуы, миоперикардит, эндокардит), жүрек – тамыр жүйесін (қоныс аударатын сақина тәрізді эритема, атрофиялық акродерматит, қатерсіз лимфоцитома, арнайы емес терілік бөртпелер), теріні, бауыр мен көкбауырды зақымдайтыны анықталып отыр. Әсіресе, жүйке жүйесінің зақымданулары әр түрлі: менингит, неврит, радикулит, миелит, энцефалит, ОЖЖ – нің зақымдаулары, психикалық бұзылыстар және т.б. Бұл барлық көріністер ауру басталғаннан бастап әртүрлі мезгілде дамиды. Кейбір аймақтық өзгерістеріне қарамастан оның клиникалық көріністері бірдей. Әр сатысына өзінің симптомокешені тән.

Лайма ауруының инкубациялық кезеңі 1 күннен 53 күнге дейін аусып отырады, орташа есеппен 12 күн.

Аурудың ерте және кеш кезеңдерін ажыратады. Ерте кезеңі екі сатыда болады.

1 сатысы жедел және жеделше бастамалармен сипатталады. Аурудың алғашқы көріністері арнайы емес: қалтырау, дене температурасының көтерілуі, бас ауруы, әлсіздік, шаршағыштық. Мойын бұлшықеттерінің бөгеліп қалуы тән. Науқастардың бір бөлігінде құсу, жүрек айну, катаралды көріністер: тамақтағы қышу сезімі, құрғақ жөтел, жеңіл тұмау пайда болады. Бүргелердің шаққан орнында сақина тәрізді таралатын қызару байқалады — қоныс аударатын сақина тәрізді эритема, науқастардың 60 – 80% — ында байқалады. Кейде эритема аурудың алғашқы симптомы болып жалпыинфекциялық синдромның дамуына жағдай жасайды. Мұндай жағдайларда науқастар бірінші дерматологқа немесе аллергологқа қаралады. Олар «бүргенің шағуына аллергиялық реакция» диагнозын қояды. Алғашында бүргенің шаққан орнында 1 – 7 күн бойы макула және папула дамиды, кейіннен бірнеше күн немесе апта бойы қызару аймағы жан жаққа қарай кеңейеді. Шеттері қызыл түсті және зақымданбаған тері үстінен сақина тәрізді көтеріліп тұрады, ал ортасында эритема сұр түсті. Кейде қоныс аударатын сақина тәрізді эритема аймақтық лимфоаденопатиямен көрінеді. Әдетте эритема сопақ немесе дөңгелек, диаметрі 10 – 20см, кейде 60см. Мұндай үлкен аймақтың ішінде бөлек сақина тәрізді элементтер болуы мүмкін. Кейбір науқастарда барлық зақымданған аймақ тегіс қызыл түсті болады, ал басқаларында эритемаға байланысты везикула және некроз ошақтары пайда болуы мүмкін. Көптеген науқастар эритема аумағындағы жағымсыз сезімге, қышыну, ауру сезіміне шағымданады.

Қоныс аударатын сақина тәрізді эритема жиі аяқта, кейде кеуденің төменгі бөлігінде, қолтықасты, шап аймағында, мойында орналасады. Бүргенің шағуынан кейін бірнеше апта бойы қара нүкте немесе ашық қызыл нүкте түрінде дақ қалуы мүмкін.

Басқа да терілік симптомдар байқалады: бетте бөртпелер, қалақай, конъюнктивит.

Шамамен науқастардың 5-8 % жедел кезеңінде мидың жұмсақ қабаттарының зақымдануының алғашқы белгілері көріне бастайды (бас ауруы, құсу, қайталама құсу, гиперестезия, жарыққа қорқыныш сезімі, менигеалды симптомдардың көрінуі). Люмбалды пункцияда мұндай науқастарда цереброспиналды сұйықтықтың қысымының жоғарылағанын , лимфоцитарлы плеоцитоз, ақуыз бен глюкозаның мөлшерінің жоғарылағанан байқауға болады.

Науқастарда жиі миалгиялар мен артралгиялар байқалады.

Жедел кезеңінде кейбір науқастарда анорексия, жүрек айну, құсу, бауыр аймағындағы ауру сезімі, оның көлемінің ұлғаюымен сиаптталатын сарғаюсыз гепатит байқалады. Қан сарысуында трансаминаза мен лактатдегидгеназаның мөлшері өседі.

Қоныс аударатын сақина тәрізді эритема аурудың I сатысындағы тұрақты симптом болып табылады, ал басқа сиптомдар өзгеруші және ауыспалы болады. Шамамен 20% жағдайларда терілік өзгерістер Лайма ауруының I сатысының жалғыз көрінісі болады. Кейбір науқастарда эритема байқаусыз немесе жоқ. Мұндайда қызба және жалпыинфекциялық симптомдар байқалады. 6 – 8% жағдайда инфекцияның субклиникалық ағымы тән.

I саты 3 күннен 30 күнге дейін созылады. Нәтижесі жазылу, егер антибиотиотерапия қолданса жазылу мүмкіндігі арта түседі. Кері жағдайда дене температурасы қалпына келіп, эритема жоқ болса II және III сатыға ауысуы мүмкін.

II саты қоздырғыштың қан ағысы және лимфа арқылы барлық организмге диссеминациясы байқалады. Бұл саты барлық науқастарда да дамымайды. Жиі 10 – 15% науқастарда 1 – 3 күннен кейін неврологиялық және кардиалды симптоматика дамиды.

Неврологиялық симптомдар менингит, менингоэнцефалит, басми жүйкелерінің парезімен және перифериялық радикулопатиямен сипатталады. Солқылдайтын бас ауруы, желке бұлшықеттерінің ригидтілігі, фотофобия тән, қызба болмайды. Кейде энцефалопатия байқалады.

Басми нервтерінен жиі бет нерві зақымданады. Лайма ауруында бет жүйкесінің екіжақты салдануы байқалады. Бет жүйкесінің зақымдануы сезімталдықтың, естудің, жас ағудың бұзылуынсыз өтеді.

Антибактериалды терапиясыз менингит бірнеше аптадан бірнеше айға дейін созылуы мүмкін. Жүйелік бүргелік боррелиозға тән қасиет болып менингиттің басми жүйкесінің невритімен және радикулоневритпен үйлестіру табылады.

II сатысында жүрек – тамыр жүйесінің зақымдануы жалғасады, бірақ жүйке жүйесінің зақымдануына қарағанда кем кездеседі. Әдетте, 1 – 3 айдан кейін науқастардың 4 – 10% — ында кардиалды бұзылыстар дамиды. Ең жиі симптом – атриовентрикулярлы блокада типі бойынша өткізгіштіктің бұзылуы. Ауыспалы блокаданы жазып алу өте қиынға соғады, бірақ барлық науқастарда ЭКГ түсіру шарт. Лайма ауруында перикардит және миокардит дамуы мүмкін. Науқастар жүректің қатты соғуын, демікпе, кеудедегі қысатын ауру сезімін, бас ауруын сезеді. Кейде жүректің зақымдалуы ЭКГ да тек PQ интервалының ұзаруымен көрінеді. Өткізгіштіктің бұзылуы әдетте 2 – 3 аптадан кейін өтіп кетеді, бірақ толық атриовентрикулярлы блокада кардиолтар мен кардиохирургтардың араласуын қажет етеді

Лайма ауруының диссеминация сатысында көптеген арнайы емес клиникалық көріністер кездеседі: конъюнктивит, ирит, хориретинит, панофальм, баспа, бронхит, гепатит, спленит, орхит, микрогематурия, протеинурия, әлсіздік және шаршағыштық.

III сатысы науқастардың 10% — ында 6 ай – 2жылдан кейін дамиды. Бұл кезеңде ең жақсы зерттелген симптомдар, буындардың зақымдануы (созылмалы Лайм — артрит), терінің зақымдануы (атрофиялық акродерматит), созылмалы неврологиялық синдромдар.

III сатысында буындардың зақымдануының үш нұсқасын ажыратады:

Артралгиялар
Қатерсіз рецидивті артрит
Созылмалы үдемелі артрит

Қоныс аударатын артралгиялар 20 – 50% кездеседі, мойын аймағындағы миалгиялармен, тендовагинит, моноартритпен жүреді.

Екінші нұсқасында жиі хронологиялық бүргенің шағуымен байланысты және қоныс аударатын терілік эритемамен байланысты артрит дамиды. Науқастарды іштегі ауру сезіміне, бас ауруы, полиаденитке шағымданады. Сонымен қатар интоксикацияның басқа да арнайы емес симптомдары байқалады. Жиі ассиметриялық моноолигоартрит кездеседі, әсіресе тізе буындарын зақымдайды. Кейде Бейкер қолы, ұсақ буындардың зақымдануы байқалады. Буындардағы ауру сезімі науқастарды 7 – 14 күннен бірнеше аптаға дейін мазалайды, бірнеме рет қайталануы мүмкін. Кейіннен рецидив жиілігі біршама төмендейді, мүлдем жойылады. Артриттің бұл қатерсіз түрі бес жылдан ұзаққа созылмайды.

Буындардың зақымдануының үшінші нұсқасы – созылмалы артрит – барлық науқастарда дамымайды, олигоартрит немесе полиартриттен соң пайда болады. Буындық синдром созылмалы болып паннустың дамуымен жүреді.

Созылмалы Лайм – артритте синовиалды қабықпен қоса буынның басқа да құрылыстары зақымданады, мысалы: периартикулярлы тіндер (бурситтер, лигаментиттер, энтезопатиялар). Кеш сатыларында буындарда созылмалы қабынуға тән өзгерістер дамиды: остеопороз, шеміршектің жіңішкеруі немесе жоғалуы, кортикалды және шеттік узурлар, дерегенеративті өзгерістер: остеофитоз, субартикулярлы склероз.

Лайм – артриттің клиникалық ағымы ревматоидты артрит, Бехтерев ауруы, басқа да серонегативті спондилоартриттермен ұқсас болуы мүмкін.

Лайма ауруының соңғы кезеңі клиникалық көріністерінің әлсіз болуымен сипатталады. Буындардың зақымдануынан басқа негізгі ролді жүйке жүйесінің өзіндік зақымданулары да ойнайды (созылмалы энцефаломиелит, спастикалық парапарез, естің кейбір бұзылыстары, деменция, созылмалы аксонды полирадикулопатия).

Соңғы кезеңдегі терінің зақымдануына атрофиялық акродерматит және ошақтық склеродермияны жатқызады.

Атрофиялық акродерматит кез-келген жаста кездеседі. Аурудыі басталуы біртіндеп және аяқ қолдардың бүгілетін жерлерінде цианоздық қызыл дақтардың пайда болуымен көрінеді. Жиі қабынулық инфильтраттар дамиды, бірақ фиброзды консистентті түйіншіктер, терінің ісінуі аймақтық лимфоаденопатия байқалуы мүмкін. Қабынулық фаза ұзақ дамиды, кейіннен склероздыққа өтеді. Тері бұл кезеңде атрофияланады және ұйпақталған папирос қағазын еске түсіреді. Науқастардың бір бөлігінде (1/3) сүйектер мен буындардың бір уақытта зақымдануы байқалады, ал 45% — сезімтал, кейде қозғалыстың бұзылыстары. Атрофиялық акродерматиттің пайда болуына дейінгі латентті кезең 1жылдан 8 жылға дейін созылады. Лайма ауруының бірінші сатысынан кейін көптеген зерттеушілердің көмегіменатрофиялық акродерматитпен ауыратын науқастардың терісінен 2,5 – 10жыл болған қоздырғыштар бөлініп алды.

Жүйелік бүргелік боррелиоз кезінде қанда лейкоциттердің және ЭТЖ мөлшері өседі. Зәрде микрогематурия байқалуы мүмкін. Биохимиялық зерттеулерде аспартатаминотрансферазаның белсенділігінің артқаны байқалады.

Диагноз және дифференциалды диагноз. Лайма ауруы эпидемиялогиялық анамнездерге, мезгіліне және клиникалық көріністеріне: қоныс аударатын сақина тәрізді эритеменың пайда болуы байланысты диагноз қойылады. Кейіннен терілік зақымдануларға неврологиялық, буын, кардиалды симптомдар қосылады.

Боррелилер таза дақылда зақымданған тіннен және адамның биологиялық сұйықтығынан бөлініп алуы мүмкін. Тіндер мен сұйықтықтарда спирохеталардың саны аз болғандықтан Лайма ауруының қоздырғышының бөліну саны да ауысып отырады. Спирохеталар микроскоппен қарағанда Вартин – Старри күміс импрегнация әдісінен кейін көрінуі мүмкін.

Диагнозды нақтылау үшін үлкен ролді серологиялық зерттеулер де ойнайды, олар қан сарысуынан, цереброспиналды, синовиалды сұйықтықтардан тура емес иммунофлюоресценция көмегімен боррелилерге антиденелер анықтайды. РНИФ толық микробтарды қолданады. 1:64 титрі диагностикалық болып есептеледі.

Өте аз тура емес агглютинация және иммунофлюорометрия әдістерін қолданады.

Лайма ауруының дифференциалды диагнозы оның дамуының сатысына байланысты. Жүйелік бүргелік боррелиозды бүргелік энцефалитпен,рожа, эридепелоид, целлюлитпен ажырату керек. Жоғарыда көрсетілген аурулардан боррелиозды I сатысында ажыратады. Ал II сатысында бүргелік энцефалиттің әртүрлі формаларымен, ревмокардит және кардиопатиямен, ал III сатысында ревматизм, ревматоидты артрит, реактивті артрит, Рейтер ауруымен ажыратады. Дифференциалды диагностикалауда синовиалды қабықтың морфологиялық зерттеулері көп көмектеседі.

Емі. Лайма ауруын емдеу кешенді жүргізілуі қажет, адекватты, этиотропты, патогенетикалық заттарды қамтуы шарт. Аурудың сатысын есепке алу керек.

I сатыда басталатын антибиотикотерапия неврологиялық, кардиалды және артралгиялық асқынулардың алдын алады.

Алғашқы сатыларында тетрациклинді 1,0-1,5г/тәулігіне 10-14күн бойы қолданады. Сонымен қатар лайма ауруында тетрациклинмен бірге доксициклин қолданады, оны терілік зақымданулары бар науқастарға тағайындайды. Препараттың тәуліктік дозасы 10-30 күнде 20 мг per os.

II сатыда жүйке жүйесі зақымданғанда пенициллин тағайындалады, ал I сатыда миалгиялар мен артралгияларда.

Цефалоспориндер тобынан Лайма ауруы кезінде ең тиімді болып цефтриаксон саналады. Оны ерте және кеш неврологиялық бұзылыстар кезінде, атриовентрикулярлы блокаданың жоғары дәрежесінде, артрит кезінде қолданады. Препаратты тамыр ішіне тәулігіне 1 рет 2г-нан екі апта бойы енгізеді.

Макролидтерден эритромицин сумамед тағайындалады.

Лайм артритте жиі стероидты емес қабынуға қарсы препараттар, анальгетиктер, физиотерапия қолданылады.

Реконвалесценция кезеңінде науқастарға адаптогендер, А, В және С тобының витаминдері беріледі.

Болжау. Жағымды болып табылады.

Профилактика. Арнайы профилактика болмайды, жеке профилактикада дене жауып тұратын киім кию, репелленттер қолдану қажет. Егер бүрге табылса тез жойып шаққан орнын йодпен залалсыздандыру керек.

Туберкулез

Admin

23.01.2021

Туберкулез қоздырғышы

Туберкулез микобактериясы /МБТ/

(тегі Mycobacterium, тұқымы Mycobacteriacae, түрі Actinomycetalis)

Түрлері

Жылы қандылар ТМБ

Суық қандылар ТМБ

Адамдық түрі (Mycobacterium tuberculosis);

Африкандық түрі (Mycobacterium africanum);

Бұқалық түрі (Mycobacterium bovis);

Құстық түрі (Mycobacterium avium)

Mycobacterium poykilothermorum. Ауруды балық, бақа, тасбақа, жыландар арасында шақырады. Олар жылы қандыларға патогенді емес.

ТМБ химиялық құрамы

1. Су	85 – 86 %
2. Туберкулопротеидтер	56 % шамасында
3. Липидтер	10 – 40 %
4. Көмірсу	15 – 16%
5. Минералды заттар (кальций, фосфор, магний, калий, темір, цинк, марганец және т.б.)	6 % шамасында

Физико-химиялық қасиеті

1. Патогендік		4.1. Морфологиялық (ТМБ полиморфизмі)
2. Вируленттік		4.2. Биологиялық ( ТМБ вируленттілігінің өзгеру сатысы. Дәріге төзімділік. БЦЖ вакцинасы)
3. Қышқыл, спирт, сілтіге тұрақтылық		4.3Тинкторияльды (ТМБ бояу заттарға өзгеруі)
4. Өзгергіштік		4.4. Культуральды (өсіру ортасында колониялардың өсуі мен түсінің өзгеруі)
5. Тыныс алу түрлері		Факультативті аэроб (ауа бар және аз болғанда да өсуі мүмкін)
6. Көбеюі	20-24 сағат алады.		а) көлденеңінен бөліну, б) бүршіктену, в) талшықтану.
7. Тұрақтылығы		а) суда-150 күн, б) көше шаңында-10 күн, в) қайнатуда -5 минутке дейін, г) құрғақ қақырықта- 10 ай.

Туберкулез эпидемиологиясы

Инфекция көзі

Адам: туберкулездің активті ауыратын науқас, жиі БК оң мәнділер.

Туберкулезбен ауыратын жануарлар мен құстар, жиі БК оң мәнділер.

Инфекцияның берілу жолдары

Аэрогенді (ауа тамшылы, ауа тозаң)

Алиментарлы

Контактілі (тері қабаты мен кілегей қабығының бүтіндігінің бұзылуы)

Плацентарлы

Берілу факторлары

Туберкулез қоздырғышының берілуіне қатынасатын, бірақта ол ортаның табиғи тұрғыны емес, қоршаған ортаның барлық нысандары.

Біріншілік туберкулездің патогенезі

Берілу механизмі: қоздырғыштың залалданған оргнагизмнен сау организмге өтуі. Қоздырғыштың организмнен шығуы. Сыртқы ортада болуы. Сау организмге енуі.

ТМБ көзі

Қоздырғыштың организмге еңуі
Аэрогенді	Алиментарлы	Контактілі	Плацентарлы

Туберкулездің пайда болуына бейімді факторлар

Медициналық фактор	Биологиялық (генетикалық) факторлар	Әлеуметтік факторлар
Бұрын ауырып өкпесінде қалдық өзгерістер қалған «рентген оң мәнді» науқастар. Ауыру 4-10 реттен жоғары.	Тұқым қуалаушылық аурулар	МВД IIМ-нің тергеу изоляторы (СИЗО) мен түзеу мекемелерінде болғандар.
Созылмалы маскүнемдік, нашақорлық, темекі шегушілік.	Иммунды жетіспеушілік жағдай	Әлеуметтік дезадаптацияланған жағдай (ТМЖЖ-БОМЖ)
Созылмалы бронхит пен өкпенің басқа созылмалы обструктивті аурулары.		Мигранттар, қашқындар, оралмандар.
Асқазан мен он екі елі ішектің ойық жарасы.		Әлеуметтік тұрмыс жағдайының нашарлығы
Қант диабеті
Ұзақ уақыт кортикосте- роидты және иммуно- депрессантты дәрілерді қабылдау
Босану мен аборттар

ТМБ көптігі мен вируленттілігі

Организімнің төзімділігі

Біріншілік туберкулездің локальды түрлері

Инфекция-ланғандық

Біріншілік туберкулездің локальды түріне дейінгі түрлері

БІРІНШІЛІК ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ТҮРЛЕРІ

Біріншілік жұғудан кейін пайда болған туберкулезді біріншілік туберкулез деп атайды.

1. Балалар мен жасөспірімдердегі туберкулезді интоксикация (ерте және созылмалы)

2. Кеуде ішілік лимфа түйңндерінің туберкулезі

3. Біріншілікті туберкулезді жинақ

4. Шеткі лимфа түйіндерінің туберкулезі

5. Мезентериальды лимфатүйіндерінің туберкулезі

6. Туберкулезді плевриттер мен полисерозиттер

ТУБЕРКУЛЕЗ АУРУЛАРЫН КЛИНИКАЛЫҚ АЖЫРАТУ

Өмір тарихы

Интоксикация синдромдарына тән (әлсіздік, тершендік, тем-пература, тәбеттің төмендеуі т.б.), тыныс алу орган-дардарының зақымдануына тән синдромдар (басқа органдарда сирек).

Отбасы құрамы мен денсаулығы. Отбасы жағдайы. Материал ды- тұрмыстық жағдайы. Тамақтану тәртібі. Жұмысының тәртібі мен мазмұны (зияндылығы). Зиянды әдеттер. Ауырған аурулары. Дәрілік анамнез және аллергия. Балалар үшін – вак цинация мен ревакцинацияның динамикадағы нәтижелері.

Туберкулез аурулары-мен қарым-қатынаста болу (отбасылық, тұрмыстық, өндірістік, уақытша, тұрақты). Көрінген немесе профилактикалық тексеру кезінде бірінші рет табылған немесе рецидив. Бұрын есепте тұрған немесе тұрмаған. Ауыру ұзақтығы. Ем қабылдаған ( ста-ционарда, амбулатор- ды). Ем нәтижесі.

Ауру тарихы

Шағымы

Зертханалық

диагностика

Физикалық

тексеру

Аспапты

әдістер

Қарау

Пальпация

Перкуссия

Аускультация

Рентгенологиялық тексерулер. Сыртқы тыныс алу функциясы. Электрокардиография. Бронхоскопия. Плевроскопия. Медиастиноскопия. Пункциялық биопсия. ПЦР диагностикасы т. б.

Жалпы қан анализі. Биохимиялық қан анализі (протеинограмма, бауыр сынамалары). Жалпы зәр анализі. Қақырықтың екіншілік флора мен антибиотиктерге сезімталдығы. Қақырықты БК-ға (бактериоскопиялық * жолмен 3 рет, флотация, себу әдістерімен).

* -Қақырықты міндетті бактериоскопиялық тексеруге келесі клиникалық симптомдары бар науқастар жатады: 3 аптадан артық жөтел; салмағының төмендеуі; тершендік; кеуде қуысының ауыруы; қан түкіру; ұзақ уақыт дене қызуының көтерілуі.

Бактерия бөлуші /БК + / науқас болып саналады…	бактериоскопиялық тексеру кезінде кемінде екі қақырық үлгісінен ТТ-сы табылса.
	Бактериоскопиялық тексеруде бір қақырық үлгісінен ТТ-сы және рентгенологиялық тексеруде патологиялық өзгерістер табылса.
	Бактериоскопиялық тексеруде бір қақырық үлгісінен ТТ-сы табылып және бактериологиялық тексеру нәтижесі оң болса.
Бактерия бөлмейтін /БК — / науқас болып саналады…	Клиникалық көрінісі мен рентгенологиялық өзгерістері активті туберкулезге тән болып, бірақта патологиялық материалды 3 рет тексергенде ТТ-сы табылмаса.

Патологиялық материалды ТТ—сына бактериялогиялық тексеруге

(себу) көрсеткіштер

1. Оң мәнді қақырықпен бірінші рет табылған науқас емдеудің алдында дәрілерге біріншілік түрақтылығын тексеру үшін.

2. 1-2 санаттардың қарқынды фазасынан кейін бактериоскопия нәтижесінде конверсия болмаған науқастар -.

3.Үзіліспен емделген қолайсыз нәтижелі науқастар тұрақты штамдар бөлуі мүмкін

4. Бактериоскопия нәтижесі теріс болған өкпе туберкулезінің клиникалық және рентгенологиялық симптомдары мен жағдайларды диагностикалау (қиын дифференциальды-диагностикалық жағдайларда)

5. Өкпеден тыс туберкулездің диагностикасы

6. Ауру симптомдарымен қатерлі топтағы адамдарды тексеру лаборатория жұмысшылары медицина қызметкерлері туберкулездің му түрлерін емдеуші дәрігер).

ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ РЕНТГЕНОЛОГИЯЛЫҚ

ДИАГНОСТИКАСЫ

Рентгенологиялық тексеру әдісін таңдау

Флюорография

Рентгенография

Рентгеноскопия

Томография

Зонография

Рентгенотомография

Бронхография

Диагностикалық пневмоторакс және пневмоперитонеум

Ангиопневмография

Компьютерлі

томография

Фистулография

Плеврография

Электрорентгенография

Патологиялық көлеңкелерді сипаттау

схемасы

Өкпе патологиясының негізгі рентгенологиялық синдромдары

ТУБЕРКУЛИНОДИАГНОСТИКА

Әдіс адамдардың (жануарлардың) БЦЖ вакцинасынан немесе вирулентті ТМБ мен зақымдалғаннан кейін туберкулинге жоғары сезімталдығын айқындауға бағытталған. Туберкулинді аллергия ЖСБТ (жоғары сезімталдықтың баяуланған түрі) феноменіне жатады.

ТУБЕРКУЛИН ТҮРЛЕРІ

АТК (Alt Tuberculin Koch, 1890)

PPD-S (F.Seibert, 1934)

PPD-L (М.А.Линникова, 1939)

1. Құрғақ тазартылған туберкулин

2. Тазартылған туберкулиннің стандартты ерітілуінде

Туберкулин еңгізгендегі реакциялар

Жергілікті	Жалпы	Ошақты
(енгізген жердегі туберкулин реакциясы)	(Жалпы функциальдық бұзылу)	(Туберкулез ошағының айналасында қабыну реакциялары
1. Анергиялық
2. Гипоергиялық
3. Нормергиялық
4. Гиперергиялық

Туберкулин сынамаларының келесі түрлері бар

Тері үстілік	Терілік	Тері ішілік	Тері астылық
Moro, 1909	Гричар Карпиловскийдің градуирланған сынамасы	Манту сынамасы	Кох сынамасы

Градуирланған терілік Гринчар-Карпиловский сынамасы

Поствакцинальды және инфекциялық аллергияның дифференциальды диагностикасы мен организмнің қаншалықты сенсибилизацияланғанын ажырату үшін қолданады.

Әртүрлі концентрациядағы туберкулин пайдаланылады: 100%, 25%, 5%, 1% және бақылау тамшысы

Мүмкін реакциялар

Адекватты 100% — 25% — 5% — 1% — Туберкулин концентрациясы төмендегенде реакцияның интенсивтілігі төмендейді. Туберкулезбен инфекцияланған сау балалар мен жасөспірімдерде кездеседі.	Салыстырмалы 100% — 25% — 5% — 1% — Туберкулиннің әртүрлі концентрациясына бірдей интенсивті реакция. Туберкулез ауруларында кездеседі.	Парадоксальды 100% — 25% — 5% — 1% — Туберкулиннің аз концентрациясына айқын реакция. Туберкулез ауруларында кездеседі.

балаларға тән емес, олар балалар организмінің реактивті ерекшеліктеріне байланысты. Бұл жалпы жүйелік және қан тамырлар реакциясының жергілікті өзгерістерден басымдылығында.
2. Өзгерген спецификалық реактивті өзгерістер, кейбір ауруларда қосымша реакциялармен (жоғары тыныс жолдарының қатары, фликтенді кератоконъюктивит, түйінді эритема т.б.) қосарланады.
3. Шеткі лимфа түйіндерінің ұлғаюы болуы мүмкін: мойын, жақ асты және қолтық асты 2-3 көлемге дейін, оларды басқанда жұмсақ-эластикалы консистенциялы, кейде периаденит белгілері болады.
4. Қанда эозинофильдер, нейтрофильдер солға жылжыған, лимфопения, СОЭ шамалап жоғарылаған.
5. Туберкулинге сезімталдық «вираж» түрінде білінеді (бірінші жыл ішінде). Туберкулин сынамалары нормо- немесе гиперергиялық.
6. Кеуде қуысын ренгенологиялық тексеруде спецификалық өзгерістер байқалмайды.

Нәтижесі

1. Клиникалық жазылу 97 – 98 %

2. Созылмалы туберкулезді интоксикацияға айналуы

3. Біріншілік туберкулездің локальді түріне айналуы

Созылмалы туберкулезді интоксикация

Созылмалы туберкулезді интоксикация айқын функциональді бұзылулармен, 2 ТЕ Манту сынамасы туберкулин сезімталдығының виражынан кейін бір жыл немесе одан да ұзақ уақыттың ішінде табылатын симптомдар жинағы.

Патоморфология

1. Лимфаденоидты тіннің гиперплазиясы.

2. Лимфаденоидты тіннің фиброзы.

Клиника

1. Функциональді өзгерістер ертелі туберкулез интоксикациясы сияқты, бірақ та ұзақ уақыт сақталуына байланысты баланың клиникалық дәрежесіне әсер етеді. Балалар өз қатарындағы балалардан физикалық даму жағынан, әсіресе дене салмағынан кейін қалады. Ткандердің тығыздығы төмендеп, тері беті бозғылт тартады. Балалар тез шаршап, басқалардан бөлектенгісі келеді, сүйікті ойыны қызықтырмайды, ерте жатуға тырысады. Оқушылар үлгерімі төмендейді.

2. Өзгерген спецификалық реактивті өзгерістер, кейбір ауруларда параспецификалық реакциялармен (жоғары тыныс жолдарының қатары, фликтенді кератоконъюктивит, түйінді эритема т.б.) қосарланады.

3. Шеткі лимфа түйіндері көптеген топтарда (6-7 топтарда) ұлғаяды, әртүрлі көлемді (1 мен 4-ке дейінгі көлемді) және консистенциялы (эластикалықтан қаттыға дейін), жиі қасындағы тіндермен және өзара тығыз байланыста, басқанда ауырмайды.

4. Қанда эозинофильдер, нейтрофильдер солға жылжыған, лимфопения, СОЭ шамалап жоғарылаған, анемия болуы мүмкін.

5. Созылмалы туберкулез интоксикациясы туберкулин реакциясының виражынан кейін бір немесе одан да ұзақ жылдан кейін пайда болады. Туберкулин сынамалары нормо- немесе гиперергиялы.

6. Кеуде қуысын ренгенологиялық тексеруде спецификалық өзгерістер байқалмайды.

Нәтижесі

1. Клиникалық жазылу

2. Біріншілік туберкулездің локальді түріне айналуы

КЕУДЕ ІШІЛІК ЛИМФА ТҮЙІНДЕРІНІҢ

ТУБЕРКУЛЕЗІ (бронхоаденит)

КЕУДЕ ІШІЛІК ЛИМФА ТҮЙІНДЕРІНІҢ ТУБЕРКУЛЕЗІ (бронхоаденит) – бұл өкпе паренхимасының өзгеруінсіз спецификалық процесспен кеуде іші лимфа түйіндерінің жекеше зақымдануы.

Патоморфология

1. Лимфаденоидты тіннің гиперплазиясы.

2. Өкпе түбірінде перифокальді реакция.

3. Туберкулезді төмпешік іркілген некрозды ошақпен.

Клинико-рентгенологиялық түрлері мен сипаттамасы

«Шағын» түрі

Инфильтративті түрі

Туморозды түрі

Лимфа түйіндерінің ептеп үлкеюі, өкпе түбірінің созылып жиегінің айқын болмауымен сипатталады. Бұл өзгерістер негізінде топографиялық тексеруде ғана анықталады.

2 см

Зақымдалған лимфа түйіндерінде казеозды-некрозды өзгерістер көп емес, экссудативті қабыну басым болады. Емдеу барысында процестің тез арада қайтуы осымен түсіндіріледі.

2-4 см

Зақымдалған лимфа түйіндерінде казеозды-некрозды өзгеріс басым болады, сондықтан кейін қайту процесі өте баяу жүреді. Біртіндеп казеоздар тығызданады, оларда известь тұзы пайда болып, лимфа түйіндерінің капсуласы гиалинденеді.

интенсив. орт. 2см

Аурудың ағымы

Асқынған

Асқынбаған

Клиника

Кеуде іші лимфа түйіндері туберкулезінің клиникалық белгілері және спецификалық интоксикацияның дәрежесі патоморфологиялық өзгерістерге, оның көлеміне, процесске кеңірдектің, кеуде қуысының және маңайындағы тіндер мен мүшелерінің өзгерістерінің қамтылуына байланысты.

Бронхоадениттің асқынбаған түрінде клиникалық белгілері тек қана жалпы бұзылулармен (тез шаршағандық, тамаққа тәбет болмауы, дене қызуының тұрақсыз болуы т.б.) білінеді. Перкуссия мен аускультацияда бронхоадениттің симптомдары кеуде іші лимфа түйінінің ауыр және жайылмалы түрлерінде кездеседі, қазіргі уақытта өте сирек. Туберкулин сынамасы оң, кейде гиперергиялы, СОЭ 25-30мм-сағ, аурудың бас кезінде аздаған лейкоцитоз бен лимфопения болады.

Емі

Аурудың «шағын» түрімен 3 санат бойынша емделеді.

Аурудың инфильтративті және туморозды түрлерімен 1 санат бойынша емделеді. Туморозды түрінде кей жағдайда хирургиялық ем қолданылады (лимфонодульэктомия).

2 HRZ / 4 HR

2-4 HRZS (E) / 4 HR

Патогенетикалық терапия

1. Гигиена-диеталық режим

2. Витаминотерапия

3. Десенсибилизациялық

4. Сорылу терапиясы

5. Қуаттандыру терапиясы және т.б.)

Нәтижесі

Толық сорылу

Тыртықты тығыздану

Лимфа түйіндерінің қалындауы

Созылмалы ағымды біріншілік туберкулез

БІРІНШІЛІК ТУБЕРКУЛЕЗ ЖИНАҒЫ

Өкпедегі біріншілік туберкулез түріне тән 3 компонент:

бронхоаденит,

лимфангоит,

өкпедегі ошақ жатады.

Патогенез

Кеуде іші лимфа түйіндерінің массивті түрде казеозбен алмасуына, организмнің резистенттілігінің төмендеуіне және жоғары дәрежелі сенсибилизацияға байланысты лимфа түйіндері лимфаны толық өткізе алмай қалады, сондықтан ең алдымен лимфостаз болады, одан кейін лимфа ретроградты ағады. Осы жолмен туберкулез инфекциясы зақымданған лимфа түйіндерінен өкпеге жайылады. Соңында біріншілік туберкулез жинағының

3 компоненті пайда болады: бронхоаденит, лимфангоит және өкпедегі ошақ.

Клиника

Клиникалық көрінісі әртүрлі, үрдістің кезеңіне, оның жайылуына, ағым ерекшеліктеріне және организмнің реактивтілігіне байланысты. Біріншілік туберкулез жинағы ешқандай симптомсыз өтуі мүмкін, бірақ та көбінесе жедел басталып, дене қызуының жоғарылауы, жалпы интоксикация симптомдармен, асқа тәбеті төмендеп, бала тез шаршағыш болады, терісі бозғылт тартады, дене салмағы азайып, тіндердің тургоры төмендейді. 7-10 топта шеткі лимфа түйіндері үлкейіп, олар жұмсақ эластикалық тығыздықта, мөлшері 2-ден 10 мм-ге дейін ұлғаяды.

Өкпеде перкуторлы дыбыс өкпедегі компоненттің және үлкейген лимфа түйіндерінің үстінде тұйықталып естіледі, аускультацияда – әсіресе жөтелгеннен кейін аздаған ылғалды сырыл төмендеген тыныс үстінде естілуі мүмкін. Гемограммада СОЭ 20-30мм/сағ, лейкоцитоз 8-15 мыңға дейін, нейтрофильдің аздаған солға жылжуы байқалады.

К.В.Помельцев бойынша біріншілік туберкулез жинағының рентгенологиялық динамикасы 4 сатыдан тұрады:

1) пневмониялық

2) сорылу

3) тығыздану

4) кальцинация

Көлемі үлкен немесе орташа толық гомогенді емес қарайған, қабынған әрі созылған өкпе түбірімен байланысқан өзгеріс.

Сорылу және тығыздану кезеңінде биполярлық белгі (Редекер симптомы) пайда болады. Ол біріншілік туберкулез жинағының кейін қайтуын белгілейді.

Казеозды некрозды өзгеріс кезінде зақымдану орны тығызданады, қалталанады, соңынан кальцинатқа айналады.

Аурудың ағымы

Асқынбаған

Асқынған

Емі

Асқынбаған ағымды науқастар бактерия бөлмейді, қабыну – 10 см² дейін болса, 3 санат бойынша емделеді.

Асқынған ағымды науқастар бактерия бөледі, қабыну – 10 см² дейін болса, 1 санат бойынша емделеді.

2 HRZ / 4 HR

2-4 HRZS (E) / 4 HR

Нәтижесі

1. Толық сорылу

2. Фиброз (индурациялық алаң)

3. Гон ошағы, өкпе түбірінде петрификаттар

4. Созылмалы ағымды біріншілік туберкулез

5. Ушығу мен екіншілік туберкулез түрлеріне айналу

Өкпенің шашыранды туберкулезі

Өкпенің шашыранды туберкулезі – көптеген, себілген ошақтармен сипатталатын клиникалық түрі. Шашыранды туберкулездің пайда болуы әрі ағымы туберкулез инфекциясының гемотогенді және лимфогенді жолдармен жайылуына байланысты. Клиникалық бейнесінің көптігі, ажыратудың қиындығы және әртүрлі нәтижесі осымен түсіндіріледі.

Белгілері

1. Ошақты зақымдану

2. Екі жақты (жиі симметриялы) шашыранды ошақтар

3. Апико-каудальді бағытта жайылған процесс

4. Патологиялық процеске өкпедегі дәнекер тіндердің қосылуы

5. Ошақтардың басым көпшілігі өкпенің кортикальді бөлігінде орналасады.

Патогенез

Шашыранды туберкулездің даму жолы екі факторға негізделген: бактеремия және нервті-қан тамырлы элементтердің гиперергиясы. Туберкулез бактеремиясының көзі болып жиі кеуде іші лимфа түйіндері саналады, сиректеу сүйектегі, бүйректегі және басқа мүшелердегі спецификалық ошақтар. ТМБ кеуде іші лимфа түйіндерінен кіші қан айналымына (өкпеге) кіреді. Егерде ТМБ өкпенің тінінде кідірмесе, онда олар үлкен қан айналымына өтіп, әртүрлі органдарда спецификалық зақымдануды шақырады.

Капилярларда ТМБ қан тамыры қабырғасын фибриноидты некрозға әкеліп соқтырады. Осы зонада спецификалық қабыну процесі мен туберкулезді төмпешіктер пайда болады. Олар тамыр бойындағы интерстициалды тіндерде орналасады.

Патоморфология

Миллиарлы туберкулез

Тамыр бойындағы альвеола аралықта көптеген ұсақ, экссудативті-казеозды төмпешіктер

Жеделдеу шашыранды өкпе туберкулезі

Бөлінер жеріндегі бөлік аралық вена қабырғасының некрозы, ретикулярлы және надозды лимфангоитпен, экссудативті-продуктивті қабыну реакциясымен жүретін бір-бірімен қосылуға бейім төмпешікті топтар

Созылмалы шашыранды өкпе туберкулезі

1. Продуктивті қабыну реакциясымен жүретін полиморфты ошақтар

2. Өкпе тканінің диффузды склерозы мен эмфиземасы

3. Некротикалық казсозды массалардың іріңді еруі мен жұқа қабырғалы кавернаның түзіліп ыдырауы

4. Плевраның тығыздалуы

5. Өкпеден тыс ошақтардың болуы.

Шашыранды туберкулез клиникасы жедел, жеделдеу және созылмалы өтуі мүмкін. 1993 жылдан жедел шашыранды туберкулез клиникалық жіктелуде жеке түрде – милиарлы туберкулез болып көрсетілген.

Миллиарлы туберкулез бір уақытта өкпеде және басқа да органдарда көптеген ұсақ төмпешіктер біркелкі және симметриялы орналасумен сипатталады. Жедел басталып, дене қызуы 39-40⁰С көтеріледі, бас ауырады, тоңазиды, цианоз бен ентікпемен сипатталады. Тыныс алу жиілігі минутына 30-40, тахикардия. Науқастың жалпы жағдайы ауыр, есі айқын болмауы мүмкін. Физикалық тексеруде алғашқы 4-6 күнде ешқандай өзгеріс болмайды, кейінірек төмендеген немесе везикулярлы тыныс үстінде құрғақ және ұсақ ылғалды сырылдар естіледі. Бауыр мен көкбауыр әдетте үлкейеді, теріде токсикалы розеолезді бөртпелер болуы мүмкін.

Миллиарлы туберкулез симптомдар түрінің басымдығына қарай шартты түрде өкпелі және сүзекті болып бөлінеді. Өкпелі түрінде өкпе зақымы симптомдары басым да, сүзекті түрінде жалпы интоксикация симптомдары басым.

Жеделдеу шашыранды туберкулез біртіндеп, толқын тәрізді басталады. Науқастың жағдайы нашарлап; дене қызуы фебрилді көтеріледі, қақырықты жөтел, ентікпе, ұйқы кезінде терлеумен білінеді, жүдеп, тері беті бозғылттанады. Қақырықта ТМБ жиі табылады. Өкпеде әдетте перкуторлы дыбыстың қысқаруы жоғарғы және ортаңғы бөліктерде кездеседі, осы жерде әртүрлі калибрлы сырылдар қысқарған бронхиалды тыныстың үстінде естіледі.

Созылмалы шашыранды туберкулез өкпеде гематогенді немесе лимфагематогенді қайталанатын шашыраулар арқылы пайда болады. Аурудың осы түрінде ұзақ уақыт толқын тәрізді ағымда қайта өршу мен ремиссиялар бір-бірімен алмасып отырады. Ауру білінбей пайда болады. Науқас шағымы әртүрлі, оның көбі вегетативті-эндокринді системаның бұзылуына байланысты. Процестің өршу кезеңінде науқастар тез шаршағыш, бас ауруы, жүректің жиі соғуы, кеуде қуысының ауруы, асқа деген тәбет пен ұйқының бұзылуы, құрғақ жөтел мен аздаған қақырықтың болуына шағымданады. Дене қызуы субфебрилді мен фебрилді төңірегінде. Физикалық күш кезінде ентікпе болады. Науқас жүдеген, терісі бозғылттанған, ашуланғыш келеді. Біртіндеп кеуде қуысы деформацияланады, қабырға арасы тарылып, ассиметрия дамиды. Перкуторлы дыбыс өкпенің жоғарғы бөлігінде қысқарған, ал төменгі бөлігінде қорапты дыбыстар естіледі. Тыныс біркелкі емес – бронхиалды, кейбір жерлерде әлсіз, екі жақта да ұсақ ылғалды, әрі құрғақ сырылдар естіледі. Егер қуыс болса, сырылдың калибрі ұлғая түседі.

Қандағы өзгерістер

Миллиарлы

туберкулез

Жеделдеу

шашыранды

Созылмалы

Шашыранды

СОЭ жоғарылайды, қалыпты немесе аздаған лейкоцитоз, лимфопения, моноцитоз.

Лейкоцитоз, лимфопения, моноцитоз, СОЭ жоғарылайды.

Ремиссия кезінде қалыпты болуы мүмкін. Өршу кезеңінде — лейкоцитоз, лимфопения, моноцитоз, СОЭ жоғарылайды.

Туберкулин сынамалары

Миллиарлы

туберкулез

Жеделдеу

шашыранды

Созылмалы

Шашыранды

Гипоергиялық немесе теріс мәнді анергия

Нормергиялық,

гиперергиялық

Нормергиялық,

Гиперергиялық

ТМБ анықтау жиілігі

Миллиарлы

туберкулез

Жеделдеу

шашыранды

Созылмалы

Шашыранды

Сирек

96 % дейін

60 % дейін

Рентгенологиялық көрінісі

Миллиарлы

туберкулез

Көптеген симметриялы (төмен үдемелі) мономорфты ұсақ ошақты көлеңкелер, өкпе алаңдарының айқындылығы төмендеген, өкпе суретінің анықтығының азаюы, ұсақ тордың пайда болуы, контрасттығының төмендеуімен сипатталады.

2-3 мм

Жеделдеу шашыранды туберкулез

Төмен және орташа интенсивті симметриялы жолмен орналасқан, жиі жоғарғы бөліктерде, әртүрлі көлемді, бір-біріне қосылуға бейім ошақты көлеңкелер. Жоғарғы бөлікте өкпе суреті ұлғайған, жұқа қабатты «штампталған» каверналар болуы мүмкін.

6-7 мм (1-2 см)

Созылмалы шашыранды туберкулез

Ошақты көлеңкелердің полиморфизмі (көлемі мен үдемелілігі), толық симметрия болмайды, жоғарғы бөлікте өкпе тор тәрізді, төменгі бөлікте эмфизе-матозды өзгерістер, өкпе түбірінің жоғары ығысуы, «штампталған» каверналар

Емі

Миллиарлы

туберкулез

Жеделдеу

шашыранды

Созылмалы

Шашыранды

DOTS –тың 1 санаты бойынша

2-4 HRZS(E) / 4 HR

DOTS –тың 1 санаты бойынша

2-4 HRZS(E) / 4 HR

Бірінші рет табылғандар — DOTS –тың 1 санаты

бойынша

2-4 HRZS(E) / 4 HR.

Бұрын емделгендер

2 санатпен ем алуына

болады

3-5 HRZE2S / 5HRE.

Глюкокортикос –

тероидтар

Пневмоперитонеум

Патогенетикалық

терапия

Патогенетикалық

терапия

Патогенетикалық

Терапия

Нәтижесі

Миллиарлы

туберкулез

Жеделдеу

шашыранды

Созылмалы

шашыранды

1. Ошақтардың сорылуы.

2. Өлім.

1. Сауығу, жаңа ошақтардың сорылуы, тығыздалуы және кальцинациясы.

2. Өкпенің созылмалы шашыранды туберкулезі.

3. Казеозды пневмония.

4. Өкпенің фиброзды-кавернозды туберкулезі.

5. Өлім

1. Сауығу, жаңа ошақтардың сорылуы, тығыздалуы және кальцинациясы.

2. Өкпенің фиброзды- кавернозды туберкулезі.

3. Өлім.

Туберкулезді менингит

Туберкулезді менингит ми қабығының спецификалық процеспен зақымдануымен сипатталады. Ол екіншілік туберкулез, көбінесе өкпеде немесе өкпеден тыс активті туберкулез болған жағдайда пайда болады.

Патогенез

Экзогенді суперинфекция	Эндогенді реинфекция
1. Бактериемия
2. Организм реактивлігінің төмендеуі (бейспецификалық және спецификалық факторлар)
3. Ми қабықтарының гиперсенсибилизациясы

Патоморфологиялық өзгерістер

1. Жұмсақ ми қабығының серозды қабынуы

2. Ми түбірінде және ми ішінде туберкулезді төмпешіктер пайда болуы

3. Мидың, нерв талшықтарының, жұлын миының зақымдануы

Туберкулезді менингит түрлері

Базилярлы менингит (ми түбірінің зақымдануы)

Менингоэнцефалит (процестің ми қабатына таралуы)

Спинальді менингит (негізінен жұлын ми талшықтарының зақымдануы)

Клиникалық көрінісі

1. Продромалды кезеңі

1-4 аптаға созылады. Интоксикация симптомы ұлғаяды. Адинамия, астения, ұйқышыл, тұрақсыз бас ауруы, тәбеттің төмендеуі, диспепсикалық бұзылу пайда болады. Дене қызуы субфебрилді.

2. Ми қабығының тітіркену кезеңі

Дене қызуы 38⁰ С және одан да жоғарылайды, бас ауру ұлғаяды, себепсізден себепсіз «фонтан» тәрізді құсады. Вегетативті бұзылулар. Анорексия. Менингиалды симптомдар. Бас-ми нервтер функциясының бұзылуы (өте жиі ІІІ жұп – көзді қозғайтын нерв, ҮІ жұп – әкетуші нерв, ҮІІ жұп – бет нервісі). Есінен танады. Сіңір рефлексі жоқ болып кетеді немесе қалыптан тыс болады.

3. Парездер мен параличтер кезеңі

Есін жоғалтқан. Гиперкинез, парез, параличтер. Кахексия ұлғаяды. Тыныс алу Чейн-Стокс тәрізді. Бульбарлы бұзылулар. Децеребрация.

Туберкулин сезімталдылығы – жиі теріс мәнді анергия.

Лабораторлы-инструментальды диагностика

1. Қан анализі

Лейкоцитоз, таяқша ядролы нейтрофилдер жылжиды, лимфопения, моноцитоз, СОЭ ұлғайған, СРБ +. Альбуминдер төмендеген. α₂ – глобулиндер және γ – глобулиндер ұлғайған.

2. Жұлын сұйығының анализі

Ликвор сұйығы мөлдір, ептеп опалесцентті. Инемен жиі тамшылап немесе сорғалап ағады. Ликвор пробиркада тұрғаннан кейін (12-24 сағат) оған жұқа торлы қабыршақ пайда болады. Осы қабыршақтан кейде ТМБ табуға болады. Жұлын сұйығында белок ұлғаяды (әдетте 0,15-0,33г/л), клеткалы элементте цитоз (әдетте 0,005 х 10⁶/л) 100-150 дейін жоғарылайды, қанттың құрамы (әдетте 22-39 ммоль/л) және хлоридтер (әдетте 120-130 ммоль/л) азаяды. Ликворде 10-20 % науқастарда ТМБ табылады. Панди, Нонна-Аппельта реакциялары оң мәнді

3. Қақырық және де басқа патологиялық материалдардың анализі.

ТМБ, туберкулез гранулемасының спецификалық элементтерін табу.

4. Кеуде қуысы органдарының рентген-томографиясы.

Әртүрлі туберкулез түрлеріне (жиі біріншілік өкпе туберкулезі, миллиарлы туберкулез) тән өзгерістерді табуға болады.

5. Бас сүйегінің рентгенографиясы.

Жиі 3 жасқа дейінгі балаларда гидроцефалия.

6. Көз түбін зерттеу

Көру нервісінде іркілу дөңгелектері, кейіннен көру нервісінің невриті. Көз тамырлары қабатында туберкулез туберкулезді төмпешіктер.

7. Диагностиканың басқа түрлері

ПЦР – диагностикасы, лимфоциттердің бласттрансформациялық реакциясы, иммуноцитоприлипания (ПИЦП) көрсеткіші, иммуноферметтік анализ және т.б.

Емі

1. Этиотропты терапия

Емді 1санат бойынша бастайды

2-4 HRZS(E)/4HR

Туберкулинге қарсы дәрілерді парентеральды беру керек. Стрептомициннің хлоркальций жиынтығын субарахноидальды жіберуге болады.

2. Патогенетикалық терапия

а) дегидратациялық

б) дезинтоксикациялық

в) глюкостероидтар

г) сорылу терапиясы

д) иммуностимуляторлық терапия және басқалары.

3. Симптоматикалық терапия

4. Асқынуларды емдеу

Туберкулезді менингиттің асқынулары

1. Субарахноидальды кеңістіктің блокадасы

2. Эпилепсия

3. Гидроцефалия

4.Бас ми нервілерінің невриттері

5.Интеллекттің төмендеуі

6.Парездер мен параличтер және басқалары

Нәтижесі

Қолайлы

Салыстырмалы қолайлы

Қолайсыз

Сауығу

1. Қалдық өзгерістер.

2. Арахноидтер

3. Психиканың бұзылуы

4. Көз өткірлігінің бұзылуы

5. Қозғалыстың бұзылуы

6. Мидың созылмалы водянкасы (шемен)

7. Эндокринді бұзылыстар

8. Ми туберкулемасы және т.б.

Өлім

ӨКПЕНІҢ ОШАҚТЫ ТУБЕРКУЛЕЗІ

Өкпенің ошақты туберкулезі — екіншілік туберкулездің ең ерте табылған түрі, өзіне тән кезекті белгілермен сипатталады: құрамы ошақты (диаметрі 1 см дейін) процесстің шамалы жайылуы, продуктивті тіндік реакцияның басым болуы және клиникалық ағымы аз симптомды.

Патогенез

Экзогенді суперинфекция

Эндогенді реинфекция

Туберкулез ауруымен байланыста болуы

1. Біріншілікті туберкулездің ерте лимфогематогенді себілуден қалған ошақтардың реактивациясы (Симон, Ашофф, Пуль ошақтары)

2. Басқа мүшелердегі активті спецификалық процесстен гематогенді таралуы.

3. Бұрынғы кең жайылған туберкулез түрлерінің (инфильтративті, шашыранды өкпе туберкулездері) инволюция нәтижесі.

Патоморфология

Жұмсақ — ошақты түрі	Фиброзды — ошақты түрі
Жиі бір жақты іркілген эндобронхит, перибронхит, ацинозды, нодозды немесе лобулярлы ошақтар.	Казеозды ошақтардың айналасында гиалинді капсуланың пайда болуы, ошақтар сыртында склерозды өзгерістер, ұсақ бронхтардың деформациясы, шектелген эмфизема участкелері болуы мүмкін.

Клиникалық көрінісі

Жұмсақ — ошақты түрі	Фиброзды- ошақты түрі
Активті түрдегі туберкулез. Ағымы жиі инапперцепті немесе аз симптомды. Негізінен бұл интоксикация симптомдары, құрғақ жөтел, жауырын аралықтың ауруы	Активті емес өзгерістер. Бұрын туберкулезбен ауырғандығының нәтижесі. Клиникалық көрінісі жоқ.

Қан анализі
55-85% қалыпты. Қалғанында шамалы лейкоцитоз, нейтрофильдердің ығысуы, ЭТЖ-нің көбеюі	өзгеріссіз
Туберкулин сынамалары нормергиялық

Бактерия бөлу

Жұмсақ-ошақты түрі	Фиброзды-ошақты түрі
3% науқастарда ТМБ-нің бактериоскопияда табады. Себу әдісімен 30% науқастарда.	ТМБ табылмайды

Рентгенотомографиялық көрінісі
Ошақтардың диаметрі 1 см дейін, шеткі жиегі айқын емес, төмен және орташа интенсивті, өкпенің жоғарғы бөлігінің кортикальды қабатында ұлғайған өкпе суретінде орналасады. 4-8 % науқастарда өкпе ыдырауы байқалады.	Ошақтардың диаметрі 1 см дейін, орташа және жоғары интенсивті, шеткі жиегі айқын, тығыздалған өкпе тканінде орналасады, плевра жабысуы болуы мүмкін.

Емі

Жұмсақ-ошақты түрі

Фиброзды-ошақты түрі

3 санат бойынша емделеді 2 HRZ/

4 HR + патогенетикалық ем.

Емді қажет етпейді

Нәтижесі

1. Сауығу сорылумен, тығыздалумен немесе ошақтардың әктенуі (шағын қалдық өзгерістер).

2. Өршуі және туберкулездің кең жайылмалы және деструктивті түрлеріне өтуі.

ИНФИЛЬТРАТИВТІ ӨКПЕ ТУБЕРКУЛЕЗІ

Өкпенің инфильтративті туберкулезі қабынудың экссудативті түрінің клиникалық көрінісімен сипатталатын және тез ыдырауға бейім, пневмония тәріздес екіншілік өкпе туберкулезінің клиникалық түрі.

Әр түрлі жас топтарында инфильтративті туберкулездің кездесу жиілігі

Патогенезі

Эндогенді реинфекция	Экзогенді суперинфекция
Организм резистенттілігінің төмендеуі
Өкпе тінінің гиперсенсибилизациясы

Патоморфологиялық өзгеріс

Туберкулезді инфильтрат – бұл екі компоненттен тұратын (орталық спецификалық ошақ және фокустың айналасының қабынуы) экссудативті пневмониялық фокус. Балалар мен жасөспірімдерде туберкулезді инфильтраттар спецификалық өзгерістер үстінде біріншілік туберкулез бен оның реинфектері нәтижесінде пайда болады. Кейде зақымдалмаған өкпе экзогенді суперинфекцияның нәтижесінде болады. Бұл кезде реакция гиперергиялық сипат алады, ал сақталған жалпы иммунитет процесті бір органға орналасуын қамтамасыз етеді.

Асқынған кезде іркілген массалардың еруі байқалады және олар бронх арқылы бөлініп өкпеде ыдырау қуысы пайда болады. ТМБ бронхолимфогенді шашырау нәтижесінде бронхолобулярлы ошақтар мен қосымша инфильтраттар пайда болады.

Сорылу кезеңінде фокус айналасындағы қабыну жоғалады, ыдырау қуысы тыртықтанады, казеозды фокус капсуласымен қапталып тығызданады. Перибронхиалды және периваскулярлы склероз дамиды.

Инфильтрат түрлері

Дөңгелек (Ассман, бұғана астылық)

Бұлт тәріздес

Перисциссурит

Лобит

Диаметрі 1-3 см дөңгелек немесе доғалды көлеңке 50% жағдайда өкпе ыдырауы болады және сол орында каверна түзіледі.

Біртекті емес үлкен көлеммен сипатталады. Ыдырау 60-70% жағдайда.

Бұлт тәріздес инфильтрат бөлік аралық саңылауда орналасады. Түрі трапеция пішіндес, кең түбі қабырға жағында, ұшы өкпе түбіріне қараған.

Жайылған инфильтраттар өкпенің бір бөлігін алып жатады. Ыдырау 90% жағдайда

Клиникалық көрінісі

Дөңгелек	Бұлт тәріздес	перисциссурит	Лобит
50 % жағдайда интоксикация симптомдары мен тыныс алу органдарының бұзылуы ағымымен жүреді. 50%-де ағымы жасырын. Ауру жағдайы қанағаттанарлық.	Көп уақытта жедел басталумен сипатталады, тымау, пневмония немесе басқа жұқпалы ауруларға ұқсас болып келеді. Кейде созылмалы «қатар», асқынған тымау және басқа аурулар сияқты басталуы мүмкін.		Басталуы жедел. Алдында жиі аз ғана инфильтраттың болуы мүмкін.

Қандағы өзгеріс

Лейкоцитоз, нейтрофилдердің солға ығысуы, лимфопения, СОЭ ұлғайған, альбуминдер азайған, α2 – және γ- глобулиндер көбейген.


Дөңгелек	Бұлт тәріздес және перисциссурит	Лобит
50 % дейін	70 – 86 %	90%

Туберкулин сынамалары
Дөңгелек	Бұлт тәріздес	перисциссурит	Лобит
Нормергиялық, гиперергиялық	Нормергиялық, гиперергиялық	Нормергиялық, гиперергиялық	Нормергиялық, гипоергиялық

Рентгенологиялық көрініс

Дөңгелек	Бұлт тәріздес	Перисциссурит	Лобит
1 см жоғары фокусты көлеңке. Төмен және орташа интенсивті жиегі айқын емес, лимфангоитпен өкпе түбірімен байланысқан. 1-2 сегменттерде орналасады. 50% жағдайда өкпе тіні ыдырайды	Төмен және орташа интенсивті жиегі айқын емес, лимфангоитпен өкпе түбірімен жалғасқан, ошақты жіне фокусты көлеңкелерден пайда болған біркелкі емес қараю. Ыдырау 70-80- % жағдайда.	Бұлт тәрізді инфильтрат (шеткілік) бөлік аралық саңылау бойында орналасады. Трапеция немесе үшбұрыш тәріздес,кең түбі қабырға жағына, ұшы өкпе түбіріне қараған	Үлкен инфильтраттар өкпенің бүтін бір бөлігін алады. Төмен және орташа интенсивті жиегі айқын емес ошақты және фокусты көлеңкелерден құралған, ыдырау әсерінен (90%) біркелкі емес.

Емі

Дөңгелек	Бұлт тәріздес, перисциссурит, лобит
10 аз зақымданса ем 3 санат бойынша 2HRZ/ 4 HR, 10 көп болса санат 1 бойынша 2-4 HRZS(E) / 4 HR	Емді 1 санат бойынша бастайды 2-4 HRZS (E) / 4 HR, Бұрын емделіп, қазіргі уақытта асқынған жағдайда 2 санат бойынша 3-5 HRZE 2S / 5 HRE
Дөңгелек	Бұлт тәріздес, перисциссурит, лобит
Эндобронхиалды ем, витаминотерапия, физиотерапия, сорылу, қуаттандыру терапиясы.	Дезинтокцикациялық, қабынуға қарсы, эндобронхиалды терапия, витаминотерапия, физиотерапия, коллапсотерапиялық ем, сорылу, стимуляциялық терапия.
Көрсеткіштерге байланысты хирургиялық ем қолданылады.

Нәтижесі

Дөңгелек

Бұлт тәріздес, перисциссурит, лобит

· толық сорылу

· индурациялық алаң

· туберкулема

· өкпенің кавернозды туберкулезі

· толық сорылу

· индурациялық алаң

· туберкулема

· өкпенің кавернозды туберкулезі

· казеозды пневмония

· өкпенің фиброзды-кавернозды туберкулезі

· өкпенің циррозды туберкулезі

· өлім

КАЗЕОЗДЫ ПНЕВМОНИЯ

Өкпе туберкулезінің ең қатал түрлерінің бірі, негізінен альтеративті қабыну реакциясымен жүреді. Қазіргі клиникалық жіктелу бойынша аурудың жеке түрі болып бөлінген. Бірінші рет табылған өкпе туберкулездері арасында соңғы 10 жыл уақытта КП 1,3%-тен 4,9%-ға көбейді.

Патогенезі

КП дамуына әсер ететін қолайсыз факторлар: жоғары вирулентті ТМБ-ның жұғуы, қоректің бұзылуы, қосарланған аурулар: ӨСНА (ХНЗЛ), гепатит, асқазан жарасы, қант дибеті, өкпеден қан кетуден кейін аспирация нәтижесінде және осы патологиялық процесс иммунды жетіспеушілік жағдай мен гормондар мен цитостатиктерді ұзақ уақыт қабылдаған науқастарда болуы мүмкін. Экссудативті реакция тез казеозды-некротикалық өзгерістермен казеозды массалардың жұмсаруы және көптеген немесе гигантты ыдырау қуыстардың пайда болуымен алмасады.
Ацинозды	Милиарлы экссудативті туберкулездің дамуында пайда болады.
Лобулярлы	Бөлікшелер зақымдалып бір-біріне қосылады да ортасында ыдырау қуысы бар үлкен казеозды фокус түзейді. А) Гемопоитикалық – өкпеден қан кетуден кейін дамиды, зақымдану бронх бойында орналасады.
	Б) Үлкен ошақты – жеке үлкен казеозды ошақтар. Ортасында бронх казеозды қабырғалармен алмасқан.
	В) Ошақты- жаралы – ыдырау тез дамуымен ерекшеленеді. Жиі қант диабеті және әйелдерде босанғаннан кейінгі уақытта кездеседі.
Лобарлы	Көпшілігінде жеке түрі болып саналады. Бөлікті немесе бөліктің көп жерін қамтиды.

Патоморфологиялық өзгерістер

Аутолиз орын алады, тканнің секвестрациясы, тромб пайда болумен жүретін жайылған аллергиялық және спецификалық васкулиттер. Ұсақ тамырлар ғана емес үлкен қан тамырларында да қан айналымы бұзылып олардың толық немесе жартылай облитерация болуына әкеледі және жедел секвестрленген пневмониогенді каверналардың пайда болуына септігін тигізеді.

Клиника

Басталуы	Жиі жедел басталады
Клиника	Аурудың жалпы жағдайы ауыр, интоксикация симптомдары айқын (дене қызуы гектикалық, қатты тершендік, анорексия, жиі кахексияға әкеліп соғады), қан түкіру, тыныс жетіспеушілігі
Ағымы	Ағымы негізінен жедел басталып, тез өтеді.
Қан	Лейкоцитоз, лейкоцитарлық формуланың солға ығысуы, лимфопения, эозинопения, ұлғайған СОЭ, жиі анемия, жалпы белоктың және альбуминдердің төмендеуі, СРБ+.
Туберкулин сынамасы гипоергиялық немесе теріс мәнді анергия
Казеозды пневмонияда 98% ауруларда ТМБ табылады, бактерия бөлушілік өте көп.

Рентгенологиялық көрініс

Рентгенограммада қараю орны бөлікте немесе барлық өкпеде, үлкен ошақтың немесе фокустардың бір-біріне қосылуынан орташа интенсивті шеткі жиегі айқын емес көлеңкелер, ортасында ағарулар (ыдырау қуысы ) көрінуі мүмкін. Өкпенің зақымдану орнының көлемі азайған.

Емі

Этиотропты терапия

Емді 1 санат бойынша бастайды:

2 HRZS (E) / 4HR

Патогенетикалық терапия

1) дезинтоксикациялық терапия

2) парентеральды ем

3) қабынуға қарсы ем

4) иммуностимуляциялық терапия

5) коллапсотерапиялық ем

6) витаминотерапия және т.б.

Нәтижесі

Қолайлы

Біршама қолайлы

Қолайсыз

1. Сауығу

1. Өкпенің фиброзды-кавернозды туберкулезді.

2. Өкпенің циррозды туберкулезі

1. Өлім

ӨКПЕ ТУБЕРКУЛЕМАСЫ

1 см және оданда жоғары капсулаланған казеозды фокусты туберкулема дейміз.

Патогенезі

Балалар мен жасөспірімдерде туберкулема біріншілік жинақтың өкпелік компоненттің инволюция нәтижесінде болуы мүмкін, жиі екіншілік туберкулез түрлерінің (ошақты, инфильтративті) жоғары резистенттілік пен организмнің гиперсенсибилизациясы нәтижесі. Жиі организмде алмасу процестерінің бұзылуынан ( қант диабеті) анықталады.

Туберкулема классификациясы

Бір туберкулема

Көптеген туберкулема

Инфильтративті пневмония		Казеома
		Гомогенді	Қатпарлы	Конгломератты

Псевдотуберкулема

(тола каверна)

Ағымы бойынша

Біркелкі

Прогресті

Регресті

Аурулардың

50 – 60 %

Аурулардың

10 – 30 %

Аурулардың

10 – 20 %

Көлемі бойынша

Ұсақ (1-2 см)	Орташа (2-4 см)	Үлкен (4 см жоғары)
Ыдырау 26,7 %	Ыдырау 82,2 %	Ыдырау 91,8%

Патогенез

Туберкулемалар жиі І, ІІ және УІ сегменттерде субплевралды орналасады.

Гомогенді	Қабатты	Конгломератты
Өте жиі дренажды бронхтың облитерациясы мен қуыстың казеозды массаға тола болуынан пайда болады.	Туберкулезді процестің жиі асқынып қайталануынан пайда болады. Асқынған кезінде патологиялық процеске өкпе ткані қамтылады кейіннен некрозға ұшырап капсуламен.	Бір-біріне жақын немесе жартылай қосылып тұрған шектелген немесе фиброзды-казеозды ошақтардан тұрады.

Патоморфологиялық өзгерістер

Туберкулема капсулалары әдетте өте жұқа, қан тамырларының талшықтары капсулада аяқталады да ішіне казеоз кірмейді. Туберкулемаға келіп тұрған бронхтар әдетте ашық болады және спецификалық процеспен зақымданады.

Клиникалық көрінісі

Туберкулема клиникасы әдетте симптомсыз (24%) немесе аздаған спецификалық интоксикация білінуі мүмкін (76%).

Туберкулин сынамалары жиі гиперергиялық бұл туберкулемамен ауру организмнің жоғары сенсибилизациясын көрсетеді және оның иммунологиялық тұрақтылығын, организмнің өкпедегі үлкен казеозды некроздың капсулаға айналуына және шектелуіне әкеледі.

ТМБ анықтау жиілігі: туберкулеманың ыдырау кезінде 70 % дейін, ыдыраусыз 10-13 % дейін

Процестің даму кезінде туберкулема капсуласы босайды, казеозды массалар толық немесе жартылай ериді. Туберкулеманың асқынуы кезінде клиникалық көрінісі айқын болады. Қақырықтан ТМБ табу туберкулездің активтілігіне байланысты, негізінен ыдырау белгілері бар не жоқ екеніне қарай.

Рентгенологиялық көрінісі

Туберкулеманың рентгенологиясында жиегі айқын дөңгелек немесе шар тәріздес жеке көлеңке тін. Көлеңке бір тектес, кейде кальцинаттар болуымен сипатталады. Ыдырау болған жағдайда кальцинаттар ортадан шеті түзу емес (қол орақ және бухта тәріздес) формада, жиі секвестрлер болады. Туберкулема айналасында ұсақ ошақты көлеңкелер.

Емі.

Өкпе туберкулемасының емі туберкулездің осы түрінің патоморфологиялық ерекшеліктерін және ұзақ этиотропты терапияның нәтижесінің аздығын есепке алып жүргізеді. Ауруларға қарсы көрсеткіші болмаған жағдайда өкпеге шағын экономды резекция жасалынады. Операцияға айқын көрсеткіштер болып – туберкулема көлемінің үлкен болуы, ыдырау қуысы, туберкулема ағымының дамуы, бактерия бөлушілік болғанда туберкулеманың көлеміне қарамай операция жасау керек. Операция алдында 3-4 ай этиотропты химиотерапия курсын жүргізеді. Операциядан кейін туберкулезге қарсы дәрілерді схема бойынша екінші санаттың жалғастыру кезеңімен берілу керек.

Нәтижесі

Қолайлы

Қолайсыз

Сауығу

Даму,

Казеозды пневмонияның пайда болуы

Фиброзды-кавернозды туберкулез

ӨКПЕНІҢ КАВЕРНОЗДЫ ТУБЕРКУЛЕЗІ

Жұқа қабырғалы кавернамен сипатталатын, аз өзгерген өкпе тінінде инфильтративті, ошақты және фиброзды өзгеріссіз өтетін туберкулездің түрі.

Патогенез

Өкпенің кавернозды туберкулезі өкпе тінінің ыдырауымен жүретін инфильтративті туберкулезінен кейін дамиды. Басқа өкпе туберкулезі деструкциясы кезінде – сирек. Кейбір осындай ауруларада туберкулезге қарсы химиотерапияны 4-6 ай жүргізгеннен кейін перифокальды қабыну мен жаңа бронхогенді ошақтар сорылады, ал жұқа қабықты каверна сақталады.

Каверна түрлері

Пайда болуына байланысты

Казеозды массалардың еру тәсіліне байланысты

1. Пневмониогенді каверна – (инфильтрация участкелерінде пайда болады)

2. Бронхогенді каверна – (спецификалық процеспен зақымданған бронхтардан пайда болады)

1. Протеолитикалық

2. Секвестірлік

3. Альтеративтік

4. Атероматозды

Патоморфология

Эластикалы түрлі каверна	Фиброзды каверна (ригидті)
Құрылымы жиі 2 қабатты: ішкі қабаты грануляциялық тіннен, сыртқы қабаты өкпе тканінің қабыну-тығыздалу және жұқа қабатты фиброздан тұрады. Каверна айналасындағы өкпе тканінен жұқа қабырға арқылы бөлінеді жіне қысқанда кқлемі төмендейді	Каверна ұзақ уақыт болғанда (жыл-жыл жарым) сыртқы фиброзды қабаты қабыршақтанады. Каверна ригидті болып емге нашар көнеді.
Барлық жағдайда дренажды бронхтың спецификалық зақымдануы болады.

Ауру ағымы

Жиі инапперцентті (симптомсыз) ағым.

Ауру симптомдары

Интоксикация симптомдары + тыныс органдарының зақымдануы симптомдары (жиі құрғақ немесе аз продуктивті жөтел, жауырын аралықтың ауыруы) 24% науқастарда кездеседі. Физикалды тексеруде тимпанит немесе өкпе дыбысы аз ғана қысқарған бұл каверна айналасында азғана қабыну өзгерістері болуымен түсіндіріледі. Аускультация – 17 % — везикобронхогенді тыныс, 17 % — әлсіз тыныс. Ылғалды дыбыстар кавернаның дренажды бронхысының бас жағында және кавернаның өзінде (34 % науқастарда) естіледі. Кавернаның резонанстық әрекетіне байланысты сырылдар қатты дыбысты болады. Сырылдар аз ғана уақыт естіледі, ем басталған соң (7-8күнде) жоғалады. Бронх ішінің тарылуы «мылқау каверналардың» пайда болуына әкеледі.

Туберкулин сынамалары нормергиялық.

Бактерия бөлушілік аз ғана болуы мүмкін

Қандағы қабыну өзгерістері Қандағы қабыну өзгерістері 37 % науқастарда табылған.

Рентгенологиялық көрініс

Сақина тәріздес ішкі жиегі тегі, айқын, сыртқы жиегі айқын емес көлеңке. Кавернадан өкпе түбіріне созылған дренажды бронхтың көлеңкесі көрінуі мүмкін. Айналасындағы өкпе ткані өзгермеген немесе аздаған фиброз бен аздаған тығыздалған ошақтар болуы мүмкін. Процесс жиі жоғарғы бөліктің (қң немесе сол) 1-2 сегменттерінде орналасады.

Емі

Этиотропты терапия
Емді 1 санат бойынша бастайды 2 HRZS (E) / 4HR
Патогенетикалық терапия
a) Витаминотерапия b) Дәрілерді эндобронхиялды енгізу c) Коллапсотерапиялық әдістер. d) Физиотерапиялық емдер. e) Стимуляциялық терапия және т.б.
Хирургиялық ем
Радикалды және паллиативті операциялар

Өкпенің кавернозды туберкулезінің нәтижесі

Қолайлы

Шамалы қолайлы

Қолайсыз

1. Кавернаның тыртықтануы

2. Хирургиялық емнен кейін жазылу

1. Кавернаның казеозды массалармен толуына байланысты жабылуы

2. Фиброзды – кавернозды туберкулезге айналуы

1. Өкпеден қан кетуге байланысты өлім.

ӨКПЕНІҢ ФИБРОЗДЫ—КАВЕРНОЗДЫ ТУБЕРКУЛЕЗІ

Төрт негізгі клинико-рентгенологиялық белгілермен сипатталатын туберкулездің анатомиялық қайтымсыз түрі: созылмалы толқын тәрізді ағыммен, қалың регидті қабырғалы кавернамен, өкпеде айқын фиброздың пайда болуымен және бронхогенді метастаздардың пайда болуы және дамуымен.

Патогенез

1. Деструкциялы өкпе туберкулезі түрлерінің прогресті ағымы

2. ТМБ дәрілерге тұрақтылығы

3. Организмнің жалпы резистенттілігінің төмендеуі

4. Организмдегі басқа аурулармен қосарлану

5. Науқастың тәртіпсіздігі

6. Бұрынғы туберкулез түрлерінің адекватты емес терапиясы

Патоморфологиялық өзгерістер

1. Ыдырау қуысы (3 қабатты каверна)	2. Фиброз	3. Бронхогенді себілу ошақтары
a) Ішкі казеозды некротикалық қабат b) Ортаңғы-грануляциялық қабат эпителиоидты және гигантты клеткалармен, қан және лимфа тамырларымен c) Сыртқы-фиброзды қабат	Бөлік және альвеола аралықтар мен плеврада дәнекер тіндер мен фиброз пайда болады.	Зақымданған немесе келесі өкпеде полиморфты ацинозды-нодозды және лобулярлы ошақтар кавернаның қасында орналасуы мүмкін.
4. Бронхоэктаздар	5. Эмфиземалар

Клиникалық көрінісі

Клиникалық көрінісі аурудың кезеңдеріне (өршу немесе бәсеңдеу), процестің жайылуы мен ұзақтығына, болатын асқынуларына байланысты. Өршу кезеңінде дене қызуы көтеріліп, ентігу, жөтел мен қақырық шығу ұлғаяды, басөа интоксикация симптомдары күшейеді, кейде қан түкіру мен өкпеден қан кету байқалады. Уақыт өте аурудың жағдайы ауырлайды, ауру әлсірейді, жүдейді, ентікпе көбейіп, жөтел мазасыздандырады, арықтау ұлғаяды. Ауру біртіндеп жіңішке ауыр түріне келіп, ауыр мүгедекке айналады.

Өкпенің фиброзды-кавернозды туберкулезінде барлық ауруларда асқыну кезінде бактерия бөлушілік болады.

Басқа органдар мен мүшелер жағынан өзгерістер

Фиброзды-кавернозды туберкулез кезінде терең алмасу бұзылулары мен витамин жетіспеушілігі болады. Кейде асқазанның моторлы және сөл бөлу жұмысы, тыныс алу мен қан айналымының функциялары бұзылады. Эндокринді системаның әртүрлі бөлігінде гормональды бұзылулар, қалқанша без бен бүйрек безі қабығы функциялары да бұзылады. ФКТ көрінісі – ішкі органдардың амилоидозы.

Туберкулин сынамалары жиі нормергиялық және айтарлықтай диагностикалық маңызы зор.

Қанда: анемия, лейкоцитоз, таяқша ядролы солға ығысқан, лимфопения, моноцитоз, СОЭ жоғарылаған.

Ағымының түрлері.

1. Шектелген және біршама стабильді
2. Жиі асқынған прогресті фиброзды-кавернозды туберкулез
3. Прогресті ағымға және өкпе мен басқа органдардағы морфологиялық өзгерістерге байланысты әртүрлі асқынулы фиброзды-кавернозды туберкулез

Рентгенологиялық суреті

Қалың қабырғалы ыдырау формасы дұрыс емес және ішкі контуры айқын емес айналасындағы өкпе тканінде фиброзды және эмфизематозды өзгерістер кезектеседі. Кавернаның айналасында және өкпенің басқа бөліктерінде контурлары айқын емес полиморфты ошақты көлеңкелер. Өкпе түбірі тығыздалған, кеңейген, көтерілген. Плевраның тығыздалу көлеңкесі. Средостение органдары жылжыған және деформацияланған. Кейде кеуде клеткасы сүйектері деформацияланған (деформация және ассиметрия). Асқынған кезде – ыдырау көлемі ұлғаяды, ескі және жаңа бронхогенді себілу инфильтрация және жаңа каверналар пайда болады.

Емі

Консервативті терапия	Хирургиялық ем
Өкпе туберкулезінің бұл түрін емдеу өте қиын. Этиотропты химиотерапия туберкулезді процестің үрдісін бір қалыпты еткенімен клиникалық жазылу өте сирек болады. Ем 4 санат бойынша, ТМБ дәрілерге сезімталдығы мен препараттарға төзімділігіне байланысты жүргізіледі	1. Радикалды оперативті ем (лобэктомия, пульмонэктомия); 2. Паллиативті оперативті (коллапсты-хирургиялық және т.б.)
Патогенетикалық ем
Симптоматикалық терапия

Нәтижесі

Қолайлы	Шамалы қолайлы	Қоласыз
Хирургиялық емнен кейін жазылу	Өкпенің циррозды туберкулезіне өту	Өлім

ӨКПЕНІҢ ЦИРРОЗДЫ ТУБЕРКУЛЕЗІ

Циррозды туберкулез өкпе мен плеврада қалың дәнекер тіндердің, эмфизема, бронхо- және ангиоэктазия процестің клиника-рентгенологиялық көрінісі сақталады. Бұл өкпе туберкулезінің әртүрлі түрлерінен кейінгі болатын нәтиже.

Патогенез

ПНЕВМОГЕНДІ ЦИРРОЗ	ПЛЕВРОГЕНДІ ЦИРРОЗ
Ұзақ уақыт бронх өткізгіштігінің бұзылуы, тұрақты ателлектаз.	Плевра қабыну процесінің ұзақ болуы.
Цирроздар сегментарлы, лобарлы, шектелген, жайылмалы, бір жақты және екі жақты болады

Патоморфологиялық өзгерістер

Өкпе тіні архитектоникасы өзгеріп дәнекер тінмен алмасады. Өкпе ауалық қасиетін жоғалтып, бүріседі.

Бронхтар деформацияланады, цилиндрлік және қалталы бронхоэктаздар пайда болады.

Қан тамырлар облитерацияланып, тамыр қабырғасы ригидтенеді, ангиоэктаз пайда болады.

Өкпенің зақымданбаған жағында компенсаторлы эмфизема пайда болады.

Клиникалық көрінісі

Циррозды туберкулездің клиникасы өкпе-жүрек жүйесі мен сыртқы тыныс алу жетіспеушілігі симптомдарымен айқындалады. Циррозды туберкулездің ағымы созылмалы, ұзақ. Көп аурулардың жағдайы қанағаттанарлық. Аурулардың жағдайын көбіне қосымша бронхоэктаздағы бейспецификалық инфекция мен ангиоэктазияға байланысты гемоорагиялық асқынулар қиындатады.

Туберкулин сынамалары нормергиялық

Бактерия бөлушілік аз уақыт және сирек

Ауру ағымының варианттары

1. Аз симптомды ағыммен шектелулі циррозды туберкулез

2. Жиі асқынулы шектелген және жайылмалы циррозды туберкулез

3. Циррозды туберкулез бронхоэктазбен және кейде қан түкірумен немесе өкпеден қан кетумен. Аурудың клиникалық көрінісіне бронхоэктаздық өзгерістер әсерін береді, кейде ауру ағымына тікелей қатысты, кейде ағымына негізгі әсерін тигізеді.

4. Циррозды туберкулез өкпелік жүрек және өкпе мен өкпе-жүректік жетіспеушілігінің әр түрлі пайда болу түрлерімен.

5. «Бұзылған өкпе» туберкулездің асқынуымен және әр түрі метатуберкулезді синдромдардың көрінісімен.

Аурудың рентгенологиялық көрінісі

Кеуде клеткасы деформацияланған, ассиметриялы, өкпе көлемі кішірейген. Зақымдану орны тығыз шашыранды ошақтар, бронхоэктаздар мен деформацияланған каверналар арқасында жоғары интенсивті, біршама гомогенді. Өкпе түбірі тартылған, структурасыз, деформацияланған. Кеуде қуысы органдары цирроз болған жаққа ығысқан.

Емі

Циррозды өкпе туберкулезінің жайылған түрлерінде негізінен спецификалық және бейспецификалық антибактериалдық терапия жүргізіледі

Циррозды туберкулездің шектелген түрлерінде, кері көрсеткіштер болмаса, науқастарға оперативті ем қолданылады – патологиялық өзгеріске ұшыраған бөлікті немесе өкпенің бір жағы алып тасталынады.

ДДСҰ (ВОЗ) тәсілі бойынша туберкулездің созылмалы түрлерімен ауыратын науқастар емді 4 санат бойынша қабылдайды. Емнің схемасы ТМБ тұрақтылығы, дәрілерді көтеру және басқа факторларға байланысты.

Патогенетикалық терапия

Симптоматикалық ем

Нәтижесі

Қолайлы	Қолайсыз
Шектелген цирроздарды хирургиялық ем жасағаннан кейін болуы мүмкін.	Өлім

Туберкулезді плеврит

Туберкулезді плеврит туберкулездің плевра қабынуымен және плевра қуысына сұйықтық жиналуымен сипатталатын клиникалық түрі. Туберкулездің жеке түрі сирек кездеседі, жиі тыныс алу органдары туберкулезінің барлық түрлерінің асқынуы ретінде болады.

Патогенез

1.Тыныс алу туберкулезінің кез келген түрі

2. Бүткіл организмнің жоғары сезімталдылығындағы плевраның гиперсенсебилизациясы

Аллергиялық плеврит

Қарым — қатынастық плеврит

Плевра туберкулезі

Плеврит ағымы 3 кезеңнен тұрады:

1.Сұйықтықтың жиналу кезеңі және аурудың клиникалық көрінісінің ұлғаюы

2.Стабилизация кезеңі

3. Резорбция кезеңі және аурудың клиникалық көрінісінің жоғалуы

Патоморфологиялық өзгеріс

Аллергиялық плеврит	Қарым — қатынастық плеврит	Плевра туберкулезі
Плевраның гиперемиясы мен ісінуі, плевра қабықтарының фибринозды қатаюы, плевра қуысында қабыну сұйықтығы.	Зақымдану жері субплевральды орналасқан. Плевраның гиперемиясы мен ісінуі, фибринозды ұатаюы, плевра қуысында қабыну сұйықтығы.	Плевраның гиперемиясы мен ісінуі. ТМБ мен плевраның лимфогематогенді зақымдануымен қатар плеврада: 1) көптеген ұсақ ошақтар; 2) сирек орналасқан үлкен ошақтар; 3)жайылған казеозды некротикалық реакция пайда болады. Кеуде қуысында қабыну сұйықтығы мен ірің.

Созылмалы ағымында: плевраның гиперемиясы мен ісінуі, плевра қабықтарының фибринозды қатаюы, спецификалық өзгерістердің инкапсуляциясы мен әктенуі.

Плевраның жіктелуі

Орналасуы бойынша

Эксудаттың сипаттамасы бойынша

Клиникалық көрінісі

бойынша

Костальды

Диафрагмальды

Бөлік аралық

Медиастинальды

Апикальды

Тотальды

Серозды

Геморрагиялық

Іріңді

Холестиринді

Хилезді

Аралас

Құрғақ

Экссудативті

Клиникалық көрінісі

Құрғақ плеврит

Қысқа уақытта дене қызуы көтеріледі (37,5-38,5 C) және тыныс алу мен құрғақ жөтелге байланысты кеуде тұсы ауырады. Науқастың жалпы жағдайы көп жағдайда қалыпты, кейде әлсіздік пен шаршағыштық байқалады. Құрғақ плевриттің негізгі симптомы: терең дем алғанда, жөтелгенде, қатты қимыл жасағанда кеуденің ауыруы, жиі кеуде клеткасының астыңғы жанында орналасады. Ауыру мойынға, иыққа, немесе астына – іш қуысына берілуі мүмкін. Құрғақ плевритте қабырға аралық невралгияға қарағанда науқас сау жағымен жатқанды дұрыс көреді. Аускультация кезінде қабынған жерде плевраның үйкелу дыбысы тыныс алудың екі фазасында да естіледі.

Қан анализі қалыпты, кейде СОЭ аз ғана ұлғайған.

Туберкулин сынамасы оң мәнді немесе гиперергиялық.

Эксудативті плеврит

Бірінші жиі кездесетін түрінде ауру жедел басталып дене қызуы көтеріледі, ентігу, құрғақ жөтел мен кеуде тұсы ауырады. Екінші түрінде продромальды кезең 1-3 аптаға созылады: құрғақ жөтел, аздап кеудесі ауырады, субфебрилитет. Сонсын дене қызуы фибрильдіге дейін көтеріледі, ауырсыну үдейді, ентігу пайда болып, ұлғаяды. Үшінші сирек кездесетін түрінде — ағымы симптомсыз және ауруды табу кездейсоқ, басқа ауруларды анықтау кезінде табылады.

Эксудативті плевриттің клиникалық көрінісі оның орналасуына байланысты.

Клиникалық көрінісі кеуде ауыруымен, фибрильді температура, әлсіздік, ұзақ уақыт жөтелмен сипатталады. Экссудат жиналғанда ауырсыну азаяды, ауырсыну бүйірінде пайда болады. Науқас бозғылт, көңілсіз, ентігу, цианоз, тамыр соғуы жылдам, аура жағымен жатқанды дұрыс көреді. Косто — диафрагмальды плевритте қабырға астылық ауырсыну өте қатты, кейде құсу болуы мүмкін, «френикус — симптом » оң мәнді.

Кеуде клеткасын тексергенде – ауырған жағында қабырға аралық бір – біріне ығысқан, тыныс алу кезінде қалыңқы. Перкуссияда – экссудат үстінде мұқалған, аускультацияда – тыныс алу шуы азайған немесе мүлдем естілмейді. Дауыс дірілі азайған немесе мүлде естілмейді. Қалталанған плеврит кезінде бұл көрсеткіштер экссудаттың орналасуына байланысты.

Шеткі қанда – СОЭ ұлғайған, шамалы лейкоцитоз, таяқша ядерлі нейтрофильдердің ығысуы, лимфоцитопения.

Туберкулин сынамасы оң мәнді немесе гиперергиялы.

Туберкулез кезінде экссудаттың сипаттамасы

Диагноз қойылған уақыттан бастап плевра қуысына пункция жасау керек. Туберкулез кезінде экссудат ашық сары — түсті. Үлес салмағы – 1015 — 1025. Белок – 3-6% . Ривальд сынамасы оң мәнді. Цитоз: бастапқыда нейтрофильдер басым- 50-60 % , ауру өршігенде лимфоциттер 90-95%. Экссудатта ТМБ өте сирек табылады.

Құрғақ плеврит
Өкпе алаңының төменгі шеткі бөліктерінде мөлдірлігі төмендеген. Диафрагма контуры тегіс емес, көптеген тіс тәрізді. Бір немесе көптеген сызықты көлеңкелер бөлік аралық қуыста орналасқан.

Рентгенологиялық көрінісі

Экссудативті плеврит
Көлеңкенің интенсивтілігімен формасы процестің орналасуы мен судың көлеміне байланыты. Көлеңке жоғары интенсивті, гомогенді. Көкірек аралық органдары қарама қарсы — жаққа ығысқан.

Емі

Этиотропты терапия
Емді бірінші санат бойынша тағайындайды 2 HRZS (E) /4 HR
Патогенетикалық терапия
А) плевральды пункция; Б)Гормональды терапия (ГКС); В) Сорылу терапиясы; Г) Физиотерапиялық ем; Д) емдік дене шынықтыру және т.б.
Хирургиялық ем
Плевра қуысы іріңдегенде немесе эмпиема пайда болғанда ашық және жабық әдістермен дренаждау.

Терапиялық тактика

Экссудаттың мөлшері аз болған жағдайда пункцияны диағностикалық, ал көп болған жағдайда қосымша емдік мақсатпен жасалынады. Тағыда су жиналған жадайда пункция қайталанады. Егерде 2-3 апта көлемінде су сорылған жағдайда пункцияны жасаудың керегі жоқ. Егер сорылу жақсы жүрмеген жағдайда экссудат қалдырылмай барлығы пункция арқылы алынады.

Нәтижесі

Қолайлы	Шамалы қолайлы	Қолайсыз
Экссудаттың толық сорылуы және өкпедегі спецификалық процестің тыншуы.	Спайкілердің пайда болуы. Қалталанған плеврит.	Фиброторакс кеуде деформациясымен. «Панцирлі өкпе» Бронхоплевральды және торакальды жыланкөздермен созылмалы эмпиема.

ТУБЕРКУЛЕЗДІ ЕМДЕУ ӘДІСТЕРІ МЕН НЕГІЗДЕРІ

Қазіргі уақытта туберкулездің негізгі емі болып этиотропты терапия саналады.

Туберкулез ауруларын емдеудің басты мақсаты

Әдеттегі өмір салтын аздап қана өзгерте отырып емдеп шығу;

Ауыр науқастарды өлімнен сақтау;

Өкпенің кеңінен зақымдануынан және асқынуларына сақтау;

Аурудың қайталануынан сақтау;

Туберкулез таяқшаларының тұрақты штамдарының пайда болуынан сақтау.

Жанұя жандары мен қоғамды инфекциядан қорғау.

Емдеу негіздері

Ұзақтық	Қысқа мерзімді курс кезекті өршуді болдырмауы үмкін, бірақ клиникалық жазылуға әкелмейді. Емнің ұзақтығы спецификалық процестің инволюция талпынысымен анықталады.
Қосарланған	Бұл науқас организмдегі ТМБ нің барлық популяциясына әсер етеді және де штамдардың дәрілерге тұрақтылығының дамуының алдын алады.
Үзіліссіз	Үзіліс, емдеу эффективтілігін төмендетеді және дәрілерге тұрақтылыққа әкелуі мүмкін.

Жалғасты	Ауруханада, емханада, санаторияда жүргізілетін терапия, бұрынғы ем және оның әсерлігін бақылау бойынша жүргізілуі тиіс.
Бақылаулы	Туберкулезге қарсы дәрі- дәрмектерді науқас ауруханада медицина қызметкерлерінің көзінше ішуі тиіс, амбулаториялық жағдайда да медицина қызметкерлерінің көзінше ішілуі тиіс.

Науқастарды туберкулезбен емдеу 2 кезеңнен тұрады:

1кезең — интенсивті терапия

2 кезең – жалғастыру кезеңі

2мақсатпен зерттейді. Бірінші науқаста туберкулез таяқшасының белсенділігін төмендету.

Екінші, олардың популяциясын төмендету.

Бұл спецификалық процестің қайта белсенділігінің алдын алу үшін және ағзада қалған туберкулез таяқшасына әсер ету үшін қажет.

1998 жылы Қазақстан Республикасында туберкулезбен күрес жоспары қабылданды, туберкулезге қарсы терапияны жүргізу ВОЗ(DOTS) кеңесімен қаралған. Туберкулезбен күресудің ұлттық жоспарының негізгі мақсаты, жазылып шығу көрсеткіші 85 пайызға дейін жетілуі болып табылады. Емдеу көрсеткішінің жоғарғы дәрежеге жетуі, өте жоғарғы приоритетті болып табылады. DOTS- туберкулезбен ауыратын науқастарды емдеу және табу үшін, дүние жүзіндегі денсаулық сақтаудың біріншілік звеносы ретінде қолданылатын жалпы көлемді стратегиялық аты.

DOTS статегиясының нәтижесі 5 элементтен тұрады.

Directly

(непосредственное)

Әрбір туберкулезге қарсы жоспардың приоритеті болып, жұқпалы ауруларды табу болып табылады (туберкулезді табудағы приоритетті бағыт бактериоскопиялық зерттеу болып табылады).

Observed

(бақылаулы)

Әрбір дәрі дозасын қабылдау медицина қызметтерінің бақылауында болуы тиіс.

Treatment

(емдеу)

Туберкулезбен ауыратын науқастар толық емделгенше толық емдеу курсымен қамтамасыз етілуі тиіс.

Short-conrse

(қысқа курспен)

Туберкулезге қарсы дәрі дәрмектердің комбинациясы мн дозалары санаттарға байланысты арнайы уақыттармен жүргізілуі керек.

5- элемент

Үкімет DOTS стратегиясын жан жақты қолдап, туберкулезге қарсы күресті өз саясатының негізі деп қабылдауы керек.

DOTS стратегиясына байланысты жағдайлардың жіктелуі

Жағдайлардың жіктелуі 4 белгіге негізделген:

1) Туберкулезге қарсы терапия бұрын жүргізілген;

2) Туберкулез ошағының орналасуы;

3) Аурудың ауырлығы;

4) Қақырықтың бактериоскопиялық нәтижесі;

Жаңа жағдай

(бірінші рет табылған)

Науқас бұрын туберкулезге қарсы дәрі — дәрмектерді қабылдамаған немесе 4 аптадан кем қабылдаған.

Рецидив

Химиотерапияның толық курсынан кейін туберкулездің қандай да түрінен жазылғаннан кейін науқаста қайтадан бактерия бөлушілік байқалады.

Емнің нәтижесіздігі

(қолайсыз нәтиже)

Туберкулезді науқаста емнен кейін қақырық бактериоскопиясы оң мәнді немесе 5 айдан кейін оң мәнді немесе ем басталғаннан кейін оң мәнді. Осы топқа бактериоскопия нәтижесі емнің басында теріс мәнді болып, 2 айдан кейін оң мәнді болған науқастар жатады.

Үзілістен кейінгі ем (режимді бұзғаннан кейін)	2 айдан аз уақыт емді үзген туберкулезді науқастар және қайталанып келгенде қақырығында туберкулез микобактериясы табылғандар (кейде бактерия бөлушілік болмағанмен туберкулез ағымы клиникалық және рентгенологиялық көрінісі бойынша активті түрде ).
Басқа жағдайлар (сирек)	Жағдайы ауыр науқастар (мысалы қан түкірумен ), қақырық тексруінсіз және / немесе рентгенографиясыз; активті туберкулезді анықтау қиын болғандықтан дәрігер емді жүргізуді бастау керек.
Ауыстырылған	Осы ауданға басқа ауданнан ауысып келген науқастар.
Созылмалы жағдайлар	Емнің толық қадағалаулы курсынан кейін бактерия бөлуші болып қалған науқастар.

Қазіргі жіктелуге байланысты туберкулезге қарсы дәрі дәрмектер 2 топқа бөлінген:

Негізгі

Қосалқы

Изониозид (H)

Рифампицин (R)

Пиразинамид (Z)

Стрептомицин (S)

Этамбутол (E)

Этионамид (протионамид)

Канамицин (амикацин)

Капреомицин

Флоримицин (виомицин)

Циклосерин

Фторхинолон және т.б.

Негізгі препараттардың топтары

Препараттар

Әсері

Ұсынылған дозалар (мг/кг)

Күнде

Аптасына 3 рет

Изониазид

Рифампицин

Пиразинамид

Стрептомицин

Этамбутол

Бактериоцидті

Бактериостатикалық

Жүргізілетін химиотерапияның маңыздылығына байланысты науқастар 4 санатқа бөлінген

1 санат	Бірінші рет табылған туберкулездің өкпелік және өкпеден тыс түрлерімен ауыратындар, ТМБ бөлетіндер кіреді, сонымен қатар ауыр асқынулары бар, өкпелі және өкпеден тыс туберкулездің бірнеше түрі қосылатын науқастар, ТМБ бөлмесе де осы топқа кіреді.
2 санат	Туберкулездің рецидиві бар (БК) науқастар; және санаттағы ауруларды емдеуде әсері болмағанда жіне бактерия бөлушілік болса; айдан астам емін тоқтатқан науқастарда бактерия бөлушілік болса.
3 санат	Бірінші рет өкпе туберкулезімен ( бір сегмент көлемінде) ауырған бактерия бөлмейтін науқастар, сонымен қатар өкпеден тыс туберкулездің жеңіл түрлері (артриттер, шеткі лимфадениттер, мезоадениттер және т.б). Біріншілік және екіншілік туберкулездің асқынбаған шағын түрімен ауыратын балалар мен жасөспірімдер.
4 санат	Туберкулезге қарсы терапия жүргізілгеннен кейін бактерия бөлушілік сақталған туберкулездің созылмалы түрімен ауыратын науқастар.

Ұсынылған химиотерапия схемасы

Санат	Химиотерапиялық схемасы
Санат	Интенсивті кезің	Жалғастыру кезеңі
1	2HRZS(E) немесе 3HRZS(E)	4HR немесе 4H(3)R(3), 7HR немесе 7H(3)R(3)
2	3HRZE(2S) немесе 4-5 HRZE(2S)	5HRE немесе 5H(3)R(3)E(3)
3	2HRZ немесе 2H(3)R(3)Z(3)	4HR немесе 4H(3)R(3)
4	Нұсқауға сәйкес (жекеше)

Ескерту: Символдың алдында тұрған сан емдеу кезеңнің айын, әріптен кейін тұрған сан аптасына емнің қабылдау ретін көрсетеді.

Патогенетикалық ем

Гигиено — диеталық режим
			Витаминотерапия
Десенсебилизациялық терапия
			Гормональды терапия
	Стимуляциялық терапия
			Коллапсотерапиялық әдістер
		Санаторлы — курортты ем
			Басқа әдістер

Хирургиялық ем

Хирургиялық емдеуге өмірді сақтап қалу көрсеткіші пайда болғанда (өкпеден үздіксіз қан кету, кернелген спонтанды пневмоторакс);

Санатпен және қайталанған санат бойынша ем нәтижесіз болған жағдайда;

Химиотерапияға көнбейтін қуыстық және деструкциядық өзгерістер;

Сегментарлы және бөлікті метатуберкулезді пневмосклероздар бронхоэктаздармен;

Үлкен (2 см жоғары) туберкулемалар;

Созылмалы интоксикация көзі болып табылатын кеуде ішілік лимфа түйіндерінің казеозға айналып бронх стенозына әкелетін түрлері.

Созылмалы плевра эмпиемасы;

Полирезистентті туберкулез науқастарына туберкулезге қарсы қосалқы дәрі-дәрмектерден нәтиже болмаған жағдайда.

Хируругиялық операциялар

Радикалды

Паллиативті

Резекциялық әдістер (сегментоэктомия, лобэктомия, пульмонэктомия және т.б.)

Коллапсохирургиялық әдістер

Кавернотомия

Диафрагмальды нервке операция және басқалары.

Стандартты емнің нәтижелерін тіркеу

Ем нәтижесінің стандартталған үлгісіне сәйкес емнің соңында фтизиатр әр науқастың емінің нәтижесін арнаулы дәптерге тіркейді.

Жазылды- ем соңында және 5 айда қақырық бактериоскопиясында теріс мәнді нәтиже алында

Ем аяқталды- науқас ем кусын толық аяқтады, бірақ қақырық бактериоскопиясын жүргізу мүмкін емес

Ем нәтижесі жок (қолайсыз нәтиже) – емдеу нәтижесінде және емнің 5 айында қақырық бактериоскопиясы оң мінді

Науқас қайтыс болады – емдеу курсы кезінде әртүрлі себептерге байланысты өлім.

Режимді бұзу – науқастың әртүрлі себептермен емді 2 айдан артық қабылдамауы. Сонымен емді тоқтатқан кезде ол жағындысы теріс нәтижелі (немесе теріс нәтижелі болып қалады) 2 ай, одан да көп уақыт үзіліс жасағаннан кейін ем алуды қайтадан бастады.

Ауыстырылу – науқас емді басқа емдеу мекемесінде жалғастырады және ем нәтижесі белгісіз.

Туберкулезден кейінгі қалдық өзгерістер

Шағын қалдық өзгерістер

Үлкен қалдық өзгерістер

Көлемі 1см дейін сирек орналасқан интенсивті ощақтар, бір сегменттің көлеміндегі шектелген фиброз, синустар жабысқан, бөлік аралықтарда шварттар, операциядан кейінгі өкпе ткані мен плеврада үлкен өзгеріссіз сегмен немесе бөлік резекциясынан кейінгі өзгерістер

Көлемі 1 см дейін интенсивтілігі жоғары, 1см дейін сирек ошақтар және 1 см жоғары фокусты көлеңкелер, циррозды өзгерістер, кең плевральды жабысулар, пульмонэктомия, торакопластика, плевроэктомия, кавернотомиядан кейінгі өзгерістер және т.б.

ТУБЕРКУЛЕЗГЕ ҚАРСЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ МАҚСАТЫ МЕН МАҢЫЗЫ

Мақсаты
Туберкулезге шалдыққандықты азайту	Сырқаттықты	Өлімді азайту	Инфекция жұққандықты азайту	Уақытша немесе тұрақты еңбекке жарамсыздықты азайту

ТУБЕРКУЛЕЗГЕ ҚАРСЫ ДИСПАНСЕРДІҢ МІНДЕТІ МЕН ФУНКЦИЯСЫ

1. Халықтың спецификалы және табиғи резистенттілігін арттыруда профилактикалық шараларды жүзеге асыру (вакцинация, ревакцинация, химиопрофилактика, туберкулезді инфекция ошағын сауықтыру).

2. Туберкулез ауруларын ерте және уақтылы анықтау.

3. Туберкулез ауруларын, ауруға қатерлі және рецедив топтарын есепке алу. Дифференцирланған емдеу, алдын алу шараларын жүргізу және активті қадағалау.

4. Толық клиникаклық жазылуға жету үшіе ауруларға кең ауқымды ем жүргізу.

5. Эпидемиологиялы көрсеткіштерді міндетті түрде қарау, туберкулезге қарсы шаралардың жылдық нәтижелерін талдау. Туберкулезге қарсы шараларды жопарлау және әдістемелік басшылық жасау.

6. Халық арасында санитарлы ағарту жұмыстарын жүргізу.

Дипансерлік топтар

1А тобы

(шектелген процестер)

Санаттағы науқастар

Ем нәтижесіз болған жағдайда 2 санатқа ауыстырылады. Нәтижелі болған жағдайда 2 «Д» топқа ауыстырылады. Қадағалау уақыты ем біткеннен соң 1 жыл.

1 Б тобы

Жайылған және шағын процестер ауыртпалықты факторлар болған кезде БОМЖдар, макүнемдер, тұтқыннан келгендер, алыс елді мекенде тұратындар, туберкулезден соң операция болғандар , өкпеден тыс туберкулездің ұзақ уақыт сақталған жылан көздері болды

2 санаттағы науқастар

Қадағалау уақыты ем біткеннен соң екі жыл.Нәтижелі болған жағдайда 2 «Д» топқа ауыстырылады.

1В тобы

Созылмалы туберкулез

4санаттағы науқастар

Ем нәтижесіз болған жағдайда жүйелі түрде қадағалауда болады. Нәтижелі болған жағдайда 2 «Д» топқа ауыстырылады.

2 тобы

Активсіз туберкулез

Жазылғаннан кейін 1 «Д» топтан ауыстырылғандар

1 жыл қадағалауда болады, сонан соң есептен шығарылып ПМСП мамандарына қадағалауға өткізіледі

3 тобы

Туберкулез ауруынақатерлі топқа жататындар

Туберкулез ошағындағы (БК+; БК-) науқастарымен қарым қатынаста болғандар және бірінші рет инфекцияланған балалар (туберкулез сынамаларының виражы) және гиперергиялық реакциялы балалар. Туберкулезбен ауыратын жан – жануарлармен қарым қатынастағылар.

Қадағалау мерзімі 1 жыл

КЕУДЕ ҚУЫСЫ ОРГАНДАРЫН ФЛЮОРОГРАФИЯЛЫҚ ТЕКСЕРУ

Ересектер арасында туберкулезді белсенді түрде (флюорография ) анықтау №471 18 мамыр 2001 жылғы бұйрықта қаралған

Міндетті флюорографиялық тексеру тегін жүргізіледі:

1. Босану үйлерінің балалар ауруханасының, жаңа туғандар патологиясы бөлімшелерінің, медициналық қызметкерлеріне

2. Емдеу сауықтыру мекемелерінде науқастарды емдеу мен тамақтандыруға тікелей қатысты қызметкерлеріне

3. Туберкулезге қарсы мекемелердің қызметкелері

4. Қазақстан Республикасына келген оралмандар

5. Әскери қызметке щақырылғандар

6. Жоғарғы және орта арнаулы оқу орындарының студеттеріне

Тениаринхоз

Admin

22.01.2021

ТЕНИАРИНХОЗ

Тениаринхоз – қоздырғышы ауыз– нәжісті механизмі арқылы таралатын, көбінесе асқазан жолдарының зақымдалуымен, токсикалық – аллергиялық реакциялармен және диспептикалық бұзылу белгілерімен сиппаталатын антропанозды биогельминтоз.

Этиологиясы

Қоздырушысы Taeniarhynchus saginatus (синон. Сиыр немесе қарусыз цепень) аш ішекте паразиттік өмір сүретін таспа тәрізді ірі цепень. Құрамында өте көп мүшелері (проглоттид) бар, оның әрқайсысында 150 мыңға дейін жұмыртқа бар, ұзындығы 7-10 м, басында 4 сорғышы болады.

Жұмыртқалары жұмыр, жұқа және мөлдір қабығында 6 қармағы бар, қоршаған ортада тез бұзылады. Әр бір жұмыртқада екі контурлы көлденең сызықты қабыршақпен қоршалған ұрық болады.

Сиыр цепенінің даму барысында иелері ауысып отырады. Ақырғы ие адам, аралық ие – ірі қара мал және де енеке (буйвол), зебу, қодас. Африкада сиыр цепені личинкаларының сирек жағдайда қарақұйрық пен киіктің денесінде паразиттік өмір сүргені тіркелген. Бірақ жабайы жануарлар тениаринхозды таратуға қатыспайды.

Эпидемиологиясы

Тениаринхоз барлық елдерде кездеседі, әсіресе Африкада, Азия және Балқан елдерінде кең таралған. АҚШ – та ірі қара малдың 1% — не дейін сиыр цепенімен залалданған. ТМД елдері ішінде Кавказда, Орта Азияда, оның ішінде Қазақстанда жиі тіркеледі. Сонымен қатар республиканың біраз облыстарында (Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Қарағанды, Павлодар және т.б.) тениаринхозбен сырқаттану 100 мың тұрғынға шаққанда 1,0 – ден асады. Сиыр цепенінің онкосфералары қоршаған орта әсеріне біршама төзімділік көрсетеді. Инвазия қоздырғышының жалғыз ғана көзі – тениаринхозбен ауыратын адам. Инвазияның берілу механизмі ауыз – нәжістік. Берілу жолы – алиментарлық, залалдану факторы – ірі қара малдың финноздық еті. Тениаринхоздың берілуі мынандай схемамен өтеді: инвазия көзі болатын залалданған адам (ақырғы ие) → инвазияланған материал түскен қоршаған орта объектілері → ірі қара мал, оның денесінің тіндері инвазияның берілу факторлары болады → қабылдаушы адам (болашақ ақырғы ие), цистицеркпен залалданған етті пайдаланса, инвазия қоздырғышының көзі болады. Сиыр цепенінің айналым циклінің шеңбері осылай тұйықталады.

Сиыр цепенімен инвазияланған адамдар 2-4 айдан кейін басқаларға жұқтырушы қабілетіне ие болады және ондаған жылдар бойы инкосфераларды бөліп отыруы мүмкін. Тениаринхозды қабылдаушылық жалпы барлық адамдарға тән. Дегенмен, ересектердің залалдануы, балалармен салыстырғанда, әлдеқайда жоғары. Ол тамақтануға, өндірістік – кәсіпқойлыққа және тұрмыстық әрекеттерге, әдет – ғұрыпқа, дәстүрге байланысты. Әйелдер, ерлерге қарағанда, көбірек залалданады. Соңғылардың ішінде бұл инвазия мал соятын мекеме, тамақ дайындаумен байланысты кәсіпқойлық (қасапшылар, ет комбинаттары, ет базары, ет дүкендерінің жұмысшылары, аспаздар) топтарда кездеаеді. Ауылдық жерлерде, әсіресе мал шаруашылығы жақсы дамыған аймақтарда, тениаринхозбен залалданушылық молырақ.

Патогенезі

Цепень личинкасы адам ішегіне түседі, сол жеоде ас қорыту ферменттерінің әсерінен сыртқа аударылады (выворачивается). Және сорғыштарының көмегімен аш ішектің шырышты қабатына жабысады. 2,5-3 айдан соң ересек паразит дамып, мүшелер бөлінуі басталады. Цепень өмірінің ұзақтығы ондаған жылдарға жетеді.

Аурудың ерте кезеңінде гельминт метаболиттерімен ағзаның сенсибилизациялану әсерінен жалпы аллергиялық көріністермен жүреді. Созылмалы ағымда цепень сорғыштары аш ішектің шырышты қабығын жарақаттайды. Осының әсерінен капиллярлы қанайналым бұзылады және шырышты қабатты зақымдайды. Айтарлықтай патогенетикалық рөлді паразитпен бөлінетін антифермент пен қожайынның нейтрализдеуші, ас қорыту ферменттері ойнайды. Тениаринхоз кезіндегі патоморфологиялық зерттеу ішектің шырышты қабатының катаральді қабынуын көрсетеді.

Клиникасы

Тениаринхоз көп жағдайда симптомсыз өтеді. Патогномикалық белгілері болып – паразит буындарының фекалиймен бірге шығуы және дефекация актінен басқа уақытта буындардың (членики) белзенді жорғалауы болып табылады. Болінген буындар тері бетімен немесе киім устінде жорғалауы мүмкін. Басқа симптомдар спецификалық емес: әлсіздік, бас айналу, шаршау, раздражительность, іштегі ауырсынулар (кейде аппендикулярлы аумақта), тәбет бұзылысы. Кейбіреулерді арасында жүрек айну, қыжыл, іштің бұрмалануы, метеоризм, іш өтуі немесе қатуы мазалауы мүмкін. Асқазан секрециясының қыщқылтүзуші функциясының төмендеуі, тіпті кейде ахлогидрияғанемесе гиперсекресияға дейін әкелуі байқалады.

Қанда эозинофилия байқалады.

Бас айналу, бас ауру, естен тану, ұйқы бұзылысы. Сирек Меньер синдромы және эпит\лепиформды тырысулар байқалады.

Балаларда және әлсіз науқастарды мұрын қуысында, өт жолдарында, іш құ\уысында, ұйқы безі өзектерінде цепеннің локализациясы байқалады.

Диагностикасы

Диагнозды сенімді түрде қоюға дәреттен тыс уақытта цепень мүшелерінің өз бетімен, көбінесе түнде, сыртқа шығуын анықтау негіз болады. Гельминттің жетілген бунақтары мен жұмыртқаларын табу үшін зертханалық әдістермен науқастын артқы тесігі айналасындағы қыртыстарынан және нәжістен алынған нативті жағындыларды Като тәсілі бойынша қалың жағындыны, байыту әдісімен (энторобиоз кезіндегідей) дайындалған препараттарды микроскопта қарау қолданылады.

Сиыр цепенін шошқа цепенінен ажырату қажет. Ол үшін екі әйнекшенің ортасына қыстырылған препараттағы цепень бунағын жарыққа қарап анықтайды. Сиыр цепенінің 18-32, ал шошқа цепенінің 8-12 бүйірлік тармақтары болады. Сиыр цепенін ішек жолын рентгениен зерттеу арқылы да табуға болады. Сонымен қатар серологиялық реакциялар арқылы табуға болады.

Емі.

Емдеу тек стационарда ғана жүргізіледі.

Емдеу үшін празиквантелді 20-25 мг/кг дозасында 1 күн ішінде қабылданалы. Алдын ала екі күн ішінде майы аз, жеңіл тамақтану ұсынылады. Дайындақтың бірінші күнінде түнде тазалау клизмасы жүргізіледі. Емдеу алдында кешкі асты құрғақ нанмен тәтті шай ауыстырадлы. Кешке тұзды іш өткізетін дәрі (магний сульфат немесе натрий сульфат) тағайындалады. Кастор майын тағайындауға болмайды. Емдеу күні таңертең клизма қойылады, одан кейін аш қарында таблетканы береді. Препаратты қабылдағаннан кейін 1 сағаттан соң тұзды іш айдауцшы береді, 2 сағаттан соң – таңғы ас. Егер клизма қойылғаннан кейін 3 сағат ішінде нәжіс болмаса, тазалау клизмасы жасалады. Екі жасқа дейінгі балаларға препарат тағайындалмайды. Дегельментизациядан кейін 2 күннен соң осы диета қайта тағайындалады. Қарсы көрсетілім болып, жүрек-тамыр жүйесінің, бауырдың, бүйректің, қанның органикалық аурулары, кәрі жас, асқазан ойық жарасы, менструация, кіші жамбастың қабынулық аурулары, жүктілік, емізу болып табылады.

Емдеу тиімділігін қадағалау 3-4 айдан соң науқасты сұрастыру , фекалий немесе анально-ректальді жағындыны тексеру арқылы жүргізіледі. Емдеуден соң науқас 2 жыл диспансерлік бақылауда болып, жылына 2 рет сұрастырылады. Патогенетикалық ем созылмалы гастродуоденит және басқа да қосалқы аурудар кезінде жүргізіледі.

Алдын алу шаралары

Инвазия қоздырғыштарының көзі және ақырғы иесі тек қана адам болғандықтан, эпидемияға қарсы және медициналық алдын алу шаралары төмендегідей болады:

Инвазияланғандарды белсенді түрде табу, оларды есепке алу және дегельминтизациялау, инвазиядан толық арылғанға дейін емделгендерді диспансерлік бақылауға алу мақсатында тұрғындарды (қауіпті топтарды) жоспарлы түрде сақтандырып, ал қалған контингенттерді – эпидемиологиялық көрсеткіші бойынша тексеруден өткізу;
Елді мекендердің, мал шаруашылық фермаларының, қоғамдық тамақ мекемелерінің, базар және басқа объектілердің санитарлық жағдайын үнемі тексеру;
Тұрғындар арасында санитарлық ағарту жұмысын кеңейту;

ҚОРЫТЫНДЫ

Сиыр немесе қаруланбаған цепень (лат. Taeniarhynchus saginatus)- тениаринхоз ауруын қоздырушы паразит. Ересек күйінде адамдардың аш ішегінде паразиттік тіршілік етеді.

Адамның ең ірі паразиттік құрты, оның ұзындығы 10-18м жетеді. Сколексінде 4 сорғышы болады, ал қармақшалары болмайды, сондықтан оларды қаруланбаған цепень деп атайды. Стробиланың орта бөлігіндегі гермафродит буылтықтарында 1 мыңға жуық көпіршіктенген аталық бездер кездеседі, аналық безі екі бөлімге бөлінген. Жетілген буылтықтарында жатыр жұмыртқаларымен толтырылып 17-35 бүйір өскіншелерінің пайда етуіне ықпалын тигізеді. Әрбір проглоттидадағы жұмыртқалар саны 175 мыңға жетеді. Бір жылда паразит 2500 проглоттида ішінде олар ұзақ уақыт өзгеріссіз сақталады.

Патогенезі және клиникалық көріністері мынандай жағдайлармен анықталады: гельминт сорғыштарымен аш ішек шырышты қабатының механикалық жарақаттануы; ішектің жұрмей (жабылып) қалуы, ішек қабырғасының тесілуі, зат алмасуына гельминттің токсикалық әсері; гельминт тез өсу және даму процесі кезінде (жас гельминт тәулігіне 7-10 см ұзарады) тағамдарды пәрменді пайдаланатындықтан, адам организміне қажетті қоректік заттардың азаюы, осы себептен биологиялық құнды компоненттердің жетіспеушілігінің туындауы; инвазия ұзақтылығының бірнеше жылға созылуы.

Фебрильдік тырысулар

Admin

22.01.2021

Фебрильдік тырысулар — балалардың арасында жиі кездесетін жоғары температура кезінде +38 градустан жоғары кезде тырысулық синдроммен көрінетін неврологиялық бұзылыстар.Жоғары температура зат алмасуын бұзады,мидың қанайналымына әсер етіп фебрильдік тырысу дамуға миды дайындайды.

Этиологиясы.Кез келген инфекциялық үрдіс фебрильдік тырысулар дамытуы мүмкін.Әсіресе басты рольді герпестің 6-типі алады.Сонымен қатар тыныс алу жолдарының инфекциялары,отит,гастроэнтерит де маңызды.Аурудың инфекциялық емес себептеріне:

-сүт тістердің шығуы кезінде болатын дене қызуы;

-эндокриндік,психогендік т.б генездік гипертермиялар кезінде;

Сонымен қатар,тұқым қуалаушылықтың да ролі айтарлықтай маңызды. 19р13.3, 19q, 8q13-q21, 2q23-34 осы гендерде бұзылыс жиі кездеседі.Балаларда бұл аурудың жиі кездесуі олардағы нервтік жүйенің толық қалыптаспауынан және кейбір ішкі процесстердің әлсіздігімен түсіндіріледі.Фебрильдік тырысулар 3 жасқа дейінгі балаларда жиі кездеседі.Кездесу жиілігі 2-5%

Фебрильдік тырысулар генерализацияланған эпилепсиялық ұстамалар түрінде көрінеді.Оның атипті және типті түрлерін ажыратады.

Типті ФТ – генерализацияланған ұстама түрінде көрініп,15 минутқа дейін созылады.ЭЭГ-да ешқандай өзгерістер болмайды.

Атипті ФТ-15 минуттан бірнеше сағатқа дейін созылады.ЭЭГ-да фокальды өзгерістер көрінеді.Генерализация мен латерализация көрінеді.Постиктальдық гемиплегия байқалуы мүмкін.

Жай және күрделі деген түрлерін ажыратады.Олар атипт және типті ФТ эквиваленті болып табылмайды.Күрделі ФТ 30 минуттан ұзаққа созылатын және 24 сағаттың ішінде рецидив болатын ФТ түрі болып табылады.

Диагностикасы кезінде диагнозды анамнезга қарай отырып және ұстаманың ағымына қарап(ұзақтығы,генерализация, латерализация, постиктальдық гемиплегия болуы),неврологиялық және соматикалық статусына баға бере отырып қояды.

-МРТ және КТ қолданылады.

-Люмбальдық пункция және т.б әдістер қолданылады.

-Жалпы анализ,яғни қан және зәр анализі.

-ЭЭГ

Клиникалық көрінісі.Әдетте бірден естен танудан басталады.Сосын ступор дамиды.Баланың басы артқа қарай шалқаяды,консульваттік қимылдар басталады.Терісі сұрланып,көгілдір түске ие болады.Ұстама біраз уақытқа созылып, сосын бала есіне келеді.Тері түсі қалпына келеді.Бірақ баланың әлсіздігі сақталады.

Осы кезде алғашқы көмек біріншіден баланың қасында әрдайым үлкен кісілер болуы керек.Баланы жұмсақ әрі тегіс кереуетке жатқызу керек.Баланы бір қырынан басын төмен қаратып жатқызу керек.Баланың тынысын үнемі бақылап отыру керек.Тынысы тоқтаған жағдайда тез арада жасанды тыныс беру керек.Балада температура болғандықтан барлық терезе,есікті жауып киімін шешу керек.Егер температура тым жоғары болса,салқын суға матаны салып сулап баланың денесіне қою керек н/е қызуды түсіретін балауыз салу керек.Алайда,балаға пероральды жолмен дәрі бермеу керек.Ұстама тоқтаған да ғана пероральды беруге болады.Міндетті түрде дәрігерді шақыру керек.

Фебрильдік тырысулар ұстамасы кезінде диазепамды,лоразепам,фенобарбитал тағайындайды.ФТ кезінде антипретиктер тағайындау ұсынылады,яғни парацетомол,ибупрофен.Диазепамды 0,2-0,5 мг/кг/тәулігіне қабылдау ұсынылады.Лоразепамды 0,005-0,02 мг/кг/тәулігіне қабылдау керек. Фенобарбитал – 3–5 мг/кг/тәулігіне қабылдау керек.Сонымен қатар ыстықты түсірудің физикалық әдістерін қолдану да маңызды. Салқын суға матаны салып сулап баланың денесіне қою керек н/е қызуды түсіретін балауыз салу керек.

Болжамы 3 түрлі болжамды аспекттерге назар аударылады:ұстамалардың қайталануы,эпилепсияға айналуы мүмкін,интеллектуальдық және нейрологиялық жеткіліксіздік түзілуі мүмкін.Алайда бұл ұстамалар қайталанбай жазылып кету де кездеседі.

Фебрильдік тырысулар

Фебрильдік тырысулар – бұл 6 жасқа дейінгі балалардың арасында жиі кездесетін жоғары температура кезінде ,яғни +38 градустан жоғары кезде тырысулық синдроммен көрінетін неврологиялық бұзылыстар.Фебрильдік тырысулар әдетте сирек қайталанады,егер көп рет қайталанса демек ОЖЖ өзгерістер күрделі деген сөз.Сонымен қатар,бұл аурудың этиологиясын,клиникасын басқа аурулардан ажырата білу керек.Аты айтып тұрғандай бұл ауру жоғары температура әсерінен дамиды.

Қорытынды

Жалпы фебрильдік тырысу дегеніміз жоғары температура салдарынан дамитын тырысу болып табылады.Мен фебрильдік тырысудың этиологиясын,көрінісін түсіндім. Кез келген инфекциялық үрдіс фебрильдік тырысулар дамытуы мүмкін.Әсіресе басты рольді герпестің 6-типі алады.Сонымен қатар тыныс алу жолдарының инфекциялары,отит,гастроэнтерит де маңызды.Сонымен қатар,алғашқы көмек көрсету жолдарын ұғындым.Қандай дәрі беру керек екенін білдім.

Клиникалық зерттеулердің негізгі жобалары

Admin

21.01.2021

Қазіргі кезде аурудың алдын алу, емдеу, диагностикалаудың жаңа әдісін мемлекеттік және популяциялық деңгейде тәжірибеге енгізілуі үшін, сол әдістің тиімділігін тексеру кезінде қол жеткізген ғылыми фактілердің шынайылығын талдау нәтижелеріне жүгіну қажеттілігі айдан анық.

Мемлекет тарапынан тиімділігі тек сенімді зерттеулерде дәлелденген — алдын алу, емдеу және диагностика әдістері қаржыландырылуы қажет.

Ұлыбритания, Швеция, Нидерланды, Канада, АҚШ-та жаңа медициналық технологияларды бағалайтын агенттік ұйымдастырылды. Бұл агенттіктердің міндеттері — диагностикалау мен емдеудің жаңа әдістері туралы бар ақпараттарды жанжақты зерттеп, сын көзбен бағалау.

Негізгі бөлім

Клиникалық зерттеулердің иерархиясы:

Ұйымдастырылуына және орындалуына байланысты клиникалық зерттеулер 2-ге бөлінеді: обсервациялық және эксперименттік.

Обсервациялық зерттеуде болып жатқан құбылыстарға ешқандай іс-әрекет жасамай, тек бақылау жүргізіледі . Ол 2 түрге бөлінеді:

а) анализдік( сараптау) — оған жағдай бақылау, когорттық зерттеу жатады. Этиология, себеп-нәтиже байланысы және болжам зерттеледі. Сол сияқты, ауру ағымына ешқандай іс-әрекет жасамай сырттай бақылау жасау арқылы гипотезаның орындалу мүмкіндігі бағаланады.

б) сипаттау — бір жағдайды сипаттау, бірнеше жағдайды сипаттау, көлденең зерттеу жатады. Аурудың дамуына бақыланбайтын факторлардың әсері зерттеледі. Әр түрлі гипотезалар жасалады.

Клиникалық эксперименттер зерттеушінің іс-әрекетіне байланысты бақыланатын және бақыланбайтын деп бөлінеді. Ал бақыланатын түріне рандомизирленген және рандомизирленбеген жатады.

Барлық зерттеулер біріншілік және екіншілік болып 2-ге бөлінеді:

Біріншілік зерттеулер — автор өзінің жүргізген зерттеу түрін және оның қорытындысын өзі сипаттайды, ол 3 категорияға бөлінеді:

1)эксперименттер — өзі келісім бергендерге немесе жануарларға тәжірибе жасалады.

2) зерттеулер — белгілі бір топтағы пациенттердің немесе кезкелген топтағы кісілердің денсаулығының көрсеткіші өлшенеді, анықталады.

3) клиникалық сынау — пациенттерге жасалады және олар тұрақты бақылауда болады.

Екіншілік зерттеулер — біріншілікті зерттеулердің нәтижелерін жинақтап, топтастырып және солардың негізінде қорытынды шығарылады.

Екіншілік зерттеулер де бірнеше түрлерге бөлінеді:

1)шолу — біріншілікті зерттеулердің қорытындысын топтастырып жинақтайды.

2)клиникалық нұсқаулар — дәрігерлердің іс-әрекетінің талаптарына қатысты біріншілікті зерттеулердің қорытындысын құрастырады.

3) шешімді қабылдауға талдау жасау — біріншілікті зерттеулер қорытындысының негізінде денсаулық сақтау жүйесін басқару , ресурстарды бөлу жөнінде мүмкін болатын жолды құру, дәрігерлердің , басшылардың емдеу әдісін таңдау және ресурстарды бөлу шешімдерін құрастыру.

4)экономикалық талдау — біріншілікті зерттеулердің нәтижесін пайдалана отырып, қолданылатын іс-әрекетке қаражатты дұрыс бөлу жөнінде шешім қабылдауға мүмкіндік береді.

Зерттеу жүргізу түріне байланысты 2-ге бөлінеді: 1)ашық — істелетін зерттеу жасырынсыз өтеді; 2)жасырын — істелетін зерттеу әр түрлі дәрежеде жасырын өтеді.

Медициналық тексерістерге қойылатын ең басты талаптар:
1.Дұрыс ұйымдастырылған тексерістер (дизайн) және математикалық санаққа негізделген рандомизация (іріктеу).

Тексерістерге еңгізілетін мен еңгізілмейтін көрсеткіштер көлемі нақты анықталады және сақталады.
Дерттің емнен кейінгі және ем жасалмағандағы ақыры (көрсеткіштері) дұрыс анықталған (белгіленген).
Зерттеудің өткізілетін орны.
Зерттеудің ұзақтылығы.
Алынған мағлүматтардың статистикалық өңделуінде санау әдістері ретімен қолданған.

Зерттеу дизайны түрлері:

Бір кезеңді немесе көлденең зерттеу- әрбір зерттелушіні белгілі бір уақыт аралығында бір рет тексереді де, ауруына сипаттама беріледі, бірақ даму процесі зерттелмейді. Зерттеудің мақсаты-симптоматикасын нақтылау, кейбір симптомдардың диагнозбен және ауырлық дәрежесімен байланысын анықтау. Аурудың таралу жиілігі,ағымы, диагностикасының нақтылығы анықталады.
Жағдай бақылау-анализдік(сараптау) ретроспективті зерттеулерге жатады. Популяциядан зерттелетін ауруы бар және ауруы жоқ кісілер іріктеліп алынады.Зерттеуге 2 топ алынады:1)тәжірибе тобы зерттелетін ауруы бар 2) бақылау немесе салыстыру тобы зерттелетін ауруы жоқ.Зерттеуге қатысатындарды архив материалдарынан алады немесе сұрастыру арқылы іріктейді, сосын болжанған фактордың әсерін, аурудың себебін ретроспективті зерттейді. Бұл зерттеу аурудың этиологиясы туралы гипотезаны тексеруге көмектеседі.

Алғашында аурудың жағдайын анықтайды (зерттеліп жатқан ауру анықталған науқастарды таңдау)

Қауіп факторы жайында мүмкін болатын ретроспективті гипотеза анықталадыАталған ауруы жоқ, бірақ басқа белгілері бойынша ұқсас келетін бақылаудағы науқастар тобын анықтап аладыОсы топтарда қауіптілік факторының бар немесе жоқтығын анықтайды.

Когорттық зерттеу- анализдік(сараптау) проспективті зерттеулерге жатады. Себептің және қауіп факторының аурудың болжамымен байланысын зерттейді. Қауіп факторы- аурудың пайда болуына әсер ететін факторлар. Мысалы: АГ ауруының қауіп факторлары-гиподинамия, гиперхолестеринемия, тұқымқуалаушылық, шылым шегу т.б.

а) қауіп факторы әсер еткен топ

б) ) қауіп факторы әсер етпеген топ

Осы 2 топ ұзақ уақыт бойы зерттеледі және алынған мәліметтер салыстырылады(зерттелетін нәтиже бойынша) Ол үшін қажетті ақпараттар күні бұрын анықталып, толық көлемде жиналады.Сосын зерттелетін қауіп факторының туындайтын нәтижемен(аурумен) қандай байланысы бар екені анықталады. Классикалық когорттық зерттеу үшін әр түрлі қауіп факторы әсер ететін 2 немесе одан да көп когорта іріктеліп алынады,бірнеше жыл бойы зерттеліп, жаңа клиникалық нәтижелер анықталады. Когорта – қандай да бір жалпы белгілерімен біріктірілген топ. (мысалы сау немесе аурудың белгілі бір сатысындағы адамдар)

Ерекшеліктері: Үздіксіз бақылау процесінің қай жартысында ауру дамығаны анықталады;Зерттеудің басында қорытынды белгісіз болады;

Қауіп факторының әсеріне душар болғандардың ағымын проспективті зерттейді; Бір фактордың әсеріне байланысты бірнеше қорытынды алуға болады. Кемшіліктері: Көп уақытты қажет етеді ; Когорттық зерттеудің негізгі кемшілігі – сирек қорытындыларды зерттеу үшін үлкен топтарды ұзақ уақыт бойы бақылау керек ; Қаражатты көп қажет етеді 100% бақылау мүмкін болмайды,өйткені уақыт өткен сайын зерттелетін фактордың әсері мен сипаты өзгеруі мүмкін.

Рандомизирленген зерттеулер: «Ашық» рандомизирленген зерттеулерде рандомизация жасалғаннан кейін пациент пен дәрігер қандай емдеу әдісі қолданылатынын біледі. «Біржақты жасырын» рандомизирленген зерттеулерде науқас қолданылатын ем түрін білмейді, бұл жөнінде пациент зерттеуге келісімін бергенде айтылады. «Екіжақты жасырын» зерттеуде пациент те, дәрігер де қандай емдеу әдісі қолданылатынын білмейді. «Үшжақты жасырын» зерттеуде пациент те, дәрігер де, зерттеудің нәтижесіне статистикалық өңдеу жасайтын зерттеуші де қандай емдеу әдісі қолданылатынын білмейді. Қазіргі кезде «Алтын стандарт» — деп «екі және үшжақты жасырын» зерттеулерді айтады. Бұл зерттеулер: Науқастың анамнездік мәліметтерін зерттейді;Топтарды дәрігер құрады;

Субъективтілік,Топтар толық құрылмаған;Топтар арасындағы салыстыру нақты емес; Шешімді дәрігер қабылдайды.

Иерархияның шыңында екіншілікті зерттеулер – жүйелі шолу және мета анализ тұрады. Жүйелі шолу дегеніміз — барлық біріншілік зерттеулерді қазіргі заманғы әдістердің көмегімен зерттейтін және емдеудің нәтижесін, олардың сапасын жинақтап бағалайтын зерттеу.

Ол ерекше клиникалық зерттеулердің қорытындылары жинақталатын ғылыми зерттеу. Жүйелі шолу — зерттеулердің жаңа нәтижелерін алған сайын тұрақты түрде жаңартылып отырылады. Жүйелі шолу істелетін іс — шараның пайдасын немесе залалын және оны қолдануға болатынын немесе болмайтындығын анықтайтын мәліметтерді жинақтайды. Жүйелі шолудың нәтижесінде кері әсер анықталуына байланысты кейбір іс-шараларды қолдануға болмайды.

Қорытынды

Клиникалық сынақ – науқастарды негізгі (сынақ жүргізілетін) немесе бақылау (салыстыру) топтарға еңгізіп медициналық іс-әрекеттер мен клиникалық ақырының арасындағы себепті мен нәтижелік байланысын анықтауға арналған келешек бағытта (проспективті) жүргізілетін қандайда болмасын тексеріс (медициналық журналдар редакторларының халықаралық ұйымының анықтамасы). Бұл жаңа теориялық ілім нақтылығын тексеретін клиникалық сынақтардың (КС) ең ақырғы бөлігі. Дәлелді медицинаның маңызды қыры – бұл клиникалық сынақтардан алынған мәліметтердің нақтылық деңгейін анықтау, яғни жүелік шолулардың негізін құрайтын қорытындылардың дәйектемелігі.

1...151617...45 Page 16 of 45

Web Design & Development

Digital Marketing Services

Web Design & Development

Digital Marketing Services

Web Design & Development

Digital Marketing Services

Апаттан құтқару жұмыстарын ұйымдастыру және жүргізу негіздері

Зәрді жалпы тексеріске жинау

Емхана және ауруханалардың әр түрлі бөлімдерінде емдеу-қорғау тәртібін жүргізу ерекшеліктері

Рактан да жаман

Жүйелік бүргелік боррелиоз

Туберкулез

Тениаринхоз

Фебрильдік тырысулар

Рандомизацияланған бақыланатын зерттеулерді ұйымдастыру әдістемесі

Клиникалық зерттеулердің негізгі жобалары

Services

Articles

Алматыда сирек кездесетін аурулары бар балаларға арналған кітаптың тұсаукесері өтті

Қазақстан фармацевтикалық нарығы: инвестициялық өсім, инновациялар және даму перспективалары

Қазақстанда бауыр обырын емдеуде жаңа мүмкіндіктер ашылды: «АстраЗенека» компаниясының инновациялық препараты тіркелді

Subscribe