Қоғамдық денсаулық сақтаудың даму тарихы

Қоғамдық денсаулық сақтаудың даму тарихы,(әлеуметтік медицина және денсаулық сақтауды ұйымдастыру) қалыптасу және даму кезеңдері

Әлеуметтік-гигиеналық элементтер мен ұйғарымдар ежелгі қоғамдық-экономикалық формациялар медицинасында кездеседі, бірақ әлеуметтік гигиенаның ғылым ретінде оқшаулануы өнеркәсіптік өндірістің дамуымен тығыз байланысты.

Қайта өрлеу дәуірінен 1850 жылға дейінгі кезең қоғамдық денсаулық дамуының бірінші кезеңі болды (сол кезде бұл ғылым «әлеуметтік гигиена»деп аталды). Осы кезеңде еңбек етуші халықтың денсаулық жағдайының, оның өмірі мен еңбек жағдайының өзара тәуелділігі бойынша елеулі зерттеулер жинақталды.

Әлеуметтік гигиена бойынша бірінші жүйелі басшылық 1779-1819 ж. ж. аралығында жазылған «System einer vollstandingen medizinischen Polizei» франкінің көп томдық еңбегі болды.

Франциядағы 1848 және 1871 жылдардағы революция кезінде басшылық қызметтерді атқарған Социалистік-утописттер дәрігерлер әлеуметтік медицинаны қоғамды сауықтырудың кілті деп есептей отырып, қоғамдық денсаулық сақтау шараларын ғылыми негіздеуге тырысты.

1848 ж. буржуазиялық революция Германияда әлеуметтік медицинаны дамыту үшін маңызды мәнге ие болды. Сол кездегі социал-гигиенистердің бірі Рудольф Вирхов болды. Ол медицина мен саясат арасындағы тығыз байланысты атап өтті. Оның еңбегі «Mitteilungen uber Oberschlesien herrschende Typhus-Epidemie» неміс әлеуметтік гигиенасында классикалық болып саналады. Вирхов демократиялық дәрігер және зерттеуші ретінде танымал болды.

«Әлеуметтік медицина» термині алғаш рет француз дәрігері Жюль Геренмен ұсынылған. Герен әлеуметтік медицина «Медициналық полицияны, орта гигиенасын және сот медицинасын»қамтиды деп санайды.

Қазіргі заман Вирхова Нойман неміс әдебиетіне «әлеуметтік медицина»ұғымын енгізді. 1847 жылы жарияланған «Die offentliche Gesundshitspflege und das Eigentum» жұмысында ол халықтың денсаулық сақтауды дамытудағы әлеуметтік факторлардың рөлін айқын дәлелдеді.

ХІХ ғасырдың соңында қоғамдық денсаулықтың негізгі бағытын осы күнге дейін дамыту анықталды. Бұл бағыт Қоғамдық денсаулықты дамытуды ғылыми гигиенаның жалпы прогресімен немесе биологиялық-физикалық гигиенамен байланыстырады. Германияда бұл бағыттың негізін қалаушы М. фон Петтенкофер болды. Ол өзі шығарған гигиена нұсқаулығына «Әлеуметтік гигиена» бөлімін енгізді, дәрігер адамдардың үлкен топтарымен кездесіп жатқан өмір саласының мәні деп санады. Бұл бағыт біртіндеп реформалық сипатқа ие болды, өйткені радикалды әлеуметтік-терапевтік іс-шаралар ұсына алмады.

Германияда ғылым ретінде әлеуметтік гигиенаның негізін қалаушы А. Гротьян болды. 1904 жылы Гротьян былай деп жазды: «Гигиена керек… қоғамдық қарым-қатынастардың және адамдар дүниеге келетін, өмір сүретін, жұмыс істейтін, ләззат алатын, өз тууын жалғастыратын және өледі. Сондықтан ол физика-биологиялық гигиенаның жанында оның қосымша ретінде әрекет ететін әлеуметтік гигиена болып табылады».

Гротьян бойынша, әлеуметтік-гигиеналық ғылымның пәні адам мен қоршаған орта арасындағы қарым-қатынас жүзеге асырылатын жағдайларды талдау болып табылады.

Мұндай зерттеулер нәтижесінде Гротьян Қоғамдық денсаулық затының екінші жағына, яғни адам мен қоғамдық орта арасындағы қарым-қатынастарды реттейтін нормаларды әзірлеуге, олардың денсаулығын нығайтып, оған пайда әкелетіндей жақындады.

Англияда XIX ғасырда Қоғамдық денсаулық сақтаудың ірі қайраткерлері болды. Э. Чедвик халық денсаулығының нашар жағдайының басты себебін көрді. Оның еңбегі «The sanitary conditions of laboring populations», 1842 жылы шығарылған, Англиядағы жұмысшылардың ауыр өмір сүру жағдайларын ашты. Дж. Саймон ағылшын Денсаулық сақтау қызметінің бас дәрігері бола отырып, халық өлімінің басты себептерін зерттеу сериясын өткізді. Алайда, әлеуметтік медицина бойынша алғашқы кафедра Англияда 1943 ж.Дж. Оксфордтағы райль.

Ресейде әлеуметтік гигиенаның дамуына Ф. Ф. Эрисман, П. И. Куркин, З. Г. Френкель, Н. А. Семашко және З. П. Соловьев көп көмектесті.

Ірі ресейлік социал-гигиенистерден Г. А. Баткисті атап өту қажет, ол белгілі зерттеуші және әлеуметтік гигиена бойынша бірқатар теориялық еңбектердің авторы, халықтың санитарлық жағдайын зерттеудің бастапқы статистикалық әдістемесін және медициналық мекемелер жұмысының бірқатар әдістерін (жаңа нәрестелердің белсенді патронажының жаңа жүйесі, анамнестикалық демографиялық зерттеулер әдісі және т.б.) әзірлеген.

«Қоғамдық денсаулық және денсаулық сақтау» оқу құралы және ғылыми пән ретінде,оның мазмұны

Белгілі болғандай, көптеген пәндер мен мамандықтар медицинада әртүрлі ауруларды, олардың синдромдарын, ауру ағымының әр түрлі клиникалық көріністерін, диагностика және ауруларды емдеу әдістерін және кешенді емдеудің заманауи әдістерін қолданған жағдайда аурудың ықтимал нәтижелерін зерттейді. Аурудың алдын алудың, қандай да бір ауруға шалдыққан, кейде ауыр, асқынулары бар және тіпті ауру адамдардың мүгедектікке шығуына байланысты адамдарды оңалтудың негізгі әдістері өте сирек сипатталады. Медициналық әдебиетте «рекреация» терминіне қатысты, яғни салауатты адамдардың денсаулығын сақтауға бағытталған алдын алу, емдеу-сауықтыру шаралары кешені. Адамдардың денсаулығы, оның өлшемдері, күрделі әлеуметтік-экономикалық жағдайларда сақтау және нығайту жолдары іс жүзінде Қазақстанда қазіргі заманғы медицина мен денсаулық сақтау мүдделері саласынан толығымен түсіп қалды.

Осыған байланысты, қоғамдық денсаулық туралы айтпас бұрын «денсаулық» терминіне анықтама беру, медициналық-әлеуметтік зерттеулерде оны зерттеу деңгейін анықтау және осы сатыда Қоғамдық денсаулық орнын анықтау қажет.

Сонымен, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) 1948 жылы «Денсаулық тек аурулар мен физикалық ақаулардың жоқтығынан ғана емес, толық физикалық, рухани және әлеуметтік әл-ауқаттың жағдайы болып табылады»деп тұжырымдады. ДДҰ «денсаулықтың ең жоғары қол жетімді деңгейіне ие болу әрбір адамның негізгі құқықтарының бірі болып табылады» деген қағидатын жариялады.

Денсаулықты зерттеудің 4 деңгейін бөлу қабылданды:

1 деңгей-Жеке адамның денсаулығы.

2 деңгейі – шағын немесе этникалық топтардың денсаулығы-топтық Денсаулық.

3 деңгей-халықтың, яғни нақты әкімшілік-аумақтық бірлікте тұратын адамдардың денсаулығы (облыс, қала, аудан және т.б.).

4 деңгей-Қоғамдық денсаулық-қоғамның, ел халқының, континенттің, әлемнің, жалпы популяцияның денсаулығы.

Қоғамдық денсаулық сақтау-әлеуметтік факторлар мен сыртқы орта жағдайларының денсаулыққа әсерін зерттейтін ғылым және әлеуметтік факторлардың зиянды әсерін жоюға және алдын алуға, адамдардың денсаулық деңгейін арттыру мақсатында денсаулық сақтауды ұйымдастыру жүйесін жетілдіруге бағытталған ғылыми негізделген ұсынымдар әзірлейтін денсаулық сақтау ұйымдары. Қоғамдық денсаулық және денсаулық сақтау нақты тарихи жағдайда халықтың денсаулығын сақтау саласындағы әртүрлі медициналық аспектілердің, әлеуметтік, экономикалық, басқарушылық, философиялық мәселелердің кең ауқымын зерттеумен айналысады. Әр түрлі клиникалық пәндерден айырмашылығы Қоғамдық денсаулық жеке алынған индивидуумдардың емес, ұжымдардың, әлеуметтік топтар мен қоғамның өмір сүру жағдайларына және салтына байланысты денсаулық жағдайын зерттейді. Бұл ретте өмір сүру жағдайлары, өндірістік қатынастар, әдетте, адамдардың денсаулық жағдайы үшін айқындаушы болып табылады, өйткені ғылыми-техникалық прогресс, әлеуметтік-экономикалық революциялар мен эволюциялық кезеңдер, мәдени революция қоғамға үлкен игіліктер әкеледі,бірақ бір мезгілде оның денсаулығына теріс әсер етуі мүмкін.

Тәуелсіздік алумен және нарықтық қатынастардың орнауына сай Қазақстандағы қоғамдық денсаулық сақтау бірқатар елеулі өзгерістерге ұшырады. Қазіргі кезеңді денсаулық сақтауды ұйымдастыру сферасында қазіргі принциптер мен стандарттарға өтуді қоса алғандағы денсаулық сақтау жүйесінің жеделдетілген модернизациясы кезеңі деп анықтауға болады,

Қазіргі жағдайларға сай пәннің мазмұны қайта қаралулар мен толықтыруларлы қажет етеді..

Қоғамдық денсаулықта қолданылатын зерттеу әдістері

Қоғамдық денсаулықта басқа да ғылыми пәндер сияқты өзінің зерттеу әдістері бар.

1) статистикалық әдіс қоғамдық ғылымның негізгі әдісі ретінде қоғамдық денсаулық саласында кеңінен қолданылады. Ол Халық денсаулығы жағдайында болып жатқан өзгерістерді анықтауға және объективті бағалауға және денсаулық сақтау органдары мен мекемелері қызметінің тиімділігін айқындауға мүмкіндік береді. Бұдан басқа, ол медициналық ғылыми зерттеулерде (гигиеналық, физиологиялық, биохимиялық, клиникалық және т.б.) кеңінен қолданылады.

Сараптамалық бағалау әдісі негізгі міндеті қандай да бір түзету коэффициенттерін жанама жолмен айқындау болып табылатын статистикалық мәліметтерге қосымша болып табылады.

Қоғамдық денсаулық санақ пен эпидемиологиялық әдістерді қолдана отырып, сандық өлшеулерді қолданады. Бұл алдын ала тұжырымдалған заңдылықтар негізінде болжамдарды жүзеге асыруға мүмкіндік береді, мысалы, болашақ тууды, халық санын, өлім-жітімді, онкологиялық аурулардан болатын өлім-жітімді және т. б. болжауға болады.

2). Тарихи әдіс адам тарихының әртүрлі кезеңдерінде Қоғамдық денсаулық пен денсаулық сақтау процестерін зерттеу және талдау негізінде құрылады. Тарихи әдіс-бұл дескриптивті, сипаттау әдісі.

3). Экономикалық зерттеулер әдісі экономиканың денсаулық сақтауға және керісінше, денсаулық сақтаудың қоғам экономикасына әсерін белгілеуге мүмкіндік береді. Денсаулық сақтау экономикасы ел экономикасының құрамдас бөлігі болып табылады. Денсаулық сақтау кез келген елде ауруханалар, емханалар, Диспансерлер, институттар, клиникалар және т. б. қамтитын белгілі бір материалдық-техникалық база бар.

Әлеуметтік-экономикалық факторлардың адам денсаулығына әсерін зерттеу үшін экономикалық ғылымдарда қолданылатын әдістер қолданылады. Бұл әдістер денсаулық сақтаудың есеп, жоспарлау, қаржыландыру, денсаулық сақтауды басқару, материалдық ресурстарды ұтымды пайдалану, Денсаулық сақтау органдары мен мекемелерінде еңбекті ғылыми ұйымдастыру сияқты мәселелерін зерттеу және әзірлеу кезінде тікелей қолданылады.

4). Эксперименталды әдіс-бұл жұмыстың жаңа, неғұрлым тиімді нысандары мен әдістерін іздеу әдісі, медициналық көмек үлгілерін жасау, озық тәжірибені енгізу, жобаларды тексеру, гипотезалар, тәжірибелік базаларды, медициналық орталықтар мен т. б. құру.

Эксперимент тек қана жаратылыстану ғылымдарында ғана емес, әлеуметтік ғылымдарда да жүргізуге болады. Қоғамдық денсаулыққа эксперимент онымен байланысты әкімшілік-заңнамалық қиындықтарға байланысты жиі пайдаланыла алмайды.

Денсаулық сақтауды ұйымдастыру саласында модельдеу әдісі дамуда, ол эксперименттік тексеру үшін ұйым үлгілерін құрудан тұрады. Эксперименттік әдіспен байланысты эксперименттік аймақтар мен денсаулық сақтау орталықтарына, сондай-ақ жекелеген проблемалар бойынша эксперименттік бағдарламаларға үлкен сенімді жүктеледі. Эксперименталды аймақтар мен орталықтарды Денсаулық сақтау саласында ғылыми зерттеулер жүргізу бойынша «далалық зертханалар» деп атауға болады. Олар жасалған мақсаттар мен проблемаларға байланысты бұл модельдер көлемі мен ұйымдары бойынша айтарлықтай өзгереді, уақытша немесе тұрақты болады.

Бақылау және сұрау әдісі. Бұл деректерді толықтыру және тереңдету үшін арнайы зерттеулер жүргізілуі мүмкін. Мысалы, белгілі бір мамандық адамдарының аурушаңдығы туралы неғұрлым терең деректер алу үшін осы контингенттің медициналық тексерулерінде алынған нәтижелерді пайдаланады. Әлеуметтік – гигиеналық жағдайлардың сырқаттанушылыққа, өлім-жітімге және дене бітімінің дамуына әсер ету сипаты мен дәрежесін анықтау үшін арнайы бағдарлама бойынша жекелеген адамдарды, отбасыларды немесе адамдар топтарын сұрау әдістері (сұхбат, сауалнамалық әдіс) пайдаланылуы мүмкін.

Сауалнама (сұхбат) әдісімен экономикалық, әлеуметтік, демографиялық және т. б. сұрақтар бойынша құнды ақпарат алуға болады.

Эпидемиологиялық әдіс. Эпидемиологиялық зерттеу әдістері арасында эпидемиологиялық талдау маңызды орын алады. Эпидемиологиялық талдау осы аумақта осы құбылыстың таралуына ықпал ететін себептерді анықтау және оны оңтайландыру бойынша практикалық ұсыныстар әзірлеу мақсатында эпидемиялық процестің ерекшеліктерін зерттеу әдістерінің жиынтығы болып табылады. Қоғамдық денсаулық әдістемесі тұрғысынан алғанда, эпидемиология қолданбалы медициналық статистиканы білдіреді, бұл жағдайда негізгі, айтарлықтай дәрежеде ерекше әдіс ретінде әрекет етеді.

Үлкен популяцияларда денсаулық сақтаудың әртүрлі салаларында эпидемиологиялық әдістерді пайдалану эпидемиологияның әртүрлі құрауыштарын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді: клиникалық эпидемия, экологиялық эпидемия, инфекциялық емес аурулардың эпидемиологиясы, инфекциялық аурулардың эпидемиологиясы және т. б.

Клиникалық эпидемиология аурудың клиникалық ағымын зерттеу негізінде қатаң ғылыми әдістерді қолдана отырып, ұқсас жағдайларда әрбір нақты пациент үшін болжам жасауға мүмкіндік беретін дәлелді медицинаның негізі болып табылады. Клиникалық эпидемиологияның мақсаты-бұрын жіберілген қателіктердің ықпалынан аулақ, объективті қорытынды жасауға мүмкіндік беретін клиникалық бақылаудың осындай әдістерін әзірлеу және қолдану.

Қоғамдық денсаулық сақтаудың басты мақсаты денсаулық сақтаудың тиімді қоғамдық қызметін құру болып табылады. Мұндай зерттеулердің тақырыптары: халықтың медициналық көмекке қажеттілігінің сипаты мен көлемін бағалау; осы қажеттіліктерді айқындайтын әртүрлі факторлардың әсерін зерттеу; қолданыстағы денсаулық сақтау жүйесінің тиімділігін бағалау.; оны жақсарту жолдары мен құралдарын әзірлеу; халықты медициналық көмекпен қамтамасыз ету болжамдарын жасау.

Тұрғындар денсаулығына әсер ететін факторлар

Денсаулыққа әсер ететін факторлар-бұл аурулардың даму, олардың өршуі және қолайсыз нәтижелердің ықтималдығын арттыратын мінез-құлық, биологиялық, генетикалық, экологиялық, әлеуметтік сипаттағы, қоршаған және өндірістік ортаның денсаулығы үшін ықтимал факторлар.

Қоғамдық денсаулықты зерттеу кезінде оны анықтайтын факторлар әдетте келесі топтарға біріктіріледі:

– әлеуметтік-экономикалық – еңбек жағдайы, тұрғын үй жағдайы, материалдық әл-ауқат, тамақтану деңгейі мен сапасы, демалыс және т. б.;

– әлеуметтік-биологиялық-жасы, жынысы, тұқым қуалайтын ауруларға бейімділігі және т. б.;

– экологиялық және табиғи-климаттық – мекендеу ортасының ластануы, орташа жылдық температура, төтенше табиғи-климаттық құбылыстар және т. б.;

– ұйымдастырушылық немесе медициналық-халықтың медициналық-әлеуметтік көмекпен қамтамасыз етілуі, оның сапасы мен қолжетімділігі және т. б.

Сондай-ақ басқа да топтар мен жіктеулер ұсынылады. Жалпы қабылданған бірі-басты немесе үлкен тәуекел факторларын бөлу.

Мысалы, жүрек-қантамыр ауруларына қатысты – темекі шегу, гипокинезия, артық салмақ, теңгерілмеген тамақтану, артериялық гипертензия, психоэмоционалдық стресстер, алкоголь. Мұндай қауіп факторларының көпшілігі адамдардың өзіне, олардың мінез-құлқына және өмір салтына байланысты.

Халықтың бір бөлігі әртүрлі ауруларға бейім басқалардан көп дәрежеде жататын тәуекел топтары бөлінеді. Бұл балалар, қарттар, жүкті адамдар, мигранттар, бомждар, зиянды өндірістік жағдайларда жұмыс істейтін девиантты мінез-құлықты адамдар және т. б.

Халықтың денсаулығына сипаттама бере отырып, мамандар соңғысының әлеуметтік шарттылығын да атап өтті. Денсаулықтың әлеуметтік шарттылығы туралы сөз болған кезде, оның мәні бойынша бірінші дәрежелі, ал кейде оның әсері компенсаторлық-бейімдеу механизмдерінің бұзылуына әкеп соқтыратын және сол арқылы патологияның дамуына ықпал ететін қауіп-қатердің әлеуметтік факторларының оған шешуші әсерін білдіреді.

Ю. П. Лисицын денсаулықты (аурулар мен ауруларды) жанама ету әлеуметтік жағдайлар мен әлеуметтік факторлар, яғни қоғамдық өндіріс тәсілдерінің, оның өндірістік күштері мен өндірістік қарым-қатынасының, қоғамның әлеуметтік-саяси және экономикалық құрылымының әсерлерінің нақты нысандары арқылы жүргізілетіндігін атап өтті, өйткені бұл соңғылары теориялық, көбінесе абстрактілі ұғымдар болып табылады. Өмірдің нақты жағдайлары-еңбек, тұрмыс, тамақтану, тұрғын үй, демалыс, білім беру, тәрбиелеу, мәдени қажеттіліктер және т. б. – әлеуметтік жағдайлар мен факторлар.

Қазіргі Қазақстанда мемлекетінде жаңа әлеуметтік құрылымның қалыптасуымен, халықтың топтастырылуымен сипатталатын трансформация жүріп жатқанын атап өткен жөн.

Қоғамдағы саралаудың маңыздылығы, ауқымдылығы және ұтқырлығы қазіргі заманғы зерттеулерді, ең алдымен, осындай саралаудың халықтың түрлі топтарында денсаулық жағдайына әсерін бағалау тұрғысынан талап етеді.

Адам ағзасының жеке даму заңдылықтары туралы білімнің жинақталуына қарай бұл процесс, постнаталды (босанғаннан кейінгі) кезеңді қоса алғанда, жыныстық жасушалар арқылы өз ата-аналарынан индивид із қалдырған генетикалық бағдарламаның белгілі бір жағдайында жүзеге асырылуын білдіреді. Демек, дамудың кез келген ауытқуларын осындай генетикалық бағдарламаны іске асырудың қандай да бір буындарындағы бұзушылықтар ретінде қарастыру қажет.

Аурушаңдық құрылымының өзгеруінің қазіргі тенденциялары адам патологиясындағы генетикалық негізделген аурулардың салыстырмалы мәнінің өсуі туралы куәландырады. Әлемдік статистиканың деректері бойынша, барлық нәрестелердің 5% – ы генетикалық жағынан туындаған ақаулары бар, перинаталдық патологиядағы рөлі одан да жоғары.

Бірқатар таралған аурулардың (жүректің ишемиялық ауруы, асқазан мен ұлтабардың ойық жара ауруы, жүйке-психикалық аурулардың үлкен тобы, онкологиялық аурулардың қатары және т.б.) этиологиясы мен патогенезін түсінудегі Прогресс патологияның осындай түрлерінің туындауында тұқым қуалайтын бейімділіктің Елеулі мәнін көрсетеді. Аталған аурулар тұқым қуалайтын бейімділік аурулары қатарына жатады.

Сондай-ақ, сыртқы факторлардың әсерінен пайда болатын хромосомалық және гендік тұқым қуалайтын аурулар мен ауруларды еске түсіру керек. Бұл сұрақтар оқулықтың бесінші тарауында қарастырылады.

Әлеуметтік қызметкерлердің денсаулықтың Әлеуметтік және генетикалық шарттасуы мәселелерін түсінуі қиын өмірлік жағдайда қалған клиенттерге көмек көрсету кезінде, әсіресе мұндай жағдай Денсаулық проблемаларымен тікелей немесе жанама байланысты болған жағдайда олардың кәсіби қызметінде маңызды практикалық мәні бар екенін атап өткен жөн.

Осылайша, адам денсаулығына көптеген факторлар әсер етеді, олардың негізгілерін шартты түрде төрт топқа бөлуге болады: өмір салты, тұқым қуалаушылық, қоршаған ортаның жай-күйі, медициналық көмектің сапасы мен қолжетімділігі.

Бірнеше рет қайталанған математикалық есептер, соның ішінде біздің елде де, денсаулыққа ең үлкен әсер өмір салты екенін көрсетеді. Соңғы факторлардың үлесі барлық әсерлердің 50% – нан асады. Шамамен 20% – дан тұқым қуалайтын факторлар мен қоршаған ортаның жай-күйі алады және 10% – ға жуығы денсаулық сақтау саласының даму деңгейіне келеді.

Тұрғындар денсаулығы және оқыту әдістері

Әдетте тұрғындар денсаулығын кешенді бағалау демографиялық үдерісті, ауруды, дене бітім тұрғысынан дамуды және мүгедектікті сипаттайтын сапалық көрсеткіштердің жиынтығы ретінде танылады.

Тұрғындар денсаулығының жай-күйін бағалауда қолданылатын әдістемелік тәсіл санақ есептерінің аясында әзірленетін әр түрлі ақпарат көздерін пайдалану болып табылады.

Негізгі мәселе біркелкі көрсеткішті таңдаудан тұрады, ол денсаулық сынды көп қырлы құбылыстың әр түрлі қырын жеткілікті дәрежеде көрсететіндей болуы тиіс. Қазіргі таңда денсаулықты толығымен сандық тұрғыдан бағалаудың әдістері әлі әзірлене қойған жоқ, ол жеке сипаттары бойынша қарастырылуда. Оларға тұрғындар өмірінің орташа ұзақтығы, өлімі, ауруы, дене бітімдік дамуы және т.б. жатады.

Өмірдің орташа ұзақтығы – әр түрлі жайттардың әсеріне байланысты адамдар денсаулығының жалпыланған жай-күйінің белгілі деңгейін көрсететін интегралды көрсеткіш.

Өмірдің орташа ұзақтығын есептеу әдісі белгілі уақыт аралығында өмір сүрген немесе өлген адамдардың санынан тұрады. Өмір сүріп жатқан адамдардың саны туу деңгейімен есептеледі, ал өлген адамдар саны тұрғындар өлімінің көрсеткішінен көрініс табады.

Тұрғындар денсаулығы сынды күрделі түсініктің мәліметтерін түпкілікті сандық сипатқа енгізудің мүмкін еместігін біле тұрсақ та, өлім көрсеткіштері тұрғындар денсаулығының жай-күйіне тікелей және жанама әсер ететін (медициналық-биологиялық, әлеуметтік-экономикалық, демографиялық және т.б.) жайттардың күрделі әсерлері көрініс табатын едәуір дұрыс көрсеткіш болып саналады. Екінші жағынан, мерзімінен бұрын келетін өлімді болдырмау денсаулық сақтаудың негізгі мәселелерінің бірі болып табылады, ол оған қажетті ресурстарға ие. Денсаулық сақтау жүйесі тұрғындар өліміне өзінің іс-әрекетімен ықпал ете отырып, өмірдің орташа ұзақтығына, яғни тұрғындар денсаулығының жай-күйіне әсер етеді. Өлімнің көрсеткіштері аурудың мәліметтерімен салыстыру бойынша көбіне нақтылығмен және дұрыстығымен ерекшеленеді.

Ауруды сипаттайтын басты ақпарат көзі емдеп алдын алу ұйымдарына қаралу туралы мәліметтер болып табылады. Қаралу туралы мәліметтердің негізгі кемшілігі ауру туралы толық көріністі бере алмайтындығы болып отыр: біріншіден, аурулардың бірқатары медициналық көмекке жүгіну ғана болмайды( бұл көбіне созылмалы ауруларға қатысты); екіншіден, қаралу деңгейі ауруға қатысы жоқ бірқатар жайттарға байланысты; соңында, қаралулардың санына жүгіну аурудың сандық қырын ғана ескеруге мүмкіндік береді, оның сапалық салалары, ең алдымен, аурудың ауырлық дәрежесін ажырату еленбей қалмақ.

Дене бітімдік даму дегендеағзаның күш-қуатының, төзімділігінің және жұмысқа деген қабілетінің қорын анықтауға мүмкіндік беретін оның морфологиялық және қызметтік белгілерінің жиынтығы түсініледі. Дене бітімдік дамуды бағалау дәрігердің қабылдауы кезінде медициналық бақылау кезінде жүргізіледі. Балалар мен жас өспірімдердің дене бітімінің дамуын қарқынды бақылау ағзаның қалыптасу тенденциясын, олардың дене бітім дамуының стандарттарына сәйкестігін бақылауға мүмкіндік береді. Дене бітімдік даму соматоскопиясен, антропометриямен және физиометриямен анықталады. Дене бітім дамуының мәліметтері вариациялық қатарлар құруымен, орта көлемдерді есептеуімен, орта шаршылық ауытқуларымен және т.б. санақтық өңдеуге душар болады. Алынған мәліметтер дене бітім дамуының арнайы кестелері (стандарттар) бойынша жүргізіледі, ол нормаға сәйкестігін және стандарттан ауытқуын бағалауға мүмкіндік береді.

Тұрғындардың мүгедектігі. Алғашқы мүгедектіктің көрсеткіші – тұрғындардың пайызбен көрсетілген орташа жылдық санына мүгедек деп алғаш танылғын санның қатысы. ДДСҰ мәліметтері бойынша қазіргі таңда әлемде мүгедектер тұрғындардың шамамен 10% құрайды, олардың көп бөлігі – егде адамдар. Мүгедектіктің ұстанымдарына байланысты әр елде елеулі өзгешеліктер байқалады: АҚШ – 19%, Ресей Федерациясында – 6%, Қытайда – 5%, Қазақстанда – 3%. Ересек тұрғындарды мүгедектендіруші негізгі кемістіктер қан айналым жүйесінің аурулары болып табылады, екінші орында – қатерлі жаңа пайда болулар, үшінші орында – жарақаттанулар.

Осы күнге дейін тұрғындар денсаулығының жай-күйін кешенді бағалау проблемасы өз шешімін таба қойған жоқ. Халықаралық және отандық тәжірибеде интегралды көрсеткіштер ғана белгілі:

– адам дамуының индексі (АДИ) – алдағы өмірдің орташа ұзақтығын, білімін және өмір деңгейін көрсететін үш негізгі компоненттерден тұратын интегралды көрсеткіш

– DALY (disability-adjusted life years) денсаулықтың жай-күйін (еңбекке қабілетсіздігін ескере отырып түзетілген өмір жасының саны) сапалық интеграциялық бағалау көмегімен аурудың жаһандық ауыртпалығын өлшеу үшін қолданылады

– QALY (quality of life outcome/endpoint) – сапалы өмір сүрген жылдарды көрсететін индекс

– DALE (disability adjusted life expectancy) – дені сау күйде өмір сүрудің күтілетін орташа ұзақтығы

– HALE (healthy life expectancy) – дені сау күйде өмір сүру ұзақтығы

– мүмкін болатын өмірдің жоғалған жылдары – мерзімінен бұрын болған өлімнің салдарынан жоғалған өмір жасының санын анықтауға мүмкіндік беретін көрсеткіш.

– еңбекке жарамдылықтың медициналық-әлеуметтік мүмкіндігі – тұрғындардың алда тұрған еңбек қызметінің жылдары санының еңбек қызметі жылдарының мүмкін болатын санына пайыздық қатысы, егер ол аурулармен немесе жарақаттанулармен шектелмеген болса.

– медициналық-демографиялық игіліктердің көрсеткіші – біркелкі медициналық-демографиялық көрсеткіштерді салыстыруға мүмкіндік берген дәрежелік бағалау әдісіне лайықталған индекс.

Зерттеушілер (дәрігерлер, психологтар, социологтар және т.б.) денсаулықты интегралды бағалаудың әмбебап ұстанымдарын іздеу барысында өмір сапасына жиірек назар аударады. Бұдан басқа, өмірді заманауи жағдайларда бағалау мен сапасына қол жеткізу саяси мәнге ие бола бастайды, ол әлеметтік-экономикалық құбылу қарқынымен көкейкестілігі арта түседі.

Өмір сапасының тұжырымдамалары әлеуметтік саясат саласында ұлттық мақсаттарды қалыптастыруға тікелей әсер етеді, яғни оларды мемлекеттік құрылымдарды басқару құралы ретінде пайдалану. Оларды пайдалану әзірленетін бағдарламалардың негізінде тұрғындар өмірінің жағдайын жетілдіру мақсатында қажет болап отыр. Тұрғындар денсаулығы жай-күйінің параметрі өмір сапасы көрсеткішінің жалпы құрылымына шектеле қосылады.

Өмір сапасының ұлттық стандарты – бұладамның материалдық, рухани, интеллектуалды, мәдени, әдептік және басқа да сұраныстарын қанағаттандыру дәрежесін байқататын интеграциялық көрсеткіш.

Өмір сапасын зерттеу барысында ескерілетін жайттардың көптеген жиынтығы әрбір жайт бойынша жеке-жеке қандай да бір стандарттарды (эталондарды) белгілеуді, әсіресе, осы жайттардың барлық көрсеткіштері бойынша интегралды көрсеткіштерді (индекстерді) қиындатады. Осы мәселелерді шешу жолдарының бірі осы жайттарды әр түрлі негіздер бойынша топтастыру болуы мүмкін. Мысалы, адамдардың талаптарын қанағаттандырудың сапалы деңгейі бойынша: алғашқы (тамаққа, тұрғын үйге, киімге, көлікке, денсаулықты сақтауға, ұрпақ жалғастыруға және әлеуметтік байланыстарға деген сұраныстарын қамтамасыз ететін) және екінші (рухани, мінез-құлықтық, әдептік сұраныстарын қанағаттандырумен байланысты).

Егер бірқатар жайттар бойынша (тамақ, киім, кіріс деңгейі және т.б.) ғылыми тұрғыдан әзірленген стандарттарды немесе дәстүрлі санақтық орташа көрсеткіштерін пайдалануға болатын болса, онда қанағаттандыру жайттары бойынша өз өмірінің жеке қырларымен респонденттердің жекеленген топтарына арналған субъективті, бағалау сипаттамаларының орташа мәнін белгілеуге мүмкіндік беретін әлеуметтік зерттеулерді жүргізу қажет.

Зерттеушілер, ең алдымен, әлеуметтік санақ мәліметтеріне негізделген осы моделге қарама-қарсы құбылыстардың объективті жай-күйінің көрсеткішін ғана қолдануды қанағаттандырылмағаны болып бірінші кезекке «сезінетін өмір сапасы» тұжырымдамасы алға тартылып отыр (percieved life quality). Осы тұжырымдаманың мәні өмір сапасын адам мен қоғам өмірінің әр түрлі тараптарының объективті параметрлерінің көмегімен ғана өлшеу мүмкін еместігінде болып отыр. Өмір сапасының қажетті құрамы субъективті сезіну, мүгедектің өзінің өмір жағдайлары мен өзін өзі бағалауы болып табылады.

Елдегі тұрғындар денсаулығын қорғау саласындағы саясат

Денсаулық сақтау әлеуметтік-мәдени құрылыстың айқындаушы саласы болып саналады. Денсаулық сақтау туралы Заңнаманың басты актісі «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі № 193-IV Кодексі болды, ол республикадағы денсаулық сақтаудың құқықтық, ұйымдастырушылық, экономикалық және әлеуметтік негіздерін айқындайды, дене және рухани күштердің үйлесімді дамуын, азаматтардың жоғары еңбекке қабілеттілігін және ұзақ жылдар белсенді өмірін қамтамасыз ету, ауру, мүгедектік және өлім деңгейін төмендету, тұқым қуалаушылықты жақсарту мақсатында осы саладағы қоғамдық қатынастарды реттейді. Қазақстанның денсаулық сақтау туралы заңнамасының негіздерін қабылдау шетелдік тәжірибе мен халықаралық стандарттарды ескере отырып, осы саладағы белгілі бір қатынастарды реттейтін бірқатар жекелеген заңдар мен актілерді әзірлеуді және қабылдауды ынталандырды.

Әрбір адамның денсаулық сақтауға табиғи ажырамас және мызғымас құқығы бар. Қоғам мен мемлекет қазіргі заманғы және болашақ ұрпақ алдында денсаулық деңгейі мен Қазақстан халқының геофонын сақтау үшін жауапты, мемлекет қызметінде денсаулық сақтаудың басымдығын, халықтың еңбек жағдайларын, оқуын, тұрмысын және демалысын жақсартуды, экологиялық проблемаларды шешуді, медициналық көмекті жетілдіруді және салауатты өмір салтын енгізуді қамтамасыз етеді және Республиканың мемлекеттік саясаты осы барлық міндеттерді шешуге бағытталған. Мемлекеттік, қоғамдық немесе басқа органдар, кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар, лауазымды адамдар мен азаматтар өз қызметінде денсаулық сақтаудың басымдылығын қамтамасыз етуге, халықтың және жекелеген адамдардың денсаулығына зиян келтірмеуге, өз құзыреті шегінде жазатайым оқиғалардан науқастарға, мүгедектерге және жәбірленушілерге көмек көрсетуге, Денсаулық сақтау органдары мен мекемелерінің қызметкерлеріне олардың қызметінде жәрдем көрсетуге, сондай-ақ денсаулық сақтау туралы заңнамада көзделген басқа да міндеттерді орындауға міндетті.

Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік саясат мынадай қағидаттар негізінде жүргізіледі:

азаматтардың қауіпсіз, тиімді және сапалы медициналық көмек алу құқықтарының теңдігін қамтамасыз ету;

жеке және қоғамдық денсаулықты сақтау және нығайту үшін мемлекеттің, жұмыс берушілер мен азаматтардың ортақ жауапкершілігі;

ана мен баланы қорғау;

тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін қамтамасыз ету;

Денсаулық сақтау жүйесінің қызметіндегі профилактикалық бағыттың басымдығы және медициналық көмектің қолжетімділігі;

медициналық көмектің сапасын тұрақты арттыру;

халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз ету;

медициналық көмек көрсету кезіндегі денсаулық сақтау ұйымдары қызметінің сабақтастығы;

оқытудың қазіргі заманғы технологияларын пайдалана отырып, Медициналық және фармацевтикалық білім берудің үздіксіздігі мен сабақтастығын қамтамасыз ету;

отандық медицина ғылымын мемлекеттік қолдау, Денсаулық сақтау саласында ғылымның, техниканың озық жетістіктерін және әлемдік тәжірибені енгізу;

ерікті өтеусіз донорлықты көтермелеу;

отандық әзірлемелерді мемлекеттік қолдау және бәсекеге қабілетті медицина және фармацевтика өнеркәсібін дамыту;

азаматтардың денсаулығын сақтауға құқықтарын қамтамасыз етуге қоғамдық бірлестіктердің қатысуы;

халықтың қажеттіліктерін, қажеттіліктерін қанағаттандыруға және өмір сапасын жақсартуға бағытталған денсаулық сақтаудың әлеуметтік бағдарлануы;

салауатты өмір салтын және дұрыс тамақтануды қалыптастыруға жәрдемдесу;

халықтың денсаулығын, дәрілік заттардың қауіпсіздігін, тиімділігі мен сапасын ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету факторларына жатқызу.

Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру мақсатында мемлекеттік органдар мен ұйымдар өз құзыреті шегінде денсаулық сақтау саласындағы реттеуді жүзеге асыратын мемлекеттік органдарға жәрдем көрсетуге міндетті. Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік органдардың, халықаралық және басқа да ұйымдардың өзара іс-қимылын қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанынан денсаулық сақтау мәселелері жөніндегі ұлттық үйлестіруші орган құрылады, оның мәртебесі мен өкілеттігін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды. Жергілікті атқарушы органдардың жанынан денсаулық сақтау мәселелері жөніндегі өңірлік үйлестіруші органдар құрылады, олардың мәртебесі мен өкілеттіктерін жергілікті атқарушы органдар айқындайды. Бағалаудың негізгі мақсаты денсаулық сақтау жүйесінің жұмыс істеуін жақсарту және бағдарламалардың нәтижелілігін арттыру болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін ex-ante бағалау және ex-post бағалау жүргізілуі мүмкін. Бірінші жағдайда мемлекеттік саясатты жүргізуден күтілетін шығындар мен пайда, сондай-ақ оның ықтимал тиімділігі бағаланады. Екінші жағдайда қолданылған саясат шараларын бағалау жүргізіледі мемлекеттік араласу бағдарламаларын бағалау, Денсаулық сақтау саласындағы реттеу және зерттеулер жүргізу міндетті түрде нәтижелерді қағазда (құпия ақпарат түрінде де, жалпы қол жеткізу режимінде де) көрсетуді көздейді. Бұл шара әрі қарай жүргізілген саясаттың қателіктерін оқып, оның күшті жақтарын ескеруге мүмкіндік береді.

Денсаулықтың қауіпті факторларын сипаттайтын топтама (Ю.П.Лисицын бойынша).

Қауіп факторлары-бұл аурулардың даму, олардың өршуі және қолайсыз нәтижелердің ықтималдығын арттыратын мінез-құлық, биологиялық, генетикалық, экологиялық, әлеуметтік сипаттағы, Қоршаған және өндірістік ортаның денсаулығы үшін ықтимал қауіпті факторлары.

Өз табиғаты бойынша тәуекел факторлары бастапқы және қайталама болып бөлінеді. ДДҰ мамандарының пікірінше, тәуекелдің алғашқы үлкен факторларына: темекі шегу, алкогольді асыра пайдалану, ұтымсыз тамақтану, гипокинезия, психоэмоционалдық стресс; екіншілік факторларға – диабет, артериялық гипертензия, холестеринемия, ревматизм, аллергия, иммундық тапшылық және т. б. жатады.Халықтың бір бөлігі әртүрлі ауруларға бейім басқалардан көп дәрежеде жататын тәуекел топтары бөлінеді. Бұл балалар, қарттар, жүкті адамдар, мигранттар, бомждар, зиянды өндірістік жағдайларда жұмыс істейтін девиантты мінез-құлықты адамдар және т. б.

Ю. П. Лисицын бойынша топтастырылған қауіп факторларының мысалдары:

Өмір салты(50-57%): Темекі шегу, ішімдікті пайдалану,балансталмаған тамақтану, стресстік жағдайлар,зиянды еңбек жағдайлары,гипадинамия, жаман материалдық тұрмыстық жағдай,дәрі-дәрмектерді шамадан тыс қолдану, жанұялық жағдай,жалғыздық,төмен мәдениеттік және білім деңгей. Урбанизацияның жоғары деңгейі.

Адам генетикасы, биологиясы(18-22%): Тұқымқуалаушылық, дегенеративтік ауруларға бейім болу.

Қоршаған орта(17-20%): Судың, топырақтың,ауаның канцерогендік және т.б. зиянды заттармен ластануы. Атмосфера көрінісінің кенеттен ауысуы. Радиациялық, магниттік және т.б. жғары сәулелену.

Денсаулық сақтау(8-10%): Профилактикалық шаралардың әсерсіздігі медициналық көмектің төмендеуі сапасы медициналық көмекті уақытында көрсетпеуі.

Осыдан, халықтың денсаулығын жақсартудың тиімді бағыттарының бірі әрбір адамға өз денсаулығының жағдайын сақтап, жақсартуға мүмкіндік беретін осындай өмір салтын қалыптастыру болып табылады.

Демография,қоғамдық денсаулықты сипаттайтын демографиялық мәліметтердің маңызы

Демография (грек тілінен аударғанда demos – халық) – халық туралы және оның қоғамдық дамуы туралы ғылым. Демографиялық статистика (тұрғындар статистикасы) ежелгі уақыттан бері белгілі, біздің эрамызға дейін ежелгі Египетте, Вавилон, Қитай, Рим және басқа елдерде тұрғындар санын тіркеу жүргізілген.

Медициналық демография – бұл халықтың механикалық және табиғи қозғалысы процесіне медициналық-әлеуметтік факторлардың әсерін зерттейтін және тұрғындар денсаулығының көрсеткіштерін жақсартуға арналған ұсыныстарды өңдейтін ғылым. Демографиялық статистика көрсеткіштері тұрғындар денсаулығын бағалауда; көбею заңдылықтарын; тұрғындар саны мен құрылымы негізінде денсаулық сақтау кадрлары мен ұйымдарын жоспарлау, орналастыру және болжауда; медициналық-әлеуметтік шаралардың тиімділігін бағалауда кеңінен қолданылады.

Демография статика (халықтың сандық және сапалық құрамын), динамика –халықтың өзгерушілігін: механикалық (миграция) және табиғи (көбею) зерттейді.

Статика белгілі бір уақытқа сәйкес халық санын, орналасуын, жасы, жынысы, ұлты, әлеуметтік және кәсіптік тобы және т.б. белгілеріне сәйкес таралуын сипаттайды, оларды тіркеу кезеңді түрде жүргізілетін халық санағы арқылы жүзеге асырылады. Негізінде халық санағы он жылда бір рет жүргізіліп отырады. Халық санағына қойылатын негізгі талаптарға жатады: жалпылылық, санақ бағдарламасының болуы және оның бірлігі, әрбір жеке адамнан белгіні тіркеу, мәліметті тікелей халықтан жинау, бақылаудың экспедициялық әдісі, санақтың біркезділігі, санақтың орталықтандырылуы, мәліметтерді автоматы түрде өңдеу, мәліметтерді тұтас жинау әдісін мәліметтердің қосымша іріктелген жинау әдісімен тіркестіру, санақ құпиясын сақтау.

Жас-жыныстық құрамы халық денсаулығын мен халықтың көбеюін сипаттауда маңызды орын алады. Халық құрылымында қандай да бір жас-жыныстық топтардың басым болуы өлім, туу, өлім себептерін, еңбекке қабілетті немесе еңбекке қабілетсіз жастағы адамдардың үлес салмағын, алдағы өмір сүру орташа ұзақтығын анықтайды. Халықтың жасқа сай құрылымының типі 0-ден 14 жасқа дейінгі балалардың үлес салмағын 50 жас және одан жоғары халықтың үлесімен салыстыру арқылы анықтайды. Жас құрылымында 14 жасқа дейінгі балалардың басым болуы үдемелі (прогрессивті) халық типін көрсетеді. Ересек жастағы топтардың 0-ден 14 жасқа дейінгі балалардан басым болуы халықтың регрессивті типін көрсетеді. 14 жасқа дейінгі балалардың 50 жас және одан жоғары топтармен тең болуы халықтың стационарлық типін көрсетеді.

Егде жастағы адамдар үлесінің басымдылығымен сипатталатын халықтың қартаю процессі туу көрсеткішінің төмендеуімен және өмір сүру ұзақтығының артуымен байланысты, бұл қазіргі кезде кеңінен байқалуда. БДҰ пікірі бойынша? Ересек жас индикаторы болып 65 жас таңдалып алынды. БҰҰ қартаю шкаласы бойынша, егер 65 жас және одан жоғарылардың үлесі 4%-дан төмен болса – жас халық; 4-7 % – халық қартаю табалдырығында; 7% және одан жоғары болса – қарт халық деп аталады. Халықаралық бағалауға сәйкес, Қазақстан халықтың қартаю процесі жеделдетілген елдер қатарына кіреді (2050 жылға қарай 25% қарт адамдар). .

Алдағы өмір сүрудің орташа ұзақтығы – гипотетикалық жыл саны, егер де өмір сүруі бойында әр жас тобындағы өлім көрсеткіші есептеу жүргізілген жылдағы өлім көрсеткішімен бірдей болады деп алынғандағы берілген ұрпақтың немесе белгілі бір жастағы топтардың алдағы өмір сүру ұзақтығы. Қазақстанда әйелдер мен еркектердің орташа өмір сүру ұзақтығы арасында нақты диспропорция байқалады.

Халық миграциясы – бұл халықтың әкімшілік территория ішінде орын (ішкі миграция) немесе одан тыс жерлерге (эммиграция, иммиграция) ауыстыруы. Миграциялық процестер келесі түрде болуы мүмкін: жеке немесе жалпы көшу; ұйымдасқан немесе ұйымдаспаған (стихиялық) көшу; қайтымсыз және тұрақты мекен-жайын уақытша өзгерту; маусымдық миграция (белгілі бір жыл мезгіліде көшу, жиі жазда); маятник тәрізді миграция (басқа елді-мекеннен оқуға немесе жұмыс орнына күнделікті бару).

Халықтың табиғи қозғалысы- бұл туу және өлу, халықтың табиғи өсімі, неке және ажырасулар тәрізді демографиялық құбылыстардың жиынтығы. Туу көрсеткіші календарлық жылда тірі туылғандардың санын бір жылдағы халықтың орташа санына бөліп, 1000 көбейту арқылы есептейді.

БДҰ анықтамасы бойынша тірі туылған деп жүктілік ұзақтылығының мерзіміне байланыссыз ана ағзасынан ұрықтандыру өнімінің толық шығарылуы немесе алынуын айтады, осындай жолмен бөлініп алынған ұрық бұдан соң тыныс алады немесе жүрек соғуы, кіндік пульсациясы немесе ерікті бұлшықет қимылы тәрізді тіршілік белгілерін көрсетуін атайды. Тіршілікке қабілетті деп жүктіліктің кез келген мерзімінде туылған ұрықты есептейді. Өлі туылған деп жүктілік мерзіміне байланыссыз ана ағзасынан ұрықтандыру өнімінің толық шығарылуға немесе алынуға дейінгі өлімін есептейді.

Тірі туылған деп жүктіліктің 22 аптасынан немесе одан жоғары мерзімдегі, дене салмағы 500 грамм және одан көп ана ағзасынан ұрықтың толық шығарылуы немесе бөлінуін есептейді, ана денесінен бөлінген ұрық бұдан соң тыныс алады немесе жүрек соғуы, кіндік пульсациясы немесе ерікті бұлшықет қимылы тәрізді тіршілік белгілерін көрсетуіні, туғаннан соң 7 тәуліктен (168 сағат) көп өмір сүруін есептейді. Тіршілікке қабілетті деп туылу кезінде тыныс алу белгілері бар нәрестені есептейді. Тыныстың болмауы немесе реанимациялық шаралардың нәтижесінде 15 минут ішінде қалпына келмеуі өлі туылуды көрсетеді. Өлі туылған деп жүктіліктің 22 аптасынан немесе одан жоғары, дене салмағы 500 грамм және одан көп, өмір белгілері жоқ ұрықтың ана ағзасынан толық шығарыулға немесе бөлінуге дейінгі өлімін есептейді. Тірі және өлі туу критерилерінің әркелкілігі басқа елдермен мәліметтерді салыстыру мен сараптауды қиындатады.

Туу көрсеткішін терең сипаттау үшін арнайы көрсеткіштер қолданылады. Әйелдердің бала туу көрсеткіші бір жылдағы тірі туылғандар санын бала тууға қабілетті жастағы (15-49 жас) әйелдер санына бөліп, 1000 көбейту арқылы анықтайды. Жасқа сай бала туу көрсеткіштері басқа жас тобындағы әйелдер үшін де есептеледі. Сонымен қатар некеде тұрған әйелдерге қатысты некелі әйелдердің бала туу көрсеткіші және некеден тыс туу көрсеткіштері есептеледі.

Өлім көрсеткішін бір жылдағы өлгендер санын халықтың орташа жылдық санына бөліп, 1000 көбейту арқылы есептейді. Өлім көрсеткішін талдағанда, жалпы көрсеткіштермен бірге арнайы көрсеткіштер де есептеледі, мысалы жасына , жынысына, кәсібіне және т.б. байланысты өлім көрсеткішін есептеген кезде белгілі бір жастағы (немесе жынысы, кәсібі) өлгендер санын сол жастағы (немесе жыныс, кәсіп) халықтың орташа жылдық санына бөліп, 1000 көбейту арқылы есептейді. Қазіргі кезде экономикалық дамыған елдердегі халық өлімі себептерінің құрылымында қан айналым жүйесі аурулары, қатерлі ісіктер, жарақаттар басым. Қан айналым жүйесі ауруларынан ер адамдардың өлуі барлық жас топтарында жоғары.

ЮНИСЕФ анықтамасы бойынша балалар өлімі балалардың салауаттылығын сипаттайды және бір жыл ішіндегі 1 жастан 5 жасқа дейінгі өлген балалар санынын тірі туылғандар санына қатынасы, 1000 көбейту арқылы есептейді. Балалар өлімінің негізгі себептеріне жатады: тыныс алу жүйелерінің аурулары және инфекциялар, оның ішінде басты орында ішек инфекциялары, сепсис және менингиттер.

Сәбилер өлімі халықтың әлеуметтік салауаттылығығын, медициналық-әлеуметтік көмектің деңгейі мен сапасын, акушерлік-гинекологиялық және педиатриялық көмектің тиімділігін бағалайтын оперативті критерий және индикатор болып саналады. Сәбилер өлім көрсеткіші осы календарлық жылдағы 1 жасқа толмай өлгендер санын осы жылдағы тірі туылғандар санына бөліп, 1000 көбейту арқылы есептейді. Туу көрсеткішінің айқын тербелісі кезінде былтырғы туылғандар санына нақты есептеу жүргізіледі – 1 жасқа толмай өлгендер санын биыл туылғандардың 2/3 мен былтыр туылғандардың 1/3 қосындысына бөліп, 1000 көбейту арқылы есептейді. Қазақстан Республикасындағы сәбилер өлімінің себептері: перинатальды кезеңде туындайтын жағдайлар; туа пайда болған ақаулар; тыны салу жүйесінің аурулары; қайғылы жағдайлар; улану және жарақаттар, инфекциялық және паразитарлық аурулар. Сәбилер өлімі деңгейін бағалау үшін бала өмірінің әр түрлі кезеңіне сай көрсеткіштер есептеледі: перинатальды, неонатальды, ерте неонатальды, кеш неонатальды, постнеонатальды злім көрсеткіштері.

Табиғи өсім- 1000 тұрғынға есептегендегі туу және өлім көрсеткіштерінің айырмашылығы. Егер туу көрсеткіші өлім көрсеткішінен басым болса оң деп бағаланады; теріс, егер өлім туу деңгейінен жоғары және нольдік. Егер туу көрсеткішінің төмендеуі фонында өлім көрсеткішінің деңгейі артса, онда депопуляция процесі немесе «демографиялық қиылысу» деп атайды

Тұрғындар статикасы. Тұрғындар динамикасы

Халықты Статистикалық зерттеу екі негізгі бағытта жүргізіледі:

Белгілі бір уақыт кезеңіндегі халық саны, яғни оның статикасы. Халықтың құрамы жынысы, жасы, әлеуметтік топтары, кәсібі мен жұмысы, отбасы жағдайы, ұлты, тілі, мәдени деңгейі, сауаттылығы, білімі, тұрғылықты жері (қала немесе ауыл), географиялық орналасуы және халықтың тығыздығы сияқты негізгі белгілер бойынша оқытылады.
Халық санының өзгеруі, яғни оның динамикасы, қозғалысы. Мыналар: 1) ауылдан қалаға, бір ауданнан басқасына қоныс аударумен немесе қоныс аударумен байланысты халықтың механикалық қозғалысы (көші — қон процестерінің әсерінен өзгерістер) — ішкі көші-қон немесе көшіп кету және көшіп келу-сыртқы көші-қон; 2) туу және өлім салдарынан халықтың табиғи қозғалысы.

Жас құрылымының түрі прогрессивті деп 0-14 жас аралығындағы адамдардың үлесі 50 және одан жоғары жастағы халықтың үлесінен асатын, ал регрессивті түрде егде жастағы адамдардың үлесі 0-14 жас аралығындағы адамдардың үлесінен асатын халық саналады. Халықтың прогрессивті құрамы табиғи өсім есебінен халық санын одан әрі ұлғайту мүмкіндігін қамтамасыз етеді, регрессивті халық санының қысқаруына қауіп төндіреді.

Стационарлық деп 0-ден 15-ке дейінгі (0-14 жас) жастағы адамдардың үлесі 50 және одан жоғары жастағы халықтың үлесіне тең болатын халық түрі деп аталады (кесте. 52).

Демографиядағы 2 бағыт :

– Халық статикасы-халық динамикасы

Статика-белгілі бір уақытқа халықтың сандық құрамы. Параметрлері бойынша (жасы, жынысы, әлеуметтік топтары, кәсібі, отбасылық жағдайы , ұлты , тілі , мәдени деңгейі , халықтың сауаттылығы , тұрғылықты жері , географиялық орналасуы , халықтың тығыздығы.)

Динамика-халық санының өзгеруі және қозғалысы. Екі жол 1) механикалық 2) табиғи ( өлім және туу).

Механикалық қозғалыс

Халықты сипаттайтын процестер арасында халықтың механикалық қозғалысына (көші-қонға) маңызды орын беріледі. Көші-қон әсерінен жекелеген әкімшілік аумақтар мен елді мекендердегі халықтың саны мен жас-жыныстық құрамы өзгереді.

Халықтың механикалық қозғалысы (көші – қон) – индивидтердің немесе әлеуметтік топтардың тұрақты тұратын орнын ауыстыру процесі, бұл басқа аймаққа, географиялық ауданға немесе елге ауысудан көрінеді. Халықтың көші-қоны өзгермелі өмір сүру жағдайларына бейімделу нысандарының бірі болып табылатын адамзаттың даму факторына айналды.

Хaлықтың cтатикacы мынaдaй негізгі белгілep бoйынша оқытылады: жынысы, жacы, әлeyметтік топтapы, кәсібі, неке жағдайы, ұлты, білімі, Азaмaттығы, тұрғылықты жepі, белгілі бір (сыни) yaқыт кезіндегі халықтың тығыздығы. Бұл дepeктep халық caнағынан және apнайы іріктеп зepттeyлepден алынады. Олap, ең алдымен, елдің әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау және перспективалы жоспарлау үшін қажет.

Көші-қон деңгейі мен oның бaғыттылығы әpтүpлі мeмлeкeттepдe айтapлықтай epeкшеленеді. Мыcaлы, Coлтүстік Амeoика елдepі халқының механикалық қoзғaлысы көші-қoн өсімімeн сипaттaлaды. Бacқaшa aйтқaндa, мұндa ұзaқ мepзімді нeмeсe тұpaқты тұpyға келyшілердің caны кeтyшілepдің caнынан көп. Кең мaғынaда oл aдaмдapдың кeз кeлгeн қoзғaлысы peтіндe қapacтыpылaды. Тap мaғынадa oл oлapдың тұpғылықты жepінің нeмeсe ұзeқ yaқытқa нeмeсe біpжoлa ауыcyы бaйқaлaтын coл нeмeсe өзгe де ayмақтapдың шeкapaлapын кeсіп өтyі жaтaды.

Көші-қонды бірқатap бeлгілep бoйынша жіктeyгe бoлaды. Мыcaлы, халықтың шекapaлapының қиылыcyынa бaйлaнысты oның кeлeсі түpлepі бөлінeді.

Ішкі көші – қон-бұл адамдардың бір мемлекет шегінде экономикалық-географиялық немесе әкімшілік аудандар, елді мекендер арасында орын ауыстыруы (ауылдан ауылға, қаладан қалаға, ауылдан қалаға, қаладан ауылға көшу). Ішкі көші-қонның себептері жұмыс іздеу, тұрғын үй жағдайларын жақсарту, өмір сүру деңгейін арттыру және оны өзгерту және т.б. болып табылады.

Хронологиялық белгілері бойынша бөлінеді: тұрақты (қайтарымсыз) көші-қон;уақытша көші-қон;маусымдық көші-қон;маятникті көші-қон

Тұрақты (қайтарымсыз) көші – қон-тұрақты тұрғылықты жерінің түпкілікті ауысуы.

Уақытша көші-қон қандай да бір ұзақ мерзімге уақытша қоныс аударуды болжайды.

Маусымдық көші-қон-адамдардың жылдың белгілі бір кезеңдерінде, мысалы, демалыс орнына ауысуы.

Маятникті көші – қон-бұл тұрақты тұратын жерінен тыс жұмыс немесе оқу орнына тұрақты сапар.

Сыртқы көші-қон ел шекарасын кесіп өтуге жатады. Ол иммиграция мен эмиграцияны қамтиды.

Халықтың саны мен құрылымының динамикадағы өзгеруінің басқа себебі – оның табиғи қозғалысы, ол ұрпақты жаңарту мен ауыстыруды қамтамасыз ететін туу, өлім-жітім және табиғи өсім процестерінің жиынтығы ретінде қарастырылады. Негізгі көрсеткіштер халықтың табиғи қозғалысы, бұл:

1) туу;2) өлім;3) халықтың табиғи өсімі;4) алдағы өмірдің орташа ұзақтығы.

Көші-қон-бұл өте күрделі және қарама-қайшы процесс. Қабылдаушы және жіберуші елдердің дамуы үшін бірқатар оң нәтижелер мен жағымды нәтижелерге ие бола отырып, ол теріс салдарға да алып келеді. Елдің халқы көші-қон процестеріне тартылған сайын, оның салдары соғұрлым өткір көрінеді.

Эмиграция және иммиграция(көшіп кету және көшіп келу)

Осы екі ұқсас ұғымның айырмашылығы туралы айтатын болсақ.»Эмиграция»деген сөз латынының терминінен көшіп кету дегенді білдіреді. Халықтың мұндай механикалық қозғалысы деп басқа мемлекетке ұзақ мерзім бойы уақытша тұруға не тұрақты тұруға көшу (мәжбүрлі немесе ерікті, ұйымдастырылған немесе өздігінен кететін) деп аталады. Көп жағдайда ол азаматтықтың өзгеруіне байланысты. «Иммиграция» сөзі латын тілінен шыққан және «қоныстанамын»деп аударылады. Халықтың мұндай механикалық қозғалысы-бұл оның елге уақытша (ұзақ) немесе тұрақты тұруға, негізінен азаматтықты өзгерте отырып кіру.

Демографиядағы көші-қон «халықтың ұдайы өсуі»деп аталатын басқа процестің құрамдас бөлігі болып саналады. Бұл позициядан ол жиі халықтың механикалық қозғалысы ретінде анықталады.

Халықтың механикалық қозғалысы адам өмірінің нақты оқиғаларымен байланысты. Мысалы, еңбек қызметін аяқтаумен немесе бастаумен, қандай да бір оқу орнын аяқтаумен, әскердегі қызметпен және т.б. некеге тұру және тоқтату, балалардың тууы және демографиялық циклге қатысты басқа да оқиғалар – әрбір адамның өмірінің маңызды бөлігі. Сондықтан демографияға қатысты параметрлер (отбасылық жағдайы, балалардың жасы және олардың саны және т.б.) көші-қонмен байланысты процестерге елеулі әсер етеді. Олар механикалық қозғалысын зерттеуде халықтың топтары бөлінетін маңызды критерийлердің бірі болып табылады.

Тұрғындар миграциясын сипаттайтын көрсеткіштер

Миграция – бір топ адамдардың мемлекеттің бір аумағынан екінші аумағына қозғалысы (ішкі миграция) нәтижесінде, немесе басқа мемлекетке (сыртқы миграция) қозғалысы, ал ол өз кезегінде бір мемлекеттен шығу – эмиграция, және қарама-қарсы, өзге мемлекет аумағына кіру – иммиграция болып бөлінеді. Халық қозғалысы үрдістерінің қарқыны әлеуметтік-экономикалық және басқа да өмір жағдайларына тікелей байланысты.

Миграциялық үрдістер мәні:

1.Урбанизация экологиялық жай-күйді өзгертеді.

2.Халық өлімі мен сырқатқа шалдығу құрылымы өзгереді.

3.Урбанизация үрдісі медициналық мекемелер жүйелерін өзгертуді, медициналық көмек нормативтерін қайта қарастыруды талап етеді.

4.Урбанизация үрдісі некедегі емес балалардың дүниеге келуін өсуіне алып келеді.

Миграция түрлері:

Маусымдық миграция – жылдың белгілі бір мезгілінде орналасуы.
Қайта оралмайтын миграция – тұрғылықты мекен-жайын үнемі бір жерге ауыстыруы.
Уақытша миграция – шектелген мерзімге орналасуы.
Маятниктік миграция – жұмыс орнына ретті түрде келіп тұруы.

Халықтың механикалық қозғалысы. Көші- қон.

«Көші – қон» сөзі латын тілінен шыққан (migroкөшіп, қоныс аударамын ). Осылайша, көші – қон-бұл тұрғылықты жерін тұрақты немесе уақытша ауыстыру мақсатында халықтың аумақтық орын ауыстыруы.

Халықтың көші- қон қозғалысына:

Әлеуметтік-экономикалық факторлар (70%):

бос жұмыс орындарының болуы (болмауы);
еркін және арзан тұрғын үй қорының болуы (болмауы);
аумақтың әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығы;

Табиғи катаклизмдер ( жер сілкінісі, су тасқыны,

жанартаулардың атқылауы);

Отбасылық себептер;
Әскери іс- қимылдар;

Миграцияның себептері

Ғалымдар келесі себептер топтарын бөледі:

Әлеуметтік-экономикалық – жұмыс іздеу, еркін ауыл шаруашылығы жерлері, өмір сүру салтын өзгерту.
Саяси-саяси, діни, нәсілдік, әлеуметтік қысымдарға байланысты өткелдер.
Әскери-эвакуация, реэвакуация, депортация.
Табиғи-климаттық – қолайлы және қауіпсіз табиғи ортада өмір сүруге ұмтылу.
Жеке уәждер-бөтен елде өмір сүру, ішкі бостандыққа ұмтылу, өзін-өзі жетілдіру, рахат алу.

Экологиялық көші-қонға халық қоршаған ортасы лас аудандар мен экологиялық аймақтарынан басқа жақтарға қоныс аударуы болып табылады. Көші-қон ұзақтығына қарай тұрақты және уақытша деп екіге бөлінеді. Уакытшаға – жұмыс орнына ретті түрде келіп тұруы. Уақытша көші-қонды туристер, жас еңбек отрядтары жатады. Формасына қарай олар ерікті және еріксіз деп бөлінеді.

Ерікті түрде көшу дегеніміз өз еркімен және мемлекет ұйымдастырған жағдайда көшу болып табылады. Мысалы, шет елдегі қандастарға елге оралуды мемлекет тарапынан ұйымдастыру.

Еріксіз көші-қон дегеніміз халықты отырған жерінен күшпен көшіріп жіберу. 1937-1944 жылы Қазақстанға корейлер, поляктар, немістер, шешендер, ингуштар, балқарлар және басқа халықтар күшпен кешірілген болатын.

Халықтың көші – қоны-экономикалық құрылымның өзгеруіне және өндірістік күштердің орналасуына, халықтың әлеуметтік және еңбек өсуіне тығыз байланысты, сондай-ақ республикадағы әлеуметтік, демографиялық және этникалық жағдайларға үлкен әсер ететін көпфункционалды құбылыс.

Қарқындылық коэффициенті сыртқы көші-қон бойынша көші-қон сальдосының ағымдағы бағалау бойынша халықтың орташа жылдық санына қатынасы ретінде есептеледі.

Көші-қон өсімі келгендер мен кеткендер.

Халықтың жалпы өсімі табиғи өсім мен көші-қон өсімінің сомасын білдіреді. Қала және ауыл халқының жалпы өсімі табиғи өсім, көші-қон өсімінің және елді мекендер мәртебесінің өзгеруі ауылдық елді мекендердің заңнамалық актілерімен қалалық немесе қалалық ауылдық елді мекендер болып қайта құрылунәтижесінде қалалық болып өткен халық санының сомасына тең. Жалпы, табиғи және көші-қон өсімі теріс болуы мүмкін.

Көші – қон қарқындылығы-белгілі бір кезеңде халық жиынтығында көші-қон оқиғаларының жиілігін сипаттайтын көрсеткіш. Көбінесе тиісті аумақ бойынша көші-қон қарқындылығының коэффициенттері бір жыл ішінде немесе бір жыл ішінде орташа есеппен пайдаланылады. Қарқындылық коэффициенттері келген соң, кетуге және көші қон өсуі мынадай формула бойынша:

К =

М-келу, кету немесе көші-қон өсімі;

S – бір жыл немесе бір жыл ішіндегі халықтың орташа жылдық саны.

Көші-қон қарқындылығының көрсеткіші белгілі бір аумақтағы халықтың динамикадағы ойын-сауық белсенділігінің өзгеруін сипаттауы мүмкін, сондай-ақ бұл процестерді жеке аумақтар бойынша салыстыруға мүмкіндік береді.

Көші-қон өсімі бойынша жас құрылымының көрсеткіштерін есептеу орынсыз, өйткені олар жиі таңбалы және мұндай жағдайда оларды талдау мағынасынан айрылады. Көшіп-қонушылардың жас құрылымы тиісті аумақтағы барлық халықтың жас құрылымымен тығыз байланысты екенін ескерген жөн. Сондықтан бұл көрсеткіштерді аумақтық бөліністе салыстыру қалалық және ауылдық жергілікті жерде) салыстырмалы жас тобы негізінде жүргізу орынды.

Осыған ұқсас түрде көшіп-қонушылардың құрылымы жынысы, білім деңгейі, отбасылық жағдайы, ұлты бойынша қаралуы мүмкін.

БҰҰ-ның жоғарыда аталған бағыттары мен ұсыныстары Қазақстанның Статагенттігі жұмысында географиялық статистиканы, компьютерлік технологияны жетілдіру барысында ескерілетін және біртіндеп енгізілетін болады.

Тұрғындардың табиғи қозғалысы.Тұрғындардың табиғи қозғалысының оқыту әдістері

Халықтың табиғи қозғалысы – бұл халық санын «табиғи жолмен»өзгертетін туу мен өлім жиынтығының жалпыланған атауы. Халықтың табиғи қозғалысының негізгі көрсеткіштері: туу, өлім, халықтың табиғи өсімі, некелік және ажырасу болып табылады. Негізгі көрсеткіштер: ана өлімі, перинаталдық өлім-жітім, себептер бойынша өлім-жітім құрылымы және т. б.

Туу – жаңа ұрпақтарды қайта жаңғырту процесі оның негізінде ағзаның әлеуметтік-экономикалық процестермен, өмір сүру , тұрмыс жағдайларымен, дәстүрлермен және т.б. факторлармен азайтылған ұрпақтарды қайта жаңғырту қабілетіне әсер ететін биологиялық факторлар жатыр.

Бала туудың негізгі есептік көрсеткіштері:

Туудың жалпы коэффициенті:

Туудың жалпы коэффициенті = Бір жылда тірі туғандар саны * 1000/ Халықтың орташа жылдық саны.

Туудың жалпы коэффициентінің мәні 16 ‰ аз болса, туу төмен,16– дан 24 ‰– ке дейін -орташа, 24- тен 40 ‰- ке дейін -жоғары деп есептеледі .

Туудың арнайы коэффициенті:

Туудың арнайы коэффициенті = кезең ішіндегі туу саны x 1000/ ұрпақты болу жасындағы әйелдердің саны (15-49 жас); Т – кезең ұзындығы (жылдармен).

Бала туудың негізгі есептік көрсеткіштері:

Өсімталдықтың жастық коэффициенті = Бір жылда тірі туғандар саны x 1000 / Осы жас тобындағы әйелдердің орташа жылдық саны.

Некелік ұрықтың жалпы коэффициенті = Бір жылда тірі туғандар саны x 1000 / Некеде тұрған бала туу жасындағы әйелдердің орташа жылдық саны

Өлім- жітімнің негізгі есептік көрсеткіштері:

Өлім-жітімнің коэффициенті = Бір жылда қайтыс болғандар жалпы саны x 1000 / Халықтың орташа жылдық саны

Өлім – жітімнің жас коэффициенті = Белгілі бір жастағы бір жыл ішінде қайтыс болғандардың x 1000 саны / Осы жастағы халықтың орташа жылдық саны

Өлім- жітімнің негізгі есептік көрсеткіштері:

Жеке себептен болатын өлім – жітімнің жалпы коэффициенті = Онкологиядан бір жылда қайтыс болғандар саны x 1000 / Халықтың орташа жылдық саны

Өлім себептерінің құрылымы =Онкологиядан бір жылда қайтыс болғандар саны х 100% / Қайтыс болғандардың жалпы саны

Халықтың табиғи өсімі – белгілі бір уақыт кезеңінде туғандар саны мен қайтыс болғандар саны арасындағы айырмашылық (абсолюттік цифрларда көрсетілген кезде).

Жалпы коэффициент табиғи өсім = Туудың жалпы коэффициенті – жалпы өлім коэффициенті

Алдағы өмірдің орташа ұзақтығы- өлім- жітімнің жас коэффициенттерінің өзгермеуі жағдайында осы ұрпақ тұратын жылдардың гипотетикалық саны.

Ана өлімі – жүктіліктің ұзақтығы мен оқшаулануына қарамастан, жүктілік, босану кезеңінде және ол аяқталғаннан кейін алғашқы 42 күн ішінде жүктілікке немесе оны жүргізуге байланысты себептерге байланысты, бірақ жазатайым оқиғалардан емес немесе кездейсоқ туындаған себептерге (ДДҰ анықтамасы) байланысты әйелдердің өлімі.

Ана өлімі =Босанғаннан кейін 42 күн ішінде қайтыс болған жүкті, босанатын және босанған әйелдердің саны х 100000 / Тірі туғандар саны

Ана өлімінің негізгі есептік көрсеткіштері:

Себептер бойынша ана өлімінің құрылымы = Белгілі бір себептермен босанғаннан кейін 42 күн ішінде қайтыс болған жүкті, босанатын және босанған әйелдердің саны х 100% / Босанғаннан кейін 42 күн ішінде қайтыс болған жүкті, босанатын және босанған әйелдердің жалпы саны

Жасы бойынша ана өлімінің құрылымы = Белгілі бір жаста босанғаннан кейін 42 күн ішінде қайтыс болған жүкті, босанатын және босанған әйелдердің саны х 100% / Босанғаннан кейін 42 күн ішінде қайтыс болған жүкті, босанатын және босанған әйелдердің жалпы саны

Балалар өлімі

Балалар өлімінің көрсеткіштері балалар денсаулығының жай-күйін ғана емес, жалпы қоғамның әлеуметтік-экономикалық әл- ауқатының деңгейін де сипаттайды .

Балалар өлімін дұрыс және уақтылы талдау жүкті әйелдер мен балалардың денсаулығын жақсарту бойынша бірқатар нақты шараларды әзірлеуге, жүргізілетін профилактикалық іс-шаралардың тиімділігін бағалауға, ана мен баланы қорғау бойынша денсаулық сақтауды басқарудың жергілікті органдарының жұмысын бағалауға мүмкіндік береді.

Балалар өлімі статистикасында көрсеткіштер бөлінеді:

Нәрестелер өлімі ( бір жасқа дейінгі балалардың өлімі):

а) неонаталдық өлім ( өмірдің алғашқы 4 аптасындағы өлім));

б) ерте неонаталдық өлім (өмірінің алғашқы 168 сағатындағы өлім));

в) кеш неонаталдық өлім- жітім ( өмір сүрудің 2,3,4 аптасына өлім-жітім));

г) постнеонаталдық өлім ( өлім- жітім 29 күннен 1 жасқа дейін).

18 жасқа дейінгі балалардың өлімі.

Бала өлімінің көрсеткіші:

Нәресте өлімінің коэффициенті = Бірінші жылы қайтыс болған балалар саны х 1000 / Тірі туғандар саны

Алайда, 1 жасқа дейінгі жыл ішінде қайтыс болған балалар арасында өткен күнтізбелік жылы да, осы жылы да туған балалар бар . Сондықтан қайтыс болғандарды тек осы күнтізбелік жылы туған адаммен сәйкестендіру дұрыс емес . Бұл тәсілді қолдану тек есепті және өткен жылдары туғандар саны бірдей болған жағдайда ғана мүмкін болады , бұл іс жүзінде өте сирек кездеседі.

Бала өлімінің көрсеткіші:

Бала өлімінің коэффициенті (Ратса формуласы) = Бірінші жылы қайтыс болған балалар саны х 1000 / (2/3 осы жылы тірі туғандар + 1/3 өткен жылы тірі туғандар)

Нәрестелер өлімінің деңгейін бағалау: 10- ға дейін- төмен; 10-19, 9-орташа; 20 және одан да көп -жоғары.

Әлеуметтік-экономикалық және медициналық-ұйымдастырушылық сипаттағы іс- шараларды әзірлеу үшін себептері мен жынысы бойынша нәресте өлімінің құрылымын талдау, сондай-ақ оның маусымдық ауытқуы өте маңызды.

1 жасқа дейінгі балалар өлімінің негізгі себептері: перинаталдық кезеңдегі аурулар; туа біткен ауытқулар; тыныс алу мүшелерінің аурулары; жұқпалы және паразиттік аурулар жарақаттар мен уланулар.

Балалар өлімінің көрсеткіштері:

Ерте неонаталдық өлім коэффициенті = Қайтыс болған балалардың саны 0-7 тәулік жасында х 1000 / Тірі туғандар саны

Кейінгі неонаталдық өлім коэффициенті = 7-28 күн жастағы қайтыс болған балалар саны х 1000 / Тірі туғандар саны- бірінші аптада қайтыс болған балалар саны

Балалар өлімінің көрсеткіштері:

Неонаталдық өлім коэффициенті = Қайтыс болған балалардың саны алғашқы 28 күнде х 1000 / Тірі туғандар саны

Кейінгі өлім коэффициенті = 29 күннен бір жасқа дейінгі қайтыс болған балалардың саны х 1000

Тірі туғандар саны – алғашқы 28 күнде қайтыс болған балалар саны

ДДҰ ұсыныстарына сәйкес 1963 ж.бастап халықтың денсаулық статистикасына перинаталдық кезең термині енгізілді.

Ол үш кезеңді қамтиды:

антенаталдық (босанғанға дейін 22 аптадан бастап));
интранаталдық (босану кезеңі);
постнаталды (баланың алғашқы 168 сағ өмірі).

Балалар өлімінің көрсеткіштері:

Перинаталдық өлім коэффициенті = Өлі туған балалар саны + өмірінің алғашқы 168 сағатында қайтыс болғандар саны х 1000 / Тірі және өлі туғандар саны

Өлі туу коэффициенті = Өлі туғандар саны х 1000 / Тірі және өлі туғандар саны

Ұрықтың интранатальды өлімінің себептері— әдетте плацентаның патологиясы(қабыну, алдын-ала қарау және т.б. ), кіндік тамырының ерте кетуі , босану қызметінің әлсіздігі, ұрықтың жағдайы мен алдын-алу ауытқуы және т. б. , ал бала тарапынан өлімнің жетекші себептері-босану кезіндегі гипоксия және асфиксия болып табылады.

Постнаталдық кезеңде бала өлімінің негізгі себептері Жаңа туған нәрестелердің респираторлық дистресс-синдромы, туа біткен даму ақаулары , құрсақішілік инфекциялар болып табылады.

Демографиялық көрсеткіштерді есептеу әдістері

Демография – халықтың өсімін молайту заңдылықтары туралы, оның сипатының әлеуметтік-экономикалық, табиғи жағдайларға, көші-қонға тәуелділігі туралы, халықтың санын, аумақтық орналасуын және құрамын, олардың өзгеруін, себептері мен осы өзгерістердің салдарларын зерттейтін және оларды жақсарту жөнінде ұсыныстар беретін ғылым.

Медициналық демография-демографиялы қүдерістердің неғұрлым қолайлы дамуын қамтамасыз етуге және халықтың денсаулығын жақсартуға бағытталған медициналық-әлеуметтік шараларды әзірлейтін ғылым.

Халықтың статикасы- белгілі бір уақыт кезеңіндегі халықтың сандық және құрылымдық құрамы

Халық құрамы бірқатар негізгі белгілер бойынша зерттеледі: жынысы; жасы; әлеуметтік топтар; мамандық; отбасы жағдайы; ұлты; тұрғылықты жері.

Халықтың жас типтері:

прогрессивті-14 жастан кіші адамдар саны 50 жастан асқан адамдар санынан басым;

регрессивті-50 жастан асқан адамдар саны 14 жастан кіші адамдар санынан басым;

стационарлық-топтардың салыстырмалы теңдігі.

Халықтың механикалық қозғалысы. Көші- қон

«Көші – қон» сөзі латын тілінен шыққан (migro-көшіп, қоныс аударамын ). Осылайша, көші – қон-бұл тұрғылықты жерін тұрақты немесе уақытша ауыстыру мақсатында халықтың аумақтық орын ауыстыруы.

Халықтың көші- қон қозғалысына:

Әлеуметтік-экономикалық факторлар (70%):

бос жұмыс орындарының болуы (болмауы);

еркін және арзан тұрғын үй қорының болуы (болмауы); аумақтың әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығы;

Табиғи катаклизмдер ( жер сілкінісі, су тасқыны, жанартаулардың атқылауы және т. б.));
Отбасылық себептер;
Әскери іс- қимылдар;
Экологиялық-климаттық жағдайлар.

Халықтың табиғи қозғалысының негізгі көрсеткіштері: туу; өлім; халықтың табиғи өсімі немесе табиғи кемуі; алдағы өмірдің орташа ұзақтығы.

Бала туудың негізгі есептік көрсеткіштері:

Туудың жалпы коэффициенті:

Туудың жалпы коэффициенті = Бір жылда тірі туғандар саны * 1000/ Халықтың орташа жылдық саны.

Туудың арнайы коэффициенті:

Бала туудың негізгі есептік көрсеткіштері:

Өлім- жітімнің негізгі есептік көрсеткіштері:

Өлім-жітімнің коэффициенті = Бір жылда қайтыс болғандар жалпы саны x 1000 / Халықтың орташа жылдық саны

Өлім- жітімнің негізгі есептік көрсеткіштері:

Жалпы коэффициент табиғи өсім = Туудың жалпы коэффициенті – жалпы өлім коэффициенті

Ана өлімінің негізгі есептік көрсеткіштері:

Балалар өлімі

Балалар өлімі статистикасында көрсеткіштер бөлінеді:

Нәрестелер өлімі ( бір жасқа дейінгі балалардың өлімі):

а) неонаталдық өлім ( өмірдің алғашқы 4 аптасындағы өлім));

б) ерте неонаталдық өлім (өмірінің алғашқы 168 сағатындағы өлім));

в) кеш неонаталдық өлім- жітім ( өмір сүрудің 2,3,4 аптасына өлім-жітім));

г) постнеонаталдық өлім ( өлім- жітім 29 күннен 1 жасқа дейін).

18 жасқа дейінгі балалардың өлімі.

Бала өлімінің көрсеткіші:

Нәресте өлімінің коэффициенті = Бірінші жылы қайтыс болған балалар саны х 1000 / Тірі туғандар саны

Бала өлімінің көрсеткіші:

Нәрестелер өлімінің деңгейін бағалау: 10- ға дейін- төмен; 10-19, 9-орташа; 20 және одан да көп -жоғары.

Балалар өлімінің көрсеткіштері:

Ерте неонаталдық өлім коэффициенті = Қайтыс болған балалардың саны 0-7 тәулік жасында х 1000 / Тірі туғандар саны

Балалар өлімінің көрсеткіштері:

Неонаталдық өлім коэффициенті = Қайтыс болған балалардың саны алғашқы 28 күнде х 1000 / Тірі туғандар саны

Кейінгі өлім коэффициенті = 29 күннен бір жасқа дейінгі қайтыс болған балалардың саны х 1000

Тірі туғандар саны – алғашқы 28 күнде қайтыс болған балалар саны

Ол үш кезеңді қамтиды:

антенаталдық (босанғанға дейін 22 аптадан бастап));
интранаталдық (босану кезеңі);
постнаталды (баланың алғашқы 168 сағ өмірі).

Балалар өлімінің көрсеткіштері:

Өлі туу коэффициенті = Өлі туғандар саны х 1000 / Тірі және өлі туғандар саны

Туу көрсеткіштері және тенденциясы. Туу деңгейін өлшейтін негізгі көрсеткіштер

Туушылық деп бала туудың жаппай статистикалық процесін түсіндіреді. Бала тууды жаппай процесс ретінде жекелеген әйелдерде немесе жекелеген отбасыларда балалардың жеке тууынан ажырату қажет. Бала туу әлеуметтік күштер мен заңдылықтардың әрекетіне бағынады, бірақ биологиялық, физиологиялық және санитарлық-гигиеналық факторлардың әсеріне де бағынады.

Бала тууды өлшеу үшін оның жалпы деңгейі мен динамикасын, сондай-ақ қарқындылығын, сондай-ақ оның әр түрлі әлеуметтік-экономикалық және демографиялық топтардағы көлемін анықтауға мүмкіндік беретін көрсеткіштер жүйесі қолданылады.

Демографияда демографиялық процестер мен құбылыстарды зерттеудің екі тәсілі — шартты ұрпақ әдісі және нақты ұрпақ әдісі қолданылатыны белгілі. Осыған байланысты бала туу көрсеткіштері уақыт кезеңіне жататын, әдетте жыл көрсеткіштеріне және белгілі бір когортты немесе ұрпақты сипаттайтын көрсеткіштерге бөлінеді.

Туудың абсолюттік саны белгілі бір кезеңде, әдетте жыл ішінде қандай да бір елді мекенде қанша бала туғанын көрсетеді. Туудың абсолюттік санының шамасы туудың жалпы үрдістері туралы алғашқы түсінік береді және оларды әр түрлі уақыт кезеңдері мен әр түрлі аумақтар бойынша салыстыру жүргізуге мүмкіндік береді.

Бірінші, ең қарапайым және кеңінен пайдаланылатын бала туудың салыстырмалы көрсеткіші туудың жалпы коэффициенті болып табылады. Яғни, бір жыл ішінде белгілі бір жердегі 1000 адамға шаққанда туулық жиілігі:

Туу көрсеткіші=(бір жылдың ішінде туғандардың саны/бір жылдағы халықтың орташа саны)*1000

Жасына сәйкес бала туудың коэффициенті осы жастағы барлық әйелдердің орташа санының х жастағы аналарда туылған балалар санына қатынасы болып табылады:

Жасына сәйкес әйелдердің бала туу көрсеткіші=(бір жылда әйелдердің жастарына сәйкес туылған балалар саны/сол жастағы әйелдердің орташа саны)*1000

Әйелдердің бала туу кѳрсеткіші = (бір жылда туғандар саны/15-49 жастағы ейелдердін орташа саны)*1000

Некелі әйелдердің бала туу көрсеткіші = (некелі әйелдердің бір және туған балаларының саны /некелі әйелдердің орташа саны)*1000

Туу деңгейінің жай-күйі мен динамикасын анықтайтын себептерді зерделеу кезінде демографиялық адамдар мен отбасылардың туу деңгейіне олардың жиынтық ықпалындағы мінез-құлқының құрылымы мен факторларын ажыратуға ұмтылады. Табиғи туу-бұл деңгей тек физиологиялық және құрылымдық факторларға негізделген туу. Яғни, жыныстық, жасы және неке жағдайы бойынша, бала тууға әдейі шектеу толық болмаған кезде, өсімталдықтың жай-күйі мен халықтың құрылымы. Табиғи туу кез келген елді мекенде белгілі бір әлеуметтік-биологиялық әлеует түрінде нақты болады, ол адамдардың балалар санына қажеттілігін қалыптастыруға және қанағаттандыруға ықпал ететін әлеуметтік-экономикалық, мәдени, психологиялық және басқа да факторларға байланысты ғана ішінара іске асырылады.

Әрине, отбасы ішіндегі балалар санын шектеу тәжірибесі кең таралған қазіргі заманғы елді мекендерде табиғи туу деңгейі тек гипотетикалық түрде анықталуы мүмкін. Дегенмен, әлеуметтік-биологиялық әлеуеттің осындай гипотетикалық деңгейін өлшеу бала туудың нақты деңгейін оның әрбір нақты халық үшін нақты әлеуетімен салыстыра отырып, халық арасында тұқымдылықты әдейі жанұяішілік шектеу әдістерінің таралу ауқымы туралы, бала туудың мінез-құлықтық факторының рөлі туралы түсінікке ие болу үшін маңызды және тіпті қажет болып табылады.

Бала туу көрсеткішін бағалағанда, 15-ке дейін болса – төмен

15-25 дейінгі аралықта болса – орта

25 болса, жоғары болып саналады.

Тұрғындар өлімі, жалпы және жас ерекшеліктері көрсеткіштері

Халықтың өлім-жітімі өлім-жітімнің биологиялық және әлеуметтік факторларының көп санына байланысты. Халықтың өлім-жітімі-белгілі бір уақыт кезеңінде нақты популяциядағы өлімнің статистикалық тіркелген санымен сипатталатын халықты жойып жіберу процесі.

Көрсеткіш мынадай формула бойынша есептеледі:

өлім-жітімнің жалпы көрсеткіші = (1 жыл ішінде қайтыс болғандардың жалпы саны / халықтың орташа жылдық саны) х 1000 (промилледе өлшенеді).

Оларға жатады:1) табиғи-климаттық факторлар;2) генетикалық факторлар;3) экономикалық факторлар;4) әлеуметтік факторлар;5) саяси факторлар және басқалар.

Өлім-жітімді демографиялық талдау тұрғысынан алғанда, бұл факторларды екі топқа бөлу аса маңызды болып табылады:

1) эндогенді факторлар — бұл адам ағзасының ішкі дамуынан туындайтын факторлар;

2) экзогенді факторлар – бұл адам ағзасына сыртқы ортаның әсеріне байланысты факторлар.

Өлім әрдайым осы екі топ факторларының өзара іс-қимыл нәтижесі болып табылады, бірақ олардың әрқайсысының рөлі әр түрлі болуы мүмкін.

Өлім-жітім көрсеткіштері аумақтың әлеуметтік, демографиялық және медициналық әл-ауқатын бағалау үшін пайдаланылады. Туу мен өлім көрсеткіштері арасындағы өзара іс-қимыл, бір буынды басқалармен ауыстыру халықтың үздіксіз өсімін қамтамасыз етеді. Көрсеткіштердің есебі әдістемелік құралда берілген.

Өлім-жітімнің жалпы көрсеткіші. Өлім-жітімнің жалпы коэффициенті қандай да бір салыстыру үшін аз жарамды, өйткені оның шамасы едәуір дәрежеде халықтың жас құрамының ерекшеліктеріне байланысты. Оның негізінде бірінші жақындатылған бағалау жүргізіледі. Алайда өлім-жітімнің жалпы коэффициентінің деңгейіне халықтың жас-жыныстық құрамы айтарлықтай ә 1) әлемнің көптеген елдерінде барлық жас топтарында ерлердің өлім-жітімінің көрсеткіштері әйелдердің өлім-жітімінен айтарлықтай асып түседі. Бұл халықтың айқын жыныстық сәйкессіздігіне, жесір әйелдердің, оның ішінде репродуктивті жастағы үлкен үлес салмағына, толық емес отбасылардың өсуіне және қандай да бір шамада бала туудың төмендеуіне әкеледі.

2) ерлер мен әйелдер үшін де жасы ұлғайған көрсеткіштердің өсуі тән. Алайда, ерлердің жас көрсеткіштері жылдам қарқынмен өсуде.

3) Егер ерлер өлім-жітімінің әдеттегі көрсеткіштері жекелеген жылдары әйелдердің тиісті коэффициенттері 1,1 — 1,3 еседен асып кетсе, онда ерлердің жасы бойынша стандартталған коэффициенттері әйелдерге қарағанда 1,9-2,1 есе жоғары болды. Басқаша айтқанда, егер ерлердің жас құрамы әйелдер сияқты болса, ерлер өлім-жітімінің жалпы деңгейі әйелдерге қарағанда 2 есе жоғары болар еді.сер етеді:

Халықтың жекелеген жас-жыныстық топтарының өлім-жітім көрсеткіштері. Бұл көрсеткіштер нақтырақ болып табылады, өйткені оларға халықтың жас құрылымы әсер етпейді.
Нәрестелер өлім-жітімінің, перинаталдық және ана өлім-жітімінің көрсеткіштері есептерде және талдауда ерекшелікке ие. Нәрестелік өлім-жітім. Бала өлімі – бұл өмірдің бірінші жылында (0-12 ай) балалардың өлімі. Сәбилер өлімі егде және қартайған жастан басқа барлық қалған жас топтарында өлімнен едәуір асады. Сәби өлімінің төмендеуі халықтың орташа өмір сүру ұзақтығының көрсеткішін арттыруға ықпал етеді.

1)өрескел көрсеткіш=(Жыл ішінде 1-ші жылы қайтыс болған балалар саны/Осы жылы тірі туғандар саны) · 1000

2) нақтыланған көрсеткіш (Ратса формуласы)=(Жыл ішінде 1-ші жылы қайтыс болған балалар саны/(Осы жылы тірі туғандар 2/3 + 1/3өткен жылы тірі туғандар) · 1000

Ана өлімі=(Жүктілік кезінде қайтыс болған әйелдер саны(оның ұзақтығына қарамастан),және жүктілікті тоқтатқаннан кейін алғашқы 42 күнде, жүктілікке және босануға байланысты себептерге байланысты/Тірі туғандар саны) ·100.000.

Перинаталдық өлім-жітім=(Өлі туғандар саны + өлгендер саны өмірдің бірінші аптасында (168 сағат) /Тірі және өлі туғандар саны)·1000.

Осы аурудан өлім көрсеткіші. Жекелеген себептерге байланысты өлім-жітім деңгейі аурулардың нақты нозологиялық түрлерінің таралу жиілігіне және олардың өлім-жітіміне байланысты=(Бір жылда осы аурудан қайтыс болғандар саны /Халықтың орташа жылдық саны) ·1000.
Өлім себептері құрылымының көрсеткіші=(Жыл ішінде осы себептен қайтыс болғандар саны·/Жалпы өлгендер саны жыл үшін) · 100%.

Өлім себептері құрылымының көрсеткіші=(Осы себепті бір жылда қайтыс болғандар саны / (бір жылда қайтыс болғандардың жалпы саны)х 100%

Өлім себептерінің құрылымы:

1 орын – жүрек-қан тамырлары аурулары-55,9%

2 орын – жазатайым оқиғалардан, уланулардан және жарақаттардан – 14,1%

3 орын – Жаңа өскіндерден-12,6%

Тұрғындардың өлім себебі.Жалпы өлімнің құрылымы

Халықтың өлім-жітімі.

Өлім-жітім – өлім себебеінен халық санының кему үрдісі. Әр мың адамға дүниежүзіндегі бір жылғы өлім саны.

Өлім-жітім зерттеуінің міндеттері :

1.Оныңөзгеруінің негізгі заңдылықтарын анықтау.

Көрсеткіштер динамикасын талдау.
Жеке жастық топтар бойынша өлім-жітімді зерттеу.

4.Ерлер мен әйелдер арасындағы өлім көрсеткішінің қатынасын бағалау.

Қала мен ауыл тұрғындары арасындағы өлім көрсеткішінің заңдылықтарын.
Жеке себептерден болған өлім көрсеткіші құрылымының өзгерістерін.

7.Түрлі факторларыңөлім көрсеткішіне әсерін.

Нәрестелер өлімін зерттеу.

9.Жас, жыныстыққұрылымныңөлім көрсеткіштеріне әсерін.

10.өлім көрсеткіші бойынша кестелерді құру.

ЖАЛПЫ ӨЛУ КӨРСЕТКІШІ=

БІР ЖЫЛДА ҚАЙТЫС БОЛҒАНДАР САНЫ *1000

ОРТАШАЖЫЛДЫҚ ХАЛЫҚ САНЫ

Ана өлімі

Ана өлімі дегеніміз – жүктілік, босану кезеңдеріндегі және босанғаннан кейінгі 42 күн аралығындағы өлім жатады.

Ана өлімі % =жүктілік, босану, босанғаннан кейінгі

Ана өлімнің көрсеткіші – жылына өлген аналардың 100000 мың тірі туылғандардың санымен анықталады.

Ана өлімі себептерінің екі тобы:

Акушерлік себептерге тікелей байланысты өлім: жүктіліктің, босанудың және босанудан кейінгі кезеңнің асқынған ағымының нәтижесіндегі, сондайақ диагностикалық араласулар мен дұрыс емес емдеу нәтижесіндегі өлім;
Акушерлік себептерге жанама байланысты өлім: тікелей акушерлік себеппен байланысты емес , бірақ жүктіліктің физиологиялық әсерімен ауырлаған жүктілік кезінде бұрын болған немесе дамыған ауру салдарынан болған өлім.

Балалар өлімі

Балалар өлімінің көрсеткіштері балалар денсаулығының жайкүйін ғана емес, жалпы қоғамның әлеуметтік-экономикалық әлауқатының деңгейін де сипаттайды .Балалар өлімін дұрыс және уақтылы талдау жүкті әйелдер мен балалардың денсаулығын жақсарту бойынша бірқатар нақты шараларды әзірлеуге, жүргізілетін профилактикалық ісшаралардың тиімділігін бағалауға, ана мен баланы қорғау бойынша денсаулық сақтауды басқарудың жергілікті органдарының жұмысын бағалауға мүмкіндік береді .

Балалар өлімі статистикасында көрсеткіштер бөлінеді:

Нәрестелер өлімі ( бір жасқа дейінгі балалардың өлімі): а) неонаталдық өлім ( өмірдің алғашқы 4 аптасындағы өлім)); б) ерте неонаталдық өлім (өмірінің алғашқы 168 сағатындағы өлім)); в) кеш неонаталдық өлім- жітім ( өмір сүрудің 2,3,4 аптасына өлім-жітім)); г) постнеонаталдық өлім ( өлім- жітім 29 күннен 1 жасқа дейін).
18 жасқа дейінгі балалардың өлімі.

Нәрестелер өлімі

1 жасқа дейін қайтыс болған балалар саны 1000 тірі туылған балалар санына қатынасы.

Нәрестелер өлімінің ең төменгі көрсеткіші Жапонияда, скандинавиялық елдерде байқалады.

Нәрестелер өлімініе әсер ететін факторлар:

Бала жынысы – қыздарға қарағанда ұлдар жиірек шетіниді. Мерзіммінен ерте туылған балалар арасында нәрестелер өлімі жоғары.

Анасының жасы: 20-30 жас аралығында босанған әйелдер балаларының арасында нәрестелер өлімі деңгейі өте төмен.

Әлеуметтік-этникалық факторлар. (туу көрсеткіші жоғары елдерде нәресте өлімім де жоғары).

Әйелдер денсаулығы (аборттар).

1 жасқа дейінгі балалар өлімінің негізгі себептері:

перинаталдық кезеңдегі аурулар
туа біткен ауытқулар;
тыныс алу мүшелерінің аурулары;
жұқпалы және паразиттік аурулар
жарақаттар мен уланулар.

БҰҰ мамандырының бағалауы бойынша 2005-2010 жылдар кезеніңде тұтастай алғанда әлем бойынша жыл сайын орта есеппен жылына 56,8 млн адамнан, оның ішінде әлемнің дамыған өңірлерінде 12,3 млн адамнан қайтыс болады.

Тұрғындар аурушаңдығы.Негізгі заңдылықтары

Аурушаңдық- аурулардың тұрғындар мен әр түрлі топтар арасында таралу көрсеткіші болып табылады. Біріншілік аурушаңдылық дегеніміз халық арасында бір жыл ішінде алғаш рет анықталып, тіркеуге алынған аурулардың жиынтығы. Ал жалпы аурушаңдылық дегеніміз бір жыл ішінде халық арасында тіркелген барлық аурулардың саны. Тек осы жылы ғана анықталған жаңа аурулар ғана емес, өткен жылы анықталған аурулар да жатады.Ауру деңгейі 1000 немесе 100 мың тұрғынға есептелінеді, тұрақты тұратын жеріне байланысты болып келеді.

Біріншілік аурушандық= жаңадан пайда болған аурулар саны/ Халықтың орташа саны)*1000

Аурудың таралуы= (жыл ішінде халықтың барлық аурулары болған адамдардың саны/ Халықтың орташа саны)

Патологиялық зақымдану (pointprevalece) – алдын алу тексерулерін жүргізу кезінде анықталған аурулар мен патологиялық жағдайлар.

= (профилактикалық тексерулер жүргізу кезінде анықталған патологиялық жағдайлардың саны/ Осы ұйымдағы халықтың орташа саны)х 1000

Денсаулық индексі-барлық жұмыс істейтіндердің арасында ауырмаған адамдар болып табылады.

=(осы жылы ауырмаған адамдар саны/осы кәсіпорында жұмыс істейтіндер саны)*100

Аурушаңдықты талдау:

аурушаңдықты зерттеу әдісін анықтау;
ауру түрін анықтау;
құрылымы анықтау;
жиілігін анықтау;
динамиканы анықтау;
жас ерекшеліктерін анықтау
жыныс ерекшеліктерін анықтау;
тұрғылықты жерін анықтау;
кәсіби топтарды анықтау.
нақты факторлармен байланыс орнату;
емдеу шараларының тиімділігін жоспарлау және бағалау іс-шаралар.

Аурулықты зерттеудің үш жолы бар:

1.Тұрғындардың дәрігерлік қаралуға өздігінен баруы;

2.Профилактикалық-дәрігерлік тексеру мәліметтері бойынша зерттеулер жүргізу;

3.Өлім туралы мәліметтер бойынша зерттеулер жүргізу;

Аурулық көрсеткіштері амбулаториялық-емханалық мекемелерге өз еркімен келіп қаралуы мен ауруханаларда емделген тұрғындардың анаықталған аурулар жөніндегі мәліметтері бойынша есептелінеді.

Тұрғындардың дәрігерге өздігінен келу бойынша ауырлықты зерттеу:

1.Жалпы аурулық.Анықталған диагноз статистикалық талон құжаты арқылы жиналады.Егер адамда бұл ауру осы жылы бірінші рет анықталса, онда статистикалық талонға «+» белгісі қойылады.Тұмау,жарақаттану аурулары және т.б аурулар бірнеше рет қайталануы мүмкін.Бұндай жағдайларда аурудың әрбір жаңадан пайда болған кезеңдерінде статистикалық талонға «+» белгісі қойылады. Сонымен қатар статистикалық талонға негізгі ауру жазылады. Анықталған диагнозы жазылған амбулаторлы картасы №0-25 бойынша толтырылады.

2.Жедел жұқпалы аурулар.Жұқпалы ауруларды,тамақтан улануды,шұғыл кәсіби улануларды және егуден кейін реакция болған жағдайларды №058/т шұғыл хабарлау құжатына жазылады.№058/т формасымен тіркелетін жұқпалы аурулардың тізіміне мыналар жатады: іш сүзек,паратиф,құтыру,қызылша,туберкулез,гепатит,шешек,туляремия,бруцеллез,мерез,көкжөтел,бөртпе сүзек.

Медициналық қызметкерлер жұқпалы аурудың басталуын анықтап,шұғыл хабарлау қағазын толтырып оны санитарлық-эпидемиологиялық станцияға жібереді.Егер ол шешек,тырысқақ, оба сияқты қауіпті жұқпалы аурулар болса оны тез арада дәрігерлер тіркеуге алып,телефон арқылы денсаудық сақтау органдарына немесе денсаулық сақтау министрлігіне хабарлайды.

3.Эпидемиялы емес аурулық.Олар: туберкулездің ашық түрі,иерез,қышыма,психикалық аурулар,обыр,қатерлі ісік аурулары жатады.Осындай аурумен ауыратын адамдарды медициналық қызметкерлер №089/т және №090/т формасын толтырады.

4.Госпитализацияланған аурулар.Бұл-адам қатты ауырған жағдайда,тез арада дәрігерлік көмек керек екені және оның ауруханаға жатуын қажет ететін аурулықыт айтамыз.Госпитализацияланған аурулық арнайы тіркелу фоормасы №066/у толтырылады.

5.Уақытша еңбекке жарамсыздық аурулығы.Бұл адам организімінің функциональды бұзылыстарына болатын немесе ауру салдарынан уақытша еңбекетуіне кедергі жасалынатын жағдайды айтамыз.Уақытша еңбекке жарамсыздыққа байланысты аурулық жалпы аурулықтың орташа 80% құрайды.Уақытша еңбекке жарамсыздықтың алғашқы тіркелу құжаты «Еңбекке жарамсыздық парағы»болып табылады ,сонымен қатар №094/т ,№095/т формасына дәрәгер толтырады.Еңбекке жарамсыздық парағы заңдылық,қаржылық, статистикалық құжат болып табылады.Оны қайта жұмысқа алу кезінде кәсіпшілер одағы ұйымына өткізеді,яғни әлеуметтік қауіпсіздендіру арқылы бугалтерия ауырған адамның істемеген күндері санына есептеп қаражат береді.

Уақытша еңбекке жарамсыздық аурулығын талдауды көрсеткіштер арқылы жүргізуге болады.Олар:

а) 100 қызметкерге шаққанда ауру жиілігі = сырқаттанғандар саны * 100 / қызметкерлердің орташа жылдық саны

б) Еңбекке жарамсыздық күндерінің саны= еңбекке уақытша жарамсыздық күндерінің саны * 100 / қызметкерлердің орташа жылдық саны

в) 1 уақытша еңбекке жарамсыздық жағдайының орташа ұзақтығы=уақытша еңбекке жарамсыздық күндерінің саны/еңбекке жарамсыздық күндерінің саны

профилактикалық тексеру мәліметтері бойынша ауруды зерттеу.

Медициналық тексеруді терапевт,хирург,невропатолог және басқа да мамандар жүргізеді.Аурудың алдын алу тексерулерінде аурудың түріне сәйкес анықтауға болады. Мұндай ауруларға туберкулез, глаукома,рак және т. б. жатады.

III. өлім себептерінің деректері бойынша ауруды зерттеу.Нақты аурудың негізгі жиілігін анықтау үшін біз осындай қосымша әдісті қолданамыз.Онда ауру және өлім жағдайлары ескеріледі. Өлім себептерін зерттеуді № 106 / т тіркеу формасы, дәрігердің куәлігі арқылы жүргізуге болады.

Қазақстан Республикасында өлім себебі бойынша жиі кездесетін ауруларға: жүрек және қан айналымы жүйесінің аурулары,жарақаттар,әртүрлі химиялық заттармен улану,қатерлі ісіктер, сондай-ақ тыныс алу жүйесінің аурулары жатады.

Алғашқы аурушаңдық

Алғашқы аурушаңдық-100 мың адамға есептелген, халық арасында анықталған және тіркелген жаңа, бұрын есепке алынбаған және осы күнтізбелік жылы алғаш рет жаңа аурулардың жиынтығы.

Жалпы аурушаңдық-осы күнтізбелік жылда алғаш рет анықталған, сондай-ақ өткен жылдары тіркелген халық арасында бар барлық аурулардың жиынтығы.

Жинақталған ауру-бірнеше жыл ішінде тіркелген алғашқы аурулардың жиынтығы (кем дегенде 3 жыл).

Жалпы ауру жаппай әдіспен зерттеледі. Есеп бірлігі ағымдағы жылы осы ауру бойынша науқастың амбулаторияға, емханаға немесе үйде анықталған алғашқы жүгінуі болып табылады.

Жіті аурулардың Диагнозы олардың әрбір жаңа пайда болуы кезінде тіркеледі.

Созылмалы аурулар жылына бір рет — медициналық көмекке бірінші рет жүгінген кезде ескеріледі. Созылмалы аурулардың асқынуы кезінде қайталанған өтініштер осы жылы тіркелмейді.

Барлық анықталған диагноздарды дәрігер «қорытынды (нақтыланған) диагноздарды жазуға арналған параққа» амбулаториялық науқастың медициналық картасында «(ф. 025/у),» баланың даму тарихы «(ф. 112/у) және т. б. жазады.

Айналыс бойынша анықталған ауруларды тіркеу үшін мынадай статистикалық есепке алу құжаттарының бірі пайдаланылады:

«қорытынды (нақтыланған) диагноздарды тіркеуге арналған статистикалық талон» (ф. 025-2/у), ол жіті аурулардың барлық жағдайларына және » + «белгісімен созылмалы аурулардың алғаш рет белгіленген диагноздарына, сондай-ақ осы жылы созылмалы аурулар бойынша» қорытынды (нақтыланған) диагноздарды тіркеуге арналған статистикалық талон » (ф. 025-2 / у) «-»;

онда амбулаториялық-емханалық ұйымдарға пациенттердің барлық келуі, оның ішінде бастапқы өтініштер тіркеледі, сондай-ақ анықталған аурулардың (жіті және созылмалы) диагнозы шығарылады.

Тіркелген аурулар диагнозы бар барлық есептік статистикалық құжаттар қабылдау аяқталғаннан кейін медициналық статистика кабинетіне (ұйымдастыру-әдістемелік кабинетке немесе бөлімге) беріледі, АХЖ-10 бойынша шифрленеді және статистикалық топтар мен мәліметтер, сырқаттанушылық көрсеткіштерінің есебі мен есебін жасау үшін пайдаланылады. Аурудың анықталған жағдайлары туралы мәліметтер «емдеу ұйымына қызмет көрсету ауданында тұратын науқастарда тіркелген аурулардың саны туралы есеп» жылдық есебінде болады … жылы) (12-н.), «балаларға медициналық көмек туралы есеп» (12-н.) 31 / у) және басқа да есептік нысандарда.

Аурушаңдықты Статистикалық зерттеу кезінде жалпы және арнайы қарқынды көрсеткіштер, экстенсивті көрсеткіштер есептеледі.

1) Бастапқы аурулардың жиілігі = × 100000

Халықтың орташа жылдық саны = (1 қаңтарға тұрғындар саны + 31 желтоқсанға тұрғындар саны) / 2

2) жалпы ауру жиілігі = × 100000

3) арнайы қарқынды көрсеткіштер – жас, жыныстық топтар бойынша, аурулардың нозологиялық нысандары бойынша, кәсіптік, әлеуметтік, аумақтық және басқа да белгілері бойынша есептеледі:

Арнайы қарқынды көрсеткіштер = × 100000

4) ауру құрылымы = × 100

Жалпы және бастапқы сырқаттанушылықтың қазіргі заманғы деңгейлері және олардың РБ-дағы құрылымы (2012 ж.)

Алғашқы аурушаңдық: 100 мың адамға шаққанда 79 225,6; ересек халықта — 100 мың адамға шаққанда 58 111,2; балада (0-17 жас) — 100 мың балаға шаққанда 173 201,1. халықты.

1-ші орын: тыныс алу мүшелерінің аурулары (49%) 2-ші орын: жарақаттар мен уланулар (10%) 3-ші орын: сүйек-бұлшықет жүйесінің аурулары ( 5%) (балаларда паразиттік) 4-ші орын: тері және тері асты май қабатының аурулары (5%) 5-ші орын: жұқпалы аурулар 6-ші орын: несеп-жыныс жүйесінің аурулары

– жинақталу индексі есептеледі (жалпы ауру/бастапқы ауру)

– балаларда аурушаңдық 3 есе, жасөспірімдерде ересектерден 2 есе көп

– әйелдерде аурушаңдық көп, себебі жиі кездеседі

– қала тұрғындарының аурушаңдығы ауыл тұрғындарынан артық, өйткені медициналық мекемелердің қолжетімділігі жоғары

1-ші орын: тыныс алу мүшелерінің аурулары 2-ші орын: қан айналымы жүйесінің аурулары ( балаларда ас қорыту органдары) 3 – ші орын: ас қорыту мүшелерінің аурулары ( балаларда-көз және оның қосалқы аппаратының аурулары) 4-ші орын: сүйек-бұлшық ет жүйесінің аурулары

Денсаулықпен байланысты аурулар мен мәселелердің халықаралық статистикалық жіктелуі

Аурулар мен денсаулыққа байланысты мәселелердің халықаралық статистикалық жіктемесі (ағылш. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) — денсаулық сақтаудың жетекші статистикалық және жіктемелік негізі ретінде қолданылатын құжат. Әр бір он жыл сайын Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) бақылауымен қайта қаралып отырады. Аурулардың халықаралық жіктемесі методикалық әдістер мен материалдардың халықаралық салыстырымдылығының бірлігін қамтамасыз ететін нормативтік құжат болып табылады.

Қазақстан денсаулық сақтау саласының ақпараттық жүйесінде АХЖ-10 қолдануды 2010 жылдан бастады

АХЖ мақсаты және міндеттемелері

АХЖ мақсаты – жүйелеген тіркеу, сараптама, әр түрлі уақытта әр түрлі мемлекеттер мен аймақтардан алынған өлім мен аурушаңдық жайлы мәліметтерді салыстыру мен интерпретациялау үшін жағдай жасау. АХЖ аурудың немесе басқа да денсаулыққа байланысты мәселелердің диагнозының ауызша тұжырымдамасын мәліметтерді сақтауға, пайдалануға және талдауға қолайлы әріптік-сандық тұжырымдамаға айналдыру үшін қолданылады.

АХЖ-10 бұл бүкіл әлем бойынша денсаулық сақтаудағы статистикалық мәліметтерді сипатталмаған үрдістерді және тіркелген есепке алуды бақылаудың негізі, оған әртүрлі типтегі аурулар мен өлім-жітім факторларының 55 мыңға жуық коды енгізілген.

Осы нормативтік құжаттың арқасында барлық елдердегі денсаулық сақтау қызметкерлері мамандарға адам денсаулығына байланысты пайдалы ақпарат алмасуға кепілдік беретін ортақ түсінікке ие. Қазіргі уақытта 90-шы жылы Дүниежүзілік денсаулық сақтау жиналысы қабылдаған АХЖ-10 117 мемлекетте кеңінен қолданылатын болып табылады және 43 әлемдік тілге көшірілді, бірақ 2022 жылғы 1 қаңтардан бастап ДДҰ соңғы үш онжылдықта жасалған медицинадағы ғылыми серпілістерді көрсететін жаңа АХЖ-11 енгізеді.

Қазіргі уақытта инновацияларды енгізу жөніндегі АХЖ – ның басым және бірінші кезектегі міндеті-барлық континенттердегі әртүрлі кезеңдерде өлім-жітім көрсеткіштері мен эпидемиялар туралы білімдерді саралау үшін мүмкіндіктер мен статистикалық мәліметтерді қолдану болып табылады. АХЖ диагноздары мен адам денсаулығына байланысты проблемаларды, тіркелген мәліметтерді талдауға және салыстыруға байланысты барлық процестерді сәйкестендіретін кодтарға азайтады.

АХЖ диагноздарды ұлтаралық деңгейде квалификациялау проблемасын алып тастайды,ол оны қабылдаған мемлекеттерде сапалы медициналық қызметтерді жақсы қамтамасыз ету үшін эпидемиологиялық аурулар мен өлім-жітімді тіркеу қолданылатын халықаралық стандартты диагностика ретінде әрекет етеді.

10-шы қайта қаралған аурулардың халықаралық жіктелуі (АХЖ-10)

I кейбір инфекциялық және паразиттік аурулар

(A00-B99)

ІІ ісіктер

(C00-D48)

III қан, қан шығару органдарының аурулары және иммундық механизмді тартатын жекелеген бұзылулар

(D50-D89)

IV эндокриндік жүйенің аурулары, тамақтанудың бұзылуы және зат алмасуының бұзылуы

(E00-E90)

V психикалық бұзылулар және мінез-құлықтың бұзылуы

(F00-F99)

VI жүйке жүйесінің аурулары

(G00-G99)

VII көздің және оның қосалқы аппаратының аурулары

(H00-H59)

Құлақ пен емізік тәрізді өсіндінің VIII аурулары

(H60-H95)

IX қан айналымы жүйесінің аурулары

(I00-I99)

X тыныс алу мүшелерінің аурулары

(J00-J99)

XI ас қорыту органдарының аурулары

(K00-K93)

XII тері және тері асты клетчаткасының аурулары

(L00-L99)

XIII сүйек-бұлшық ет жүйесінің және дәнекер тінінің аурулары

(M00-M99)

XIV несеп-жыныс жүйесінің аурулары

(N00-N99)

XV жүктілік, босану және босанғаннан кейінгі кезең

(O00-O99)

XVI перинаталдық кезеңде туындайтын жекелеген жағдайлар

(P00-P96)

XVII туа біткен ауытқулар [даму ақаулары], деформациялар және хромосомалық бұзылулар

(Q00-Q99)

XVIII клиникалық және зертханалық зерттеулер кезінде анықталған, басқа айдарларда жіктелмеген симптомдар, белгілер және нормалардан ауытқулар

(R00-R99)

XIX жарақаттар, улану және сыртқы себептер әсерінің басқа да салдары

(S00-T98)

XX ауру мен өлім-жітімнің сыртқы себептері

(V01-Y98)

Халықтың денсаулық жағдайына және денсаулық сақтау мекемелеріне жүгінуіне әсер ететін XXI факторлар

(Z00-Z99)

Ерекше мақсаттарға арналған XXII кодтар

(U00-U85)

Тұрғындар аурушаңдығының оқыту әдістері және оқу көздері.Негізгі құжаттар

Халықтың аурушаңдығы туралы деректерді медициналық статистика әдістерінің көмегімен жинайды, өңдейді және талдайды. Халықтың аурушаңдығы үш әдіспен зерттеледі:

а) халықтың медициналық көмекке жүгінуінің мәліметтері бойынша – карточканы ұсынған Жер дәрігерлері негізін салды; медициналық көмекке клиникалық айқындалған ауруларды анықтауға мүмкіндік береді.

б) медициналық тексерулердің деректері бойынша аурудың бастапқы нысандары, сондай – ақ жасырын, жасырын түрлері анықталады. медициналық тексеру мәліметтері бойынша (профилактикалық тексерулерді тіркеу картасы (131/у)

в) өлімнің себептері туралы деректер бойынша – өмір сүру кезінде диагностикаланбаған латентті аурулар, жасырынатын аурулар (клиникалық және өлгеннен кейінгі диагноздарға сәйкес келмеген жағдайда) анықталады. өлім себептері мәліметтері бойынша (Өлім туралы дәрігер куәлігі (106/у)

Денсаулық және аурулықты зерттеудің қосымша әдісі

–анкета

-интерью

Аурушаңдықты зерттеу әдістемесі

Аурушаңдықты зерттеу әдісі анықталады.
Аурудың түрі анықталады.
Аурудың құрылымы, яғни экстенсивтілік көрсеткіштері зерттеледі.
Аурудың жиілігі зерттеледі,
Аурудың динамикадағы көрсеткіштері зерттеледі.
Аурудың себептері анықталуда
Аурудың маусымдық ерекшеліктері зерттеледі
Жынысы бойынша, жеке жас топтары бойынша,
жекелеген кәсіптік топтары, жұмыс өтілі бойынша.
Аурушаңдықты анықтау факторларымен өзара байланыста талдау жүргізіледі.
Емдеу-сауықтыру және медициналық-ұйымдастыру іс-шаралары әзірленеді және практикаға енгізіледі
Іс-шаралардың тиімділігі бағаланады

Аурудың толық анықталуына әсер етеді:

1) халықтың емдеу мекемелеріне жүгінуінің толықтығы – қашықтықпен, көлік байланыстарының болуымен, еңбекке мұқтаждықтарымен, өзін-өзі емдеуінің болуымен, диагнозға сәнімен анықталады.

2) ауруларды анықтауды есепке алудың толықтығы

3) емдеу мекемесінің диагностикалық аппаратурамен және білікті кадрлармен жабдықталуы

4) мемлекеттік емес мекемелерге пациенттердің жүгіну мүмкіндігі

5) дәрігердің біліктілігі мен адалдығы

6) кәсіптік тексеруді ұйымдастыру

Шет елдерде аурушаңдықты зерттеу үшін аурулар тіркелімдерінің деректері, арнайы іріктемелі зерттеулердің нәтижелері, әлеуметтік әдістер (сауалнама, сауалнама, сұхбат алу) пайдаланылады.

Халықтың аурушаңдығын Статистикалық зерттеу жүргізілуі мүмкін:

а) жаппай әдіспен – халықтың аурушаңдығы туралы толық материалдар алуға мүмкіндік береді; барлық емдеу мекемелері бойынша халықтың аурушаңдығы туралы есеп беру мәліметтеріне негізделген.

б) іріктемелі әдіспен – әртүрлі факторлардың, адамдардың өмір сүру жағдайлары мен салтының әсерін ескере отырып, халықтың әртүрлі топтарының сырқаттанушылығы туралы деректер алуға мүмкіндік береді; зерттеуді арнайы бағдарламалар бойынша нақты аумақтарда белгілі бір уақыт аралығында жүргізеді.

Әрбір әдіске өзінің ақпарат көзі, статистикалық есепке алу құжаты, талдау алгоритмі сәйкес келеді. Статистикалық талдау үшін А) медициналық есептің ресми белгіленген құжаттары да, Б) арнайы әзірленген нысандар да қолданылуы мүмкін.

Аурушаңдықты сипаттау, сипаттау және талдау кезіндегі маңызды әдістемелік сәт-терминдерді дұрыс қолдану және оларды бірдей түсіну

Жалпы және бастапқы сырқаттанушылықты, сондай-ақ сырқаттанушылықты арнайы есепке алудың 4 түрін зерттеуден тұрады:

1) жіті инфекциялық аурулар

2) маңызды эпидемияға жатпайтын аурулар

3) ауруханаға жатқызылған аурулар

4) еңбекке қабілетсіздігін уақытша жоғалтқан аурулар – оларды бөліп шығарады, өйткені олардың медициналық, әлеуметтік және экономикалық маңызы бар.

Ауру жағдайларын жалпы қабылданған тіркеумен қатар, кейбір аурулар белгілі бір себептерге байланысты арнайы тіркеуді қажет етеді:

– эпидемиға қарсы шараларды қажет ететін жұқпалы аурулық

Жұқпалы аурулық, тамақтан немесе жедел кәсіби улану, екпеге ерекше реакция (058/у)

жедел хабарлама санитарлық-эпидемиологиялық бақылау орталығына 12 сағат ішінде жіберіледі және Жұқпалы аурулықты тіркеу (060/у) журналында тіркеледі

эпидемиялық емес аурулық кейбір әлеуметтік-маңызды аурулар туралы ақпарат:

бірінші рет анықталған белсенді туберкулез, жыныс жолы арқылы берілетін инфекция (089/у)
өмірінде бірінші рет анықталған рак немесе басқа қатерлі ісік ауру туралы Хабарлама (090/у)
өмірінде бірінші рет анықталған нашақорлық туралы Хабарлама (091/у) толтырылады
трихофития, микроспория, фавус, қышыма, трахома, психикалық аурулар туралы Хабарлама (089/у)

Уақытша еңбекке жарамсыздық аурушаңдығы. Аурушаңдықты талдауда және зерттеуде әлеуметтік-гигеаналық әдістерді қолдану

Уақытша еңбекке жарамдылықты жоғалтумен сырқаттанушылық еңбек ұжымдарының денсаулығын және емдеу – алдын алу іс-шараларының тиімділігін сипаттайтын өлшем болып табылады. Дыбыстың жиілігі мен құрылымы әлеуметтік-экономикалық, медициналық-биологиялық, өндірістік-кәсіптік және басқа да факторлар кешенінің ықпалымен қалыптасады. Халықтың денсаулығын сипаттайтын басқа көрсеткіштермен салыстырғанда, ол қоғам өмірінің өзгермелі әлеуметтік-экономикалық жағдайларына аса сезімтал. Еңбек ету қабілетін уақытша жоғалтумен сырқаттанушылық деңгейін қалыптастыратын жетекші факторлардың бірі еңбек жағдайлары болып табылады. Әсіресе гигиеналық тұрғыдан алғанда ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің еңбегі күрделі болып табылады. Бұл, ең алдымен, ескірген технологиялар мен ауыл шаруашылығы машиналарын пайдаланумен, күрделі құрылымдық кемшіліктермен, ауыр физикалық жұмыстардың таралуымен байланысты. Қазіргі жағдайда әртүрлі өндірістік факторлардың өрілуі және олардың жұмысшылардың денсаулық жағдайына аралас әсері орын алады. Ағзаның анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты әйелдің өндірістік ортасы мен еңбек процесі факторларының әсеріне аса сезімтал.

Уақытша еңбекке жарамдылықты жоғалтумен сырқаттанушылықты зерттеу әдістемесі уақытша еңбекке жарамдылықты жоғалтумен сырқаттанушылықты зерттеу үлкен медициналық, әлеуметтік және экономикалық маңызы бар. Уақытша еңбекке жарамдылықты жоғалтумен сырқаттанушылықтың халықтың жалпы ауруымен ерекшеленетін бірқатар ерекшеліктері бар. Осы жылы еңбекке қабілеттілігінен айырылудың әрбір жағдайы уақытша еңбекке қабілеттілігінен айырылумен сырқаттанушылықты зерделеу кезіндегі бақылау бірлігі болып табылады. Әрбір еңбек ету қабілетінен айрылған жағдайда тіркеледі еңбекке жарамсыздық парағымен береді ғана емес аурулар мен жарақаттар кезінде, бірақ мен ауыратын науқасты күту кезінде, жүктілік кезінде, босану, карантин, протездеу, санаторий-курорттық емдеу. Еңбекке жарамсыздық парақтарынан деректерді әзірлеу негізінде «еңбекке уақытша қабілетсіздікпен сырқаттанушылық туралы есеп» (Н. 016) жасалады, ол жұмыс істеушілердің уақытша еңбекке жарамсыздығын есепке алуға және талдауға арналған және ай сайын, тоқсан сайын, жарты жылда және бір жылда жасалады.

Уақытша еңбекке жарамдылықты жоғалтумен сырқаттанушылықты талдау үшін мынадай көрсеткіштер есептеледі:

Құрылымдық көрсеткіш =жиілік,ауырған күндер саны/ Барлық аурулар саны *100
Аурушаңдық 100 жұмысшыға шаққанда =Уақытша еңбекке жарамсыздық жиілігі

/Жұмыскерлер саны *100

100 жұмысшыға еңбекке жарамсыздық жағдайларының саны: барлық еңбекке жарамсыздық жағдайларының саны х 100 / жұмыс істеушілердің орташа саны.
100 жұмысшыға еңбекке жарамсыздық күндерінің саны: еңбекке қабілетсіздіктің барлық күндерінің саны x 100/ жұмыс істеушілердің орташа саны.
Бір еңбекке жарамсыздық жағдайының орташа ұзақтығы: еңбекке жарамсыз күндер саны / еңбекке жарамсыз болған күндер саны.
Уақытша еңбекке қабілеттілігін жоғалтумен сырқаттанушылық құрылымы күндерде: осы ауру бойынша еңбекке жарамсыздық күндерінің саны x 100 / еңбекке жарамсыздық күндерінің жалпы саны.
Уақытша еңбекке қабілеттілігінен айырылған науқастанудың құрылымы: осы ауру бойынша еңбекке жарамсыздық жағдайларының саны x 100 / еңбекке жарамсыздық жағдайларының жалпы саны.
«Денсаулық индексі» – бұл барлық жұмысшылар арасында аурмаған адамдардың үлесі: осы жылы ауырмаған адамдардың саны x 100 / осы кәсіпорында жұмыс істейтіндердің саны.

Алғашқы үш көрсеткіш барлық аурулар бойынша және әрбір ауру үшін жеке есептеледі. 100 жұмысшыға еңбекке жарамсыздық жағдайларының саны жұмыскерлердің ауру деңгейін көрсетеді. Еңбекке жарамсыздық күндерінің саны 100 жұмыс істейтін көптеген факторларға, әсер ұзақтығы еңбекке сипаттайды және аурудың ауырлығы.

Медициналық қызметкерлердің денсаулығы қауіп-қатерінің әлеуметтік-гигиеналық факторларының қатарында тиімді тамақтану, ұйқы жеткіліктілігі, зиянды тәуелділіктің таралуы ерекше өткір болып табылады. Зерттеу мәліметтері бойынша, сұралғандардың 2/3 – інде тамақтану жүйесіз, толыққанды таңғы ас жоқ, 1/2 — де-ыстық тамақ ішу-бір реттік немесе жоқ, 1/5-де ко-феин бар сусындарды теріс пайдалану орын алады. Сонымен қатар дұрыс тамақтануды ұйымдастыру қызметкерлердің 74,5% үшін маңызды басымдық болып табылмайды.

Медицина қызметкерлерінің жартысына жуығы түнгі демалыс сапасы мен ұзақтығы мәселелерінің бар екендігін атап өтеді: түнгі ұйқының ұзақтығы 12,4%-да 6 сағаттан кем, 62,1% – да 6-7 сағат, 59,5% – да ұйқының толық еместігіне және созылмалы шашылмауына шағымдар. Ұйқы проблемалары хирургиялық бейіндегі қызметкерлер арасында және әйелдер контингенті арасында анағұрлым айқын көрінеді,бұл жұмыстың ерекшелігіне және стресс пен созылмалы шаршауға қарсы тиімді күрес дағдыларының жоқтығына байланысты.

Әлеуметтік сауалнаманың деректері бойынша медицина қызметкерлері арасында зиянды тәуелділіктің түрлі нысандары кеңінен таралған: ерлер-дәрігерлер арасында 37,9% – ды, оның ішінде 10 жылдан астам – 28,2%-ды, алкогольді аптасына бірнеше рет 8,7% – ды, іс жүзінде күн сайын — 1,9% – ды, осындай адамдардың әйел-дәрігерлері мен мейірбикелік қызметкерлері арасында темекі шегетіндер арасында 10% – дан аспайтын, спиртті ішімдіктерді жиі пайдаланатын-3,7% – дан аспайтын. Дәріге тәуелділіктің болуы сұралғандардың 5,0%-ын атап өтті, дәрілік препараттардың эпизодтық асыра пайдаланылғаны туралы ерлер-дәрігерлердің 22,3% – ын, әйел-дәрігерлердің 14,8% – ын және медбикелердің 30,5% – ын хабарлады.

Жұқпалы ауруларды тіркеу және оқыту әдістері

Инфекциялық, паразиттік, кәсіптік аурулар мен улану жағдайларын тіркеу, есепке алуды жүргізу қағидаларын және олар бойынша есептілікті жүргізу қағидаларын бекіту туралы

Ұлттық экономика Министрінің 24 маусымдағы Қазақстан Республикасының 2015 жылғы № 451. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2015 жылы 19 қыркүйекте № 12083 тіркелді. Күші жойылды-Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м. а. 2019 жылғы 16 қыркүйектегі № ҚР ДСМ-127 Бұйрығымен

Осы инфекциялық, паразиттік, кәсіптік аурулар мен улану жағдайларын тіркеу, есепке алуды жүргізу ережесі (бұдан әрі – Ереже) «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі Кодексіне сәйкес әзірленді және инфекциялық, паразиттік, кәсіптік аурулар мен улану жағдайларын тіркеу, есепке алуды жүргізу тәртібін айқындайды.

Инфекциялық және паразиттік аурулар жағдайларын тіркеу және есепке алуды жүргізу

паразиттік аурулар

Халық арасында жұқпалы және паразиттік аурулар жағдайларын тіркеу және есепке алу аурудың анықталған жері бойынша, науқастың тұрақты тұратын жеріне қарамастан жүргізіледі.

Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының медициналық ұйымдарында және аумақтық бөлімшелерінде осы Қағидаларға қосымшаға сәйкес тіркелуге және есепке алынуға жататын халық арасындағы инфекциялық және паразиттік аурулардың тізбесіне сәйкес инфекциялық және паразиттік аурулар жеке есепке алынуға жатады.

Жеке есепке алуға жататын аурудың әрбір жағдайына № 058 / е нысан бойынша шұғыл хабарлама жасалады. Денсаулық сақтау ұйымдарының бастапқы медициналық құжаттама нысандарын бекіту туралы «Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2010 жылғы 23 қарашадағы № 907 бұйрығына (бұдан әрі – № 907 бұйрық) сәйкес әзірленді, ол 12 сағат ішінде аурудың тіркелген жері бойынша (науқастың тұрғылықты жеріне қарамастан) халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесіне жіберіледі. 3 сағат ішінде ақпарат телефон арқылы хабарланады.

Оба, тырысқақ, сары қызба, Денге қызбасы, Батыс Нил қызбасы, Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы, дақ қызбасы, Эбол қызбасы, шистосомоз, туберкулез және адамның иммун тапшылығы вирусынан (бұдан әрі – ЖИТС) туындаған ауру жағдайларын тіркеу және есепке алу мынадай схема бойынша жүргізіледі::

1) адамның обамен, тырысқақпен, сары безгекпен, Денге безгегімен, Батыс Нил қызбасы, Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы, дақ қызбасы, Эбол қызбасы, шистосомозбен сырқаттануының және оларға күдіктінің әрбір жағдайы туралы науқасты анықтаған медицина қызметкері № 907 бұйрықпен бекітілген № 058/е нысан бойынша шұғыл хабарлама (бұдан әрі – № 058/е шұғыл хабарлама) жасайды, ол 3 сағат ішінде халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесіне жіберіледі. Сондай-ақ денсаулық сақтауды мемлекеттік басқарудың жергілікті органына кезектен тыс ақпарат жіберіледі;

2) өмірінде алғаш рет оқшаулаудың барлық түріндегі белсенді туберкулез диагнозы белгіленген әрбір науқасқа № 907 бұйрықпен бекітілген № 089/у нысаны бойынша хабарлама (бұдан әрі – № 089/у хабарлама) толтырылады, ол күнтізбелік 3 күн ішінде аудандық (қалалық) туберкулезге қарсы диспансерге (бөлімше, кабинет) және халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесіне жіберіледі.

Туберкулездің бациллярлы түрімен ауыратын науқастар анықталған кезде, туберкулездің белсенді емес түрімен ауыратын науқастарда бациллярлы бөліну пайда болған кезде, сондай-ақ туберкулезден қайтыс болған жағдайда, есепте тұрмайтын науқастар шұғыл хабарлама толтырылады, ол 24 сағат ішінде науқастың тұрғылықты жері бойынша халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесіне жіберіледі.

Аудандық (қалалық) туберкулезге қарсы диспансер (бөлімше, кабинет) ай сайын есепті кезеңнен кейінгі айдың екінші күні алынған шұғыл № 058/у хабарламалар мен № 089/у хабарламалар негізінде халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесіне белсенді туберкулезбен жаңадан анықталған науқастардың саны туралы жиынтық мәліметтерді салыстыру үшін жібереді.;

3) адамның иммун тапшылығы вирусынан (бұдан әрі – АИТВ-инфекциясы) туындаған және ЖҚТБ – мен ауыратын симптомсыз инфекциялық мәртебе жағдайларын есепке алуды және тіркеуді АИТВ/ЖИТС профилактикасы саласындағы қызметті жүзеге асыратын денсаулық сақтау ұйымдары (бұдан әрі-ЖИТС орталықтары) жүргізеді.

Облыстық, қалалық (Астана және Алматы қалаларының) ЖҚТБ орталықтары ай сайын есепті кезеңнен кейінгі айдың екінші күні халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесіне жаңадан анықталған АИТВ инфекциясының және ЖИТС-пен ауыратын жағдайларының саны туралы жиынтық мәліметтерді хабарлайды.

Медициналық ұйымдарда жеке есепке алуға және халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшелерінде жиынтық есепке мыналар жатады: тұмау, көпше немесе белгіленбеген жерде орналасқан жоғарғы тыныс алу жолдарының жіті инфекциялары, функционалдық диарея.

Тұмаумен, көпше немесе анықталмаған жерде орналасқан жоғарғы тыныс алу жолдарының жіті инфекцияларымен, функционалдық диареямен ауырған жағдайда № 058/е шұғыл хабарлама амбулаториялық-емханалық ұйымдарда есепке алынады. Амбулаториялық-емханалық ұйымдар ай сайын есепті кезеңнен кейінгі айдың екінші күні халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесіне науқастардың саны туралы жиынтық деректерді хабарлайды.

№ 058/е шұғыл хабарламаны меншік нысанына және ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, келесі медициналық ұйымдарда ауруды анықтаған немесе жұқтырып алған медицина қызметкері толтырады:

1) ауру анықталған жағдайларға қарамастан амбулаториялық-емханалық ұйымдарда (емханаға жүгінген кезде, науқасқа үйде болған кезде, профилактикалық тексеру кезінде және т. б.));

2) стационарларда, инфекциялық аурудың диагнозы стационарда қойылған (науқас емханалық ұйымның жолдамасынсыз түскен, инфекциялық аурудың диагнозы басқа ауру диагнозының орнына қойылған, ауруханаішілік инфекция жағдайы, секцияда анықталған ауру);

3) сот-медициналық сараптама ұйымдарында;

4) меншік нысанына қарамастан ұйымдардың медициналық кабинеттерінде;

5) бастапқы медициналық-санитариялық көмек ұйымдарында жүзеге асырылады.

Фельдшерлік-акушерлік пункттің медицина қызметкерлері № 058/е шұғыл хабарлама екі данада жасалады: бірінші данасы халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесіне, екіншісі – қарамағында осы фельдшерлік-акушерлік пункт (учаскелік, аудандық, қалалық аурухана, амбулатория, емхана және басқалар) бар медициналық ұйымға жіберіледі.

Білім беру ұйымдарына баратын балалар арасындағы ауруларды есепке алу мынадай тәртіппен жүргізіледі::

1) білім беру ұйымдарына қызмет көрсететін медициналық персонал инфекциялық ауруды (күдікті) осы ұйымдардың персоналы алғаш рет анықтаған жағдайда ғана халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесіне № 058/е шұғыл хабарлама жібереді.;

2) медициналық ұйымдардың медицина қызметкерлері білім беру ұйымдарына баратын балаларда инфекциялық ауру (күдік) анықталған кезде № 058/у шұғыл хабарламаны осы медициналық ұйымдардың персоналы халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесіне жібереді.;

3) жазғы кезеңде қала сыртындағы аймаққа шыққан балаларды сауықтыру ұйымдарына қызмет көрсететін медицина қызметкерлері № 058/е шұғыл хабарлама жазғы кезеңде сауықтыру ұйымының уақытша орналасқан жері бойынша халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесіне жібереді.

Инфекциялық ауруды анықтаған немесе жұқтырып алған жедел медициналық жәрдемнің медицина қызметкерлері науқас тұратын ауданда емханада (амбулаторияда) анықталған ауру туралы хабарлайды. Науқас ауруханаға жатқызылмаған жағдайда, № 058 / е шұғыл хабарламаны халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесіне емхананың медицина қызметкері жібереді, ол науқасқа үйде барады, науқас ауруханаға жатқызылған жағдайда – стационардың медицина қызметкері.

Инфекциялық аурулармен ауыратын (инфекциялық ауруға күдікті) науқастардың стационарлық емдеуге түскені туралы, инфекциялық аурудың диагнозын нақтылау немесе өзгерту туралы ақпаратты ұсыну мынадай тәртіппен жүргізіледі::

инфекциялық аурухана (инфекциялық бөлімшесі бар аурухана) инфекциялық аурумен (күдікті) науқастың ауданда науқасты ауруханаға жатқызуға жіберген медициналық ұйым орналасқан халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесіне келіп түскен сәттен бастап 12 сағат ішінде келіп түскені туралы хабарлайды.;

Жұқпалы және паразиттік аурулардың тізбесі

Қазақстан Республикасында тіркеуге және есепке алуға жататын жұқпалы аурулар

1) тырысқақ (А00);

2) іш сүзегі (А01. 0);

3) А, В, С паратифтері (А01. 1-А01. 4);

4) басқа да сальмонеллездік инфекциялар (А02);

5) шигеллез (бактериялық дизентерия) (А03);

6) басқа бактериялық ішек инфекциялары (A04.0-А04.5; А04.7-А04. 9);

7) Yersinia enterocolitica (иерсиниоз) тудырған энтерит (А04.6; А28. 2);

8) басқа бактериялық тағамдық улану (А05);

9) ротавирустық энтерит (A08. 0);

10) вирустық және басқа да анықталған ішек инфекциялары (А08);

11) туберкулез (А15-А19);

12) оба (А20);

13) туляремия (А21);

14) сібір жарасы (А22);

15) бруцеллез (А23);

16) лептоспироз (А27);

17) пастереллез (А. 28. 0);

18) листериоз (А. 32);

19) сіреспе (А. 33-А35);

20) дифтерия (А36);

21) көкжөтел (А37);

22) скарлатин (А38);

23) менингококтық инфекция (А39);

24) легионерлер ауруы (А48. 1);

25) мерез (А50-А53);

26) гонококтық инфекция (А54);

27) хламидиялық инфекция (А55; А56);

28) Лайма ауруы (A69. 2)

29) орнитоз, пситтакоз (А70);

30) риккетсиоздар (А75-А79);

31) жіті полиомиелит (А80);

32) құтыру (А82);

33) кене вирустық энцефалиті (А84);

34) буынаяқтылар арқылы берілетін вирустық қызбалар және вирустық геморрагиялық қызбалар (А90-А99);

35) сары қызба (А95)

36) жел шешек (В01);

37) қызылша (В05);

38) қызамық (В06);

39) аусыл (В08.8));

40) вирустық гепатит (В15-В19);

41) адамның иммун тапшылығы вирусынан туындаған ауру (В20-В24);

42) эпидемиялық паротит (В26);

43) безгек (В50-В54));

44) лейшманиоз (В55);

45) гельминтоздар (В65-В83);

46) педикулез (В85);

47) сарымсақ (В86);

48) көпше немесе анықталмаған жерде орналасқан жоғарғы тыныс алу жолдарының жіті инфекциялары (J06);

49) тұмау (J10-J11);

50) функционалдық диарея (К59, 1; К59. 9);

51) көбінесе босанғаннан кейінгі кезеңмен байланысты асқынулар (О85; О86; О90.0; О90. 1; О91);

52) перинаталдық кезеңге тән инфекциялық аурулар (Р36-Р39);

53) хирургиялық және терапевтік араласулардың асқынулары (Т80.2; Т80.8; Т80.9; Т81.3; Т81.4; т82.6; т82.7; Т83.5; т83.6; т84.5-т84.7; т 85.7);

54) профилактикалық егулерге ерекше реакциялар, егуден кейінгі асқынулар (Т88. 7);

55) жануарлардың тістеуі, сілекейленуі, тырнауы (W54; W55);

56) адамның иммун тапшылығы вирусынан (АИТВ) туындаған симптомсыз инфекциялық мәртебе (Z21);

57) іш сүзегі қоздырғышын тасымалдаушылық (Z22. 0);

58) сальмонеллез қоздырғышын тасымалдаушылық (Z22. 1);

59) дизентерия қоздырғышын тасымалдаушылық (Z22. 1);

60) дифтерия қоздырғышын тасымалдауы (Z22. 2);

61) безгек қоздырғышын тасымалдауы (Z22.8).

Министрінің бұйрығына

Ұлттық экономика

Қазақстан Республикасының

2015 жылғы 24 маусымдағы № 451

Инфекциялық, паразиттік аурулар бойынша есеп жүргізу ережесі,

кәсіптік аурулар мен уланулар

Осы инфекциялық, паразиттік, кәсіптік аурулар мен уланулар бойынша есептілікті жүргізу қағидалары (бұдан әрі – қағидалар) «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі Кодексіне сәйкес әзірленді және Қазақстан Республикасы халқының арасында инфекциялық, паразиттік, кәсіптік аурулар мен уланулар бойынша есептілікті жүргізу тәртібін айқындайды.
Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы есепке алу және есеп беру құжаттамасының нысандарын бекіту туралы «Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 30 мамырдағы № 415 бұйрығымен бекітілген нысан бойынша мынадай тәртіппен ұсынылады::

1) халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аудандық аумақтық бөлімшелері ай сайын есепті кезеңнен кейінгі айдың 3-күні халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының облыстық аумақтық бөлімшесіне инфекциялық және паразиттік аурулар бойынша есеп береді.;

2) басқа министрліктер мен ведомстволардың санитариялық-эпидемиологиялық қызметінің ұйымдары ай сайын есепті кезеңнен кейінгі айдың 3-күні халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының облыстық аумақтық бөлімшесіне инфекциялық және паразиттік аурулар бойынша есеп береді.;

3) халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының облыстық аумақтық бөлімшелері ай сайын есепті кезеңнен кейінгі айдың 5-күні Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі тұтынушылардың құқықтарын қорғау Комитетінің «Санитариялық-эпидемиологиялық сараптама және мониторинг ғылыми – практикалық орталығы» республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорнына (бұдан әрі-СЭСжМҒПО) және денсаулық сақтауды мемлекеттік басқарудың облыстық органына инфекциялық және паразиттік аурулар бойынша есеп береді.;

4) СЭСжМҒПО ай сайын есепті кезеңнен кейінгі айдың 8-күні халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік органның ведомствосына инфекциялық және паразиттік аурулар бойынша есеп береді.

Халық арасында кәсіптік аурулар мен уланулар бойынша есеп мынадай тәртіппен ұсынылады:

1) кәсіптік патология орталықтары және кәсіптік аурулар клиникалары ай сайын есепті кезеңнен кейінгі айдың 10-күні халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының облыстық аумақтық бөлімшелеріне кәсіптік аурудың немесе уланудың бастапқы диагнозы қойылған науқастардың тізімін көрсете отырып есеп береді. Есепте ауырған адамның (зардап шегушінің) Тегі, Аты, Әкесінің аты (ол болған жағдайда), туған жылы, жұмыс орны, белгіленген диагноз, диагноз қойылған күні көрсетіледі;

2) халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының облыстық аумақтық бөлімшелері ай сайын есепті кезеңнен кейінгі айдың 12-күні СЭСжМҒПО-ға кәсіптік аурулар мен уланулар бойынша есеп береді.;

3) СЭСжМҒПО ай сайын есепті кезеңнен кейінгі айдың 15-күні халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік органның ведомствосына кәсіби аурулар мен улануларға жиынтық есеп береді.

Маңызды эпидемиялық емес аурушаңдық, денсаулықты бағалаудағы маңызы

Маңызды эпидемиялық емес аурулармен ауыру

«Мерез, гонорея, микроспория, трихофития, фавус, қышыма диагнозы жаңадан анықталған науқас туралы хабарлама (Н. № 089/у)», «алғаш рет белгіленген жағдай туралы хабарлама

қатерлі ісіктер (Н. № 090/у-03)», «өмірінде алғаш рет белсенді туберкулез диагнозы қойылған науқас туралы хабарлама,

диагностированном осы жылы жағдайда, қайталап ауруы (қайталанған) туберкулез (ф. № 89-1 /у)»

Аса маңызды эпидемиялық емес аурулар олардың жоғары медициналық және әлеуметтік маңыздылығына, нәтижелердің ауырлығына, таралуына байланысты бөлінеді және мыналарды қамтиды: туберкулез, мерез, гонорея, трихофития, Микроспория, фавус, қышыма, трахома, алапес, қатерлі ісіктер, психикалық аурулар, маскүнемдік және нашақорлық. Есеп бірлігі-эпидемиялық емес аурудың әрбір жағдайы. Есеп нысандары әр ауру үшін әртүрлі — № 89-1/у; 089/у; 090/у; 091/у және т. б. арнайы хабарламалар. Көрсетілген аурулар анықталған кезде дәрігер ауруларды диагнозды нақтылау үшін тиісті аумақтық мамандандырылған диспансерлерге (туберкулезге қарсы, тері-венерологиялық, онкологиялық, психоневрологиялық, наркологиялық) жібереді. Емделушіде көрсетілген аурулар анықталған жағдайда 3 күндік мерзімде арнайы хабарлама тиісті мамандандырылған медициналық ұйымға жіберіледі. Маңызды эпидемиялық емес ауруларды талдау үшін алғашқы ауру, әрбір нозологиялық форма бойынша таралуы, арнайы көрсеткіштер, құрылым көрсеткіштері есептеледі

Халықтың патологиясы сипатының өзгеруіне, созылмалы эпидемиялық емес аурулардың өсуіне байланысты, бұрын өлімге әкеп соққан патологиялар кезінде өмірді ұзарту мүмкіндігінің пайда болуы салдарынан халықтың ауру үрдісін зерттеу мен бағалауға, осы бағалауда сараланған тәсілге көзқарасты жетілдіру қажеттілігі туындады. Сайып келгенде, бұл жағдайда зерттеу объектісі адам екенін есте сақтау керек. Тек қана денсаулық пен ауру тұрғысынан, атап айтқанда, қарама — қайшылықтардың бірлігі мен күресінде дамып келе жатқан әлеуметтік және биологиялық өзара іс-қимыл механизмін егжей-тегжейлі зерттеу құнды байлық-адам денсаулығын сақтауда табысқа жетуге көмектеседі.

Госпитализацияланған аурушаңдықты тіркеу, денсаулықты бағалаудағы маңызы

Емдеуге жатқызылған аурулар

«Стационардан шыққан адамның статистикалық картасы (№066/у нысаны)» бойынша оқытылады.

«Ауруханаға жатқызылған» ауру-бұл стационарда емделіп жатқан адамдардың ауруы. Оны зерттеу емдеуге жатқызылған науқастардың құрамын анықтауға, аурулардың диагнозын, ілеспелі аурулар мен асқынулардың жиілігін, дәрігерлік диагностиканың сапасын, емдеуге жатқызудың уақтылығы мен мерзімін, емдеудің әр түрлі әдістерінің тиімділігін, емдеудің нәтижесін, төсек қорын пайдаланудың дұрыстығын анықтауға мүмкіндік береді. Есепке алу бірлігі стационарға жатқызудың әрбір жағдайы болып табылады. Стационардан шыққан адамның статистикалық картасының деректері бойынша сырқаттанушылықтың бұл түрі зерделенеді (№066/у нысаны). Амбулаториялық және стационарлық мекемелердің жұмысындағы сабақтастықты қамтамасыз ету мақсатында науқас ауруханадан шыққаннан кейін 3 күндік мерзімде емханаға шығару эпикризі жіберіледі. Аурудың диагнозы алғаш рет анықталған науқастарға стационарда статистикалық талон толтырылады (Н. № 025-2/у). Соңғысы міндетті түрде эпикризбен бірге беріледі.

Талдау үшін мыналарды есептеу ұсынылады: — «емдеуге жатқызылған» сырқаттанушылық деңгейін: емдеуге жатқызылғандар санының халықтың тиісті орташа санына қатынасы. – емдеуге жатқызумен қамту коэффициенті, яғни емдеуге жатқызылғандар санының науқастар санына арақатынасы. Емдеуге жатқызылған аурушаңдықты талдау үшін сыныптар мен жекелеген аурулар, жынысы, жасы бойынша емдеуге жатқызу жиілігінің көрсеткіштері, емдеу нәтижесі көрсеткіштері және т. б. есептеледі.

Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік саясаттың принциптері

“ Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі” туралы

Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі N 193-IV Кодексі.

01.01.2020 Жаңартылған өзгерістеріне сәйкес:

Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік саясат принциптері негізінде жүргізіледі:

1) азаматтардың қауіпсіз, тиімді және сапалы медициналық көмек алу құқықтарының теңдігін қамтамасыз ету;

2) Жеке және қоғамдық денсаулықты сақтау мен нығайту үшін мемлекеттің, жұмыс берушілер мен азаматтардың ортақ жауапкершілігі;

3) ана мен баланы қорғау;

4) Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін қамтамасыз ету;

5) денсаулық сақтау жүйесінің қызметіндегі профилактикалық бағыттылықтың басымдығы;

6) медициналық көмектің қолжетімділігі;

7) медициналық көмектің сапасын тұрақты арттыру;

8) халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз ету;

9) медициналық көмек көрсету кезінде денсаулық сақтау ұйымдары қызметінің сабақтастығы;

10) оқытудың қазіргі заманғы технологияларын пайдалана отырып, Медициналық және фармацевтикалық білім берудің үздіксіздігі мен сабақтастығын қамтамасыз ету;

11) отандық медицина және фармацевтика ғылымын мемлекеттік қолдау, профилактика, диагностика, емдеу және медициналық оңалту саласындағы ғылым мен техниканың озық жетістіктерін, жаңа дәрілік заттар мен технологиялардың инновациялық әзірлемелерін, сондай-ақ денсаулық сақтау саласындағы әлемдік тәжірибені енгізу;

12) ерікті өтеусіз донорлықты көтермелеу;

13) отандық әзірлемелерді мемлекеттік қолдау және бәсекеге қабілетті медицина және фармацевтика өнеркәсібін дамыту;

14) азаматтардың денсаулығын сақтауға құқықтарын қамтамасыз етуге қоғамдық бірлестіктердің қатысуы;

15) халықтың қажеттіліктерін, мұқтаждарын қанағаттандыруға және өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған денсаулық сақтаудың әлеуметтік бағдарлануы;

16) салауатты өмір салтын және дұрыс тамақтануды қалыптастыруға жәрдемдесу;

17) халықтың денсаулығын, дәрілік заттардың қауіпсіздігін, тиімділігі мен сапасын ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету факторларына жатқызу;

18) қауіпсіз, сапалы және тиімді дәрілік заттардың, медициналық бұйымдардың қолжетімділігін қамтамасыз ету және оларды ұтымды пайдалану болып табылады.

Қазақстан Республикасындағы ұлттық денсаулық сақтаудың негізгі принциптері

“ Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі” туралы

Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі N 193-IV Кодексі.

01.01.2020 Жаңартылған өзгерістеріне сәйкес:

Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік саясат принциптері негізінде жүргізіледі:

1) азаматтардың қауіпсіз, тиімді және сапалы медициналық көмек алу құқықтарының теңдігін қамтамасыз ету;

3) ана мен баланы қорғау;

4) Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін қамтамасыз ету;

5) денсаулық сақтау жүйесінің қызметіндегі профилактикалық бағыттылықтың басымдығы;

6) медициналық көмектің қолжетімділігі;

7) медициналық көмектің сапасын тұрақты арттыру;

8) халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз ету;

9) медициналық көмек көрсету кезінде денсаулық сақтау ұйымдары қызметінің сабақтастығы;

12) ерікті өтеусіз донорлықты көтермелеу;

14) азаматтардың денсаулығын сақтауға құқықтарын қамтамасыз етуге қоғамдық бірлестіктердің қатысуы;

16) салауатты өмір салтын және дұрыс тамақтануды қалыптастыруға жәрдемдесу;

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі

Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 9 ақпандағы № 633 Жарлығымен бекітілген Мемлекет басшысының 2018 жылғы 10 қаңтардағы «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдаудың іске асыру жөніндегі жалпыұлттық іс- шаралар жоспарының 69-тармағын орындау үшін Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы » Қазақстан Республикасы Кодексінің жобасын жаңа редакцияда әзірледі.

Жаңа Кодекс жобасы мынадай бағыттар бойынша қоғамдық мәселелерді реттеуге бағытталған:
–

қоғамдық денсаулық сақтауды және МСАК-ты басым дамыту арқылы ұлт денсаулығын нығайту (аурулардың профилактикасына, негізгі созылмалы ауруларды басқаруға, геномдық медицинаға бағдарлау );
халықтың негізгі дәрілік заттарға жоғары қолжетімділігі ;
денсаулық сақтауды қаржыландырудың ортақ ынтымақтастық қағидаттарын одан әрі дамыту ;
медицина персоналының кәсібилігін және уәждемесін дамыту;
медициналық ғылымды басымдықпен дамыту (клиникалық және клиникалық емес);
дербестендірілген медицинаны цифрландыруды және жасанды интеллектті жетілдіру жолымен дамыту.

Осылайша, жаңа Кодекс жобасы мынадай бөлімдерді қамтиды:
1. Жалпы ережелер;
2. Қоғамдық денсаулық сақтау ;
3. Медициналық көмек көрсетуді ұйымдастыру ;
4. Денсаулық сақтау саласындағы білім беру және ғылыми қызмет ;
5. Фрамацевтикалық қызмет, дәрілік заттардың және медициналық бұйымдардың айналысы ;
6. Құқықтық мәртебесі. Медицина және фармацевтика қызметкерлерінің құқықтары мен міндеттері;
7. Қорытынды және өтпелі ережелер;

Кодекс құрамы:

186-бап

32-тарау

10-бөлім

Соңғы өзгерістер енгізілді:

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесi туралы»

2009 жылғы 18 қыркүйектегі № 193-IV Қазақстан Республикасының

Кодексі (2018.10.18 берілген өзгерістер мен толықтыруларымен)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
КОДЕКСІ

ХАЛЫҚ ДЕНСАУЛЫҒЫ ЖӘНЕ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІ ТУРАЛЫ

(2020.01.01. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен)

Осы Кодекске өзгерістер енгізу туралы:

2018 жылғы 28 желтоқсандағы № 211-VІ ҚР Заңынқараңыз (2021 ж. 1 қаңтардан, 2023 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі)

ҚР Премьер-Министрінің 2009 жылғы 10 қарашадағы № 162-ө Өкімімен, ҚР Денсаулық сақтау министрінің 2009 жылғы 5 қазандағы № 495 бұйрығымен бекітілген Кодексті іске асыру жөнінде нормативтік құқықтық актілерді қараңыз

28.Қала тұрғындарына амбулаторлы-емханалық көмекті ұйымдастыру

Амбулатория-емхана көмегі «Денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 28-бабына сәйкес (бұдан әрі – Заң) фельдшерлік немесе фельдшерлік-акушерлік пункттерде , ауылдық (отбасылық) дәрігерлік амбулаторияларда, ауылдық учаскелік ауруханаларда, аудандық (орталық) ауруханалардың жанындағы емханаларда,балалар,әйелдер консультацияларын қоса алғанда аумақтық қалалық емханаларда азаматтарды тіркеген жері бойынша өзге де амбулаториялық-емханалық ұйымдарда бастапқы медициналық-санитарлық көмек (бұдан әрі – БМСК), білікті және мамандандырылған медициналық көмек түрінде ұсынылады.

Амбулатория-емхана көмегін учаскелік терапевтер, педиатрлар, акушер-гинекологтар, жасөспірімдер кабинеттерінің дәрігерлері, жалпы практика дәрігерлері, фельдшерлер, акушерлер, жеке үй-жайыжоқ медицина қызметкерлері (бұдан әрі – БМСК мамандары) және

бейін мамандары көрсетеді.

Амбулаториялық-емханалық көмек (бұдан әрі – АЕК) көрсететін денсаулық сақтау ұйымдары «Денсаулық сақтау ұйымдарының бастапқы медициналық құжаттамасының нысандарын бекіту туралы» есепке алу есеп беру құжаттамаларын Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2010 жылғы 21 желтоқсандағы № 907 бұйрығына (бұдан әрі – № 907 бұйрық) (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6697 болып тіркелген) сәйкес жүргізеді
АЕҰ негізгі міндеттері:

1) медициналық көмектің қолжетімділігін және сапасын қамтамасыз ету;

2) халыққа дәрігерге дейінгі, білікті мамандандырылған және жоғары мамандандырылған медициналық көмекті көрсету;

3) тұрғындардың сырқаттанушылығын, мүгедектігін және қайтыс болуын төмендетуге бағытталған профилактикалық іс-шаралар кешенін ұйымдастыру және өткізу;

4) созылмалы аурулардан зардап шегетін адамдарды динамикалық бақылауды ұйымдастыру және жүзеге асыру;

5) қызметті жетілдіру және профилактиканың, диагностиканың, емдеудің және оңалтудың жаңа технологияларын енгізу;

6) басқа денсаулық сақтау ұйымдарымен сабақтастықты және ведомствоаралық өзара іс-қимылды қамтамасыз ету болып табылады.

Амбулаторлық – емханалық мекемелердің ішінде алдыңғы орынды амбулаториялар мен

емханалар алады . Емхана – келіп кететін және жағдайындағы науқастарға медициналық көмек көрсетілетін , емдеу жағдайындағы науқастарға медициналық көмек көрсетілетін,емдеу – профилактикалық шаралар комплексі жүзеге асырылатын жоғары дамыған арнайыланған емдеу профилактикалық мекеме, қала тұрғындарына көмек көрсетілетін негізгі амбулаторлық – емханалық мекеме – емхана болып табылады , егер ол өндіріс орындарының , құрылыс ұйымдарының, транспорт мекемелерінің қызметкерлеріне арналса, онда ол медико – санитарлық бөлім болып есептеледі.

Амбулатория – емханадан мамандану деңгейі мен қызмет көлемі бойынша ажыратылады . Мұнда

негізгі аздаған мамардықтар бойынша қабылдау өтеді : терапевт , хирург , акушер-гинеколог, педиатр . Емханаларды номенклаурасы бойынша жұмысының ұйымдастырылуы бойынша :

станционармен біріккен және бірікпеген деп бөлінеді. территориясы бойынша : қалалық,

аудандық Профиль бойынша :жалпы және текcересектерді немесе тек балаларды

қабылдайтын емханалар.

Емханалар денсаулық сақтау министрлігі бұйрығымен әрекет етеді.

Қалалық емхананың негізгі бөлімшелерінің құрылымы;

Қалалық емхананың негізгі бөлімшелерінің құрылымына мыналар жатады:

-Емхана басқармасы;

-Анықтама столы бар тіркеу орны;

-Емдеу профилактикалық кабинеттер; терапевтік, хирургиялық, травматологиялық, офтальмологиялық, отоларингологиялық, неврологиялық және физиотерапиялық.

-Реабилитация кабинеттері мен ЛФК емдеу физикалық сауықтыру, кардиологиялық, ревматологиялық, эндокринологиялық, инфекциялық аурулар кабинеті, әйелдер консультациясы.

-Дәрігерлік және фельдшерлік пунктер, диспансерлер, жедел жәрдем станциялары және т.б.

-Қосымша диагностикалық бөлімдер; рентген кабинеті, лаборатория,

функционалды диагностика кабинеті, эндоскопиялық кабинет, мед статистика кабинеті, әкімшілік шаруашылық бөлімі және т.б.

Амбулаториялық емханалық көмектің ерекшеліктері мен ұйымдастыру принцптері;

-Аймақтық принцп;

-Жалпы қолжетімділік;

-Профилактикалық бағыттылық;

-Дәрігерлер мен орта медициналық қызметкерлер жұмысы;

Қалалық Амбулаториялық емханалық көмек ерекшеліктері дәрігер жұмысының келесі факторларын анықтайды: -Күн сайын келетін науқастың

белгісіздігі,Дәрігердің уақытының шектеулілігі, Дәрігердің ауруды ерте диагностикалай білуі:

Стационармен, салыстырғандағы емханадағы ауруларлың ауысып отыруы;

Басқа мамандармен консультацияның қажеттілігі;тАмбулаториялық емханалық жағдайда

науқаста емдеу ерекшелігі Уақытша еңбекке жарамсыздық экспертизасын бар құжатқа

сәйкестендіру; Аймақ халықының дегельментациясы профилактикалық

егуді жүргізу және ұйымдастыру; Инфекциялық ауруларды ерте диагностикалау және емдеу,

тағамдық және кәсіби уланулар жөнінде қауіп туғызатын инфекциялық науқастар жөнінде терапевтік бөлім меңгерушісін хабардар ету;

-Өзінің квалификациясының және медбикенің медициналық білім деңгейін жүйелік жоғарлату;

-Зиянды әдеттерге қарсы күрес пен санитарлық ағарту жұмыстарын белсенді және жүйелі түрде атқару.

Қалалық Амбулаториялық емханалық көмектің негізгі принциптері

-Дәрігерлік терапевтік аймақ тек клиницист емес, халыққа АМӘК ті ұйымдастырушы өз қызметін дұрыс атқару үшін әлеуметтік гигиена мен клиникалық медицина жөнінде хабардар болуы тиіс.

-«Аймақтық емханадағы дәрігер терапевт туралы» заңнама бойыншааймақтық терапевт қамтамасыз етуі қажет.

-Халыққа емханада және үй жағдайында дер кезінде квалификациялық терапевттік көмек көрсету;

-Уланған, жарақаттанған және жедел жағдайдағы науқастарға мекен жайына қарамастан жедел медициналық көмек көрсету;

-Жоспарланған госпитализациялау кезінде науқастарды алдын ала тексерістен өткізіп дер кезінде ауруханаға жатқызу;

-Өз жұмысында профилактика, емдеу диагностикалауда ең жаңа әдістерді қолдану медикаментоздық заттар, диетатерапия, емдік дене шынықтыру, массаж, физиотерапия және т.б.

Амбулаториялық емханалық көмектің маңызды ерекшелігі емхана дәрігерінің емдеу және

профилактикалық жұмыстарды жүргізу мүмкіндігі болып табылады.

Амбулаториялық емханалық мекеме дәрігерлері профилактикалық жұмыс

жүргізу кезінде диспанерлік әдісті қолданады. Бұл әдісті қолданудағы мақсат ауруларды

ерте анықтау, науқастарды тіркеу және комплексті емдеу, аурудың таралуын болдырмау салауатты өмір салтын қалыптастыру.

Әрбір денсаулық сақтау мекемесінде мед персонал саны және дәрігерлік, орта және кіші мед персонал арасындағы рационал қатынас уақыт және жұмыс көлеміне байланысты қалыптасады.

Қазіргі уақытта денсаулық сақтау мекемелерінде уақыт нормаларының сапалық есеп көрсеткіштерін кеңінен қолданады, бірақ мекеме басқарушысының хронометраждық бақылауы мен орташа шығындарын анықтау негізінде өзінің жергілікті көрсеткішін шығару құқығы бар. Уақыт нормалары жүктеме нормасын есептеу база ретінде қызмет етеді.

Аймақтық қалалық емханалар, олардың міндеттері мен ұйымдатыру жұмыстары.

Сұрақ 28 сұрақпен ұқсайды.

Емхана, (гр. роlіs – қала және клиника) – науқас адамкеліп-кетіп емделетін және үйінде сырқаттанып қалған адамдарға медициналық көмек көрсететін, сондай-ақ, аурудың алдын алу шараларын жүргізетін мекеме.Емханада рентген, физиотерапия кабинеттері жәнебасқа да арнайы кабинеттер мен лабораториялар болады.

Емдеу қызметтеріне мыналар кіреді: Науқас ауыр жағдайдан шыққанша немесе жедел дәрігерлік жәрдем беретін бригада келгенше жедел көмек беру

Медициналық көрсеткіштер бойынша дәрі дәрмек тағайындау

Ауруханаға жатқызуды талап етпейтін жоспарлы түрдегі хирургиялық операциялар

Манипулациялық емдеу жүргізу

Медициналық көмек бойынша физиоемдер тағайындау

Стоматологиялық ем жүргізу

Рецептер шығару, оның ішінде жеңілдікпен /тегін дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету.

Тәулік бойы бақылау мен емдеуді қажет етпейтін науқастарға стационардың орнын басатын медициналық көмек беру

Біздің мемлекетімізде халыққа медициналық көмекті әртүрлі амбулаториялық – емханалар, ауруханалар,

санаторлы-курорттық мекемелер, жедел жәрдем мекемелері, аналарды және балаларды қорғау

ұйымдары және т.б. орындары береді. Медициналық көмекті науқас өзінің жергілікті тұратын жерінде

(шекаралық ауруханалар мен емханалар) немесе жұмыс орнында (ұйым және кәсіпорындардың емдеу

мекемелерінде) алады, ол аймақтық принцип бойынша салынады.

Амбулаторлық-емханалық емдеу мекемелері науқастарға жоспарлы немесе жедел түрде

ауруханаға жатуды қажет етпейтін медициналықкөмекті (сонымен қатар, мамандандырылған хирургиядан, неврологиядан, офтальмологиядан және т.б.) көрсетеді. Науқасты тексеру және емдеу емханада

жүргізіледі; қажет болған жағдайда науқасқа үй жағдайында да аймақтық дәрігер жәрдемкөрсетеді.

Амбулаторлық-емхана мекемелері, сонымен қатар, диспансеризация жүргізеді, яғни белгілі контингенттегі

тұрғындарды белсенді түрде бақылайды. Соңғы кезде медицина, ғылыми-зерттеу және дәрігерлердің білімін

жетілдіру институттарының қарамағында науқастарды зерттейтін және емдейтін жоғары дәрежелі амбулаторияларда көп салалы ірі ауруханалар негізінде клиникалар құрған кеңестік-диагностика орталықтары кеңінен дамып жатыр.

30.Тұрғындар диспансеризациясы. Қазіргі кездегі диспансеризацияның міндеттері

Диспансеризациялау және алдын алу қараулары арулардың даму қаупі факторларын және арулуардың өзін алғашқы сатыда анықтау мақсатында жүргізіледі.

Диспансеризациялау мақсаты – аурулардың алдын алуы, созылмалы ауруларды (қант диабетін, жүреу-тамыр патологиясын, туберкулез, онкологиялық аурулар және көптеген басқа) ерте анықтау болып табылады.

Диспансеризациялау аурулардың алғашқы даму сатыларында анықтауға мүмкіндік береді, ал бұл өз кезегінде сәтті емдеудің кепілі бола алады. Аурулардың дамуын алдын алу ретіндегі диспансеризациялау.

Алғашқы медико-санитарлық көмекті алу үшін тіркелу орны бойынша медициналық ұйымда диспансеризациялаудан өтуге болады. Денсаулықтың жағдайын анықтау мақсатында жасқа қарай аурулардың жасырын түрлерін, болашақта ауруларды тудырушы факторларды анықтауға мүмкіндік беретін қаралулар кешені ұсынылады. Қаралулар арасында жалпыға танымал жалпы қан, нәсіп талдаулары, ЭКГ және флюорография ұсынылуы мүмкін, және сонымен қатар қанның биохимиялық талдаулары, ультрадыбыстық талдау, жасырын қанға нәжісті талдаулар, алғашқы сатыдағы қатерлі ісіктерді анықтау (еркектердегі ПСА қан алу, әйелдердегі онкоцитологияға жақпа мен маммография) жүргізіледі. Жанұялық дәрігер немесе терапевт дәрігермен жазылған көрсетілімдер бойынша қосымша қаралулар ұсынылу мүмкін.

Учаскелік терапевт диспансеризацияны – емдік – сауықтыру , әлеуметтік шаралардың әртүрлі түрлерін және санитарлық – ағарту жұмыстарын біріктіретін үздіксіз және үнемі үрдіс деп түсінуі керек. Дәрігер сәтті диспансеризацияға және алдына қойылған мақсат , міндеттеріне қол жеткізудің бірден-бір шарты – ауырған және дені сау диспансерлік бақылаудағы адамдарды динамикалық бақылау және емдік-алдын алу іс- шаралары кешенінің толығымен орындалуы екенін білуі керек. Динамикалық бақылауға медициналық қарауларды ұйымдастыру , зерттеу , сипатын анықтау және нақтылау , бақылау жиілігін , активті шақыртулар жүйесі мен үйіне бару, дәрілік ем кіреді.

Диспансерлік бақылаудағы науқасқа жүргізілетін емдік- сауықтыру іс-шараларына мыналар жатады: • Амбулаторлық-емханалық жағдайдағы рецидивке қарсы ем; • Емхананың күндізгі стационарындағы ем; • Жоспарлы түрде стационарлық ем; • Санаторий, пансионат, санаторий-профилакторий, демалыс үйі, курорттарда сауықтыру; • Еңбекпен қамтамасыз ету; • Емдік гимнастикамен айналысу; • массаж, инерефлексотерапия, фитотерапия; • Диеталық тамақтану; • психотерапия, психологиялық коррекция. Осымен қоса, динамикалық бақылауға диспансеризация эффектілігін бағалау , біріншілік документациялар және мәліметтер банкіндегі ақпараттар анализі кіреді.

Диспансеризация түрлері Қазіргі кездері диспансеризацияның келесі түрлерін бөледі: • Жедел терапиялық аурулармен ауырған науқастар диспансеризациясы; • Созылмалы аурулары бар науқастар диспансеризациясы; • Декреттелген контингенттер диспансеризациясы; • Сау адамдар диспансеризациясы. Осылайша, диспансеризацияны жүргізудегі басты ролді учаскелік ( цехтық ) дәрігер атқарады.

Учаскелік терапевт-дәрігерлер: • Қызмет көрсететін аумағындағы тұрғындардың персоналды санағын жүргізеді; • Белгілі бір науқасқа аумақтық немесе өндірістік қағида бойынша медициналық-санитарлық бөлімшеде, емханада, диспансерде және басқа емдік-алдын алу мекемесінде қызмет көрсетілетінін есепке алады; • Кезеңділікті жоспарлап және тұрғындарға профилактикалық тексерулер жүргізуіне қатысады; • Қызмет көрсететін контингентке диспансеризация бойынша барлық мамандар мен қызметтер жұмысын координациялайды; • Аумақ тұрғындарына емдік-сауықтыру шараларын жүргізеді; • Диспансерлік бақылаудағы барлық науқастарға динамикалық бақылау жүргізеді; • Аумақта диспансеризацияның мақсаты мен міндеттері туралы түсіндіру жұмысын жүргізеді.

Дәрігер-терапевт диспансеризацияны арнайы бөлінген уақытта ( айына 1 -2 рет ) жүргізеді , ол уақытта дәрігер ағымдағы барлық ауру қабылдаулардан босатылады. Бұл жайлы ол терапиялық бөлімше меңгерушісіне хабарлауы керек. Емхана штаты толық болса, терапевт-дәрігерге маман-дәрігерлер бригадасы беріледі. Мұндай мүмкіншілік болмаса, терапевт-дәрігер диспансеризациядағы шақырылған науқастардың бәріне сәйкес мамандарға қабылдауға талондар алып береді. Сонымен қоса көрсеткіштеріне байланысты, терапевт- дәрігер алдын ала немесе қабылдау кезінде науқасты лабораторлы-инструменталды зерттеулерге жолдайды. Науқаста терапевт-дәрігерге келесі қабылдауға келгенінде мүмкіндігінше осы мәліметтер болуы керек.

Диспансерлік бақылаудағы әрбір науқасқа 1 жылда 3 -4 белсенді қабылдаулар жоспарлау керек , соның ішінде ол есепте тұрған дәрігерге 2 реттен аз емес. Учаскелік терапевтің диспансеризация бойынша жұмысына әрбір емханада бар диспансеризация кабинеті көмектеседі. Ол жерде терапевт немесе басқа мамандар бақылауы керек науқастар арасынан таңдама жасалады.

Диспансеризациялық жұмыстарды ұйымдастыру мен оның орындалу жауапкершілігі бас дәрігер , оның емдеу ісі бойынша орынбасары және бөлімше меңгерушілеріне беріледі. Зерттеудің толықтығы мен сапа бақылауы емдеу мекемесінің мүмкіншіліктерімен , диагностикалық кабинеттердің болуы мен штат толықтығымен анықталады. Бірақ, мұндай мүмкіншілік болмаса да, диспансерлік бақылаудағы адамды әрбір қарау кезінде міндетті түрде қан және зәр анализін жүргізу керек. Аурудың түрі және басқа көрсеткіштеріне байланысты басқа да лабораторлы -инструменталды зерттеулер жүргізіледі.

Кейбір аурулар кезінде келесі мамандардың консультациясы қажет болады : оториноларинголог , невропатолог, стоматолог т. б. бұлардың тағайындаулары және оның орындалуы диспансерлік бақылаудағы науқастың ауруының ағымы мен болжамына айтарлықтай ықпал көрсетеді. Терапевт-дәрігердің міндеті қажет консультацияны ұйымдастыру. Терапевт- дәрігер өз аумағындағы барлық науқастарға қарай алмайтыны анық , сондықтан оның қарауында ішкі ағзаларының белгілі патологиясы бар науқастардың тек бір бөлігі ғана болады (150 -170 адам ). Терапиялық профильдегі науқастардың келесі бөлігінің диспансеризациясын басқа мамандар (кардиолог, ревматолог т. б. ) жүргізеді. Бұларға осыларда диспансерлік бақылауда болуы керек аурулар тізімі бекітілген. Бұл толығымен негізделген , себебі маман – дәрігерлер квалификациясы әзірге терапевттен жоғары болып отыр.

Қазіргі кезде терапевт-дәрігерлер мен басқа мамандар диспансеризацияны негізінен 3 топ бойынша жүргізеді: бірінші – жедел аурулармен ауырған науқастар, екінші – созылмалы аурулары бар науқастар, үшінші – туа пайда болған (генетикалық) аурулары және даму ақаулары бар науқастар.

Стационарлық медициналық көмек.Қалалық аурухананың құрылымы.

стационарлық көмек – тәулік бойы медициналық бақылау жасалатын, білікті, мамандандырылған және жоғары мамандандырылған медициналық көмек ұсыну нысаны.

Бұл көмектің екі түрі бар. Бірі – жоспарлы түрдегі стационарлық көмек, екінішісі – шұғыл түрдегі стационарлық көмек. Халыққа стационарлық көмек тегін медициналық көмектің кепілдендірілген көлемі аясында шұғыл көрсетіледі және мыналарды қамтиды:

тексерулер, маманның кеңестері, соның ішінде телемедицина байланысын қолдану;

денсаулық стандарттарына сәйкес зертханалық және аспаптық зерттеулер;

медициналық қызметтер (ақылы қызметтерді қоспағанда), медициналық себептерге сәйкес дәрілік препаратпен қамтамасыз ету;

медициналық мақсатта қан препараттарымен және оның компоненттерімен қамтамасыз ету;

медициналық ұйымда ананың (әкенің) немесе үш жасқа дейінгі баланы тікелей бағып отырған басқа адамның, сондай-ақ дәрігерлердің қорытындысы бойынша қосымша күтімді қажет ететін ауыр науқастанған үлкен балалардың уақытша еңбекке жарамсыздық парағы берілуімен қамтамасыз ету;

баланы күту үшін медициналық ұйымда бір жасқа дейінгі бала емізетін ананы ақысыз тамақпен қамтамасыз ету;

уәкілетті орган бекіткен медициналық көмекті ұйымдастыру стандарттарына сәйкес, оның ішінде балалар мен азаматтардың әлеуметтік әлсіз санаттарына кеш және жалғастырылатын медициналық оңалту;

балалардың стационарлық медициналық ұйымдарында ойындар, демалу және тәрбие жұмыстары үшін қажетті жағдайлар жасау;

паллиативтік көмек және мейірбикелік көмек.

Жоспарлы стационарлық көмек міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру аясында көрсетіледі және оған мынадай қызметтер кіреді:

медициналық көрсеткіштер бойынша бейінді маман тексереді, консультация жасайды;

диагностикалық қызметтер;

ауру асқынғанда, өмірге қауіп төндіретін дертті дәрілік заттар, медициналық бұйымдар арқылы, медициналық манипуляция, хирургиялық операциямен емдеу;

қанмен, оның компоненттерімен қамтамасыз ету;

жоғары технологиялық медициналық қызметтерді қолдану;

БМСК маманының немесе медициналық ұйымның жолдамасы бойынша медициналық оңалту және қалпына келтіру емі;

адамның еңбекке уақытша жарамсыз екенін растайтын сараптама;

емдік тамақтану;

пациентті стационар палатасында төсек-орынмен қамтамасыз ету;

үш жасқа толмаған баланың, қосымша күтімге мұқтаж ересек балалардың ауруханада анасы, әкесі немесе өзге де жақынымен бірге жатуына рұқсат ету, еңбекке уақытша жарамсыздық парағын беру;

Бір жасқа толмаған бала емізетін анаға медициналық ұйымда тегін тамақ беру;

Стационарлық медициналық ұйымдарда балаларға арналған ойын алаңын, демалыс және тәрбие жұмыстарын жүргізетін орындар ашу. Науқас мынадай критерийлер бойынша стационардан шығарылады:

1) сауығып кетсе, жағдайы жақсарса немесе өзгеріс байқалмаса, қайтыс болса, басқа медициналық ұйымға ауыстырылса;

2) ауру науқастың өміріне немесе айналасындағыларға тікелей қауіпті болмаса, пациенттің немесе оның заңды өкілінің жазбаша өтінішімен.

3) денсаулық сақтау ұйымының ішкі тәртібін бұзса, сондай-ақ емдеу-диагностикалық процесіне кедергі келтірсе, басқа пациенттердің медициналық көмек алуына қысым жасаса.

Стационардан шығар алдында пациентке № 907 бұйрықпен бекітілген 027/е формасы беріледі, онда клиникалық диагноздың қорытындысы, диагностикалық зерттеулердің, емдеу іс-шаралардың көлемі, әрі қарай бақылау және емдеу бойынша ұсынымдар жазылады.

Қалалық аурухана бөлімдері:

Басшылық:

Байқау кеңесініңхатшысы

Байқау кеңесі

Директор

Емдеу ісі боынша директордың орынбасары

Науқастарды қолдау және ішкі бақылау қызметінің басшысы

Ұйымдастыру –әдістемелік жұмысы бойынша менеджер

Мейірбике

Медициналық статистика бөлімі :

Медицинский статистик-Медициналық статистика

Медициналық статистика

Инженер жүйелі администратор

Компьтерге қызмет көрсету инженері

Компьютерлік өндеу операторы

Мұрағатшы

Персоналды басқару қызметі:

Персоналды басқару қызметінің бастығы

Персоналды басқару қызметінің инспекторы

Хатшы-референт

Бухгалтерия

Бас бухгалтер

Бас бухгалтердің орынбасары

Бухгалтер

Жоспарлау және шаруашылық бөлімі

Экономист

Бас экономист

Юрист консультант

Провизор

Медициналық қойманың меңгерушісі

Фармацевт

Әкімшілік –шаруашылық бөлімі:

Стационар

Кардиохирургия бөлімшесі

Балалар кардиохирургия бөлімшесі

Хирургиялық аритмология және интервенциялық кардиология бөлімшесі-

жіті коронарлық жетіспеушілігі бөлімшесі

тамыр және эндоваскулярлық хирургия бөлімшесі

реанимация және анестезиология бөлімшелері

Клинико-диагностикалық зертхана

Операциялық блок:

Электрофизиологиялық зертхана

2-рентгеноперациялық,

2-кардиохирургиялық операциялар-ересектердің

2 операциялық қан-тамырлар хирургиясы

Реабилитация бөлімшесі:

Компьтерлік томография

сәулелі және функционалдық диагностика бөлімшесі

рентген-эндоваскулярлық блок

қабылдау диагностикалық бөлімшесі

Терапевтикалық блок:

3 терапевтикалық бөлімшелер

Стационар жұмысының көрсеткіштері

– Қажеттілігіне қарай дәрігер шешім қабылдайды.

– Дәрігер ауруханаға жатқызу үшін керекті зерттеулерді жүргізеді.

– Зерттеулерді жүргізіп болған соң дәрігер ауруханаға жатқызу бюросына сұраныс енгізеді.

– Науқастың қалауы бойынша емдеу мекемесін таңдайды.

– Науқас таңдаған ауруханада орын болмаған жағдайда дәрігер альтернативтік клиника ұсынады.

– Ауруханаға жатудың алдын ала уакытын анықтау үшін дәрігер науқасқа жолдама береді.

– Жолдаманың ішінде ауруханаға жатқызу уакыты мен жоспарлы жатқызу коды көрсетіледі.

– Аурудың өмірі қауіпті жағдайда болса, ауруханаға жатқызу жедел түрде ауруханаға жатқызу бюросына соқпай жүргізіледі.

– Көрсетілген күні науқас міндетті түрде келу керек.

– Келмеген жағдайда сұраныс жойылады.

– Кепілді ақысыз медициналық көмек қызметтері тегін болуы тиіс.

Қазіргі таңда барлық ауданда емге жатқызылу бюросы енгізілген. Жоспарлы госпитализация арқасында жергілікті және республикалық клиникаларға науқастарды емге жатқызуға мүмкіндік туды, БҰДС бағдарламасы енгізілгенге дейін бұл клиникаларда тек ақылы немесе квотамен қызмет көрсетілетін.

Тұрғындарға ауруханадан тыс көмекті ұйымдастырудың жаңа формалары

Күндізгі стационар-медициналық көмек көрсетудің заманауи түрі, ол ауруханаға жатқызылатын науқастарды амбулаторлық жағдайда диагностикалық емдік және жансақтау іс-шаралары болып табылады.

Күндізгі стационар шын мәнінде тәулік бойы медициналық бақылауды қажет етпейтін пациенттерге амбулаторлық және емханалық стационарлық медициналық көмек арасындағы аралық тізбек болып табылады. Күндізгі стационар, науқастарды күндізгі уақытта ауруханаға жатқызу арқылы үнемі дәрігердің бақылауын қажет етпейтін білікті медициналық көмек көрсету үшін ұйымдастырылады.

Күндізгі стационарды күндізгі стационар меңгерушісі басшылыққа алады.

Күндізгі стационардың негізгі міндеттері:

Дәрігердің тәулік бойғы қадағалау көрсеткіштері болмаған жағдайда науқастардың асқынған және созылмалы ауруларын емдеу және диагностикалау іс-шараларын өткізу;
Амбулаторлық -емханалық мекеме жағдайында науқастарға білікті медициналық көмек көрсету және көрсеткіштер болған жағдайда оларды ауруханаға жатқызуды қамтамасыз ету;
Толық емделмегенде, отадан кейінгі кезеңде және т.б. ЕПҰ-нан шыққаннан кейінгі науқастарды өршіген аурудың басылу кезеңінде оларды қайта қалпына келтіру, емдеуді аяқтау;
Науқастарға медициналық көмек көрсету бойынша басқа амбулаторлық- емханалық мекемелердің емдеу бөлімшелерімен және емдеу мекемелерінің стационарлық бөлімшелерімен сабақтастықты қамтамасыз ету;
Диспансерлік есептегі науқастарға алдын алу және емдік сауықтыру іс- шараларын өткізу.

Стационарды алмастыратын көмекті медициналық қызметтің тиісті түрлеріне лицензиясы бар денсаулық сақтау мекемелері көрсетеді. Күндізгі стационарлардағы көмекті амбулаториялық-емханалық, стационарлық көмек көрсететін денсаулық сақтау мекемелері, үйдегі стационарларды – амбулаториялық-емханалық көмек көрсететін денсаулық сақтау мекемелері ұсынады.ТМККК шеңберінде күндізгі стационар және үйдегі стационар жағдайында пациентті емдеу үшін зертханалық, аспаптық зерттеулердің нәтижелері және қажетті бейінді мамандардың кеңесі алғашқы медициналық- санитариялық көмек маманының немесе медициналық ұйымның жолдамасы бойынша ұсынылады. Шұғыл көрсетілімдер бойынша стационарды алмастыратын көмек – жолдаманың болу-болмауына қарамастан көрсетіледі. ТМККК шеңберінде стационарды алмастыратын көмек көрсету кезінде тамақтандыру көзделмеген. Пациентке қажетті барлық емшараларды амбулаториялық- емханалық және стационарлық көмек көрсететін денсаулық сақтау мекемесінің жоғары медициналық білімі бар медицина қызметкерлері тағайындайды. Пациенттің жағдайы нашарлап, тәулік бойы бақылау қажет болған кезде пациент тез арада стационарға емдеуге жатқызылады. Жағдайы жақсарған және стационарды алмастыратын көмекті қажет етпейтін емді жалғастыру қажет болған жағдайда пациент амбулаториялық емделуге жіберіледі. Үш жасқа дейінгі балалар күндізгі стационарға аналарымен (әкелерімен) немесе оларға тікелей күтім жасайтын өзге адамдармен бірге жатқызылады. Төсектік тәртіпті қажет ететін пациенттерге күндізгі стационар жағдайында медициналық көмек көрсетуге рұқсат етілмейді. Тұрғын үй-тұрмыстық жағдайы қанағаттанарлықсыз болған кезде үйдегі стационар жағдайында стационарды алмастыратын көмек көрсетуге рұқсат етілмейді.

Тұрғындарға мамандандырылған медициналық көмекті ұйымдастыру

Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегi «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесi туралы» Кодексiнде медициналық көмектiң негiзгi түрлерi былайша жіктелген:

– дәрiгерге дейiнгi медициналық көмек;

– бiлiктi медициналық көмек;

– мамандандырылған медициналық көмек;

– жоғары мамандандырылған медициналық көмек; – медициналық-әлеуметтiк көмек.

Дәрiгерге дейiнгi медициналық көмекті аурулардың профилактикасы мақсатында, сондай-ақ диагностика, емдеу мен медициналық оңалту әдiстерiн дәрiгердiң қатысуымен пайдалануды талап етпейтiн аурулар кезiнде орта медициналық бiлiмi бар медицина қызметкерлерi көрсетеді. Шұғыл жағдайларда оны медициналық бiлiмi жоқ, уәкiлеттi орган айқындаған тәртiппен тиiстi даярлықтан өткен адамдар (парамедиктер), сондай-ақ зардап шегушiлердiң өмiрiн құтқару мақсатында өзге де адамдар көрсетуi мүмкiн.

Бiлiктi медициналық көмек – диагностиканың, емдеу мен медициналық оңалтудың мамандандырылған әдiстерiн талап етпейтiн аурулар кезiнде жоғары медициналық бiлiмi бар медицина қызметкерлерi көрсететiн медициналық көмек.

Мамандандырылған медициналық көмек – диагностиканың, емдеу мен медициналық оңалтудың арнаулы әдiстерiн талап ететiн аурулар кезiнде бейiндi мамандар көрсететiн медициналық көмек.

Жоғары мамандандырылған медициналық көмек диагностиканың, емдеу мен медициналық оңалтудың ең жаңа технологияларын пайдалануды талап ететiн аурулар кезiнде уәкiлеттi орган айқындайтын медициналық ұйымдарда бейiндi мамандар көрсететiн медициналық көмек.

Медициналық-әлеуметтiк көмекке тiзбесiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайтын әлеуметтiк мәнi бар аурулармен науқастанған азаматтарға бейiндi мамандар көрсететiн медициналық көмек жатады.

Барынша кең тараған медициналық көмек түріне бастапқы медициналық- санитарлық көмек (БМСК) жатады. Ол әрбір азамат үшін негізгі, қол жетімді және тегін медициналық қызмет көрсету түрі болып табылады.

Медициналық көмек түрлерінің тізбесі бір жағынан көбіне денсаулық сақтау жүйесінің алдына қойған мақсатына тәуелді келеді, екінші жағынан денсаулық сақтау мекемелерінің өзінің ұйымдастырушылық құрымының және номенкулатурасының қалыптасуына ықпал етеді.. Стационарлық көмек – тәулік бойы медициналық бақылау жасалатын, білікті, мамандандырылған және жоғары мамандандырылған медициналық көмек ұсыну нысаны. Стационарлық көмек көрсететін денсаулық сақтау ұйымдары азаматтарға тиісті күтім жасалуын және олардың тамақтануын қамтамасыз етеді. Стационарлық көмек көрсету тәртібін уәкілетті орган белгілейді.

Стационардың турлері:

1) аурухана – медицина ғылымы мен техникасының соңғы жетістіктерінің негізінде тұрғындарға жоғары мамандандырылған көмек көрсетеді; кеп салалы (әртүрлі ауруларды емдеу үшін) және мамандандырылған (инфекциялық, психиатриялық және т.б.) болуы мүмкін; облыстық және республикалық ауруханалар ауыл тұрғындарын жоғары мамандандырылған медициналық көмекпен қамтамасыз етеді;

2) госпиталь – әскери немесе мүгедек адамдарды емдейтін аурухана;

3) клиника – науқастарды емдеумен қатар ғылыми-зерттеу жұмыстары және студенттерді, дәрігерлер мен орта медициналық қызметкерлерді окыту ісі жүргізілетін ауруханалық мекеме;

4) шипажай – науқастардың емін жалғастыратын стационарлық мекеме; негізінде оны минералдық сулары, емдік балшықтары бар жайлы климатты жерлерге (курортта) салады.

Ауруханалық мекемелер науқастарды стационар жағдайында емдеуге арналған. Аурухана мекемелеріне шұғыл медициналық көмекті, сондай-ақ жүйелі бақылауды немесе амбулаторлық жағдайда жүргізілуі қиындау немесе мүмкін емес емдеу түрлерін (операциялар, көк тамырға, бұлшық етке, тері астына және т.б. жиі егулер, кан мен кан алмастырушыларды құю, физиотерапия және т.с.с.) қажет ететін науқастар жатқызылады.

Белгілі бір аурумен (мысалы, туберкулезбен) сырқаттанатын науқастарды емдеуге арналған бірсалалы (мамандандырылған) және кұрамына әртүрлі (мысалы, терапевтік, хирургиялық, неврологиялық, эндокринологиялық және т.б.) бөлімшелер кіретін көпсалалы ауруханалар болады.

Қазіргі аурухана – бұл қажетті емдеу-диагностикалық аспаптармен және құралдармен жабдықталған медициналық мекеме. Қабылдау бөлімі, әкімшілік- шаруашылық бөлігі және емдеу бөлімшелері аурухананың негізгі кұрамдас бөліктері болып табылады.

Емдеу бөлімшелеріне диагностикалық және емдеу бөлмелері, операциялық, емшаралық, таңу бөлмелері және мамандандырылған бөлімшелер, науқастар жататын бөлмелер кіреді. Сонымен қатар емдеу бөлімшелерінің құрамына жүретін аурулардың демалуына арналған жерлер, асхана және қосымша бөлмелер (санитарлық, булау бөлмелері, дәретхана, төсек-жабдықтық бөлме) жатады.

Ауыл тұрғындарына медициналық көмекті ұйымдастыру, оның ерекшеліктері

Ауыл тұрғындарына дәрігерлік көмек көрсетуді шартты түрде 3 сатыға бөледі:

Бірінші саты – ауылдық дәрігерлік учаске.
Екінші саты – аудандық медициналық мекеме,

мұндағы жетекші мекеме аудандық аурухана (АА)

және орталық аудандық аурухана (ОАА).

Үшінші саты – облыстық аурухана, диспансерлер,

стоматологиялық емхана, облыстық МСЭҚ

(мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық

қадағалау) орталығы және т.б.

Ауыл тұрғындарына медициналық көмектің бірінші тізбегі әрекетінің құрылымы

Ауылдық дәрігерлік учаске медициналық қызмет көрсету жүйесіндегі

пациенттердің бірінші алғашқы жанасу звеносы болып табылады.

Оның негізгі міндеті – учаске халқына қол жетерлік білікті дәрігерлік

көмек көрсету және санитарлық-эпидемияға қарсы шаралар жүргізу.

Учаскедегі халық саны – 5000-нан 7000 адамға дейін. Ауыл тұрғыны

баратын жақынарадағы медициналық мекеме медициналық пункт

(МП) болып табылады. МП тұрғындар саны 800-ге дейінгі елдімекенде ұйымдастырылады.

МП негізгі міндеттері болып медициналық дәрігерге дейінгі көмек

және аурулардың алдын-алу, аурушылдық пен жарақаттануды

төмендету, халықтың санитарлық-гигиеналық мәдениетін

жоғарылатуға бағытталған санитарлық-сауықтыру және эпидемияға

қарсы шараларды жүргізу. МП фельдшері жедел ағынды аурулар мен

жарақаттанулар кезінде алғашқы медициналық көмек көрсетеді,

егулер, физиотерапевтік шаралар және т.б. жүргізеді

Фельдшерлік-акушерлік тұрғындар саны 800-ден 2000-ға дейінгі елдімекенде құрылады. Акушерка амбулаторлық қабылдау жүргізіп

прием, гинекологиялық аурулар мен жүктілерге алғашқы

медициналық көмек көрсетеді, жүкті әйелдер мен босанатындарға

тіркеу және акушерлік патронаж, сонымен қатар әйелдерге әлеуметтік

патронаж жасайды, беременных женщин и рожениц и социальный

женщин, акушер-гинеколог тағайындаған емді бақылайды, дені сау

босанатынды босандырады.

Ауылдық дәрігерлік учаскенің негізгі медициналық мекемесі

дәрігерлік амбулатория (ДА), халық саны 2000-ден 10000-ға дейінгі

АЕМ құрылады. ДА-ғы медициналық көмектің сипаты мен көлемі

оның қуаттылығымен, жабдықталуымен, дәрігер-мамандардың

санымен анықталады. Терапевтік және жұқпалы ауруларға

амбулаторлық және стационарлық көмек көрсету, босануға көмек,

балаларға емдеу-профилактикалық көмек, шұғыл хирургиялық және

травматологиялық көмек қуаттылығына қарамастан ауылдық аурухана

дәрігерлерінің тікелей міндеттері қатарына кіреді. ДА штатында оның

қуаттылығына, халық санына, орталық аудандық ауруханаға дейінгі

қашықтығына байланысты негізгі мамандықтар бойынша дәрігерлер

болуы

мүмкін

(терапевтік,

педиатрлық,

стоматологиялық,

акушерстволық, гинекологиялық және хирургиялық). Емхананың негізгі тапсырмалары:

Аудан орталығы тұрғындары мен ауданда

тіркелген тұрғындарға амбулаторлы – емханалық

көмекті жоғарғы дәрежеде қамту.

Ұйымдастыру – әдістемелік басқару мен

ауданның амбулаторлы – емханалық құрылым

өкілдігін бақылау.

Жалпы аурушылдық пен балалар аурушылдығы,

уақытша еңбекке қабілетсіздік пен тұрғындар

арасындағы мүгедектікке қарсы бағытталған

шараларды жоспарлау және өткізу. Емхананың негізгі тапсырмалары:

Аудан орталығы тұрғындары мен ауданда

тіркелген тұрғындарға амбулаторлы – емханалық

көмекті жоғарғы дәрежеде қамту.

Ұйымдастыру – әдістемелік басқару мен

ауданның амбулаторлы – емханалық құрылым

өкілдігін бақылау.

Жалпы аурушылдық пен балалар аурушылдығы,

уақытша еңбекке қабілетсіздік пен тұрғындар

арасындағы мүгедектікке қарсы бағытталған

шараларды жоспарлау және өткізу. • Науқастардың уақытша жұмысқа жарамсыздығын

анықтау;

Тұрақты түрде жұмысқа жарамсыз тұрғындарды

ҚР еңбек және әлеуметтік қамсыздандыру

министрлігінің аумақтық бөлімшелеріне жолдау;

Халық, сонымен қатар балалар, жасөспірімдер

арасында санитарлы – ағарту жұмыстарын, сау

өмір сүру салтының профилактикасын жүргізу,

оларды гигиеналық тәрбиелеу.

Ауылдық аудандардағы медициналық

мекемелердің жұмыс тиімділігін бағалаудың

негізгі критерийлері: халық аурушылдығының

көрсеткіштері (жалпы, УЕЖ, балалар

аурушылдығы), алғаш мүгедектікке шығу, жалпы,

балалар өлімі, халық шағымдарының саны және

т.б.

37.Балаларға емдеу профилактикалық көмекті ұйымдастыру.Балалар ауруханасының жұмысы.Құжаттар қызметтерінің көрсеткіштері.

Балаларға емдеу-профилактикалық көмекті ұйымдастыру мемлекеттік жүйе арқылы жүзеге асады.

Мемлекеттің өкімет пен басқару жүйелерімедицина қызметкерлері сол жердегі балалардың сауығып кетуі үшін жауапты болады.Балаларға медициналық жәрдем көрсететін негізгі мекмелер:емхана,аурухана,мектептер,мектеп жасына дейінгі балалар мекемелері.Осы атап өткендердің барлығының бағыттары-профилактикалық яғни аурудың алдын-алу.Ал балаларға емдеу-профилактикалық жәрдем көрсетудегі ең маңызды мекемелер олар аурухана,амбулаторлық-емханалық мекемелері,нақтырақ айтсақ – балалардың емханасы.Балалар емханасы-емдеу профилактикалық мекеме болып табылады және балаларға туылган кунінен бастап 14 жасқа деәін көмек көрсетеді.

Балалар емханасының негізгі міндеттері:

-жұқпалы ауруларға қарсы шаралар жүргізу;

-емдеу жұмыстарын емханада жүргізу;

-емдеу-профилактикалық жұмыстарды мектептерде мектеп жасына дейнгі мекмелерде жүргізу;

-балалардың құқығын қорғау;

Балаларға амбулаторлық-емханалық көмекті дұрыс ұйымдастыру үшін 10000 балаға 10,5участкелік бала дәрігері;0,3 жүрек ауруын емдейтін дәрігер;0,45оташы;1,0 көз дәрігері;1,2 құлақ-тамақ емдеуші т.б. тағайындалады.

Балаларға емханада дәрігерлік жәрдемді көрсететін ең бірінші учаскелік дәрігер.Дәрігердің жұмысы балалардың дене өсуін,балалардың өлім-сырқаушылығын азайту,психикалық дұрыс дамуына бағыт беру.Балалар дәрігерінің жұмысына диспансерлік әдіс негізгі болып табылады.

Ал учаскелік дәрігер болса мынандай құжаттарды қолданады:

1.баланың мед картасы №026 есеп нысанды

2.диспансерлік бақылау картасы №030 есеп нысанды

3.дәрігерді үйге шақыруды жазу кітабы №031есеп нысанды

4.профилактикалық егуді тіркеу кітабы №097

5.педиатр дәрігердің күнделігі №039 тіркеу үлгісі

6.статистикалық талон 0 -25-2 е/н

7.баланың даму тарихы №112 е/н

Осы құжаттармен дәрігер ай сайын өз жұмысына қорытынды жасайды.

Аурухана жұмысының көрсеткіштері:

1.Аурухана жұмысын ұйымдастыру

2.Ауруханада ауруларды емдеу сапасын тексеру

3.Ауруханадағы дәрігерлердің ауруды анықтау сапасын тексеру.

4.Бөлімшелердің жұмысына талдау жасау.

Стоматологиялық көмекті ұйымдастыру.

Қала тұрғындарына стоматологиялық көмек:

-стоматологиялық емханаларда

-көпсалалы жергілікті емхана,мектепке дейінгі мекемелерде,өндірістердегі денсаулық бөлімдеріндегі т.б. кабинеттерде

-балалар стоматологиялық емханаларда

-ауруханалардағы стоматологиялық кабинеттер мен бөлімдеде жүргізіледі.

Ал ауыл тұрғындарына ауылдар арасындағы ара-қашықтыққа байланысты,еңбек жағдайы ерекшеліктеріне,көлік қатынасының қолайлы және қолайсыз болуына байланысты стоматологиялық көмек көрсету ұйымдастырылады.Осыған орай стоматологиялық көмек:дәрігерлік амбулаторияда,учаскелік және аудандық ауруханаларда,облыстық стоматологияларда жүргізілуі тиіс.Ауыл тұрғындарының стоматологиялық аурумен ауырғандардың көбісі (ортопедиялық стоматологиядан басқа)учаскелік аурухананың және дәрігерлік амбулаториялардың стоматологиялық кабинеттерінде болған.

Қалалық стоматология бөлімшелеріне:

Тіркеу орны

Терапиялық стоматология бөлімі

Хирургиялық стоматология бөлімі

Ортопедиялық стоматология бөлімі және тіс жасау лабораториясы

Физиотерапевтикалық кабинет

Рентген кабинеті

Жансыздандыру кабинеті кіреді.

Стоматологиялық жұмыс көрсеткіштеріне алғаш аурғандардың ішіндегі сауыққандар,тіс ауруымен келіп тісін жұлдырғандар мен пломбы салдырғандар,тіс протезін салдырғандар жиілігі жатады.

Ғылыми зерттеу түсінігі:

Ғылыми зерттеу-бұл мақсатты таным, нәтижелері түсінік жүйесі түрінде әрекет ететін, заңдар, теориялар, әзірленген механизмдер,әдістер, құралдар, методикалар болып табылады.Зерттеу құралдарына түрлі процедуралар, әдістер, тәсілдер, методикалар, жүйелер мен методологиялар кіреді. Ал енді зерььеу құралдарына тоқталсақ.

Әдіс – бұл зерттеу барысында белгілі бір нәтиже алуға бағытталған, математикалық, немесе логикалық операциялардың теорияға немесе практикаға негізделген түрі. Процедура –бұл дегеніміз қандайда бір операциялардың жиынтығының орындалуын қадағалайтын іс-әрекет.

Тәсіл – күрделі әдістер қатарына жатады,себебі ол зерттеу барысындағы бірнеше нысаналы әдістердің жиынтығы.

Методика – бұл бір немесе бірнеше әдістер жиынтығына негізделген зерттеудің жолдары, немесе олардың жалпылама жиынтығына бағытталған әдістер болып табылады.

Методология – жүйелер мен методтардың жиынтығы болып саналатын зерттеу әдістері.

Жүйе –ол күрделі құбылыстар мен процестерді зерттеу үшін қажетті техникалық құралдар мен методикалардың жиынтығы.

Ғылыми таным нәтижелері түсініктерді қалыптастырумен аяқталады. Ғылымның түсініктілігі яғни бір-бірімен тығыз байланысты аксиомалар, теоремалар мен тұжырымдардың қатаңдау логикалық құрылысымен түсіндіріледі. Ал түсініктер көп жақты құрылымға біріктірілген. Теория – бұл түсініктің кеңейтілген түрі. Түсініктердің қалыптасуы – үздіксіз жүретін күрделі үрдіс. Әрбір ғылым белгілі бір заңдылықтарға бағынатын түсініктер жүйесі болып табылады.

Ғылыми зерттеу ерекшеліктері:

1.Міндетті түрде мақсатты процесс,саналы қойылған мақсатқа,тұжырымдалған міндеттерге қол жеткізу.

Ізденіске,шығармашылыққа, өзіндік идеяларды ұсынуға,

қаралатын мәселелерді жаңа жарықтандыру бағытталған процесс .

Жүйелілікпен сипатталады. зерттеу процесінің өзі және оның нәтижелері жүйеге келтіріліп реттелген.
Процесс қатаң дәлелдемеге негізделген.

Ғылыми зерттеулер этикасының моральдік қағидалары:

Этикалық пікірлер зерттеу әдісі мен сипаттамасын таңдауға айтарлықтай әсер етеді. Этика қиын жағдайларда, екі моральдық ұстанымдардың қайшылығы туындаған кезде таңдау құралы ретінде әрекет етеді.

Бұл екі шындықтың арасындағы тепе-теңдікті қамтиды

өмірдің өзі қойған сұрақтарға жауап беріңіз.

Маңызды этикалық мәселелер талдау объектісі болып табылатын субъектілерді тартуға байланысты туындайды. Адамдардың зерттеуге қатысуға «ақпараттандырылған келісімі» туралы мәселе өте күрделі. Бір жағынан, адамға деген құрмет адамнан оның бақыланып жатқанын білуді талап етеді Өмірдің кейбір салалары тек жеке сипатта болады, оларға рұқсатсыз араласуға жол берілмейді. Екінші жағынан, ақпарат берушілердің қатысуы туралы білім экспериментте бұл эксперименттің мәні мен тазалығын бұзады. Сонымен қатар, процесте ғалым адамдардың санына қарай – олардың барлығы зерттеу объектілер болатындығы үлкен мәселе туындатады.

Мұндай жағдайда қажетті тепе-теңдікті сақтау қиын, ал ғалымның өзі қиын этикалық таңдау жасауға мәжбүр. Мысалы, сауалнамалар жүргізу кезінде адамдарды жазба құрылғылары арқылы жазатындықтары және қанша уақыт алатыны жәнінде ескертіледі.Сондықтан этикалық кодекс қолданылады.

Этикалық кодекстің құқықтары мен міндеттері:

Өз қызметінде медициналық қызметкерлердің міндеттері:

1) қолда бар ресурстардың шеңберінде олардың біліктілігі, лауазымдық нұсқаулықтарға және лауазымдық міндеттерге сәйкес, оның ішінде моральдық қызмет сапасы мен қауіпсіз медициналық көмекпен қамтамасыз ету үшін жауапты;

2) жынысына, жасына, нәсіліне, ұлтына, тұрғылықты жері, әлеуметтік мәртебесі, діни немесе саяси нанымына, сондай-ақ басқа да медициналық емес факторларға қарамай медициналық көмек көрсету;

3) үздіксіз кәсіби білім мен қабілетті, дағдылары;

4) медициналық қоғамдастықта тазалықты сақтау, туралықпен әріптестердің қателіктерін өз қателігіндей талдау;

5) тәжірибеде арсыз және білімі саяз мамандардың әрекетіне, және де науқастың денсаулығна зиян келтіретін әрекеттерге кедергі қою;

6) қызметкерлерді кемсіту іс-әрекеттерін болдырмау үшін, оның мүдделерін қорғауға, Алматы қаласының №1 перзетханасының әкімшілігі жауапкершілікке алады;

7) науқастың құқығының қорғалуын, бостандығын және заңды мүдделерінің қорғалуымен қамтамасыз ету;

8) жұмыс уақытын, өзінің қызметтік міндеттерін адал, туралықпен орындап, және сапалы еңбек тәртібін сақтауды қадағалау;

9) мақсатқа жету үшін ең үздік және үнемді тәсілді пайдалануға, жоғары кәсіби жұмыс үшін барлық күш-жүгерін, сеніп тапсырылған мемлекеттік мүлікке ұқыпты қарау;

10) оның көзқарасы мен жеке мінез-құлқынына, ұжымда тұрақты жағымды моральдық-психологиялық ахуалға жәрдемдесу;

11) қызметтік міндеттерін атқару кезеңінде киім киюдің белгіленген іскерлік стилін ұстану;

12) басқа қызметкерлердің тарапынан қызметтік этика нормаларын бұзу фактілерін болдырмау және жолын кесу;

13) жеке пайдасы үшін қызметтік ақпаратты қолдануға мүмкіндік бермеу;

14) денсаулық сақтау қызметкерлері қажетсіз тәуекелге пациентті душар етпеуі тиіс, және, әсіресе, адамгершілік мақсаттарда өз білімдерін пайдалануы керек. Сіз кез келген емдеу әдісі үшін дәрігерді таңдасаңыз, ең алдымен, «Non nocere!» Өсиеттерін басшылыққа алуға тиіссіз.

15) дәрігер емдеу және алдын алу шаралары туралы шешім қабылдағанда науқастың құқығын құрметтеуі тиіс. Емдеу үшін ерікті келісімді дәрігер әдетте науқаспен жеке әңгіме кезінде алады.

МЕДИЦИНА ҚЫЗМЕТКЕРІ МЕН НАУҚАСТАР АРАСЫНДАҒЫ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАР

Медицина қызметкері науқасқа және оның отбасына мұқият және шыдамды қатынаста болуы, науқастың ар-намысы мен қадiр-қасиетiн құрметтеуге мiндеттi. Науқастың қатал және төзгісіз емдеу, адамдық қадір-қасиетін, сондай-ақ кез-келген артық көріністер немесе дұшпандық кез келген артық көріністерге ,намысын қорлауға жол берілмейді.
Медицина қызметкері науқастарының туыстарына және жақындарына алаңдаушылықпен қарауы керек, бірақ жеке кәсіби себебі болмаса науқастың және оның отбасының жеке істеріне араласпауы керек.
Медицина қызметкері бостандығы мен науқастың қадір-қасиетін ең төменгі ықтимал шектеулер болған кезде де медициналық көмек көрсетуі керек.
Пациент-қоғам,пациент-отбасы және т.б. арасында қақтығыс пайда болған кезде, медицина қызметкері пациенттің мүддесін қорғауы керек, егер оның таңдауы пациенттің өзіне және қоғамға тікелей зиянын келтірмесе.
Пациент медицина қызметкеріне, оның барлық өзі жайындағы жеке ақпараттарды сақтайтынына сенуіне құқылы. Медицина қызметкері пациенттің рұқсатынсыз және оның заңды өкілінің рұқсатынсыз науқасты емдеу және тексеру нәтежиелерін медициналық көмектеуі сұрауымен қоса таратуға құқығы жоқ.
Медицина қызметкері медициналық ақпараттардың жариялануын болдырмау жөнінде шаралар қабылдауға тиіс. Науқастың қайтыс болуы медициналық құпияның міндеттемелерінен босатпайды. Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда ғана, медициналық құпияны жария ету жол беріледі.
Пациент өз денсаулығы жай-күйі туралы толық хабардар болуға құқығы бар, бірақ ол одан бас тартуға немесе сіз оның денсаулығының мәртебесін хабарлауға болатын адамды анықтауға болады.
Ақпарат оған елеулі зиян келтіруі мүмкін деп пайымдауға келелі себептер бар жағдайларда науқастан жасырын болуы мүмкін. Алайда, науқас талап еткен жағдайда, дәрігер егжей-тегжейлі барлық ақпаратты оған беруге міндетті. Болжам науқас үшін қолайсыз болса, онда ол өмірін жалғастыру үшін үміт қалдырып, сыпайы және абайлап оны хабардар ету қажет.
Медицинада зерттеудің обьектісі мен пәні

Медицинада зерттеудің объектісі – бұл өзіне тән табиғаты бар биологиялық түр ретінде 0арастырылатын адам. Медицина ғылымының құрамына кіретін пәндерді оқу процесінде адам рухани және физикалық компоненттерді біріктіретін тіршілік иесі ретінде қарастырылады. Медицина негізінен адамның дене құрамын зерттеуге бағытталғанына қарамастан, оның руханилығы да ескеріледі, ол психотерапия және психиатрия сияқты пәндерде қарастырылады.Қазіргі медицинада адам «денсаулық» және «ауру» ұғымдарының шеңберіндегі біртұтас рухани және физикалық болмыс ретінде қарастырылады. Сонымен, медицина объектісі – бұл «денсаулық» және «ауру» анықтамаларында әрекет ететін, тұтас организм ретінде қарастырылатын адам. Осы шеңберде медициналық ғылымның тағы үш нысанын бөлуге болады: норма, патология және адамға тірі организм ретінде әсер ететін факторлар шеңберіндегі психологиялық байланыстар.

Медицинада бірнеше пәндік бағыттар бар, олардың әрқайсысы ғылымда жеке бағытты құрайды және адам денсаулығын жақсартуға мүмкіндік береді. Медицинаның ғылым ретіндегі пәні – адамдарда пайда болатын аурулардың этиологиясы мен патогенезі. Бұған адамдардағы аурулардың пайда болу себептерін, сондай-ақ осы патологиялық процестердің пайда болу заңдылықтарын зерттеу кіреді.Медицина пәніне кіретін басқа ұғымдар диагноз және клиника, б.а. ауруларды емдеу және тану әдістері.

Ғылыми зерттеудің компоненттері:

– зерттеу тақырыбымыздың өзекті жақтарын негіздеу;

– мәселенің, мақсаттың, обьектінің, тақырыптың, зерттеу гипотезасының сипаттамасы; міндеттерін бекіту.

Атап айтқан компоненттер зерттеу жұмыстың негізін құрайды. Олар негізінен барлығы өзара бірі-бірімен байланысты болуы керек.

Зерттеу мәселесі. Кез-келген зерттеу арнайы зерттейміз деп алынған мәселелерді анықтаудан басталады.

Зерттеу тақырыбы – зерттелетін обьектің аспектілерін толығымен де нақты анықтау. Таңдалған тақырып актуальды болуы керек. Тақырыбы қысқа болса, ал тұжырымдамасынын ішінде қолданылатын ұғымдар логикалық түрде бір-бірімен байланысты болуы керек.

Өзектілігін негіздеу дегеніміз – осы зерттеліп отырған тақырыптың ғылыми маңыздылығын анықтау,қандай мәселелерді талқылауға болатынын анықтау.

Зерттеу нысаны дегеніміз –зерттеушінің назарын аударатын процесс. Зерттеу пәні – осы жұмыста қарастырылатын аспектіні білдіреді. Алдындағылар шоғырландырылған түрде іздеудің бағыттары, міндеттері, оларды тиісті ғылыми құралдармен және әдістермен шешуі мүмкін.

Зерттеу идеясы гипотезада ашылады. Зерттеу гипотезасы – бұл мәселенің теориялық және практикалық жағдайын барлық жақтарды зерттеу негізінде дайындалған пайда болған сұраққа гипотетикалық жауап. Егер зерттеудің мақсаты мәселені шешу болса, онда гипотеза мақсатқа жетудің жолы туралы болжам болып табылады.

Ғылыми зерттеулердің типтері:

Көлденең-психологиялық зерттеу әдісі, онда эмпирикалық эксперимент бір рет жасалады және бір уақытта әр түрлі жастағы адамдардың топтары бір уақытта зерттеледі. Әдетте, субъектілердің жасы тәуелсіз айнымалы ретінде қабылданады, жас ерекшеліктеріне қарай зерттелген сипаттамалар қарастырылады. Көлденең зерттеулерге қарама-қарсы бағыт бойлық зерттеулер болып табылады.Көлденең зерттеулердің артықшылығы – зерттеуге қатысушылардың қатысуын жеңілдететін және жиналған деректерді өңдеуді тездететін бір реттік мәліметтер жинау. Сонымен қатар, көлденең зерттеулерде, бойлық зерттеулерге қарағанда, үлгінің өкілдігін қамтамасыз ету оңайырақ.

Когорттық зерттеу – бұл аурудың себептерін анықтау, қауіп факторлары мен олардың денсаулығына тигізетін әсері арасындағы байланысты орнату үшін қолданылатын медициналық зерттеу түрі.Мұндай зерттеулер, әдетте, болжамды немесе перспективалы болып табылады, яғни олар алдын-ала жоспарланып, болашақ уақыт кезеңінің белгілі бір кезеңінде өткізіледі. Зерттеу барысында аурудың ықтимал себептері туралы гипотеза жасалады. Осыдан кейін, зерттеушілер белгілі бір уақыт аралығында когортқа қабылданған адамдардың тобын бақылайды (көбінесе өте ұзақ), олардың денсаулығындағы кез-келген өзгерістерді зерттеушілерді қызықтыратын қауіп факторларына байланысты анықтауға тырысады.

Жүйелік шолулар – бұл медициналық зерттеулерді талдаудың формасы, оның мәні белгілі бір тақырып бойынша, мысалы, белгілі бір медициналық препарат тиімділігі туралы тақырыптық іріктеуге негізделеді.

Мета-анализ – бұл жүйелік шолудың бір түрі. Ол ұқсас зерттеулердің сандық анализін біріктіреді және өздігінен жүргізілуі мүмкін және жүйелі шолудың бөлігі бола алады.Тиісті жүйелі шолуларды жүргізетін зерттеушілер, әдетте, сарапшылар болып табылады және медициналық мәліметтерді талдай отырып, белгілі зерттеу хаттамасына сәйкес жұмыс істейді.

Бақылау жағдайын зерттеу (CSI) – бұл алынған нәтижеде ерекшеленетін екі оқу тобын болжанған әсер ету коэффициенті негізінде салыстырылатын байқау түрі. Бақылау тобымен жүргізілген зерттеулер көбінесе ауруға шалдыққан қатысушыларды («жағдайлар») және ауруы жоқ қатысушыларды («бақылау») салыстыру арқылы денсаулық жағдайына әсер ететін факторларды анықтау үшін қолданылады.Зерттеудің бұл түрі жүргізу үшін аз ресурстарды қажет етеді, бірақ рандомизацияланған бақыланатын сынақтан гөрі себептік қорытындының аз дәлелдерін ұсынады. Бақылау тобымен жүргізілген зерттеу нәтижесінде зерттеуші тек коэффициенттер коэффициентін алады, бұл салыстырмалы тәуекелмен салыстырғанда тұрақты қатынастардың болуының төмен көрсеткіші болып табылады.

Эксперименттік зерттеу – шарттары зерттеушінің тікелей бақылауында болатын зерттеу. Эпидемиологияда жоспарланған араласу сынағына популяция таңдалатын зерттеу және эксперименттік топтағы емнің нәтижесі бақылау тобындағы басқа араласумен салыстыру арқылы зерттеледі. Жүйелі қателіктерге жол бермеу үшін тәжірибелік және бақылау топтарының мүшелерін қолданылған емдеу әдісін қоспағанда, барлық жағынан салыстыруға болады. Қатысушыларды тәжірибелік және бақылау топтарына бөлу рандомизацияны қолдану арқылы өте жақсы жүзеге асырылады. Рандомизацияланған бақыланатын сынақ барысында тақырыптар осылайша бөлінеді. Кейбір тәжірибелерде, мысалы, ауыз суды фторлау кезінде бүкіл қауымдастықтар тәжірибелік және бақылау тобына кездейсоқ емес түрде таратылды.

Ғылыми зерттеулердің жіктелуі:

Ғылыми зерттеулер мына түрлерге жіктеледі:

1) қоғамдық өндіріске байланысы жағынан

2) қаржыландыру көздеріне байланысты

3) мақсатына байланысты

4) халық шаруашылығына қажеттілігіне байланысты

5) зерттеу ұзақтығына байланысты

Қоғамдық өндіріске байланысы жағынан ғылыми жұмыстар мына жұмыстарға жіктеледі: жаңа технологиялық үрдістер, машиналар, құрылыстар, өндірістің тиімділігінің артуы, еңбек шартының жақсаруы, жеке адамның тұлға болып дамуы және т. б.

Қаржыландыру көздеріне байланысты ғылыми зерттеулер: – мемлекеттік бюджетті – өндірісті-келісімдік – қаржыландырылмайтын Мемлекеттік бюджетті ғылыми зерттеулер мемлекеттікØ бюджет есебінен қаржыландырылады. Өндірісті-келісімділік зерттеулері өндірісті келісім-шартØ негізінде тапсырыс беруші мекеме қаржыландырылады. Қаржыландырылмайтын зерттеулер келіссөз туралыØ келісім-шарт негізінде орындалады.

Ғылыми зерттеудің мақсатына байланысты 3 түрге бөлінеді:

1) бастамалы

2) қолданбалы

3) өндірулер

Бастамалы зертеулер табиғаттың жаңа заңдары мен принциптерінің пайда болуына негізделеді. Олардың мақсаты қоғамның ғылыми білімінің артуына себепші болу. Мұндай зерттеулер белгілі және белгісіздік шекарасында жүргізіледі. Қолданбалы зерттеулер табиғат заңдарының жаңа тәсілдерін анықтаумен және салаларда қолданысымен байланысты.

Ғылыми зерттеулердің құрылымы:

Ғылыми зерттеулер ғылыми-зерттеу құрылымын құрайтын әркеттер болып есептеледі.

– мәселенің туындауы. Зерттейтін мәселені және ғылыми зерттеу мәселесінің дәл тұжырымын табу. Бұл көбіне оның нақты нәтижелеріне байланысты зерттеу міндеттерінде тұжырымдау маңызды болып табылады.

– гипотезаны ұсыну және қолдау. Ғылыми жұмысымызда қандай да бір фактілерді алдын ала таныстыруға негіз болатын ұсыныс немесе болжауды бекіту. Гипотезаны басқа параметрлерімен емес, оларды ең қолайлы таңдаудың бірнеше нұсқалары болуы мүмкін.

– теориялық зерттеу. Зерттеліп отырған нысан мен синтез процесіндегі білімді байланыстыру және қоршаған ортамен байланыстыру, эмпирикалық зерттеулердің қорытындыларын түсіндіру және кеңейту, жалпы заңдылықтарды көрсетіп таныстыру. Теория сапалы түсінік пен сандық өлшеулердің әртүрлі сатыларында дамиды да, теңдеулер түрінде көрсетіледі.

Теориялық зерттеудің мақсаты – құбылыстарды қорытындылау жəне олардың арасындағы байланыста қорытыланған жұмыс гипотезасын бақылау болып табылады. Бұл зерттеу қабылданған аналитикалық гипотезаны дамытады, яғни зерттеу проблемасының теориясын дамытуға әкелуі керек.

Эксперименттік зерттеу. Ғылыми тәжірибе – ең қиын зерттеулер ғана болып қоймай, сонымен қатар өте көп уақыт жұмсайтын кезең болып табылады. Эксперимент мақсаты әр түрлі болады және ғылыми зерттеулер сипаты мен кездесу реттілігіне байланысты болады.Экспериметтік зерттеу дегеніміз жаңа ғылыми білім алуға бағытталған зертеу әдісі. Теориялық зерттеу барысында алынған ғылыми нәтижелерді эксперименттік жағдайда тексеру керек болып табылады.

Талдау және нәтижелерін салыстыру. Эксперименттік және теориялық зерттеудің нәтижелерін салыстыру жұмысының салдары гипотезаны және оған туындайтын зардаптардың тұжырымын растау немесе гипотезаны нақтылау қажет болып табылады. Кейде ол (теріс нәтижелерімен) гипотезаны қабылдамауы мүмкін.

Қорытындылау. Бұл кезеңде зерттеу қорытынды, алынған нәтижелерді тұжырымдайды және қолдағы тапсырмаға сәйкес болуын тексереді. Таза теориялық зерттеулер үшін, осы қорытынды кезең болып табылады.

Ғылыми зерттеулердің сатылары

Ғылым дегеніміз -тәжірибе жүзінде анықталған нақты дәлелдемелер мен логикалық заңдарға сүйенетін қорытындылардың негізіндегі жасалынған және табиғат, қоғам,ойлау туралы жаңа білімдерді алуға бағытталған зерттеу ортасы. Еңбек бөлінуі және де оның бірігуі, ғылыми мекемелердің, экспериментті және зертханалық құралдардың пайда болуы ғылыми зерттеудің дамуына әсер етеді.

Ғылыми зерттеу 4 сатыдан тұрады:

Зерттеудің эмпирикалық сатысы– зерттелетін саяси-құқықтық құбылыстар мен үдерістердің нақты болмысы туралы шынайы және толық ақпарат алудың соңғы нәтижесі болып табылады. Эмпирикалық саты әдістеріне: бақылау, салыстыру, есептеу, өлшеу, сауалнама, әңгімелесу, тесттер, байқап көру және қате әдісі т.б. жатады.Бұл топтың әдістері зерттеліп отырған құбылыстармен тығыз байланысты және ғылыми гипотеза қалыптасу кезеңінде қолданылады.

Бұл сатыда 4 мақсат қойылады:

1) Зерттелетін саяси-құқықтық құбылыстардың және процесстердің шынайы жағдайын бағалау;

2) бар теориялық білімдерді растау үшін қосымша дәлелдер алу;

3) ғылыми зерттеулердің теориялық қатынастарына қайшы келетін жаңа құбылыстар мен процесстерді анықтау;

4) мемлекет пен құқықтың қалыптасу және даму тарихын, оның жекелегенфрагменттерін сипаттау. Бұл сатының танымдық іс-әрекетінің нысандары бес фазада көрінеді:

1) бақылау– яғни,зерттелетін объектіні саналы субъектінің тікелей өмірінде, оның болмысында мақсатты түрде қабылдауы болып табылады.

2) нормативтік құқықтық актілер мен өзге де жазбаша құжаттарды талдау,себебі эмпирикалық білімнің, фактілердің көп бөлігі ақпарттардың жазбаша көздерінен соның ішінде бірінші кезекте, заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілер жазылған құжаттардан алынады.

3) халықпен немесе сарапшылармен сұхбат жүргізу.Бұл арқылы практиканың психологиялық, сезімтал жағын зерттеуге болады және ол халыққа немесе сарапшыларға сауалнама жүргізу немесе еркін сұхбат алу арқылы жүзеге асырылады.

4) әлеуметтік құқықтық эксперимент эмпирикалық зерттеудің ерекше түрі,себебі зерттеуші саяси-құқықтық практиканы оның тікелей болмысында емес, өзгертілген түрде заңнаманы жетілдіру жөніндегі қандай да бір ұсыныстардың практикалық нәтижелілігін және оны қолдану практикасын тексеру мақсатында бақылайды.

5) тарихи сын көздер-яғни ол дегеніміз, тарихи деректерді сынау арқылы жекелеген фактілерді, оқиғаларды анықтау,сонымен қатар олардың шынайылығын, ақиқаттылығын негіздеу.

Зерттеудің гипотетикалық сатысы-бұл ізденіс жұмыстарының мәнін зерттеу объекті жөніндегі деректік болжамдар мен олардың мәнін айқындап алу қажеттігі арасындағы қарама – қарсылықтарды шешіп алу, содан соң зерттеудің эмпирикалық деңгейінен оның теориялық деңгейіне өтудің дайындық жағдайларын жасау сатысы болып табылады.

3.Зерттеудің теориялық саты– назарға алынған нысан жөніндегі функционалдық және гипотетикалық болжамдар мен ол туралы жүйелі шамалаулар қажеттігі арасындағы қайшылықтарды үйлестіру жұмыстары орындалатын саты. Теориялық сатының әдістеріне: дерексіздену, идеализациялау, формальдау, анализ және синтез индукция және дедукция, аксиоматика және молайту жатады. Теориялық сатыда жиналған деректердің зерттелуі, пікірлерді жасау, қорытынды келтіру жүзеге асады. Зерттеудің теориялық сатысы алдында үш мақсат қойылуы мүмкін:

1) жекелеген саяси-құқықтық құбылыстар мен процестердің мәні мен мазмұнын тану;

2) осы құбылыстар мен процестерге тән,заңды байланысты анықтау;

3) құқықтық ғылымның жекелеген саласының не мемлекет пен құқықтың жалпы теориясының мәнін ашу.

4.Зерттеудің метотеориялық сатысы-бұл сатыда диалектикалық пен жүйелік анализді қосқанда теориялардың өзі зерттеледі, оларды туғызу жолдары жасалады, аталған теория ұғымдарының жүйесі зерттеледі, оны қолдану шамалары белгіленеді, бірнеше теорияларды синтездеу жолдары негізделеді. Метотеориялық сатының әдістеріне – диалектикалық әдіс пен жүйелік талдау әдісін жатқызуға болады. Аталған сатының басты міндеті – ғылыми теорияларды формальдау жағдайын тану және метатілдер деп аталатын формальді тілдер жасап шығару болып табылады.

Ғылыми мәселе қою

Ғылыми мәселе-білмеу туралы ұғыну, тұжырымдаманы қалыптастыру.

Қарау объектісі күрделі болған сайын, яғни таңдалған тақырып күрделі болған сайын, соғұрлым бір мәнді емес, белгісіз сұрақтар (проблемалар) көп болады және есептерді қалыптастыру үшін соғұрлым қиын болады және шешімдерді іздестіру үшін проблемалар болады, яғни ол дегеніміз ғылыми туындының мәселесі бағыттар бойынша басымдықтардың жіктелуі мен орналасуын сыйғызуы тиіс. Мәселе-бұл міндет,яғни шешімді, орындауды талап ететін нәрсе, қол жеткізуге ұмтылатын мақсат. Ал,әрбір міндет шарттар мен талаптан тұрады.Сол талаптарды орындау үшін міндет шарттарына сай құралдарды пайдалана білу қажет. Жалпынегізі мәселелер әртүрлі болады: ғылыми, өндірістік, экономикалық, қаржылық, тұрмыстық, қоғамдық, жеке және т. б.

Мәселенің қойылуы-кез келген зерттеудің бастамасы болып табылады.

Ғылыми таным мәселесі-шешуді талап ететін теориялық немесе нақты мәселе. Бұл мәселе екі өлшемге сәйкес болуы керек.Олар:

Объективтілік-мәселенің пайда болуы обьективті факторлармен байланысты болуы тиіс.
Маңыздылығы-мәселенің теориялық немесе қолданбалы ғылым үшін маңызы болуы тиіс.

Ғылыми мәселенің құрылымы бойынша жіктелуі:

1.Айқын,саналы қойылым

Нақтылау дәрежесіндегі айырмашылық
Мәселені қоюда сандық және сапалық факторлардың арақатынасы

Сонымен қатар,осыған сәйкес мәселенің 3 классы ажыратылады:

1.жақсы құрылымдалған

2.әлсіз құрылымдалған немесе аралас

3.құрылымдалмаған

Мәселе- бүкіл жұмыстың негізі болып табылады. Демек, мәселені анық, нақты,дұрыс тұжырымдау керек. Ол проблемалық жағдай, шешілмеген мәселе, теориялық немесе практикалық міндет және т. б. түрінде түсінілуі мүмкін. Ғылыми мәселе деп ғалымдар қоғамның жинаған білімдеріндегі жауабы жоқ мәселені түсінеді. Бір мәселе ешқашан таусылмайды. Ол басты сұрақтан (мәселенің мәнін құрайтын және барлық проблемамен жиі тірелетін) және негізгі сұраққа жауап алу үшін қажетті басқа да қосалқы сұрақтардың кейбір санынан тұратын тұтас жүйе болып табылады.

Ғылыми мәселенің ғылыми сұрақтан өзгеше белгісі-бұл мәселедегі болжамның әр түрлі сипаты. Мәселені-білу мен білмеу арасындағы шекара деп айтсақ та болады. Ол бұрынғы білім жеткіліксіз болған кезде және жаңа әлі дамыған форманы қабылдамаған кезде пайда болады.Егер мәселенің идеясы тұжырымдама түрінде белгіленсе және тұжырымдалса, онда бұл оны шешу бойынша тапсырманы қоюға кірісуге болады. Сондықтан мәселенің дұрыс қойылуын табыстың кепілі десек те болады. Мәселені дұрыс табу үшін таңдап алынған тақырыптағы не жақсы, не нашар жасалғанын, ненің мүлдем қатысы жоқ екенін түсіну қажет, ал бұл қолда бар әдебиеттерді зерттеу негізінде ғана мүмкін.

Гипотеза әзірлеу

Гипотеза деп-ойдың даму процесін айтуға болады. Әрине, өмірдің барлық жағдайлары үшін гипотезаны құрудың жалпы үлгісін беру мүмкін емес. Бұл гипотезаны әзірлеу шарттары практикалық қызметтің ерекшелігіне, сондай-ақ қарастырылған проблеманың ерекшелігіне байланысты. Дегенмен, гипотезада ойлау процесін өтетін кезеңдердің жалпы шектерін анықтауға болады.

Гипотезаны жасаудың негізгі кезеңдері:

1) гипотезаны ұсыну;

2) гипотезаның дамуы;

3) гипотезаны тексеру.

Гипотезаны ұсыну үшін белгілі бір болжамның ықтималдығын негіздейтін байқалатын құбылысқа қатысты фактілердің кейбір жиынтығына беймәлім түсінік беру қажет. Сондықтан гипотезаны құру бірінші кезекте біз түсіндіретін құбылысқа қатысы бар және қазіргі түсініктемемен сәйкес келмейтін фактілерді жинаумен байланысты. Жиналған фактілер негізінде зерттелетін құбылыстың, яғни сөздің тар мағынасында гипотеза тұжырымдалатыны туралы болжам айтылады. Гипотезаға негізделген фактілер дедукция, индукция немесе ұқсастық түрінде қисынды ұғынуы мүмкін. Гипотезадағы болжам-бұл алдыңғы танымның қорытындысы, ең бастысы, фактілерді бақылау және жалпылау нәтижесінде келіп жатады. Гипотеза бар фактілерді түсіндіруге ғана емес, сонымен қатар назар аударылмаған жаңа фактілерді анықтауға мүмкіндік береді.

Гипотезаға қойылатын негізгі талаптар: негізділігі, қисындылығы, бар ғылыми біліммен үйлесімдігі және тексерілуі болып табылады.Негізділігі- гипотезалар әзірленбес бұрын талдануға жағдайы жасалады. Бұл үшін зерттеуші өзінің иелігіндегі фактілерді ғана емес, сонымен қатар белгілі теориялық білімді: заңдар, теориялар, принциптер, модельдер және т.б. тартуға тиіс. Логикалық-гипотезаның заттардың нақты жағдайына сәйкестігі. Гипотеза түсінікті, қисынды және екі жақты түсінік тудырмауы тиіс.Гипотезалардың қазіргі ғылыми білімдермен үйлесімділігінің талабы бар ғылыми білімнің бастапқы сәлемдемелер беруімен, гипотезаның негізін қалыптастыруымен байланысты. Сонымен қатар, зерттеулердің басым бөлігі білімнің сабақтастығын сақтай отырып, қалыптасқан ғылым жүйесі шеңберінде жүргізіледі.Гипотезаның тексерілуі әзірлеу сатысында да, жаңа бақылаулардың, фактілер мен әдістердің пайда болуына қарай зерттеу барысында да жүзеге асырылуы тиіс. Бұл ретте тексеру құралдары әртүрлі болуы мүмкін: тікелей бақылау; жанама әдістер; өлшеу құралдарын, эксперименттік қондырғыларды пайдалану және т. б.

Гипотезаны тұжырымдауға қойылатын талаптарға жатады:

Бастауыш тармағында гипотезаны тұжырымдау ең алдымен фактілер жатады. Олардың ішінде зерттеуші жаңа фактілер мен жаңа заңдарды іздейді және олар бастапқы және соңғы гипотезаны тексеру пункті болып табылады.
Гипотеза әр қадамнан кейін фактілерге қатысты пікір айтуға мүмкіндік беретіндей тұжырымдалуы тиіс. Жаңа теориялық ұғымдарды енгізу жаңа гипотезаның жемісті болуының маңызды шарты болып табылады. Гипотезаға енгізілетін жаңа идеялар мен бастапқы ұғымдар жаңа логикалық қорытынды жасауға болатын ерекше жалпылама немесе анықтамалар түрінде көрсетілуі тиіс.
Егер зерттеуші оны ғылымда қабылданған теориялар сияқты дәл қолданса, яғни оған қабылданған білім жүйесі ретінде қатысты болса, гипотезаны жемісті пайдалануға болады. Осылайша, ғалым гипотезадан алынған тұжырымдар анықталған фактілерге сәйкес келмейтіндігін анықтай алады.
Зерттеуші кез келген ойлы гипотезадан шыға алмайды. Ол нақты қасиеттерді, байланысты, тәуелділікті, өзара әрекеттесуді, күш немесе заң гипотезасының көмегімен түсіндіруге болатын жағдайларды таңдайды.
Жұмыс гипотезасымен қатар оған балама тұжырымдау қажет, бұл біріншіден, ұсынылған ережелердің мәнін нақты анықтауға мүмкіндік береді, екіншіден, зерттеу барысында ұсынылған болжамды ғана емес, оған кері әсерін тексеруге мүмкіндік береді және бұл сенімді дәлел береді.
Зерттеу мақсаттарын тұжырымдау

Зерттеудің мақсаты – зерттеу барысында күтілетін соңғы нәтиже. Зерттеудің мақсаты толық түрде оның атауында жарияланған зерттеу тақырыбын нақтылайды. Зерттеу мақсатының ерекшелігі есептерді жіктеу жүргізілетін логикалық негізден тұрады.

Әлеуметтік жағдайды сипаттау немесе түсіндіруге бағытталған зерттеу мақсатын тұжырымдауда, әдетте, «анықтау….», «сипаттау…», «факторларды анықтау…», «белгіленсін…», «анықтау…»және т.б.сөздер жиі қолданылады . Мысалы:» аудан тұрғындарын толғандыратын негізгі мәселелерді анықтау және респонденттер тұрғысынан маңыздылығы бойынша оларды саралау»;» ақылы медициналық қызметтерді тұтынушылардың әлеуметтік құрылымын сипаттау»;»футбол жанкүйерлерінің мінез-құлқына әсер ететін негізгі факторларды анықтау».

2.Басқарушылық шешімдерді іздеуге бағытталған қолданбалы зерттеудің мақсатын тұжырымдау да «әлеуметтік жобаны әзірлеу…», «ұсыныстар әзірлеу…», «шаралар жүйесін әзірлеу…» сөздері қолданылса,ал зерттеу мақсатын тұжырымдау кезінде» жақсарту…», «тиімділігін арттыру…» сөздерін қолдану тиімсіз.

Зерттеудің мақсаты есептер жүйесінде ашылады және нақтыланады. Зерттеудің мақсаты дәлірек тұжырымдалған сайын, есептерді дәлірек тұжырымдауға болады. Сонымен қатар мәселелер мен міндеттерді ажырата білу керек. Міндеттер мен проблемалар арасындағы айырмашылық міндеттерді шешу үшін жалпы ережелер, арнайы әдістер немесе тәсілдерболады. Арифметикалық, алгебралық, геометриялық есептерді шешу алгоритмдері де осындай. Техникалық есептерді шешудің жалпы қабылданған стандартты әдістерінің көп түрі бар. Алайда «толыққанды» ғылыми мәселелерді шешу үшін ұқсас алгоритмдер жоқ, сондықтан оларды шешу үшін шығармашылық қиял, интуиция және ғылыми зерттеудің басқа да эвристикалық құралдары қолданылады.

Зерттеу міндеттерін тұжырымдау

Зерттеудің міндеттері-қойылған мақсатқа жету үшін қажетті негізгі қадамдардың дәйектілігін ашатын зерттеу мақсатын іске асыру құралдары.

Зерттеудің мазмұндық, ұйымдастырушылық және әдістемелік міндеттері ажыратылдаы:

Мазмұндық есептерге мына сұрақтарға жауап іздеу жатады:

-зерделенетін құбылыстың нені білдіреді?

-оның құрылымы мен функциялары қандай?

– зерделенетін процесс қалай өтеді?

-зерделенетін процестің барысына не әсер етеді? зерделенетін құбылысты қандай факторлар анықтайды?

Ұйымдастыру міндеттері мына сұрақтарға жауап береді:

-не істеу керек?

– ақпаратты теориялық талдау, жинау, өңдеу және талдау, ат мүмкін шешімдерін анықтау бойынша қадамдардың реті қандай?

Әдістемелік міндеттерге әдістемелік құжаттарды әзірлеу, оларды тестілеу және пилотаж міндеттері кіреді.

Зерттеу міндетінің тұжырымдалуы гипотезаның тұжырымымен, яғни ғылыми негізделген болжаммен, қандай да бір әлеуметтік-экономикалық құбылыстардың болуы мүмкіндігі туралы болжаммен және олардың пайда болу себептерімен сүйемелденеді. Гипотезалардың сипаттау, түсіндіру және сипаттау-түсіндіру деген ттүрлері ажыратылған. Сипаттамалық гипотезалар-бұл нақты болжамдар, қандай да бір әлеуметтік-экономикалық құбылыстың бар екендігі туралы болжамдар,ал болжамдар ғылыми ақпараттың қолда бар көздері өңделгеннен кейін, әртүрлі көзқарастар салыстырылып, жаңа ғылыми фактілер талданғаннан кейін ғана ұсынуға болады. Түсіндіруші гипотезалар қандай да бір құбылыстың болу себептерін ашады. Оларды зерттеуші мәселенің тарихын жақсы білетін және жаңа тәсілдер мен жаңа білімді қолданатын кезде ғана ашуға болады. Гипотезалар-гипотезаның алдыңғы екі тобына тән сызықтармен сипатталады.Кез келген гипотеза теориялық болжам үшін жеткілікті, бірақ толыққанды тұжырымдаманы, теорияны құру үшін жеткіліксіз шынайы фактілер негізінде құрылады. Сондықтан гипотеза белгілі бір әлеуметтік-экономикалық құбылыстың болуын бекітпейді,тек оның болу ықтималдығын көрсетеді. Гипотезаға қажеттілік қазіргі теорияның көмегімен түсіндіре алмайтын фактілер пайда болғанда, яғни жаңа фактілер мен ескі теория арасында қайшылықтар пайда болғанда туындайды. Зерттеу барысында тұжырымдалған міндетті ең жақсы шешу мақсатында бірнеше гипотезалар ұсынылуы мүмкін.

Ғылыми зерттеулер әдістері мен методологиясы. Зерттеулер әдісін таңдау критерийлері

Ғылыми әдіс — жалпы ғылым аясындағы қолданылатын әдістердің жиынтығы. Әдіс – зерттеу барысында белгілі бір қорытынды алуға бағытталған, бір немесе бірнеше метематикалық немесе логикалық операциялардың теорияға немесе практикаға негізделген түрі. Кез келген ғылыми жұмысты құруда қолданылатын зерттеу әдістері маңызды рөл атқарады. Кез келген ғылыми зерттеу белгілі бір әдістермен және әдістермен, белгілі бір ережелер бойынша жүзеге асырылады. Бұл тәсілдер, әдістер мен ережелер жүйесі туралы ілім методология деп аталады. Дегенмен, әдебиеттегі «әдіснама» ұғымы екі мағынада қолданылады:

1) қандай да бір қызмет саласында (ғылым, саясат және т. б.) қолданылатын әдістер жиынтығы.);

2) танымның ғылыми әдісі туралы ілім.

Методология («әдіс» және «логиядан») – құрылымы, логикалық ұйымдар, қызмет әдістері мен құралдары туралы ілім.

Әдіс-бұл практикалық немесе теориялық іс-әрекет тәсілдерінің немесе операцияларының жиынтығы. Әдіс сонымен қатар, зерттелетін объектінің жүріс-тұрыс заңдылықтарынан шығатын шындықтың теориялық және практикалық игерілу формасы ретінде сипаттауға болады.

Ғылыми таным әдістеріне жалпы әдістер, яғни жалпыадамзаттық ойлау тәсілдері, нақты ғылымның жалпы ғылыми әдістері мен әдістері жатады. Әдістер эмпирикалық білімнің (яғни тәжірибе, тәжірибелік білім нәтижесінде алынған білім) және теориялық білімнің арақатынасы бойынша жіктелуі мүмкін, оның мәні – құбылыстардың мәнін, олардың ішкі байланыстарын тану.

Зерттеу әдістеріне қатысты келесі жағдайды атап өту қажет. Гносеология, методология бойынша әдебиетте барлық жерде ғылыми әдістерді, атап айтқанда теориялық әдістерді бөлу, екі рет бөлу сияқты кездеседі. Мысалы, диалектикалық әдіс, қарама-қайшылықтарды анықтау және шешу теориясы, гипотезалар мен т. б. құру. Талдау және синтез, салыстыру әдістері,абстрагирлеу және нақтылау, бұлардың негізгі ойлау операциялары-теориялық зерттеу әдістері.

Зерттеу әдістері эмпирикалық (эмпирикалық – сөзбе – сөз арқылы сезім органдары) және теориялық болып бөлінеді .

Теориялық әдістер:

– әдістер-танымдық әрекеттер: қарама-қайшылықтарды анықтау және шешу, мәселені қою,

гипотезалар ;

-әдістер-операциялар: талдау, синтез, салыстыру, абстрагирлеу және нақтылау .

Эмпирикалық әдістер:

– әдістер-танымдық әрекеттер: зерттеу, мониторинг, эксперимент ;

– әдістер-операциялар: бақылау, өлшеу, сұрау, тестілеу

Ғылыми таным әдістері:

Анализ-объектінің оның құрамдас бөліктеріне ойлы немесе нақты ыдырауы.

Синтез-талдау нәтижесінде танымды элементтерді біртұтас тұтастыққа біріктіру.

Абстрагирлеу (идеализация) – зерттеу мақсаттарына сәйкес зерттелетін объектіге белгілі бір өзгерістерді оймен енгізу. Идеализация нәтижесінде осы зерттеу үшін маңызды емес объектілердің кейбір қасиеттері, белгілері қараудан алынып тасталуы мүмкін.

Индукция-бірқатар жеке дара фактілерді қадағалаудан жалпы жағдайды шығару процесі, яғни жекеден жалпы жағдайға тану. Практикада көбінесе толық емес индукция қолданылады, ол объектілердің бір бөлігін ғана тану негізінде жиындардың барлық объектілері туралы қорытындыны болжайды. Эксперименталды зерттеулерге негізделген және теориялық негіздемені қамтитын толық емес индукция ғылыми индукция деп аталады. Мұндай индукцияның қорытындылары жиі ықтимал сипатқа ие.

Дедукция-жалпыдан жеке немесе одан аз адамға аналитикалық ойлау процесі. Ол жалпылаумен тығыз байланысты. Егер бастапқы жалпы ережелер белгіленген ғылыми ақиқат болса, онда дедукцияның металы әрдайым шынайы қорытынды алынады. Әсіресе, дедуктивті әдіс математикада үлкен маңызға ие.

Аналогия-белгілі бір белгілердегі екі заттың немесе құбылыстың ұқсастығы туралы ықтимал, шындыққа ұқсас қорытынды, олардың басқа белгілердегі ұқсастығы негізінде. Қарапайым Аналогия күрделі түсінуге мүмкіндік береді. Модельдеу – таным объектісінің қасиеттерін оның арнайы құрылған аналогы-үлгісінде жаңғырту. Модельдер нақты (материалдық) болуы мүмкін, мысалы, ұшақтардың модельдері, ғимараттардың макеттері, фотосуреттер, протездер, қуыршақтар және т.б. және тіл құралдарымен (Табиғи адам тілі сияқты, мысалы, математика тілі сияқты арнайы тілдер де) жасалған идеалды (дерексіз). Бұл жағдайда біз математикалық модель бар. Әдетте бұл оқылатын жүйедегі өзара байланысты сипаттайтын теңдеулер жүйесі.

Тарихи әдіс зерттелетін объектінің тарихын өзінің барлық көп қырлылығын, барлық бөлшектер мен кездейсоқ жағдайларды ескере отырып жаңғыртуды білдіреді. Логикалық әдіс-бұл зерттелетін объектінің тарихын логикалық жаңғырту.

Жіктеу-белгілі бір білім саласының бірыңғай жүйесіндегі объектілер кластары арасындағы заңды байланыстарды белгілейтін, олардың жалпы белгілеріне байланысты сыныптар (бөлімдер, разрядтар) бойынша белгілі бір объектілерді бөлу. Әр ғылымның қалыптасуы зерттелетін объектілердің жіктелуін құрумен байланысты.

Эмпирикалық зерттеу әдістерін екі топқа бөледі:

Жұмыс, жеке әдістер. Оларға: әдебиеттерді, құжаттарды және қызмет нәтижелерін зерделеу; бақылау; сұрау (ауызша және жазбаша); сараптамалық бағалау әдісі; тестілеу жатады.
Кешенді, жалпы әдістер-бір немесе бірнеше жеке әдістерді қолдану: тексеру; мониторинг; тәжірибені зерделеу және қорыту; тәжірибелік жұмыс; эксперимент жатады.

Зерттеу әдістерін таңдаудың жалпы критерийлері:

Объектінің, пәннің, жалпы зерттеудің мақсаттарына жинақталған материалдарға сәйкестілігі;
Ғылыми зерттеулердің заманауи принциптеріне сәйкестігі;
Прогностикалық, яғни таңдап алынған әдіс жаңа және сенімді нәтижелерге әкелетіндігі;
Зерттеудің логикалық кезеңіне сәйкестігі;
Басқа әдістермен күрделі өзара байланыс.

Денсаулық сақтауда ғылыми зерттеулер қолданылатын әдістер

Қоғамдық денсаулық туралы статистикалық деректер әдетте үш деңгейде зерделенеді және талданады:

1 – ші деңгей (топтық) – шағын әлеуметтік немесе этникалық топтардың денсаулығы;

2 – деңгей (өңірлік) – жекелеген әкімшілік аумақтар халқының денсаулығы;

3 – ші деңгей (популяциялық) – жалпы популяцияның денсаулығы.

Қоғамдық денсаулық және жалпы денсаулық сақтау жүйесінің қызметі, жекелеген медициналық мекемелерін зерттеулерін ұйымдастыру және жүргізу барысын 4 негізгі кезеңге бөліп қарастырады:

1-кезең-зерттеу дизайнын әзірлеу кезеңі

2-кезең- ақпарат жинау және деректер базасын қалыптастыру кезеңі

3-кезең- деректерді өңдеу, талдау және визуализациялау кезеңі

4-кезең- басқарушылық шешімдерді әзірлеу, оларды практикаға енгізу және тиімділікті бағалау кезеңі

Халықтың денсаулық жағдайы, денсаулық сақтау мекемелерінің медициналық және экономикалық қызметі туралы ақпараттың негізгі көздері болып табылады:

мемлекеттік және ведомстволық статистикалық байқаудың деректері;
арнайы жүргізілетін іріктеп зерттеулердің деректері;
денсаулық сақтауды басқару органдарының, ММС аумақтық қорларының, сақтандыру медициналық ұйымдарының электрондық дербестендірілген деректер базасы.

Медициналық-әлеуметтік зерттеулердің нәтижелері басқарушылық шешімдерді әзірлеу үшін пайдаланылады. Денсаулық сақтаудағы басқару шешімдері, әдетте, мынадай ұйымдық-құқықтық нысандарда көрінеді: Øзаңнамалық және атқарушы билік органдарының құқықтық актілерінің жобаларын дайындау;

Øбұйрықтардың, әдістемелік ұсынымдардың, нұсқаулықтардың және т. б. жобаларын дайындау;

Øкешенді немесе мақсатты медициналық-әлеуметтік бағдарламаларды әзірлеу;

ØДенсаулық сақтау мекемелерінің желісін оңтайландыруды жүргізу; Øмедицина қызметкерлерінің кадрларын даярлау және қайта даярлау жүйесін жетілдіру және т. б.

Статистикалық көрсеткіш-жиынтықтың көптеген сандық сипаттамаларының бірі, зерттелетін құбылыстың ішкі мәнінің сандық көрінісі. Жиынтық бірліктердің қамтылуына байланысты көрсеткіштер жеке объектіні сипаттайтын жеке және объектілер тобын сипаттайтын жиынтық болып бөлінеді. Сондай-ақ статистикалық көрсеткіштерді абсолюттік, салыстырмалы, орташа деп жіктеуге болады.

Медициналық-әлеуметтік зерттеулерде әр түрлі топтарды пайдаланады:

жынысы
жасы
неке жағдайы
ұлттық құрам әлеуметтікдемографиялық белгілерге
жыл маусымы
тұрғылықты жері және климат-географиялық белгілері
мамандық
білім
табыс және әлеуметтік-экономикалық белгілері
аурудың н/е мүгедектік себептері
өлім-жітім

Денсаулық сипаттамасы

емхана
стационар және т. б. мекеме типтері бойынша

Зерттеу дизайны

Ағылшын тілінен аударғанда дизайн ұғымы (design) жоспарды, жобаны, білдіреді,конструкциясы дегенді білдіреді.

* Сапалық және сандық әдістер дәлелді медицинадағы зерттеулер.

* Клиникалық сынақтар, анықтау,жіктелуі.

* Дәлелді статистикалық талдау медицинадағы.

* Дәлелдер мен градация деңгейлері клиникалық зерттеулер

Зерттеу дизайны-зерттеу мақсаттарына жету үшін қажетті деректерді жинау мен талдауға қатысты талаптардың комбинациясы. Зерттеудің негізі, оның дизайны – бұл жобаның міндеттерін келісілген және қисынды шешу мақсатында деректерді жинау мен талдауға арналған қаңқасы. Дизайн дәстүрлі түрде мәселені тұжырымдау, мақсат, зерттеу мәселесі, міндеттер, әдістер мен шешімдер жиынтығы (іріктеу және т.б.). Отандық дәстүр бойынша зерттеу бағдарламасы туралы айтуға болады, батыс контексте жоспар-қаңқасы дизайн деп аталады. Зерттеу дизайнын әзірлемес бұрын ең алдымен, зерттеу бағдарламасын әзірлейді.Ал,бағдарлама қамтиды:

зерттеу тақырыбы
мақсаттары мен міндеттері
гипотезаны тұжырымдау
зерттеу объектісінің атауы, бақылау көлемі мен бірлектері

Терминдер глоссарийі іріктемелі жиынтықты қалыптастырудың статистикалық әдістерінің сипаттамасы деректерді жинау, сақтау, өңдеу және талдау пилоттық зерттеу жүргізу әдістемесі пайдаланылатын статистикалық құралдардың тізбесі . Зерттеу нәтижелері ұсынылған гипотезаларды растауы, түзетуі немесе жоққа шығаруы мүмкін.

Негізгі дизайн түрлеріне жатады:

1.Кросс-секциялық дизайн -бақылау бірліктерінің көп санына қатысты деректерді жинауды көздейді. Әдетте, бас жиынтықты репрезентациялау мақсатында іріктемелі әдісті пайдалануды болжайды. Деректер бір рет жиналады және сандық сипатта болады. Бұдан әрі сипаттама және корреляциялық сипаттамалар есептеледі, статистикалық қорытындылар жасалады.

2.Лонгитюд дизайны -уақыт өзгерісін анықтау үшін қайталанатын кросс-секциялық сауалнамалардан тұрады. Панельді зерттеулерге бөлінеді (қайталанатын сауалнамаларға сол адамдар қатысады) және когортты зерттеулерге (қайталанатын сауалнамаларға бір бас жиынтықты білдіретін адамдардың әртүрлі топтары қатысады).

3.Эксперименталды дизайн– тәуелсіз айнымалының тәуелді айнымалының өзгеру сипатына әсер етуі мүмкін қатерлерді нивелирлеу арқылы тәуелділікке әсерін анықтауды көздейді.

4.Кейс-стади дизайны– жағдайлардың бір немесе аз мөлшерін егжей-тегжейлі зерттеуге арналған. Бұл ретте екпін нәтижелердің барлық бас жиынтыққа таралуына емес, теориялық талдау және қандай да бір құбылыстың жұмыс істеу механизмін түсіндіру ретінде жасалады.

Зерттеуді жоспарлау. Зерттеу ұйымдастыру және олардың сатылары

Ғылыми зерттеу деп — ғылыми әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, белгілі бір обьект жөнінде жаңа білім қалыптастыруымен аяқталатын жүйелі және арнайы мақсатқа көзделген обьектілермен танысуды айтамыз.

Зерттеу жоспары – бұл бағдарламаның толық орындалуы мен мәселенің шешілуіне әкелетін негізгі қызмет түрлерінің (іс-әрекеттер, әрекеттер және т.б.) байланысы мен дәйектілігін көрсететін көрсеткіштер жиынтығы. Зерттеуді жоспарлау сатыларына жатады:

Тапсырмаларды тұжырымдаудың нақтылық принципі.
Ұйымдастырушылық маңызы. Жоспар ғылыми-зерттеу топтарының қызметін ұйымдастыруға сәйкес келуі немесе оны сәтті іске асыру үшін қажетті алдын-ала жасалған жаңа ұйымдастырушылық формаларды енгізуі керек.
Салыстырмалы және есептік күрделілік принципі.
Интеграциялық қызмет принципі-жоспар әртүрлі басшылар мен департаменттердің өзара әрекеттесу қажеттілігін ескеруі керек, олардың жұмысын үйлестіру факторына айналуы, егер мүмкін болса, қайталанулар мен жанжал жағдайларын болдырмауы керек.
5. Басқару принципі. Жоспардың барлық міндеттері, индикаторлары оның орындалуын бақылау қажеттіліктеріне сәйкес келуі керек, ал бақылау жүйесі жоспарға енгізілуі керек. Бақылау қиын болатын ережелер жоспарға енгізілмеуі керек.
Жауапкершілік принципі. Әдетте, жоспарға оның ережелері мен міндеттерін орындауға жауапты тұлғалар, бөлімшелер кіреді. Жоспарда мекен-жайы және орындаушысы жоқ тапсырмалар болмауы керек.
7. Шындық принципі. Жоспарда аяқталу ықтималдығы аз тапсырмалар болуы мүмкін. Жоспардың тапсырмаларын орындау шынайылығы ресурстардың қол жетімділігімен, уақытты есептеулермен, зерттеушілердің біліктілігімен, ұқсас жұмыстарда тәжірибені қолданумен, іс-шараларды ұйымдастыру мүмкіндігімен, тиісті жабдықтардың қол жетімділігімен және т.б. бағалау керек
Уақытша сенімділік қағидасы жоспарларды әзірлеу және іске асыру үшін қажетті ереже болып табылады. Бұл зерттеу уақытын есептеу мен белгілеуді, уақытты үнемдеуді, зерттеудің әртүрлі кезеңдерінің уақтылы болуын талап етеді.

Зерттеуді ұйымдастыру-бұл регламенттер, нормативтер, нұсқаулықтар, оны жүргізу тәртібін анықтайтын, яғни зерттеу жұмыстарын орындауға функцияларды, міндеттерді, жауапкершілікті және өкілеттіктерді бөлу жүйесі. Қазақстан Республикасының жоғарғы ғылыми мекемесі- елдің барлық жоғары оқу орындары мен ғылыми мекемелеріне қоғамдық және жаратылыс ғылым салалары бойынша ғылыми жұмыстарды іске асыратын ҚР Ұлттық Ғылым Академиясы болып табылады.Ал ҚР-ның Ұлттық Ғылым Академиясы тікелей ҚР Үкіметіне бағынышты.Академия мүшелерінің жалпы жиналысы олардың жоғарғы органдары болып табылады және 4 жылда бір рет академияға басшылық жасайтын президиумды немесе президентті тағайындайды.

Зерттеуді ұйымдастыру келесі кезеңдерді қамтиды:

міндеттерді қою және нақтылау;
гипотезаны ұсыну;
гипотезаларды теориялық әзірлеу, оларды тексеру және бағалау;
эксперименттер үшін бағдарламалар мен нұсқаулықтар жасау;
Тәжірибелік зерттеулер жүргізу;
эмпирикалық деректерді жинау және өңдеу;
эксперименттер мен бақылаулардың нәтижелерімен ұсынылған гипотезаларды салыстыру. Оларды бағалау, қабылдау немесе тастау;
аталған мәселелерді қалыптастыру және жаңа міндеттерді қою;

Бұл негізгі кезеңдер ғылыми зерттеудің құрылымын көрсетеді, өйткені тиісті рәсімдер мен операциялардың дәйектілігі арасындағы қатынастарды анықтайды, олардың мазмұнын белгілейді.

Айта кету керек, барлық зерттеулер барлық аталған кезеңдерді қамтымайды. Кейбіреулер тек кейбіреулермен шектелуі мүмкін.

Зерттеу бағдарламасының әдістемелік бөлігі. Материалды әзірлеу бағдарламасы.

Ғылыми зерттеулер белгілі бір ережелерге сәйкес белгілі әдістермен жүзеге асырылады. Осы әдістер мен ережелер жүйесін метожология деп атайды.

Оның 2 ұғымы бар:

Қызметтің кез-келген саласында қоладнылатын әдістер жиынтығы. Мысалы: ғылым, саясат.
Танымның ғылыми әдісі туралы ілім.

Методология – бұл құрылым, логикалық ұйымдастыру, қызмет әдістері мен құралдары туралы ілім.

Әдіс – бұл практикалық немесе теориялық әрекеттің әдістері мен амалдарының жиынтығы. Ғылыми білімнің әдістері әмбебап әдістер деп аталады.

эмпирикалық және теориялық білім,
негізгі және қолданбалы
макро, микро, және орта деңгейдегі болып бөлінеді.

Интерпретациялау– негізгі түсініктердің мағынасын ашу.

Зерттеу мақсаттары:

зерттеу бағдарламасы қандай мәселені шешеді және берілген зерттеу қандай нәтижеге жауап беру керек.
Мақсат пен гипотезаларға сай зерттеу міндеттері айқындалады. Олар негізгі және негізгі емеске бөлінеді.

Ғылыми таным әдістері 2 ге бөлінеді.

Эмпирикалық зерттеулер әдістері — Эмпирикалық әдістер және теориялық зерттеулер—Теориялық зертеулер әдістері.
Жалпы әдістер— Жалпы ғылыми әдістер — Нақты ғылыми әдістер.

Метафизикалық әдіс құбылыстарды олардың өзара байланысы мен дамуынан тыс қарастыра отырып, диалектикалық әдіске қарама-қайшы келеді.

Жалпы ғылыми әдістер:

Талдау – объектіні оның құрамдас бөліктеріне психикалық немесе нақты ыдырату.

Синтез – бұл талдаудың нәтижесінде біртұтас тұтасқан элементтердің жиынтығы.

Жалпылау дегеніміз – біртектіден екіншісіне, аздан жалпыға қарай психикалық ауысу, мысалы: «бұл металл электр өткізеді» деген болжамнан «барлық металдар электр өткізеді» ұсынысына, «энергияның механикалық формасы жылуға айналады» дегенге көшу. «энергияның кез келген түрі жылуға айналады» деген пікір.

Абстракция (идеализация) – зерттеу мақсаттарына сәйкес зерттелетін объектіге белгілі бір өзгерістерді психикалық енгізу. Механикадағы осындай идеализацияның мысалы материалдық нүкте, б.а. массасы бар, бірақ кез-келген мөлшерде жоқ нүкте.

Индукция – бұл жекелеген оқшауланған фактілерді бақылаудан жалпы позиция алу процесі, яғни. таным жеке меншіктен жалпыға.

Көбінесе тәжірибеде толық емес индукция қолданылады, бұл жиынтықтың барлық объектілері туралы қорытынды жасау үшін, объектілердің бір бөлігін ғана білу керек.

Дедукция дегеніміз – аналитикалық ойлаудың жалпыдан нақтыға немесе аз жалпыға өту процесі

Аналогия – бұл басқа белгілерде белгіленген ұқсастық негізінде, кез-келген белгідегі екі заттың немесе құбылыстың ұқсастығы туралы ықтимал, орынды тұжырым.

Модельдеу – білім объектісінің қасиеттерін оның арнайы жасалған аналогы – модельге көшіру. Модельдер нақты (материалдық) болуы мүмкін, мысалы, ұшақтардың модельдері, құрылыс модельдері.

Эмпирикалық әдістер

Бақылау-Құбылыстарды қабылдау мақсатты

Сипаттамасы-Нысандар туралы тілдік ақпаратты бекіту.

Өлшеу-Нысандарды кез-келген жалпы қасиеттер мен жақтар бойынша салыстыру

Тәжірибе -Арнайы құрылған бақыланатын жағдайлардағы бақылау.

Салыстыру-Заттарға ортақ қасиеттер мен атрибуттарды бір уақытта корреляциялық зерттеу және бағалау.

Теориялық әдістер

Формализация. Зерттеліп жатқан процестердің мәнін ашатын дерексіз математикалық модельдердің құрылысы

Аксиоматизация. Аксиомаларға негізделген теориялардың құрылысы.

Гипотетикалық-дедуктивті әдіс. Эмпирикалық фактілер туралы тұжырымдар алынған дедуктивті өзара байланысты гипотезалар жүйесін құру.

Статистикалық зерттеу жүргізу әдістемесі

Статистикалық зерттеудің әрбір кезеңіне өткізудің өзіндік әдістемесі тән.

Бірінші кезең-статистикалық зерттеудің бағдарламасы мен жоспарын құру:

1) Статистикалық зерттеу бағдарламасын әзірлеу.

1.1. Зерттелетін құбылыстың негізгі белгісі ретінде бақылау бірлігін таңдау.

1.2. Есептік белгілерді анықтау (Бақылау бірлігінің мағынасын ашу).

1.3. Бастапқы статистикалық бақылау үлгісін әзірлеу.

1.4. Дұрыс топтарды таңдау (есептік белгілері бойынша топтарды анықтау).

1.5. Статистикалық кестелердің макетін құру (сапалы біртектілік бойынша бірлі-жарым жағдайлардың жиынтығы).

2) Статистикалық зерттеу жоспарын құру.

2.1. Зерттеу мақсатын анықтау (қою).

2.2. Зерттеу объектісін таңдау.

2.3. Зерттеу орнын (аумағын) анықтау.

2.4. Зерттеу мерзімін белгілеу.

2.5. Зерттеу жүргізу үшін күштер (кадрлар) мен құралдарды анықтау (қаржыландыру).

2.6. Зерттеуге ұйымдастырушылық-әдістемелік басшылықты анықтау.

2.7. Бақылауды қамту.

2.8. Зерттеу объектісін қалыптастыру жолдарын анықтау (статистикалық жиынтық).

Екінші кезең-статистикалық деректерді тіркеу және жинау:

1) қажетті ақпаратты алу (Жинау).

2) есепке алу құжаттарын толтыру.

Үшінші кезең – деректерді өңдеу және жинақтау:

1) есепке алу құжаттарының (бастапқы құжаттаманың) сапасын бақылау (тексеру).

2) статистикалық материалды шифрлау (кодтау).

3) материалды біртекті топтар бойынша орналастыру (топтастыру).

4) материалды жинақтау (статистикалық кестелерді толтыру).

5) статистикалық критерийлерді есептеу (статистикалық есептер).

6) алынған нәтижелерді графикалық ұсыну.

7) алынған деректерді мәтіндік ресімдеу.

Төртінші кезең-статистикалық талдау жүргізу:

1) Алынған нәтижелерді түсіндіру және олардың графикалық бейнесі.

2) жұмыстың соңғы мәтіндік рәсімделуі.

3) зерттеу қорытындыларын тұжырымдау.

4) алынған нәтижелерді практикаға енгізу бойынша ұсыныстар.

Кестелер макеттерін құрастыру.

Бақылау, өлшеу, есеп және т. б. нәтижелері, әдетте, кесте түрінде ұсынылады.

Бұл жиналған ақпаратты ұсынудың ең ыңғайлы түрі. Ақпаратты берудің кестелік формасында — көрсеткіштің мәні баған бойынша орналасады.

Статистикалық кестелерде келесі элементтер бөлінеді:

* Кестенің мазмұнын көрсететін тақырып;

* Статистикалық пән – негізгі талданатын белгі;

* Статистикалық предикат-тақырыпты толықтыратын және ашатын белгілер;

* Кестенің толтырылуын тексеру және көрсеткіштерді есептеу үшін пайдаланылатын қорытындылар(көлденең және тігінен) ·

Кестеде үш жолақ болады: жалпы, жоғарғы және бүйір.

Жалпы-барлық кестенің мазмұнын көрсетеді.

Жоғарғы тақырыптар бағандардың мазмұнын, ал бүйірлік жолдар мазмұнын көрсетеді. Жоғарғы және бүйірлік тақырыптар — кестеге қатысты. Олардың бірі тиісті кесте ретінде қарастырылады және сипатталатын объект туралы мағлұмат жазылады.

Кесте түрлері:

Қарапайым
күрделі кесте, ол өз кезегінде, топтық және комбинациялық болып бөлінеді.

Қарапайым кестелер бір белгінің сандық сипаттамасын береді, тиісінше, қорытынды мәлімет тек бір белгі бойынша жасалады.

Мысалы, а бөлімінде науқастарды жынысы бойынша бөлу;

Күрделі кестелерде бір тақырып және бірнеше көрсеткіштері болады.

Топтық кестелерде тақырып әр жолы бір көрсеткішпен үйлеседі. Бұл талдау мүмкіндігін кеңейтеді

Мысалы, науқастарды А бөлімінде бөлу, бірақ тек жынысы бойынша ғана емес, жасы бойынша да;

Комбинациялық кесте– бір немесе бірнеше өзара байланысты және бірнеше өзара байланысты предикаттар бар. Мысалы, жоғарыда аталған а бөлімшесінде науқастарды емдеу тиімділігі, жынысы мен жасы бойынша бөлу

Зерттеу бағдарламасының (жоспарлық) іс-шаралық бөлігі.

Кез келген зерттеу оның бағдарламасын құрудан басталады.

Зерттеу бағдарламасы– бұл зерттеудің мақсаттары мен міндеттерін, оны жүргізудің мәні мен шарттарын, пайдаланылатын ресурстарды, сондай-ақ болжамды нәтижені анықтайтын ережелер кешені. Бағдарлама белгілі бір құбылысты немесе процесті зерттеудің әдіснамалық тәсілдері мен әдістемелік тәсілдерін жан-жақты теориялық негіздеуден тұрады.

Зерттеу жоспары әлеуметтік зерттеудің сапалы жүргізілуіне байланысты негізгі процедуралық іс-шараларды көрсетеді.

Бағдарламаны мақсатқа қол жеткізу құралы ретінде қарастырса, ал жоспарды – мақсатқа жетудің іс-әрекет факторы ретінде қарастырады.

Бағдарлама сұрақтарға нақты жауап беруі тиіс:

Неге Зерттеу жүргізу керек, не және қандай құралдармен және әдістермен зерттеу керек? Ол зерттеудің мәні ретінде мәселенің өзектілігі мен маңыздылығының негіздемесін, оның жалпы мазмұнын, проблеманы табысты шешу үшін қажетті жағдайларды (қаржыландыру, кадрлық қамтамасыз ету, ұйымдастыру шарттары, уақытша шектеулер және т. б.) ашып көрсетуі тиіс.)

Бағдарлама, әдетте, мынадай бөлімдерден тұрады:

зерттеу жүргізу мақсаты,
мәселенің мазмұны,
оның өзектілігі мен маңыздылығы,
зерттеу процесінде проблеманы шешудің парадигмасы мен жұмыс гипотезасы,
зерттеуді ресурстармен қамтамасыз ету,
зерттеудің болжамды нәтижесі мен тиімділігі.

Жоспар – ақпаратты бекітудің қысқа нысаны

Ойдың дейектілігін көрсетеді және жинақтақтайды.
Мәтіннің мазмұнын ашады.
Ақпарат көзінің мазмұнын қалыпқа келтіреді.
Ақпарат көзінің дамуын жеделдетеді.
Өзін-өзі бақылауды ұйымдастырады.

Алайда, жоспар зерттелетін материалдың нақты мазмұнын жеткізбейді, ол тек оның берілуін тізбек ретінде көрсетеді.

Жоспардың көмегімен әртүрлі жазбалар жасауға болады: хабарламалар, рефераттар дайындауға болады. Мәтінмен жұмыс жасағанда жоспар құру келесі алгоритм бойынша жүреді:

Мәтінді толық оқу
Оны мағынасына қарай бөліктерге бөлу
Бөліктердің мазмұнын көрсететін тақырыптар беріңіз
Мәтіндер жоспарға сәйкес жазылады.

Жоспар құру барысында:

Таңдап алынған сұрақтар тақырыпқа сәйкес және тақырып аумағынан тыс шықпаған
Тақырып сұрақтары логикалық жүйелілікпен ұйымдастырылған
Зерттеудің негізгі аспекттілерін көрсететін тақырып сұрықтары енгізілген
Тақырып жан-жақты зертелген болуын қамтамасыз ету қажет.

Жоспарлау принциптері:

Тапсырмаларды тұжырымдаудың нақтылық принципі. Жоспар нақты және анық тұжырымдалуы қажет.
Ұйымдастыру маңыздылығы принципі. Жоспар зерттеу топтарының қызметін қолданыстағы ұйымдастыруға сәйкес келуі немесе оны табысты орындау үшін қажетті алдын ала әзірленген жаңа ұйымдастыру нысандарын енгізуі тиіс.
Өлшенген және есептелген еңбек сыйымдылығының принципі. Зерттеу-бұл тапсырмаларды орындаудың белгілі бір еңбек сыйымдылығына сәйкес келген кезде ғана табысты орындалуы мүмкін мамандардың жұмысы.
Қызметті біріктіру принципі. Жоспар әр түрлі орындаушылар мен бөлімшелердің өзара іс-қимылының қажеттілігін ескеруі, олардың жұмысын біріктіру факторы болуы тиіс.
Бақылау принципі. Жоспардың барлық тапсырмалары, көрсеткіштері оның орындалуын бақылау қажеттіліктеріне жауап беруі тиіс және бақылау жүйесі жоспарға қойылуы тиіс.
Жауапкершілік принципі. Әдетте, жоспар жауапты тұлғалардың тізімін қамтиды.
Шындық принципі. Жоспар орындалуы ықтималдығы аз тапсырмаларды қамтуы мүмкін емес. Жоспар тапсырмаларын орындаудың нақтылығы ресурстардың болуымен, уақыт есептерімен, зерттеушілердің біліктілігімен, ұқсас жұмыс тәжірибесін пайдаланумен, қызметті ұйымдастыру мүмкіндіктерімен, тиісті техниканың болуымен және т. б. бағалануы тиіс.
Уақытша айқындылық принципі жоспарларды әзірлеу мен іске асырудың қажетті ережесі болып табылады. Ол зерттеу уақытын есептеуді және белгілеуді, уақытты үнемдеуді, зерттеудің әр түрлі кезеңдерін уақтылы жүргізуді қамтамасыз етуді талап етеді.

Зерттеудің қағидалық жоспарын құру

Жұмыс бағдараламасы – зерттеудің мақсаттары мен болжамдарына (гипотеза) сәйкес зерттеудің жалпы тұжырымдамасының жоспары.

Зерттеудің мақсаты – соңғы нәтижеге ұмтылу

Зерттеудің міндеттері – зеттеу процесінде шешім қабылдауды қажет ететін мәселелер; сұрақтарға жауап беру.

Гипотеза – кез келген фактілерді, құбылыстарды және процестерді түсіндіруге арналған ғылыми болжам ретінде зерттеу мәселелерін табысты шешудің маңызды құралы болып табылады. Ғылыми зерттеу бағдарламасы бір немесе бірнеше гипотезеларға бағытталған болуы мүмкін.

Зерттеудің әдіснамалық бөлімдерін

Мәселенің немесе тақырыптың тұжырымдамасы – шешімін талап ететін тапсырманың анықтамасы
Объектінің және зерттеу тақырыбының анықтамасы

Зерттеу нысаны – бұл қарама қайшылықты қамтитын және проблемалық жағдайды тудыратын әлеуметтік құбылыс.

Зерттеу тақырыбы – тәжірибе мен теория тұрғысынан, зерттеуге жататын объектінің ерекшеліктерінен маңызды болып табылатын қасиеттер

Зерттеу мақсаттары мен міндеттерін анықтау
Негізгі түсініктерді түсіндіру
Жұмыс гипотизаларын қалыптастыру құрайды.

Зерттеу жоспарлары

Барлау жоспары зерттеу объектісі мен зерттеу тақырыбы туралы нақты мәліметтер болмаған жағдайда және жұмыс гипотезін анықтау қиын болғанда қолданылады. Мұндай жоспар құрудың мақсаты зерттеу тақырыбын анықтау және гипотеза қалыптастыру. Әдетте бұл жоспарды берілген тақырып бойынша әдебиеттердің болмауы немесе аз болуы байланысты пайдаланылады.
Сипаттау жоспары объектіні және зерттеу тақырыбын оқшалап, сипаттамалы гипотезаны қалыптастыру кезінде пйдаланылады. Жоспардың мақсаты осы гипоттезаны зерттеу, зерттеу объектісін баяндайтын фактілерді сипаттау.
Эксперименталды жоспар әлеуметтік эксперимент жүргізуді қамтиды. Ол ғылыми мәселе және түсіндірмелі гипотеза қалыптасқан кезде қолдданылады. Жоспардың мақсаты зерттелетін объектідегі себеп-салдарды анықтау болып табылады.

Жоспар – ақпаратты бекітудің қысқа нысаны

Ойдың дейектілігін көрсетеді және жинақтақтайды.
Мәтіннің мазмұнын ашады.
Ақпарат көзінің мазмұнын қалыпқа келтіреді.
Ақпарат көзінің дамуын жеделдетеді.
Өзін-өзі бақылауды ұйымдастырады.

Мәтінді толық оқу
Оны мағынасына қарай бөліктерге бөлу
Бөліктердің мазмұнын көрсететін тақырыптар беріңіз
Мәтіндер жоспарға сәйкес жазылады.

Жоспар құру барысында:

Таңдап алынған сұрақтар тақырыпқа сәйкес және тақырып аумағынан тыс шықпаған
Тақырып сұрақтары логикалық жүйелілікпен ұйымдастырылған
Зерттеудің негізгі аспекттілерін көрсететін тақырып сұрықтары енгізілген
Тақырып жан-жақты зертелген болуын қамтамасыз ету қажет.

Жоспарлау принциптері:

Тапсырмаларды тұжырымдаудың нақтылық принципі. Жоспар нақты және анық тұжырымдалуы қажет.
Ұйымдастыру маңыздылығы принципі. Жоспар зерттеу топтарының қызметін қолданыстағы ұйымдастыруға сәйкес келуі немесе оны табысты орындау үшін қажетті алдын ала әзірленген жаңа ұйымдастыру нысандарын енгізуі тиіс.
Өлшенген және есептелген еңбек сыйымдылығының принципі. Зерттеу-бұл тапсырмаларды орындаудың белгілі бір еңбек сыйымдылығына сәйкес келген кезде ғана табысты орындалуы мүмкін мамандардың жұмысы.
Қызметті біріктіру принципі. Жоспар әр түрлі орындаушылар мен бөлімшелердің өзара іс-қимылының қажеттілігін ескеруі, олардың жұмысын біріктіру факторы болуы тиіс.
Бақылау принципі. Жоспардың барлық тапсырмалары, көрсеткіштері оның орындалуын бақылау қажеттіліктеріне жауап беруі тиіс және бақылау жүйесі жоспарға қойылуы тиіс.
Жауапкершілік принципі. Әдетте, жоспар жауапты тұлғалардың тізімін қамтиды.
Шындық принципі. Жоспар орындалуы ықтималдығы аз тапсырмаларды қамтуы мүмкін емес. Жоспар тапсырмаларын орындаудың нақтылығы ресурстардың болуымен, уақыт есептерімен, зерттеушілердің біліктілігімен, ұқсас жұмыс тәжірибесін пайдаланумен, қызметті ұйымдастыру мүмкіндіктерімен, тиісті техниканың болуымен және т. б. бағалануы тиіс.
Уақытша айқындылық принципі жоспарларды әзірлеу мен іске асырудың қажетті ережесі болып табылады. Ол зерттеу уақытын есептеуді және белгілеуді, уақытты үнемдеуді, зерттеудің әр түрлі кезеңдерін уақтылы жүргізуді қамтамасыз етуді талап етеді.
Статистикалық зерттеудің екінші кезеңі: статистикалық материалды жинау-Бұл тіркеу, әзірленген статистикалық бланктерді толтыру үдерісі. Материалды жинау бірыңғай ережелер бойынша жасалған бағдарлама мен зерттеу жоспарына сәйкес жүргізіледі.

Статистикалық материалды жинау мазмұны:

Нұсқаулық;

статистикалық бланктермен қамтамасыз ету;

нақты жинау;

жиналған материалды саны мен сапасы бойынша бақылау.

Жиынды орындау үшін жұмысты орындау нұсқаулығы жасалады, оған сәйкес орындаушыларға нұсқау беріледі.

Бастапқы ақпаратты алу тәсілдері:

Тікелей бақылау: науқасты немесе сау адамды тікелей тексеру немесе аспаптық зерттеу және алынған мәліметтерді тіркеу; объектіні санитариялық-гигиеналық тексеру; сыртқы ортаның ластануын зерттеу.

Бастапқы медициналық құжаттамадан деректерді көшіру әдісі. Әлеуметтік-статистикалық зерттеулерде кеңінен таралған. Көшіруді іріктеудің арнайы карталарына немесе статистикалық бланкілерге, көшірмелеу карталарына жүргізеді.

Анамнестикалық әдіс адамдардың өмірінде бұрын болған оқиғалар туралы сұрағанда алынған мәліметтерді тіркеу арқылы ақпарат алуға негізделген. Анамнестикалық әдіс сауалнамалық әдіспен, сұрау әдісімен, корреспонденттік әдіспен жүзеге асырылады. Сауалнамалық әдіс зерттелетін адамның өзі толтыратын арнайы әзірленген сауалнамалардың көмегімен мәліметтерді жинау үшін қолданылады. Сауалнамалар белгілі бір адамдар тобына жіберілуі мүмкін. Мысалы, республикада балалардың өлім – жітімін төмендету жолдарын зерделеу кезінде арнайы әзірленген сауалнама қалалық, аудандық және облыстық педиатрлардың мамандары арасында таратылады. Егер өмірдің жеке, жақын жақтары бойынша дұрыс мәліметтер алу қажет болса, онда сауалнамалар анонимді болуы мүмкін. Сауалнама-сұхбатты зерттеуші зерттелетін адаммен белгілі бір сұрақтар тізбесі бойынша әңгімелесу барысында толтырады. Тілшілер әдісі белгілі бір мерзімде бақылау нәтижелерін (өзіне, басқа тұлғаларға) хабарлайтын адамдар тобын динамикалық бақылауды көздейді.

Алғашқы ақпаратты алудың экспедициялық тәсілі объектілерді зерттеу, жекелеген мекемелердің қызметін зерттеу кезінде, медициналық-географиялық және медициналық-демографиялық зерттеулерде қолданылады.

Есепті әдіс Денсаулық сақтау, әлеуметтік сақтандыру және әлеуметтік қамсыздандыру органдары мен мекемелерінің және басқа да ведомстволардың есепке алу-есеп беру құжаттамалары жүйесінің көмегімен ақпарат жинау болып табылады.
Зерттеудің негізгі құжаттары. Зерттеу хаттамасы.

63-ші сұрақты тоже қарай сал!!!

Клиникалық зерттеудің негізгі құжаттары:

зерттеуші брошюрасы

клиникалық зерттеу хаттамасы

зерттеу субъектісіне АРНАЛҒАН АҚПАРАТ және ақпараттандырылған келісім нысаны

клиникалық зерттеу барысы туралы есептер

жеке тіркеу картасы / сыналушының нысаны (ИРК / ИРФ)

Бұл құжаттарды толығырақ қарастырайық.

ЗЕРТТЕУШІ БРОШЮРАСЫ (Investigator’s Brochure)

Зерттелетін препарат туралы клиникалық және клиникалық емес деректерді қамтиды. Ақпарат қысқа, қол жетімді, объективті, өлшенген нысанда баяндалуға тиіс, оны аудару кезінде ескеру қажет.

Зерттеуші брошюрасы титулдық парақты қамтиды, онда демеушінің атауы, зерттелетін препараттың (препараттардың) сәйкестендіргіштері, осы брошюраның нөмірі мен шығарылған күні, сондай-ақ алдыңғы нұсқаның нөмірі мен күні көрсетіледі. Демеушінің қалауы бойынша зерттеуші брошюрасына құпиялылық туралы хабарлама (Confidentiality Statement) енгізілуі мүмкін. Зерттеушінің типтік брошюрасы әдетте келесі бөлімдерді қамтиды:

Қысқартулар мен қысқартулар тізімі.

Мазмұны.

Резюме-зерттелетін препараттың неғұрлым маңызды физикалық, химиялық және фармацевтикалық қасиеттерінің қысқаша сипаттамасы, сондай-ақ оның фармакологиясы, токсикологиясы, фармакокинетикасы, метаболизмі және терапевтік белсенділігі бойынша клиникалық зерттеудің тиісті сатысы контекстінде деректер.

Кіріспе – зерттелетін препараттың химиялық атауы (сондай-ақ егер олар тіркелген болса, дәстүрлі және саудалық атаулар), белсенді компоненттер, фармакологиялық топ, зерттелетін препаратты одан әрі зерделеудің пайдасына дәлелдер және оны қолданудың әлеуетті көрсеткіштері. Бұл бөлімде препаратты зерттеуге жалпы көзқарас тұжырымдалуы тиіс.

Дәрілік препараттың физикалық, химиялық және фармацевтикалық қасиеттері мен құрамы.

Клиникаға дейінгі зерттеулер – жануарларда зерттелетін препараттың эксперименттік фармакологиясы, фармакокинетикасы, метаболизмі және уыттылығы бойынша деректер.

Клиникалық зерттеулер – зерттелетін препараттың адамда фармакокинетикасы және биотрансформациясы бойынша деректер, адамда қауіпсіздігі мен тиімділігі, егер басқа көрсеткіштер бойынша қолдануға мақұлданған препарат зерттелетін болса, постмаркетингтік деректер.

Зерттеуші үшін қорытынды және ұсыныстар.

СІЛТЕМЕЛЕР (СІЛТЕМЕЛЕР әр бөлімнің соңында келтіріледі).

Зерттеуші брошюрасы жылына кемінде бір рет қайта қаралады және қажет болған жағдайда әзірлеуші ұйымның стандартты рәсімдеріне сәйкес түзетіледі және толықтырылады.

Клиникалық зерттеу хаттамасы (Clinical Trial /Study Protocol)

Міндеттер тұжырымдалған және дәрілік затты зерттеу құрылымы анықталғаннан кейін осы жоспарларды зерттеу хаттамасында құжатпен көрсету қажет. Клиникалық зерттеу хаттамасы әрбір қатысушының нақты міндеттерімен және осы міндеттерді орындау бойынша нұсқауларымен клиникалық зерттеуге қатысатын барлық адамдар үшін нұсқаулықтар қамтылған құжат болып табылады.

Хаттама зерттеулерді білікті жүргізуді, сондай-ақ кейіннен бақылау-рұқсат беру жүйесі органдарына рецензияға түсетін деректерді жинауды және талдауды қамтамасыз етеді.

Клиникалық зерттеу хаттамасына енгізілуі тиіс бөлімдер:

Кіріспе (проблеманың қысқаша сипаттамасы және емдеу схемасы)
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері
Зерттеу ұзақтығы
Сыналушылардың саны
Ақпараттандырылған келісім
Этикалық комитеттің рецензиясы
Сыналушыларды іріктеу критерийлері:
қосу өлшемдері
ерекшелік өлшемдері
Методология:
зерттеу жоспары
зерттеудің күнтізбелік жоспары (схемасы)
зерттеуге арналған сапарлар
бағалау / зерттеу рәсімдері
тиімділіктің соңғы көрсеткіштерін анықтау
емдеу курсы
Қауіпсіздік бойынша есептілік:
жағымсыз құбылыстар жағдайлары
маңызды жағымсыз құбылыстар жағдайлары
зертханалық тесттердің дұрыс емес нәтижелері
басқа қауіпсіздік параметрлері бойынша дұрыс емес нәтижелер
зерттеуден шығару
Клиникалық зертханалық параметрлер
Басқа қауіпсіздік параметрлері
Ілеспелі терапия
Деректерді талдау
Қосымшалар

Зерттеу хаттамасына енгізілуі мүмкін қосымшалар: пациенттің ақпараттық парағы (Patient Information Sheet / Written Information) және/немесе ақпараттандырылған келісім нысаны (Informed consent form). Нұсқаулықтары бар парақтар (мысалы, сыналушылар үшін немесе зерттеу орталығының тобы үшін).

Сыналушыларға арналған ақпаратты қамтитын жоғарыда көрсетілген құжаттарды ауыстырған кезде сыналушылардың медициналық де, заңды да түсінуі үшін күрделі терминдерді қолданудан аулақ болу керек. Егер құжатта арнайы терминдер болса, оларды ашып жазу немесе түсініктеме беру керек.

Зерттеудің бастапқы хаттамасының елеулі өзгерістерін қамтиды. Хаттамаға түзетуді этикалық Комитет қайта мақұлдауы тиіс.

АҚПАРАТТАНДЫРЫЛҒАН КЕЛІСІМ

Ақпараттандырылған келісім медициналық эксперименттердің әдептілігіне және зерттеу субъектілерінің құқықтарының сақталуына кепілдік беретін жүйенің маңызды элементтерінің бірі болып табылады.

Ақпараттандырылған келісім-зерттеудің барлық аспектілерімен танысқаннан кейін пациенттің белгілі бір зерттеуге қатысуға келісімін ерікті түрде растау процесі. Хабардар етілген келісім жазбаша қол қойылған және күні қойылған ақпарат берілген келісім нысанының көмегімен құжатталуға тиіс.

Әлеуетті сыналушылар зерттеудің мақсаттары мен әдістері, дәрілік заттар мен емдеу курсы туралы, бар балама емдеу курстары, әлеуетті пайдасы мен қаупі туралы, сондай-ақ зерттеуге қатысуы мүмкін болатын асқынулар мен қолайсыздықтар туралы хабардар болуы тиіс.

Алынған және түсінілетін ақпаратқа негізделе отырып, әлеуетті сыналушы зерттеуге қатысуға ерікті келісім береді. Пациенттің келісімін қандай да бір мәжбүрлеу жолымен алуға болмайды. Сыналушы кез келген уақытта оның зерттеуден шығуға құқығы бар екенін және зерттеуден шығуға оның одан әрі медициналық қызмет көрсетуіне әсер етпейтінін білуі тиіс.

Ақпараттандырылған келісімнің негізгі принциптері

Сыналатын ақпарат:

o зерттеу мақсаттары

зерттеу әдістері туралы

дәрілік заттар және емдеу режимі туралы

туралы қолда бар альтернативті емнің

әлеуетті пайда мен тәуекел, сондай-ақ ықтимал жайсыздық туралы

Сыналушы түсінеді, бұл:

келісім өз еркімен беріледі

келісімді мәжбүрлеу бойынша алуға болмайды

ол кез келген уақытта зерттеуден шыға алады

зерттеуден шығу оның одан әрі медициналық қызмет көрсетуіне әсер етпейді

Клиникалық зерттеу барысы туралы есептер (Reports)

Зерттеуші этика комитетіне зерттеу барысы туралы жазбаша есептер беруге міндетті. Бұл аралық есеп (Interim Report), зерттеу барысында орындалған талдауға негізделген зерттеудің аралық нәтижелері мен оларды бағалау туралы немесе қорытынды есеп (Final Report) – тәжірибелік материалдардың, дизайнның сипаттамасын, статистикалық талдау нәтижелерін ұсыну мен бағалауды қамтитын аяқталған зерттеудің толық және толық сипаттамасы болуы мүмкін.

Бұдан басқа, зерттеуші зерттеуді жүргізуге елеулі әсер ететін және/немесе сыналушылар үшін тәуекелді арттыратын барлық өзгерістер туралы жазбаша хабарламалар мен есептер береді. Бұл жағымсыз құбылыстар туралы есептер мен хабарламалар (Adverse Event Report) немесе дәрілік препаратқа жанама реакциялар туралы хабарламалар мен есептер (Adverse Drug Reaction Report), пациенттерді зерттеуге қосу және шығару нысандары (Patient Entry Form / Patient Entry Card / Patient Notification Form және Patient Withdrawal Form), хаттамадан ауытқулар туралы есептер (Protocol Deviation Report) және хаттаманың бұзылуы туралы есептер (Protocol Deviation Report) protocol violation report), сондай-ақ зерттеуді тоқтату туралы (study termination report).

Зерттеу барысы туралы есеп тек зерттеушінің міндетіне ғана емес. Зерттеу мониторы сондай-ақ зерттеу орталығының әрбір сапары туралы жазбаша есеп береді, бұл зерттеу мониторингі/монитордың есебі (Monitor Report). Сараптамалық есепті (Expert report) реттеуші органдар үшін тиісті саладағы сарапшы компания қызметкері немесе тәуелсіз тұлға жасайды және дәрілік препаратты әзірлеудің әртүрлі аспектілеріне қатысты.

Зеттеу материалын жинақтау.

Әр зерттеушіге міндетті түрде өз жұмысы үшін қажетті әдебиеттерді іздестіріп, іріктеуі қажет. Қарастырылып отырған мәселенің негізгі сұрақтары әрдайым ертерек жарияланған зерттеулерде орын алады.

Клиникалық зерттеу әдістерінде ақпаратты инау және талдау үшін қолданылатын әдіснама: сандық, сапалық, аралас.

Сандық зерттеулер- зерттелетін құбылыстар мен процестерді сандық бағалау (орташа кӛрсеткіштерді табу, топты белгілері бойынша салыстыру, әсер етуші фактор мен нәтиже арасындағы байланыс күшін анықтау)

Сапалық зерттеулер(qualitative studies):

өлшеу қиын немесе мүмкін емес қандай да бір процестің немесе құбылыстың мәнін түсіндіреді • «неге?»немесе «не үшін?» сұраққа жауап беруге мүмкіндік береді Зерттелетін адамдардың жалпы пікірін немесе қоғамда қабылданған мінез-құлық себептерін анықтау мақсатында пікірлері, нанымдары туралы ақпарат жиналады

Іріктемелі жиынтықты қалыптастыру әдістері:

– Кездейсоқ іріктеу-іріктеу, бас жиынтықтың барлық бірліктері іріктеуге тең мүмкіндік болғанда, мұндай іріктеу жеребе салу әдісімен жүргізіледі.

– Механикалық іріктеу-бұл зерттеу үшін механикалық іріктелген (белгілі бір белгі бойынша) бақылау бірліктерінің қажетті саны алынатын іріктеу. Мысалы, бас жиынтықты бақылаудың әрбір оныншы бірлігі.

– Ұя (сериялық) іріктеу – басты жиынтықтан жекелеген бақылау бірліктерін емес, серияларды (Ұяларды) таңдауды көздейді. Барлық бас жиынтық салыстырмалы біртекті ұяшықтарға бөлінеді-сериялар, содан кейін кездейсоқ немесе механикалық таңдау арқылы зерттеу үшін іріктеледі.

– Бағытталған іріктеу-әсері белгілі белгілерді алып тастағанда зерттелмеген белгілердің әсерін зерттеу үшін пайдаланылады,бұл ретте іріктеу белгілер кешені бойынша жүзеге асырылады. Мысалы, жарақаттанудың дамуына жұмыс өтілінің әсерін зерттеу кезінде бір кәсіптің, бір жастағы, бір цехтың жұмысшылары іріктеледі.

– Типологиялық іріктеу-алдын ала топтастырылған бір типті сапалы топтардан бақылау бірліктерін іріктеу. Мысалы, әртүрлі жастағы ерлі-зайыптылар жұптарындағы нәресте өлімінің деңгейін зерттеу, бұл ретте бастапқыда жас құрамы бойынша бірдей жұптардан тұратын сапалы біртекті топтар құрылады.

– Жұптық-түйіндес іріктеу-тәжірибелік және бақылау топтарын қалыптастыру болып табылады, бұл ретте зерттелетін топтағы әрбір бақылау бірлігі көшірмені, яғни бақылау тобындағы жұпты таңдайды. Тәжірибелік және бақылау топтары саны бойынша тең және құрамы бойынша біртекті болуы тиіс, жиі мұндай іріктеу әдісі жануарларға арналған эксперименттерде немесе клиникалық зерттеулерде қолданылады.

– Когортты іріктеу әдісі – когортты білдіретін іріктемелі жиынтықты қалыптастыру болып табылады-яғни бір белгінің басталуымен біріктірілген және бір уақыт аралығынан бақыланған біртекті элементтердің салыстырмалы жиынтығы.

Мысалы, ерлі-зайыптылар өмірінің белгілі бір аралығы үшін жүктілік санын анықтау үшін некеге тұрудың бірыңғай мерзімі және ерлі-зайыптылар өмірінің бірыңғай ұзақтығы бар адамдардың когорттары зерттеледі.

Статистикалық зерттеудің II кезеңі-материалды жинау

Зерттеудің бұл кезеңі материалды жинау және статистикалық бақылауды жүзеге асыру болып табылады. Статистикалық байқау деп тіркеу, арнайы әзірленген есепке алу құжаттарын – карталарды, талондарды, сауалнамаларды толтыру процесі түсініледі. Статистикалық бақылау алдын ала жасалған бағдарлама мен зерттеу жоспары бойынша қатаң жүргізіледі.

Статистикалық зерттеудің III кезеңі – алынған деректерді өңдеу

III кезең зерттеуші келесі дәйекті орындайтын әрекеттерді қамтиды:

– жиналған материалды бақылау-есептік құжаттарды іріктеу мақсатында жиналған материалды тексеру.

– материалды шифрлеу-бөлінетін есепке алынатын белгілердің шартты белгілерін қолдану. Материалды қолмен өңдеу кезінде шифрлар цифрлық, сондай – ақ әріптік, машиналық өңдеу кезінде-цифрлық шифрлар болуы мүмкін.

Мысалы: әріптік шифрлау:

Факультет: емдік – Л.

педиатриялық-П.

стоматологиялық – С.

Сандық шифрлау:

Жас топтары шифры

20 жасқа дейін 1

25-30 жас 2

30 жастан жоғары 3

– материалды топтастыру-жиналған материалды атрибутивтік немесе сандық белгілері бойынша бөлу (типологиялық немесе Вариациялық топтау)

Мысалы, студенттерді оқыту курстары бойынша топтастыру.

– материалды жинақтау-сандық деректерді есептеуден кейін алынған статистикалық кестелерге енгізу.

IV кезең статистикалық көрсеткіштерді есептеу болып табылады. Статистикалық көрсеткіштерді есептеудің мынадай дәйектілігін белгілейді:

– жалпы қарқынды көрсеткіштерді есептеу

– арнайы қарқынды көрсеткіштерді есептеу

– экстенсивті көрсеткіштерді есептеу

Статистикалық зерттеудің V кезеңі – алынған нәтижелерді талдау, қорытындылар, ұсыныстар

V кезең қорытынды болып табылады, алынған зерттеу нәтижелерін жан-жақты талдау, қорытындылар, ұсыныстар мен практикалық ұсыныстарды қалыптастыру болып табылады.

Статистикалық зерттеудің екінші кезеңі: статистикалық материалды жинау- бұл тіркеу, әзірленген статистикалық бланктерді толтыру үдерісі. Материалды жинау бірыңғай ережелер бойынша жасалған бағдарлама мен зерттеу жоспарына сәйкес жүргізіледі.

Статистикалық материалды жинау мазмұны:

Нұсқаулық;
статистикалық бланктермен қамтамасыз ету;
нақты жинау;
жиналған материалды саны мен сапасы бойынша бақылау.

Жиынды орындау үшін жұмысты орындау нұсқаулығы жасалады, оған сәйкес орындаушыларға нұсқау беріледі.

Бастапқы ақпаратты алу тәсілдері:

Тікелей бақылау: науқасты немесе сау адамды тікелей тексеру немесе аспаптық зерттеу және алынған мәліметтерді тіркеу; объектіні санитариялық-гигиеналық тексеру; сыртқы ортаның ластануын зерттеу.

Бастапқы медициналық құжаттамадан деректерді көшіру әдісі. Әлеуметтік-статистикалық зерттеулерде кеңінен таралған. Көшіруді іріктеудің арнайы карталарына немесе статистикалық бланкілерге, көшірмелеу карталарына жүргізеді.

Анамнестикалық әдіс адамдардың өмірінде бұрын болған оқиғалар туралы сұрағанда алынған мәліметтерді тіркеу арқылы ақпарат алуға негізделген. Анамнестикалық әдіс сауалнамалық әдіспен, сұрау әдісімен, корреспонденттік әдіспен жүзеге асырылады. Сауалнамалық әдіс зерттелетін адамның өзі толтыратын арнайы әзірленген сауалнамалардың көмегімен мәліметтерді жинау үшін қолданылады. Сауалнамалар белгілі бір адамдар тобына жіберілуі мүмкін. Мысалы, республикада балалардың өлім – жітімін төмендету жолдарын зерделеу кезінде арнайы әзірленген сауалнама қалалық, аудандық және облыстық педиатрлардың мамандары арасында таратылады. Егер өмірдің жеке, жақын жақтары бойынша дұрыс мәліметтер алу қажет болса, онда сауалнамалар анонимді болуы мүмкін. Сауалнама-сұхбатты зерттеуші зерттелетін адаммен белгілі бір сұрақтар тізбесі бойынша әңгімелесу барысында толтырады. Тілшілер әдісі белгілі бір мерзімде бақылау нәтижелерін (өзіне, басқа тұлғаларға) хабарлайтын адамдар тобын динамикалық бақылауды көздейді.
Алғашқы ақпаратты алудың экспедициялық тәсілі объектілерді зерттеу, жекелеген мекемелердің қызметін зерттеу кезінде, медициналық-географиялық және медициналық-демографиялық зерттеулерде қолданылады.

Есепті әдіс. Денсаулық сақтау, әлеуметтік сақтандыру және әлеуметтік қамсыздандыру органдары мен мекемелерінің және басқа да ведомстволардың есепке алу-есеп беру құжаттамалары жүйесінің көмегімен ақпарат жинау болып табылады.
Мәліметтер жинаудың құралдары мен іс шараларын

Социологиялық зерттеудегі деректер жинаудың негізгі әдістері мен құралдары

Әлеуметтанулық зерттеу – бұл әлеуметтік процестер мен құбылыстарды жүйелі түрде зерттеу: зерттеу пәнін жан-жақты мәндік талдау; зерделенетін құбылыс, процесс туралы деректерді алудың эмпирикалық тәсілі; әлеуметтік шындықтың бірлі-жарым көріністері туралы деректерді статистикалық өңдеу. Бұл деректерді статистикалық өңдеу әдістерін пайдалана отырып, әлеуметтік шындықты зерттеудің теориялық және эмпирикалық әдістерінің жүйесі.

Әлеуметтік зерттеу жүргізу кезінде жалпы ғылыми әдістерді де, ерекше әдістерді де пайдаланады.

Ақпаратты жинау әдістері.

Ақпаратты жинау әдістерінің үш негізгі сыныбы бар:

– тікелей бақылау;

– құжаттарды талдау;

– 2 ішкі сыныпқа бөлінетін сауалнамалар : а) сұхбат, Б) сауалнамалық сауалнама.

Бақылау-бұл бақылау мен тексеруге ұшырайтын әлеуметтік процестерді, құбылыстарды, жағдайларды, фактілерді зерттеудің мақсаттары мен міндеттері тұрғысынан маңызды бағыттылықты, жүйелі қабылдауды және тіркеуді қамтитын бастапқы эмпирикалық деректерді жинау әдісі.

Бақылау техникасының стандарттау дәрежесіне байланысты осы әдістің екі негізгі түрін бөліп көрсетуге болады.

Стандартталған бақылау техникасы:

Алдын ала егжей-тегжейлі әзірленген оқиғалар тізімінің, байқалатын белгілердің болуы;
Байқау шарттары мен жағдайларын анықтау
бақылаушыларға арналған нұсқаулықтың болуы;
Бақыланатын құбылыстарды тіркеуге арналған бірыңғай кодификаторлар.

Бақылау әдістемесінің екінші түрі-құрылымдалмаған немесе стандартталмаған бақылау. Бұл жағдайда зерттеуші бақылаудың жалпы бағыттарын ғана анықтайды, оған сәйкес нәтижелер Тікелей бақылау процесінде немесе кейін жад бойынша еркін нысанда тіркеледі.

Тікелей бақылау.

Бақылау деп куәгерлердің оқиғаларды тікелей тіркеуі түсініледі. Бақылау әртүрлі сипатта болуы мүмкін. Кейде бақылаушы болып жатқан оқиғаларды өзі бақылап отырады. Кейде ол басқа адамдардың бақылау деректерін пайдалана алады.

Сауалнамалар-адамдардың субъективті әлемі, олардың бейімділігі, қызмет себептері, пікірлері туралы ақпарат алудың таптырмас тәсілі.

Әдістің мәні зерттеушінің тікелей немесе жанама түрде оның өкілі (интервьюер, анкетер) арқылы сұрақ-жауап диалогы нысанында адамдар (респонденттер) жиынтығымен қарым-қатынасқа түседі. Зерттеушінің сұралғандардың жиынтығымен байланысы қарым-қатынастың қандай шарттары мен формаларына байланысты сұраудың негізгі екі түрі: сауалнама және сұхбат алу.

Сауалнама жүргізу кезінде сұралушы сұрақтың мәтінін өз бетінше қабылдайды және оны өзі толтырады. Сұрақ мәтіні мен респондент арасында делдал рөлінде сұхбат алған жағдайда зерттеу авторларын ұсынатын және сауалнама жағдайында зерттеу мақсаттарын іске асыратын интервьюер сөз сөйлейді.

Сауалнаманы тарату тәсілі бойынша (респонденттерге анкетердің өзі береді), пошта (пошта арқылы жіберіледі), баспасөз сауалнамасы (газетте немесе журналда жарияланады) бөлінеді.

Социологиялық сауалнама дегеніміз не? Бұл респонденттердің пікірі мен бағасын анықтауға және олардан әлеуметтік фактілер, құбылыстар, процестер туралы ақпарат алуға бағытталған бірыңғай зерттеу ойымен біріктірілген мәселелер жүйесі.

Сауалнама қатаң құрылымы бар және бірнеше бөліктен тұрады.

Біріншісі-кіріспе-респондентке тікелей жүгіну. Онда зерттеудің мақсаттары мен міндеттері туралы қысқаша айтылады, оның мәні көрсетіледі, нәтижелер қалай пайдаланылатыны туралы хабарланады. Мұнда сауалнаманы толтыру ережелері келтіріледі және міндетті түрде жауаптардың анонимділігіне кепілдік беріледі.
Сауалнаманың екінші бөлігі – негізгі. Ол сұрақтар (олардың блоктары), қажетті ақпаратты алуға бағыттардан тұрады. Сауалнама бірнеше міндеттерді шешуге ықпал ететіндіктен, егер олардың әрқайсысы өз сұрақтар блогына сәйкес келсе, жақсы. Алдымен «нақты» сұрақтар қою ұсынылады – қарапайым, табысты, қызығушылық тудыруға есептелген, респондентті сауалнаманы белсенді толтыруға орналастыру. Бұл нақты жағдайлар, фактілер туралы мәселелер болуы мүмкін. Содан кейін уәждерді, қондырғыларды, пікірлерді, бағаларды анықтауға аса күрделі сұрақтар келтіріледі. Сауалнаманың үшінші бөлігінде – «паспортичке» (ол кейде басында орналастырылады)-сұралғандардың әлеуметтік-демографиялық сипаттамалары анықталады: олардың жынысы, жасы, отбасылық жағдайы, білімі, әлеуметтік шығу тегі, кәсібі, оқу немесе жұмыс орны.

Қорытындыда сауалнаманы толтырғаны үшін респондентке алғыс білдіреді (бірқатар жағдайларда бұл кіріспе бөлімде жасалады).

Сұхбат алу

Сұхбат алу-бұл интервьюер мен респонденттің тікелей мақсатты сұхбаттасуы арқылы алғашқы әлеуметтік ақпаратты алу әдісі. Сауалнама алдында сұхбат әдісінің артықшылықтары мыналардан тұрады: сұхбат кезінде респонденттің мәдениет, білім деңгейін, құзыреттілік дәрежесін ескеру мүмкіндігі пайда болады; бұл әдіс сұхбат алушының реакциясын, оның мәселеге және қойылған сұрақтарға көзқарасын бақылауға мүмкіндік береді; Қажет болған жағдайда социолог тұжырымды өзгертуге, қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндігі бар.

Құжаттарды талдау.

Құжаттарды талдау-ақпаратты жинаудың маңызды әдісі. Әлеуметтанудағы құжаттық ақпаратты баспа немесе қолжазба мәтінінде, магнитті таспада, фото немесе кинопленкада тіркелген кез келген ақпарат деп атайды. Құжаттардың ерекше тобы – бұқаралық ақпарат құралдары, газеттер, журналдар, радио, теледидар, кино, Интернет ресурстары.

Оқушыларды Интернет-блогтар сияқты дерек көзі туралы хабардар ету қажет. Блогосфера елде және әлемде болып жатқан оқиғаларға жедел жауап береді: Өз көзімен көрген немесе таныстардан естілген жаңалықтар таспаларының ақпараты талқыланады. Тағы бір рет оқиғалар БАҚ-қа қарағанда әділ және жылдамырақ жарияланады. Оқырмандарда диалог жүргізу мүмкіндігі пайда болды. Бұл аудитория сенімін арттырады және блогтың манипуляциялық қасиеттерін күшейтеді. Өз кезегінде, қоғамдық пікір желіден өмірге көше бастайды.

Құжаттарды талдау-бұл құжаттық деректерден зерттеу міндеттерін шешу үшін қажетті әлеуметтік ақпаратты алу үшін қолданылатын әдістемелік тәсілдер жиынтығы.

Типтік үлгі талдау мәтіндік көздері бола алады зерделеу ғылыми жарияланымдар мен есептер бойынша мәселе, ол, әдетте, жүргізіледі социологом әзірлеу кезеңінде зерттеу мәселелері.

Құжаттық дереккөздің сапасын бағалаудың кейбір тәсілдері бар. Деректануда құжаттық дереккөздің сапасын бағалаудың келесі кезеңдері Арнайы бөлінеді.):

Шарттарды анықтау,

Мақсаттар мен

Құжатты жасау себептері,

Оның авторлығын анықтау.

Құжаттарды сандық талдау (контент-анализ). Газеттер мен т.б. дерек көздері сияқты құжаттарды талдаудың дәстүрлі әдістерін пайдаланумен байланысты ең маңызды шектеу, талдау нәтижелеріне субъективті ықпал ету, яғни зерттеуші қондырғыларының әсері, оның мүдделері, талдау мәні туралы қалыптасқан стереотиптік көзқарастар. Бұл әсерлерді түсіну мүмкін емес, интуитивті талдау кезінде осындай әсерлерді табу үшін қатаң өлшемдер жоқ. Бұл кемшілік мәтіннің әртүрлі объективті сипаттамаларын статистикалық есептеуге негізделген формальды талдау әдістемесімен еңсеріледі.

Мысалы, белгілі бір тақырып бойынша басылымдардың жиілігі, редакцияның жеке тақырыптарға, айдарларға, авторларға берілетін жолдар саны, мәселелерді, терминдерді, есімдерді еске алу жиілігі. Кіші топтарды зерттеу кезінде әртүрлі әлеуметтік әдістер қолданылады, атап айтқанда, бұл жағдайда социометрия әдістері тиімді. Социометрия-алғашқы өлшеулерді арнайы өңдеу алгоритмдері мен сауалнамалық әдістемелерді үйлестіру әдісі. Социометриялық зерттеулердің белгілі бір әдістемесін, өлшеу процедуралары мен бастапқы ақпаратты өңдеудің математикалық әдістерінің жиынтығын құрудағы негізгі еңбегі американдық социопсихолог Джекоб Мореноға тиесілі.

Социометриялық әдістемеге сәйкес зерттелетін топтың барлық мүшелеріне бір немесе екі сұрақ қойылады. Мысалы: «сіздің топ мүшелерінің қайсысымен сіз жыныстық мәселе бойынша кеңес берер едіңіз?”. Бұл ретте артықшылық ретінде бір немесе бірнеше сайлау жасау ұсынылады. Содан кейін зерттеуші тұлғааралық қарым-қатынас құрылымын бекітеді және социограммалар жасайды

Эксперимент-құбылыстар арасындағы себепті байланыстарға қатысты гипотезаларды тексеруге бағытталған эмпирикалық деректерді жинау және талдау әдісі. Әдетте бұл тексеру оқиғалардың табиғи жүрісіне экспериментатордың араласуы арқылы жүргізіледі.

Зерттеудің құжаттары: талаптар, толтыру

Құжаттарды толтыруға қойылатын талаптар:

Құжаттар барлық қажетті деректемелерді қамтуы тиіс;
құжаттар іс жүзінде жүргізілген шаруашылық операцияларға сәйкес болуы тиіс;
құжаттар уақтылы ресімделуі тиіс;
ақша, материалдық, қаржы-кредит операцияларын көрсететін құжаттарға бас бухгалтер мен басшы қол қоюы тиіс;
жіберілген қателерді тек белгілі бір тәсілмен түзетеді;
ақша құжаттарында түзетуге жол берілмейді. Қате болған жағдайда олар жойылады. Ақша құжаттарында сома санмен және жазумен көрсетіледі;
ережені бұза отырып жасалған құжаттардың заңдық күші болмайды және дәлелдемелер үшін негіз болып табылмайды.

Құжаттарды жіктеу

Бухгалтерлік құжаттар бес топқа бөлінеді:

мақсаты бойынша;
жасау тәртібі бойынша;
операцияларды көрсету тәсілі бойынша;
жасалған орны бойынша;
толтыру тәртібі бойынша.
Осы топтардың әрқайсысы өз кезегінде кіші топтарға бөлінеді:

Клиникалық зерттеу хаттамасы (Clinical Trial /Study Protocol)

ндау бойынша нұсқауларымен клиникалық зерттеуге қатысатын барлық адамдар үшін нұсқаулықтар қамтылған құжат болып табылады.

КЛИНИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ХАТТАМАСЫ

Зерттеу субъектісі ретінде адамның қатысуымен клиникалық зерттеу жүргізу зерттеушіден үлкен жауапкершілікті талап етеді. Бірінші кезекте, клиникалық зерттеу барабар жоспарлануы тиіс. Зерттеуші зерттеу барысында жиналатын деректер сапалы болуы тиіс және осы деректерді алу әдістері зерттеуге қатысушы пациенттердің артық тәуекелге ұшырамауы тиіс екенін есте сақтауы тиіс. Клиникалық зерттеулер процедурасы адамгершілік сипатта болуы, адамның этикалық және құқықтық нормалары сақталуы тиіс.

Клиникалық зерттеудің кез келген заманауи жобасы «тиісті клиникалық практика», GCP, 6- бӛлім халықаралық стандарттарына сәйкес келуі тиіс клиникалық зерттеу хаттамасын әзірлеуден басталады. Жоспарланбаған зерттеу қорытындының дәл еместігіне және пациентке қатысты этикалық нормалардың бұзылуына әкеп соқтыруы мүмкін.

КЛИНИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ХАТТАМАСЫ КЕЛЕСІ БӨЛІМДЕРДІ ҚАМТУЫ ТИІС:

1 Зерттеудің негіздемесі

Зерттеу тақырыбының ӛзектілігін, емдеудің қазіргі әдістері мен тәсілдерін, олардың кемшіліктерін, артықшылықтарын қысқаша сипаттау. Зерттеудің уақтылығы, маңыздылығы, ӛзектілігі. Жоспарланған зерттеудің жаңалығы мен негіздемесі.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері

Мақсаты:

Міндеттер:

Зерттеу ұзақтығы (зерттеу жүргізу мерзімі) – ____ бақылау мерзімі.
Зерттелетіндердің сипаттамасы

Зерттеуде диагнозы бар _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ (Саны) науқастарды қосу жоспарлануда__________. Қандай құжаттардың негізінде және критерийлерін болады диагноз келтіру басшылық, нормативтік құжаттар)

Емделушілердің жасы.

Контингентті сипаттау – балалар, қарт, жүкті және т. б.

Бақылау тобын сипаттау.

5. Зерттеу әдістемесі

5.1 зерттеу дизайнын сипаттау: ашық клиникалық проспективті салыстырмалы бақыланатын зерттеу және т. б. Графикалық схема, пациенттер қалай қосылады, рандомизация және т. б. қалай жүргізіледі.

5.2 Науқастарды топтарға бӛлу (мысалы): Тексерілгендер тобы Нозологиялық нысаны Науқастардың саны I 35 II 35 III 35 Барлық тексерілген науқастар: 105 V Дені сау еріктілер 25 Барлық зерттелетін: 130 Аурудың ағымын және терапияның тиімділігін бағалау мақсатында пациенттерді бақылаудың ұзақтығы 1 жыл.

5.3 Зерттеуге енгізу критерийлері (мысал)

Бронх демікпесі диагнозы бар науқастар (GINA 2014);
СОӚА диагнозы бар науқастар (GOLD 2014);
Науқастардың жасы 18-ден 70-ке дейін;
Сыналушылардың ақпараттандырылған келісімі.

5.4 Ерекшелік өлшемдері (мысалы):

– БА мен СОӚА ауырлық дәрежесі ӛте ауыр;

– Психикалық аурулар;

– Белсенді фазада және сыртартқысында кез келген жерде орналасқан Туберкулез;

– Бауыр мен бүйректің, жүрек-қантамыр жүйесінің ауыр және декомпенсирленген аурулары;

– Қант диабетін қоса алғанда, эндокриндік аурулардың ауыр және декомпенсацияланған ағымы;

– Аутоиммунды аурулар;

– Онкологиялық аурулар;

– Жүктілік және лактация кезеңі;

– Зерттеуге қатыспау.

5.5 Зерттеу жоспары

Әрбір сапарда процедуралар мен емдік іс-шаралар сипатталған сапарлар.

Мысал

Визит 1 – зерттеуге енгізу, ақпараттандырылған келісімге қол қою.

Визит 2 – 2 аптадан кейін: спирография жүргізу, тексеруге қан алу.

Визит 3 – 1 айдан кейін: терапия курсын тағайындау.

Визит 4 – 3 айдан кейін: емнің жағдайын, тиімділігін бағалау, спирография, зерттеуге қан.

Визит 5 – емнің жағдайын, тиімділігін бағалау, спирография, зерттеуге қан.

Визит 6 – зерттеудің аяқталуы. Зерттеуден алып тастау (егер қолданылса).

Зерттеудің негізгі әдістері

Зерттеу жүргізу орны (ЕПМ, бас дәрігер____________________). Зерттеуге кім қатысады________________ (зерттеуші, ЕПМ дәрігерлері, кафедра қызметкерлері және т.б.). Зерттеудің жоспарланған әдістерін толық көрсету. (ОҒЗЗЗ, ЕПМ клиникалық зертханасы), әдістеме (реактивтер, анықтау әдісі, аспаптар, оларды сертификаттау), зерттеуге арналған материал (қан, қақырық және т.б.). Биологиялық материал қалай және қайда таңдалатынын сипаттау.

Клиникалық-зертханалық және аспаптық (сипаттау)

Микробиологиялық (сипаттау)

Аллергологиялық (сипаттау)

Иммунологиялық(сипаттау)

Молекулярлық-генетикалық (сипаттау)

Зерттеудің биохимиялық әдістері(сипаттау)

Әрбір науқасқа кешенді тексеру нәтижелері бойынша әзірленген «сыналушының жеке картасы» толтырылады, ол алынған нәтижелерді қамтитын болады.

6 Емдік іс-шаралар-препараттың атауы, әсер ету механизмі, қолданылатын дозалар, жанама әсерлер. Дәрілік препараттардың тіркеу куәліктерін, қолдану патенттерін, аннотацияларды, өнертабысқа өтінімдерді және т. б. келтіру.

Пациентке ұсынылатын басқа емдеу және / немесе диагностикалық іс-шараларды толық сипаттау.

7 Тиімділікті бағалау

Қолданылатын емдеу әдісінің оң жақтарын сипаттау. Пациенттің зерттеуге қатысу артықшылықтары. Қолданылатын араласу тиімділігінің критерийлерін сипаттау (асқынулар, рецидивтер саны, сауығу мерзімдері және т.б.), олардың кӛмегімен олар ӛлшенеді, тіркеледі, талданады.

8 Қауіпсіздікті бағалау

Емнің ықтимал тәуекелдерін, жанама әсерлерін сипаттау. Сыналушы үшін тәуекел/пайда арақатынасын бағалау. Жағымсыз жанама құбылыстарды (НЯ), елеулі жағымсыз құбылыстарды (НЯ) тіркеу. Хабарлау тәртібі ЖЭК туралы СНЯ. Терапияның (диагностиканың) жанама әсерлері бар пациентті бақылау тәртібі. Емдік кӛмек кӛрсету (қайда, кім, қандай кӛлемде)

9 Статистикалық талдау

Осы зерттеуде қолданылатын статистикалық процедураларды, әдістерді, критерийлерді сипаттау. Статистикалық талдаудың қолданылатын әдістері жоспарланған зерттеуде қойылған мақсаттар мен міндеттерге сәйкес

Зерттеу хаттамасы: талаптар, толтыру 59-шы сұрақты тоже қарай сал!!!

Клиникалық зерттеу хаттамасы (Clinical Trial /Study Protocol)

Клиникалық зерттеу хаттамасына енгізілуі тиіс бөлімдер:

Кіріспе (проблеманың қысқаша сипаттамасы және емдеу схемасы)
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері
Зерттеу ұзақтығы
Сыналушылардың саны
Ақпараттандырылған келісім
Этикалық комитеттің рецензиясы
Сыналушыларды іріктеу критерийлері:
қосу өлшемдері
ерекшелік өлшемдері
Методология:
зерттеу жоспары
зерттеудің күнтізбелік жоспары (схемасы)
зерттеуге арналған сапарлар
бағалау / зерттеу рәсімдері
тиімділіктің соңғы көрсеткіштерін анықтау
емдеу курсы
Қауіпсіздік бойынша есептілік:
жағымсыз құбылыстар жағдайлары
маңызды жағымсыз құбылыстар жағдайлары
зертханалық тесттердің дұрыс емес нәтижелері
басқа қауіпсіздік параметрлері бойынша дұрыс емес нәтижелер
зерттеуден шығару
Клиникалық зертханалық параметрлер
Басқа қауіпсіздік параметрлері
Ілеспелі терапия
Деректерді талдау
Қосымшалар

КЛИНИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ХАТТАМАСЫ

КЛИНИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ХАТТАМАСЫ КЕЛЕСІ БӨЛІМДЕРДІ ҚАМТУЫ ТИІС:

1 Зерттеудің негіздемесі

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері

Мақсаты:

Міндеттер:

Зерттеу ұзақтығы (зерттеу жүргізу мерзімі) – ____ бақылау мерзімі.
Зерттелетіндердің сипаттамасы

Емделушілердің жасы.

Контингентті сипаттау – балалар, қарт, жүкті және т. б.

Бақылау тобын сипаттау.

5. Зерттеу әдістемесі

5.3 Зерттеуге енгізу критерийлері (мысал)

Бронх демікпесі диагнозы бар науқастар (GINA 2014);
СОӚА диагнозы бар науқастар (GOLD 2014);
Науқастардың жасы 18-ден 70-ке дейін;
Сыналушылардың ақпараттандырылған келісімі.

5.4 Ерекшелік өлшемдері (мысалы):

– БА мен СОӚА ауырлық дәрежесі ӛте ауыр;

– Психикалық аурулар;

– Белсенді фазада және сыртартқысында кез келген жерде орналасқан Туберкулез;

– Бауыр мен бүйректің, жүрек-қантамыр жүйесінің ауыр және декомпенсирленген аурулары;

– Қант диабетін қоса алғанда, эндокриндік аурулардың ауыр және декомпенсацияланған ағымы;

– Аутоиммунды аурулар;

– Онкологиялық аурулар;

– Жүктілік және лактация кезеңі;

– Зерттеуге қатыспау.

5.5 Зерттеу жоспары

Әрбір сапарда процедуралар мен емдік іс-шаралар сипатталған сапарлар.

Мысал

Визит 1 – зерттеуге енгізу, ақпараттандырылған келісімге қол қою.

Визит 2 – 2 аптадан кейін: спирография жүргізу, тексеруге қан алу.

Визит 3 – 1 айдан кейін: терапия курсын тағайындау.

Визит 4 – 3 айдан кейін: емнің жағдайын, тиімділігін бағалау, спирография, зерттеуге қан.

Визит 5 – емнің жағдайын, тиімділігін бағалау, спирография, зерттеуге қан.

Визит 6 – зерттеудің аяқталуы. Зерттеуден алып тастау (егер қолданылса).

Зерттеудің негізгі әдістері

Клиникалық-зертханалық және аспаптық (сипаттау)

Микробиологиялық (сипаттау)

Аллергологиялық (сипаттау)

Иммунологиялық(сипаттау)

Молекулярлық-генетикалық (сипаттау)

Зерттеудің биохимиялық әдістері(сипаттау)

Пациентке ұсынылатын басқа емдеу және / немесе диагностикалық іс-шараларды толық сипаттау.

7 Тиімділікті бағалау

8 Қауіпсіздікті бағалау

9 Статистикалық талдау

Зерттеу мәліметтерін жинау әдістері: талаптар

Кез келген ғылыми зерттеу жұмысы зерттеу мәліметтерін жинаудан басталады. Зерттеу мәліметтерін жинауда әр түрлі әдістерін қолдануға болады. Олар:

тікелей құжат түрінде тіркеу;
құжаттық есепке алу;
көшірме жасау;
сауалнама(опрос);
сұрақ қою(анкета).

Құжат түрінде тіркеу фактілерді жүйелі тіркеуге негізделген. Мысалы, емдік-профилактикалық мекемелердегі тіркеулер. Түрлі ресми құжаттардағы мұндай мәліметтер зерттеу үшін картаға көшіріледі.

Әзірленген статистикалық құжаттағы мәліметтердің көшірмесін, мысалы, медициналық көмекке жүгінген адамдардың құрамы, медициналық мекемелердің өздері, олардың қызметі, кадрлары және даму бағдарламасына сәйкес басқа да мәселелер туралы ақпарат алу үшін пайдалануға болады.

Сауалнама арқылы медициналық және статистикалық ақпаратты жинау экспедиторлық және корреспонденттік әдістермен тіркеудің сай жүзеге асырылады.

Экспедициялық әдісті қолдана отырып, зерттеуші пациентпен сұхбаттасады және оның айтуынша жауаптардың дұрыстығын бақылауды қамтамасыз ете отырып, зерттеу картасын өз бетінше толтырады.

Өзін-өзі тіркеу жағдайында тексерілетін адам карточканы өз бетінше толтырады.

Корреспонденттік әдісті қолдана отырып, зерттеуші оларды толтыруға қатысты нұсқаулықтары бар карточкаларды сараптамаға жібереді. Карточкаларды толтырғаннан кейін (сұрақ жауаптарымен) респондент оларды зерттеушінің мекен-жайына жібереді.

Сауалнама әдістерін таңдау міндет пен бақылау бағдарламасымен анықталады. Ең сенімді экспедиторлық, бірақ оған үлкен шығындар қажет. Өзін-өзі тіркеу әдісі аз шығынға ие, өйткені ол тексеруге жататын адамдармен карточкаларды толтыру мүмкін болған кезде қолданылады. Бұл әдіс көбіне санақтарда қолданылады. Корреспонденттік әдіс ең аз шығындарды қажет етеді, бірақ оның көмегімен әрдайым алынбайтын мәліметтер сенімді. Оны субъективтілігін, дәл еместігін ескере отырып, көмекші ретінде пайдалануға болады.

Анкета әдісі(сұрау) зерттеліп жатқан құбылысты тікелей байқау мүмкін болмаған кезде қолданылады. Анкеталар нақты адамдарға жіберіледі, бірақ олардың жауаптары толық емес, нақты емес. Бұл әдістің кемшілігі, анкета толтырудың дұрыстығы тұжырымдалған сұрақтарды түсінуге байланысты. Сондықтан, деректерді алудың неғұрлым сенімді жолдары болмаған жағдайда, анкета әдісі басқаларға көмекші ретінде қолданылады. Көбінесе бұл кейс-стади зерттеулерде орынды.

65.(67 сұрақ екеуі бірдей) Сұрау мәліметтерді жинаудың құралы ретінде спецификасы

тікелей құжат түрінде тіркеу;
құжаттық есепке алу;
көшірме жасау;
сауалнама(опрос);
сұрау(анкета).

Сұрау(анкета) әдетте үш бөлімнен тұрады:

1) кіріспе немесе преамбула;

2) сұрақтар тізімінен тұратын негізгі бөлік;

3) қорытынды бөлім.

Сауалнаманың кіріспе бөлімі – кіріспе

Кіріспеде зерттеудің мақсаттары жинақталған, ол зертеу жүргізіп жатқан мекемені немесе адамды көрсетеді. Кіріспеде сауалнаманы толтыру және оны зерттеушіге қайтару үшін нақты нұсқаулар, сонымен қатар жауап берушіге оны толтырғаны үшін алғыс білдіру қажет.

Сауалнаманың негізгі бөлімі: сұрақтарды әзірлеу

Сауалнаманың негізгі бөлігі мазмұнды реттелген сұрақтар жиынтығынан тұрады. Оны әзірлеу кезінде сұрақтардың мазмұнына, олардың түріне, санына, анкетадағы реттілікке, бақылау сұрақтарының болуына немесе болмауына ерекше назар аудару керек. Сауалнамадағы сұрақтар зерттеу барысында нақтылануы қажет мәселенің мәнін көрсететініне көз жеткізуге тырысуымыз керек. Ол үшін әр түрлі сұрақтарды қолдану ұсынылады. Сауалнамаларды дайындауда қолдануға болатын барлық сұрақтар ашық және жабық болып екі топқа бөлінеді. Ашық сұрақтар респонденттің өзіне ең сенімді деп санайтын сөздерді қолдана отырып еркін жауап беруін ұсынады. Жабық сұрақтар, ашық сұрақтардан айырмашылығы, респонденттерге мүмкін болатын бірнеше жауаптың біреуін таңдауды ұсынады. Осылайша, ашық сұрақтар бізге бай сапалы, жабық ақпаратты жинауға мүмкіндік береді.

Сауалнаманың қорытынды бөлімі

Сауалнаманың соңғы бөлімі респонденттердің жеке ерекшеліктеріне қатысты сұрақтарды қамтиды: жынысы, жасы, табысы немесе белгілі бір сыныптағы мүшелігі, отбасылық жағдайы, балалар саны және т.б. Сауалнаманың соңында сауалнаманың өткізілген күні, уақыты мен орны көрсетілуі керек.

Көшірме жасау мәліметтерді жинаудың құралы.

тікелей құжат түрінде тіркеу;
құжаттық есепке алу;
көшірме жасау;
сауалнама(опрос);
сұрақ қою(анкета).

Алғашқы медициналық жазбалардан (амбулаториялық карта, медициналық анықтама, статистикалық талон) деректерді көшіру әдісі қолданылады, бұл кезде мақсат пен міндеттерге сәйкес ғылыми-зерттеу бағдарламасында берілген ақпараттар ғана алынады. Көшіру зерттеуші жасақтаған арнайы нысандарда жасалады, онда жас, жыныс, ұлт, аурудың диагнозы және т.б. орналастырылады.

Деректерді көшіру үшін бақылау туралы және емделу тобындағы пациенттердің саны, әр топты бақылау нәтижелері және т.б. сияқты зерттеу туралы маңызды ақпаратты жинайтын арнайы нысанды жасаған дұрыс. Мәліметтерді көшіруге арналған нысанды әзірлеудің ең қолайлы процедурасы үш кезеңнен өтеді Бірінші кезеңде зерттеуші өзінің тәжірибесіне сүйене отырып, кодтау схемасының жобалық нұсқасын жасайды. Бұл жағдайда аурудың нәтижесіне әсер ететін ауыспалы факторлар ескеріледі. Аурудың табиғи ағымы туралы түпнұсқа туындылар мен әдебиеттерге шолулар оларды анықтауға көмектеседі. Екінші кезеңде бұл схема 10-12 зерттеулерден деректерді көшіру үшін қолданылады. Бұл жұмыс барысында кодтау схемасының кемшіліктері айқын болады және оны өңдеу жүзеге асырылады. Осыдан кейін схема бүкіл деректер массивіне қолданылады.

Деректерді көшіру кезінде сіз пайыздарды емес, абсолютті деректерді жазуға тырысуыңыз керек (20 пациент қайтыс болды, 50% емес). Деректерді көшіру кезінде екі негізгі проблема туындауы мүмкін.

Біріншіден, талап етілетін мәліметтер жарияланған мақалаларда болмауы мүмкін. Бұл жағдайда сіз тиісті зерттеулердің авторларымен байланысып, олардан ақпарат алуға тырысуға болады.

Екіншіден, деректерді көшіру – қателіктер мен дәлсіздіктерге сезімтал, ауыр және күрделі процесс. Таныс екі зерттеушіге бір уақытта көшірмесін беру ұсынылады. Содан кейін нәтижелер салыстырылады және осылайша қателер жойылады.

Анкета жасау мәліметтерді жинаудың құралы. Анкетаға қойылатын талаптар

тікелей құжат түрінде тіркеу;
құжаттық есепке алу;
көшірме жасау;
сауалнама(опрос);
сұрау(анкета).

Сұрау(анкета) әдетте үш бөлімнен тұрады:

1) кіріспе немесе преамбула;

2) сұрақтар тізімінен тұратын негізгі бөлік;

3) қорытынды бөлім.

Сауалнаманың кіріспе бөлімі – кіріспе

Сауалнаманың негізгі бөлімі: сұрақтарды әзірлеу

Сауалнаманың қорытынды бөлімі

Интервью: анықтама, іс шаралар, техника

Сұхбаттасу – ауызша тікелей қарым-қатынас барысында ақпарат алу әдісі. Бұл әдіс сұрақтарға жауаптарды жазуға және талдауға, сонымен қатар респонденттердің вербалды емес мінез-құлқының ерекшеліктерін зерттеуге мүмкіндік береді.

Әдеттегі әңгімеден айырмашылығы, сұхбат процедурасы нақты мақсатқа ие, оған ақпаратты жинау бойынша іс-әрекеттерді алдын-ала жоспарлау, нәтижелерді өңдеу кіреді.

Сонымен бірге сұхбат ғылыми зерттеулердің ең субъективті әдістерінің бірі болып саналады. Оны пайдалану кезінде дәл емес, қасақана немесе кездейсоқ бұрмаланған хабарлама алу қаупі өте жоғары.

Сұхбаттасуға кем дегенде екі адам қатысады:

Респондент – ақпарат көзі ретінде сауалнамаға қатысқан адам, яғни. сұрақтарға жауап беретін адам.

Интервьюер – сауалнаманы тікелей жүргізетін адам.

Сұхбаттасу, басқа зерттеу әдістері сияқты, келесі кезеңдерді қамтитын технологияның бір түрі:

– сұхбатқа дайындық, оның ішінде жалпы және арнайы дайындық;

– басталу;

– негізгі бөлім;

– аяқтау;

– нәтижелерді өңдеу.

Сұхбаттасудың әдіснамалық принциптерін негізгі (әмбебап) және нақты деп бөлуге болады. Соңғысы – зерттеу жұмысының әр түріне қолданылатын осы әдістің модификациясы. Бұл тарауда оның барлық кезеңдерін қоса, негізгі әдіснамасы егжей-тегжейлі сипатталады: сұхбатты дайындаудан бастап оның нәтижелерін өңдеуге дейін. Келесі тарауларда осы дауыс беру әдісіне кейбір өзгертулер сипатталады.

Сұхбаттасуға дайындық әдетте жалпы және нақты болып бөлінеді.Терең сұхбат жүргізуге мамандандырылған сұхбат берушілердің кәсіби сапалары формальды сұхбат жүргізетін сұхбат берушілердің кәсіби сапаларынан бірқатар аспектілерде ерекшеленеді. Ең басты айырмашылығы – терең сұхбаттасу кезінде сұхбат берушілердің жоғары кәсіби дайындығы болуы керек, ал ресми сұхбат жүргізу кезінде сұхбат берушілердің білімі мен кәсібі іс жүзінде маңызды емес.

Әңгімелесудің бастапқы кезеңі респондентпен алдын-ала келісімге келуді, онымен тікелей қарым-қатынастың алғашқы минуттарын, әңгімелесудің кіріспе бөлігін және алғашқы сұрақтарды қосуды білдіреді.

Сұхбаттың басталуы белгілі бір функцияларды атқаратындығына байланысты ерекше кезеңнен тұрады. Бұл функциялар ақпарат алуға байланысты емес, респондентпен психологиялық байланыс орнатумен байланысты.

Сұхбаттың негізгі бөлігі респондент сұхбаттасуға келісім берген кезден басталады, басқаша айтқанда – байланыс орнатқан кезден басталады. Негізгі бөлімде сұхбат беруші респондентпен сөйлесудің барлық функцияларын бір – ақпараттық сипатқа береді. Сұхбат нәтижесінде ол зерттеу мәселесі туралы толық және терең ақпарат алуы керек. Сұхбат берушінің барлық әрекеті осы мақсатпен анықталады.

Сұхбаттың басталуы сияқты аяқталуы да оның ерекше функцияларына байланысты ерекше әдістемелік кезеңнен тұрады. Зерттеу тақырыбы бойынша ақпарат жинау сұхбат аяқталғанға дейін аяқталғандықтан, бұл функциялар, әдетте, ақпаратқа жатпайды.

(72-ші сұрақ екеуі бірдей) Қазақстан Республикасының заңы азаматтардың денсаулығын сақтау туралы

Аталған заң 2006 жылғы 7 шілдеде қабылданған №130 заң. Бұл заң 7 тарау, 38 баптан тұрады.

Бірінші тарауы жалпы ережелерді қамтиды. Бұл тарауда заңдағы негзігі ұғымдар, ҚР азаматтардың денсаулығын сақтау туралы заңнамасы, азаматтардың денсаулығын сақтау саласындағы мемлекеттiк саясаттың негiзгi принциптерiнен, азаматтардың денсаулығын сақтауды ұйымдастыру, Қазақстан Республикасында азаматтардың денсаулығын сақтау саласындағы қоғамдық бiрлестiктер, жұмыскерлердiң денсаулығын сақтау мен нығайтуды қамтамасыз ететiн жағдайлар жасау үшiн жұмыс берушiлердiң жауапкершiлiгi,халықтың санитарлық-эпидемиологиялық, экологиялық салауаттылығын және радиациялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету деген баптардан тұрады.

Екінші тарауында денсаулық сақтаудағы Үкіметтің, уәкілетті органның, жергілікті басқару органарының құзіреті жайлы айтылған.

Үшінші тарауы ҚР азаматтарының медициналық көмек алу құқығын қамтиды. Бұл тарауда мемлекеттің әрбір азаматы тегiн медициналық көмектiң кепiлдi көлемi шеңберiнде дәрiлiк заттармен қамтамасыз етiлуге, сапалы әрі уақытылы медициналық көмек алуға және жедел медициналық көмекпен тегiн қамтамасыз eтілетіні ерекше атап айтылған. Ана мен бала денсаулығын қорғау басты назарға алынған. Сондай-ақ , азаматтардың өз денсаулығының жай-күйі туралы ақпаратты алуға құқығы да көрсетілген.

Төртінші тарау aзaматтapдың жекелеген санаттарына медициналық көмек көрсетілу ерекшеліктерін атап өтеді. Ол санаттар мыналар: әскери жұмыстағы қызметшілердің барлығы, туберкулезбен, диабетпен, қатерлі ісік аруларымен, ЖИТС, АИТВ инфекциясымен ауыратын адамдар, психикалық ауытқушылығы бар және бостандығы шектеулі азаматтар.

Бесінші тарауда медициналық қызметкерлердің құқықтары айтылса, алтыншы тарауда медициналық қызметтегi жекелеген қатынастарды реттеуге қатысты барлық жағдайлар көрсетілген.

Және соңғы жетінші тарау қорытыны ережелерден, яғни осы Заңды бұзған жағдайдағы жауаптылық пен Заңды қолданысқа енгізудің тәртібінен тұрады.

Бұл Заң Азаматтардың денсаулығын сақтау туралы Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі №170 Заң ҚР 2009 жылғы 18 қыркүйектегі №193-IV Заңымен күші жойылған.

Денсаулық сақтау саласындағы нормативтік-құқықтық актілер.

Денсаулық сақтау саласының нормативті-құқықтық актілері Қазақстанда президент жарлығы, денсаулық сақтау министрінің бұйрығы немесе укімет қаулысы түрінде беріледі.

Тәуелсіздік алғаннан бері денсаулық сақтау саласында көптеген заңдар, қаулы, бұйрықтар қабылданған. Солардың бірнешесін атап өтіп кетсем,

1992 жылы «Денсаулық сақтау саласын оңтайлау концепциясы»
1995 жылы 30 тамызда конституцияның 29 бабында ҚР азаматтарының өз денсаулығын қорғауға мемлекеттің кепілдік беретіндігі атап айтылған.
1994 жылғы «Тұрғындардың санитарлық-эпидемиялогиялық бақуаттылығы туралы» заң
1995 жылғы «Міндетті медициналық сақтандыру» туралы Президент жарлығы
1996 жылғы психиатриялық көмек жайлы Президенттің жарлығы
1996 жылғы «ЖИТС ауруының профилактикасы туралы» Президент жарлығы
1997 жылғы «Қазақстан-2030» жолдауындағы медициналық көмек сапасын арттырудағы 8 қадам
1997 жылғы «Міндетті медициналық сақтандыру қорын қайта ұйымдастыру туралы» №1387 жарлығы
«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» кодексі.

Осы кезге дейін қабылданған денсаулық сақтау саласындағы нормативтік-құқықтық актілердің барлығы денсаулық сақтау саласын жетілдіру, халықтың денсаулығын жақсарту, алғашқы медициналық көмек сапасын арттыру, шет елдердегі медициналық сақтандыру тәжірибесі негізінде міндетті медициналық әлеуметтік сақтандыруды ұйымдастыру, бәсекелестікке қабілетті мамандарды даярлап шығуға бағытталған. Барлық нормативтік-құқықтық актілер еліміздегі экономикалық, әлеуметтік ахуалға сәйкес жаңадан қаралып, өзгертіліп отырады.

Денсаулық сақтау саласында азаматтардың денсаулығын қорғау білгілі бір шарттарға байланысты орындалады.Ол шарттар ҚР 2009 жылғы 18 қыркүйегінде бекітілген №193 коексінің 4 бабында жазылған. Олардың қатарына азаматтардың тиімді әрі сапалы қолжетімді медициналық көмек алу құқықтарының тең болуы, ана мен баланы қорғау, тегін медициналық көмек көлемін қамтамасыз ету, профилактикалық шаралардың басымдылығы, едициналық көмек сапасын ұдайы арттыру, отандың медицина ғылымын қолдау, салауатты өмір салтын қалыптастыру, дәрілік заттардың қауіпсіздігін, тиімділігін және сапасын ұлттық қауіпсіздік сапасы ретінде қамтамасыз ету сияқты шарттар жатады. Жоғарыда айтылған шарттарды жетілдіру мақсатында ҚР Парламенті заңдарды әлеуметтік, медициналық, құқықтық сұранысқа сай болуын атаң қадағалап, толықтырып отырады.

Денсаулық сақтаудағы қабылданып жатқан нормативтік-құқықтық актілер арқылы денсаулық сақтау жүйесі жұмысындағы шарттар жетілдіріледі немесе оларға өзгерістер енгізіледі. Денсаулық сақтау саласындағы барлық іс-шаралар жоспарлы түрде іске асырылады.

Денсаулық сақтау саласындағы халықаралық құқықтық құжаттама.

1948 жылғы Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы халықаралық келісімшарттарға жатпаса да, бұл құжаттың бірнеше нормалары халықаралық статусқа сай қолданылып келеді, яғни жалпыға бірдей және бірегей болып саналады. Соның ішінде адамның денсаулығын қорғау құқығы жайлы былай делінеді: «Әрбір адамға өзінің және отбасының денсаулығын қолдауда қажетті тамақ, киім, баспана, медициналық көмек және әлеуметтік сақтандыру сияқты өмірлік деңгей және жұмыссыздық, мүгедектік, жесір қалу, қартаю немесе өмір сүру үшін қажет көрсеткіштерін жоғалтқан жағдайда қамтамасыз етілуі кепілдендіріледі ».

Денсаулық сақтау саласындағы халықаралық құқықтық құжаттамалары.

1978 жылғы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының «Алматы декларациясы»

Бұл декларация «ХХ ғасырдағы денсаулық сақтаудың ұлы хартиясы» деп те аталады. Бұл құжат халық денсаулығын қорғау құқығын қамтамасыз ету және қорғау үшін халықаралық ұйымның жедел шаралар қабылдау қажеттілігін алға тартты. Декларацияны қабылдаудың басты мақсаты тиімді, сапалы және қолжетімді алғашқы медициналық көмек көрсетуге байланысты жүйе құру болып табылды. Декларацияда «Алғашқы медициналық-санитарлық көмек, кем дегенде, мыналарды қамтиды: денсаулықтың негізгі проблемаларымен, аурумен күрес және арудың алдын алу бойынша халық арасында насихат жүргізу; тамақтандыруды дұрыс ұйымдастыру және азық-түлікпен қамтамасыз ету жұмыстары; халықты таза ауыз сумен қамту және негізгі тазалық ережерінің жақсаруына жағдай жасау; отбасыны жоспарлауды қос алғанда, ана мен бала денсаулығына алғашқы медициналық-санитарлық қорғау; негізгі жұқпалы ауруларға қарсы егу жұмыстары; жергілікті эпидемиялық арулар және жарақаттарды емдеу, олардын алдын алу, сондай-ақ негізгі дәрі-дәрмектермен қамтамасыз ету» деп жазылған.

1966 жылғы 16 желтоқсанда жасалған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт

Пакт денсаулықты қорғауға негіз салды. Пактте осы пактіге қатысушы әрбір мемлекет әр адамның ең жоғарғы физикалық және психикалық денсаулыққа құқылы екенін мойындайды деп жазылған.

1971 жылы психотропты заттар туралы Конвенция.

Қазақстан бұл конвенцияға ҚР 1998 жылғы 29 маусымындағы Заңға сәйкес қосылды.

2002 жылғы қарашадағы пациенттер құқығы жайлы Еуропалық Хартия

Бұл хартияда пациенттердің 14 нақты құқығы жазылған.

Денсаулық сақтау саласындағы халықаралық-құқықтық стандарт деген ұғым бар. Ол дегеніміз денсаулық сақтау саласындағы адам құқықтары мен бостандықтарын, осы құқықтың кепілдігі, халықаралық ынтымақтастық нысандары, сондай-ақ адамдардың әртүрлі санаттарына берілетін жеңілдіктерді қарастыратын уәкілетті халықаралық орган қабылдаған ең прогрессивті халықаралық-құқықтық нормалары.

Азаматтардың денсаулығын сақтау туралы Қазақстан Республикасының Заңы.

Аталған заң 2006 жылғы 7 шілдеде қабылданған №130 заң. Бұл заң 7 тарау, 38 баптан тұрады.

Жаһандық денсаулық, жаһандық денсаулық туралы түсінік.

Адамзат үшін жаңа сынақтар мен қауіптер ғылыми-техникалық прогрестің дамуымен сәйкес келеді. Көптеген пробремалар тек бір мемлекетке ғана емес денсаулық сақтау саласында да жаһандық деңгейге көтеріледі. «Жаһандық денсаулық», «Әлемдік денсаулық сақтау» терминдерін түсіну үшін денсаулық деген ұғымға тоқтала кетейік.

Денсаулық, ДДҰ (Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы) анықтамасы бойынша,- бұл аурулар мен физикалық ақаулардың болмауы ғана емес, толық физикалық, рухани және әлеуметтік әлауқаттың жағдайы.

Денсаулыққа деген құқық адамзаттың негізгі және ажырамас құқықтарының бірі. Мұны Дүниежүзілік адам құқықтары декларациясы көрсетеді: « Әрбір адамның тамақтану, киім-кешек, лайықты баспана және тиісті медициналық көмекпен бірге отбасының барлық мүшелерінің денсаулығы мен өркендеуіне ықпал ететін өмір сүруге құқығы бар» . Екінші дүниежүзілік соғыс оқиғасы адамның өмір сүруіне байланысты көптеген мәселелерді, соның ішінде денсаулық сақтаудың жаһандық жүйесін құру қажеттілігінің позициясын қайта қарауға әкелді. БҰҰ ұйымы бұл бағытта жұмыс жасай бастады. Осылайша, 1948 жылы жаңа жүйелердің қалыптасуына негіз болған «Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы» құрылды. Әрі қарай «ғаламдық денсаулық» «жаһандық денсаулық» «Баршаға арналған денсаулық» тұжырымдамалық идеясының эволюциясы басталды. Сонымен жаһандық денсаулық дегеніміз – қоғамдық денсаулық, яғни әлемдегі барлық адамдар үшін денсаулықты жақсарту мен денсаулық теңдігіне қол жеткізуді басымдық ететін зерттеу және тәжірибе саласы.

Жаһандық денсаулық әртүрлі аспектілерге бағытталған:

Медицина 5) Экономика
ОЗ 6) Әлеуметтік ғылым
Эпидемиология 7) Этика
Демография 8) Адам құқығы

Негізгі мақсаттары:

Созылмалы аурулардың даму қаупін төмендету.
Тамақтану мен физикалық белсенділіктің денсаулыққа тигізетін әсері және алдын-алу шараларын жүргізу.
Жаһандық денсаулықты нығайту іс-шараларын жүргізу.
Тамақтану мен физикалық белсенділік саласындағы ғылыми жетістіктерді қадағалап, зерттеу насихаттарын жүргізу.

Әлемде денсаулыққа байланысты көптеген проблемалар бар. Олар қызылша мен дифтерия сияқты вакцинамен алдын алатын аурулардың таралуына, есірткіге төзімді патогендер туралы есептердің көбеюіне, семіздік пен физикалық белсенділіктің көбеюіне, қоршаған ортаның ластануы мен климаттың адам денсаулығына және көптеген гуманитарлық салдарға әсерін қамтиды.

Осы және басқа қауіп-қатерлерге қарсы тұру үшін Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының жаңа бесжылдық стратегиялық жоспары 2019 жылы – 13-ші Жалпы жұмыс бағдарламасы іске қосылады, ол үш миллиард мақсатқа жетуді көздейді: әмбебап медициналық сақтандыруды тағы 1 миллиард адамға, тағы 1 миллиардқа қол жетімді ету адамдар денсаулықты төтенше жағдайлардан қорғайды, ал тағы 1 миллиард адам денсаулығы мен әл-ауқатын жақсартады. Осы мақсатқа жету денсаулыққа төнетін қауіпті әр түрлі жағынан жоюды талап етеді.

Мыңжылдық мақсаттары

Мыңжылдық Даму Мақсаттары (МДМ) – 2000 жылдың қыркүйегінде Нью-Йорк қаласында Мыңжылдық Саммитінде БҰҰ мүше мемлекеттердің қабылдаған Мыңжылдық Декларациясына негізделген сегіз халықаралық даму мақсаттары.

2000 жылы әлемнің көптеген елдері 2015 жылға қарай жаһандық кедейлікті екі есе азайту туралы шешім қабылдады.

Даму мамандары кедейлікке алып келетін және адамдардың одан шығуына жол бермейтін әртүрлі мәселелерді зерттеді. Олар адамдардың негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыруға көмектесетін сегіз мақсатты анықтады. Осы мақсаттарға қол жеткізу кедейлерден кедейшіліктен шығуға және жақсы өмір сүруге көмектеседі, сонымен қатар адамдардың өздері өмір сүріп отырған қоғамнан көбірек пайда алуына жағдай жасайды. Бүгінгі таңда бұл мақсаттар Мыңжылдықтың Даму Мақсаттары (МДМ) деп аталады.

193 БҰҰ мүше елдерінің барлығы және 23 халықаралық ұйым 2015 жылға дейін дамудың келесі негізгі мақсаттарына қол жеткізуге келіскен:

Шектен шыққан кедейлік пен аштықты жою

-1990 – 2015 жж Кірісі күніне бір доллардан аз адамдар үлесін екі есе азайту.

-1990 – 2015 жж аштыққа ұшыраған халықтың үлесін екі есе азайту.

-Толық және нәтижелі жұмыспен қамтамасыз ету және барлығына, соның ішінде әйелдер мен жастарға лайықты еңбек ету.

Жалпы бастауыш білім беруді қамтамасыз ету

-2015 жылға қарай бүкіл әлемдегі балаларға, ер балаларға да, қыздарға да бастауыш мектепте толық білім алу мүмкіндігін беріңіз.

Гендерлік теңдікті қолдау пен әйелдердің мүмкіндіктерін кеңейту
Балалар өлімін азайту

-1990 – 2015 жж бес жасқа дейінгі балалардың өлімін үштен екісіне азайту.

Аналарды қорғауды жақсарту

-1990 – 2015 жж аналар өлімінің деңгейін төрттен үшке төмендету.

-2015 жылға қарай репродуктивті денсаулыққа жалпыға қол жетімділікті қамтамасыз ету.

Ғасыр дерттерімен (АИВ/ЖИТС және туберкулез) күрес

-2015 жылға қарай АҚТҚ / ЖҚТБ-ның таралуын тоқтатыңыз және олардың таралуын төмендетуге бет бұрыңыз.

-2010 жылға қарай АИТВ / ЖИТС-пен ауыратындардың барлығына қол жетімді емдеуді қамтамасыз етіңіз.

– 2015 жылға қарай безгектің және басқа да ауыр аурулардың таралуын тоқтатыңыз және олардың таралуын төмендету бағытында бастаңыз.

Экологиялық тұрақтылықты қамтамасыз ету

-Орнықты даму қағидаттарын елдердің саясатына және мемлекеттік бағдарламаларына енгізу; табиғи ресурстардың сарқылуына жол бермеу.

-Биологиялық әртүрліліктің жоғалуын азайту үшін 2010 жылға дейін жоғалту деңгейінің едәуір төмендеуіне қол жеткізу.

-2015 жылға қарай таза ауыз суға және негізгі санитарлық-техникалық құралдарға тұрақты қол жетімділігі жоқ халықтың үлесін екі есе азайту.

-2020 жылға қарай, кем дегенде 100 миллион қараңғы жерде тұратындардың өмірін едәуір жақсартуға қол жеткізіңіз.

Даму мақсаттарында жаһандық әріптестік қалыптастыру

– Ережелерге негізделген, алдын-ала және бейтарап, ашық сауда-саттық және қаржылық жүйені дамыту. Бұған ұлттық және халықаралық деңгейде басқару, даму және кедейлікті азайту тәртiбi туралы мiндеттер жатады.

-Аз дамыған елдердің ерекше қажеттіліктерін қанағаттандыру. Бұған олар экспорттайтын тауарларға бажсыз және баға белгіленбейтін қол жетімділік кіреді; кедей қарызы бар елдер үшін қарызды жеңілдетудің кеңейтілген бағдарламасы; ресми екі жақты қарызды жою; және кедейлікті төмендету бойынша шаралар қабылдаған елдерге ресми көмек.

-Теңіз емес және шағын арал дамушы мемлекеттердің ерекше қажеттіліктерін қанағаттандыру.

-Қарыздық ауыртпалықты ұзақ уақыт бойы көтеру үшін ұлттық және халықаралық шараларды қабылдау арқылы дамушы елдердің қарыз проблемаларын жан-жақты шешу.

– Фармацевтикалық компаниялармен серіктестікте дамушы елдердің қажетті дәрі-дәрмектерге қол жетімді болуын қамтамасыз етіңіз.

-Жеке сектормен бірлесе отырып, жаңа технологиялардың, әсіресе ақпарат пен коммуникацияның артықшылықтарын қол жетімді етіңіз.

Бұл мақсаттар дүниежүзілік қауымдастыққа 2015 жылға дейін адамдардың өмір сүру жағдайларын жақсарту үшін елеулі, өлшеуге болатын нәтижелерге жетуге көмектесулері тиіс. МДМ қол жеткізу үшін жұмыс істеуге міндеттемелермен бірге елдер өздеріне нәтижелердің мониторингі мен МДМ жөнінде есептер даярлау үшін де міндеттеме алған.

75) Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымы(ДДСҰ) – 1946 жылы БҰҰ-ның жанынан құрылған халықаралық медициналық мекеме. Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының жарғысында бекітілген негізгі мақсаты -ол жер бетіндегі барлық халықтардың денсаулығын жақсарту. ДДСҰ-ның жарғысы қабылданған күн (1948, 7 сәуір) Дүниежүзілік денсаулық қорғау күні болып аталды .Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының жоғары органы — Дүниежүзілік денсаулық сақтау ассамблеясы болып табылады. Ассамблея Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының жұмыс бағытын анықтап, Бас директорын (5 жылға) тағайындап отырады . Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының орта әкімшілік органы — Хатшылық (штаб пәтері Женева). Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымына 192 мемлекет мүше . Қазақстан Республикасы Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымына 1992 жылы 19 тамызда мүше болып қабылданған болатын Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымы 6 аймақтық ұйымнан тұрады:

[Еуропа] (аймақтық бюросы — Копенгаген қаласында, Дания);

Африкалық (Браззавиль қаласы;Конго);

Жерорта теңізінің шығыс бөлігі (Александрия қаласы, Египет);

Оңтүстік-Шығыс Азиялық (Нью-Делиқаласы, Үндістан);

Тынық мұхит жағалауының батыс бөлігі (Манила қаласы, Филиппин) және америкалық (Вашингтон қаласы, АҚШ).

Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының жұмысының негізгі бағыттары: жұқпалы және жұқпалы емес аурулармен күресу, оған мүше елдердің денсаулық сақтау жүйесі мен қызметін дамыту, маман дәрігерлер дайындау, медицина статистика есеп жүргізу, дәрілік препараттардың дайындалуын жіті қадағалау, медицинаның маңызды мәселелерін шешуде ғылым зерттеулер жүргізуді қолдау, т.б.

Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымы, туберкулезбен, жыныстық қатынас арқылы берілетін аурулармен, паразиттік, жұқпалы және жұқпалы емес аурулармен күрес жүргізу бағдарламаларын іске асыруда. 1978 жылы Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымы мен БҰҰ-ның балалар қоры (ЮНИСЕФ) ұйымдастырған Алматы халықараралық конференциясында 20 ғасырдағы Денсаулық сақтау ісінің хартиясы аталған “Алматы декларациясы” қабылданды. 1979 жылы Өлкелік патология ғылым-зерттеу институты жанынан Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымымен бірлесіп жұмыс істейтін алғашқы медицина-санитариялық көмек жөніндегі Халықараралық орта ашылды.

Ддұ ның функциялары:

Құқықтық және этикалық мәселелерді қолдана отырып әртүрлі стратегиялық шараларды іске асырады.
Бүкіл әлемдік қоғамдастықтың денсаулығын қамтамасыз ету үшін керекті жұмыстарды қолданады.
Қажетті бірлескен іс шараларды жүргізу үшін өзара әріптестік байланыстарды нығайту және оны дамытуға қатысады .
Медицина саласырдағы ғылыми зерттеулерді жүрзізу жоспарларын жасайды.
Ғылыми практикалық ізденістерден алынған нәтижелердің практкалық денсаулыққа сақтауға енгізілуін ынталандырады.
Техникалық қолдау көрсетеді ,мемлекеттердің денсаулық сақтау жүйесіне реформа жүргізуді ынталандырады.
Тұрақты институционалдық әлеуетті қалыптастыруға ықпал тигізеді.
Әлем елдерінде сырқаттанушылық бойынга эпид жағдайға мониторинг жүргізіп ,мониторинг нәтижелерін бағалайды.

ДДҰ ның басты мңдетерінің бірі кедейшілік ауқымын қысқарту болып табылады. Денсаулық сақтау жүйесінің халықтың кедей және сапалы медициналық қызметтер алуға шамасы келмейтін топтарын қамтығаны өте маңызды. Ол үшін тиісті құралдарды жеткізу мен дәрімен қамтамасыз ету шаралары жүргізіледі.

Денсаулық сақтау дамуының қазіргі тенденциялары

Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2020 – 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.

Блумберг халықаралық агенттігінің рейтингтік бағалауына сәйкес денсаулық сақтауға жұмсалатын шығыстардың тиімділік көрсеткіші бойынша Қазақстан 2012 жылы рейтингке қатысушы елдер арасында 111-позицияға ие болды, 2018 жылы 44-позицияға дейін көтерілді. Бұл көрсетілген кезеңде Қазақстанның денсаулық сақтау жүйесінің тиімділігі жоғарылағанын айғақтайды.

Денсаулық сақтау жүйесін жақсарту үшін Қазақстан Үкіметінің бастамасы бойынша Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (бұдан әрі – ЭЫДҰ) бірқатар ұсыныстар бере отырып, Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау жүйесіне шолу жүргізді, олар осы Бағдарламаны әзірлеу кезінде ескерілген.

ЮНИСЕФ-тің 2016 – 2030 жылдарға арналған Денсаулық стратегиясының тәсілдеріне сәйкес бағдарламаның басты басымдықтарының бірі үздік халықаралық практиканы ескере отырып, аурулардың алдын алу, уақтылы көмек көрсету және толыққанды оңалту жолымен балалардың, жасөспірімдер мен жастардың денсаулығын нығайту болуы тиіс.

2019 жылы ДДҰ бүкіл әлемнің денсаулық сақтау жүйелерінің алдында тұрған негізгі он сын-қатерді белгіледі. Инфекциялардың тез таралу қаупі (тұмау пандемиясы, Эбола эпидемиясы, адамның иммун тапшылығы вирусы – АИТВ) сақталады, ал Қазақстан Республикасы экономикасының сауда-туристік қатынастарға интеграциясы инфекциялардың әкеліну және таралу қаупін арттырады. Вакцинациядан бас тарту антибиотиктерді тиімсіз пайдаланудың салдары ретінде бактерияға қарсы резистенттілік инфекциялық аурулардан болатын өлімнің көбеюіне әкеп соғады. Қанайналым жүйесінің аурулары, ісіктер, қант диабеті аурулары және тыныс алу ағзаларының аурулары сияқты инфекциялық емес аурулардың ауыртпалығы өсуде. Халықтың денсаулығына сыртқы қауіп-қатердің ішінде ауаның техногендік ластануы және климаттың өзгеруі аса өзекті мәселе.

Инфекциялық емес аурулардың қауіп факторлары

Қазақстанда инфекциялық емес аурулардың негізгі ауыртпалығы басты 7 қауіп факторына келеді: жоғары қан қысымы, темекі, алкоголь, қанда холестериннің көп болуы, артық салмақ, жемістер мен көкөністерді аз тұтыну, қозғалыссыз өмір салты. Айталық, қазақстандық жасөспірімдер арасында (10-19 жас аралығындағы балалар) 5 %-ы семіздікке шалдыққан және балалардың 20 %-ында артық салмақ бар. Қазақстанда тұзды тұтыну ДДҰ ұсынатын көрсеткіштен, кейбір деректер бойынша, төрт есе артық. Қазақстандықтардың жемістер мен көкөністерді күнделікті тұтынуы орташа еуропалық көрсеткішке қарағанда төмен.

Балалар денсаулығы

ДДҰ деректері бойынша баланы күтіп-бағудың жеткіліксіздігі және ата-аналардың балалардағы қауіпті белгілер мен факторларды білмеуі Қазақстандағы 5 жасқа дейінгі балалардың денсаулығы үшін негізгі қауіп болып табылады. Жарақаттар, суға бату және кездейсоқ тұншығу 5 жасқа толмаған балалар өліміндегі ең елеулі сыртқы себептер болып табылады. 2018 жылы денсаулық жағдайына (туа біткен ауытқулар, жарақаттар және басқа аурулар) байланысты ерекше білім алу қажеттілігі бар 6 жасқа толмаған балалар саны 46 мың адамнан асты. 2015 жылдан бері осы санаттағы балалардың жыл сайынғы өсімі 6 мың баланы құрады. Балалар мүгедектігінің өсу үрдісі бар, мүгедектіктің негізгі себептері: туа біткен ауытқулар (32,5 %), нерв жүйесінің аурулары (22,9 %), психикалық бұзылулар (12,5 %).

Инфекциялық аурулар

2018 жылы Қазақстан Республикасында инфекциялық аурулар бойынша эпидемиологиялық жағдай орнықты болды. 34 инфекциялық және паразиттік аурулар бойынша сырқатқа шалдығуың төмендеуіне қол жеткізілді. Қызылша, көкжөтел, менингококк инфекциясымен науқастанудың өскені байқалады.

Қазақстанда АИТВ инфекциясының таралуы шоғырланған сатыда тұр. ДЭФ ЖБИ рейтингінде Қазақстан соңғы үш жыл бойы АИТВ таралуы төмен елдердің тобына кірді. 15-49 жас аралығындағы топта АИТВ инфекциясымен өмір сүретін адамдар саны 22,7 мыңды құрады, 2018 жылдың қорытындысы бойынша АИТВ инфекциясының таралуы – 0,23 %. Елімізде АИТВ-ға қарсы күрес жөніндегі халықаралық ұсынымдарды, оның ішінде ЮНЭЙДС 90-90-90: ЖҚТБ эпедемиясын жеңуге жақындататын амбициялық мақсаттар» стратегиясын тиімді іске асыру үшін жағдайлар жасалған

Медициналық-санитариялық алғашқы көмек

Қазақстан ДДҰ-ға қатысушы ел болып табылады, 1978 жылы МСАК бойынша ДДҰ-ның Алматы декларациясы қабылданғаннан кейін әлемде медициналық-санитариялық алғашқы көмектің дамуы соның атына байланыстырылды. 2018 жылы Астанада ДДҰ мен ЮНИСЕФ мерейтойлық конференциясы өткізіліп, МСАК жөніндегі Астана декларациясы қабылданды.

Тәуелсіздік жылдары МСАК елдің денсаулық сақтау саласын дамытудың басым бағыты болды. Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2019 жылғы 10 маусымдағы №103-р өкімімен бекітілген Қазақстан Республикасында медициналық-санитариялық алғашқы көмекті дамыту жөніндегі 2019 – 2020 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары іске асырылуда.

77-78. Жаһандық денсаулық мониторингі

Халықтың басым көпшілігінің денсаулығы мен әлеуметтік жағдайының күрт нашарлауы және экологиялық дағдарыстың белгілері болған кезде, мониторинг жүйелері қоршаған ортаның халықтың денсаулығына әсерін зерттеудің негізгі тетігі болып табылады.

Мониторинг (ағылш. monіtor – қараушы, қадағалаушы, күні бұрын ескерту, сақтандыру) – қоршаған табиғи орта жағдайының антропогендік факторлардың әсер-ықпалынан өзгеруін болжау мен бағалаудың, бақылаудың кешенді жүйесі.

Кез келген мониторингті құру мақсаты, біріншіден, мониторингтің тақырыбын таңдау және ол туралы ақпарат жинақтау, екіншіден, қоршаған ортаның денсаулыққа ықтимал кері әсерлері туралы жиналған ақпарат негізінде бағалау; үшіншіден, әртүрлі деңгейлерде алынған тәуелділіктер негізінде осы жағымсыз салдарды жою немесе азайту туралы шешім қабылдау. Денсаулық сақтаудың жүйелі мониторингі – бұл ведомствоаралық проблема.. Бұл өз кезегінде денсаулыққа әсер ететін көптеген жағымсыз әсерлердің алдын алады және олардан болатын зиянды азайтады, сонымен қатар медицинада тиімді алдын-алу, ұйымдастырушылық және емдеу шараларын жасауға жол ашады.

2016 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен «2016-2019 жылдарға арналған« Денсаулық »Қазақстан Республикасы Заңын дамытудың мемлекеттік бағдарламасы» қабылданды. Бағдарламаның мақсаты – «елдің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету үшін денсаулық сақтауды нығайту». Бағдарламаның мақсатына келесі міндеттер арқылы қол жеткізуге болады: «денсаулық сақтау жүйесін дамыту; аурулардың алдын-алу және басқаруды жақсарту; денсаулықтың жоғарылауы; ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру және саланың инфрақұрылымын жақсарту ». Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына 2017 жылғы 31 қаңтардағы «Қазақстанның Үшінші жаңғыруы» атты тұлғасының сапасын жақсартуға арналған тақырыпта, білім беру жүйесімен қатар, денсаулық сақтау жүйесін өзгерту қажеттілігі қарастырылған, сондықтан Үкімет денсаулық сақтау туралы қажетті ақпаратты қамтамасыз етуі керек. Денсаулық сақтау, бәсекелестікті дамыту үшін жекеменшік медициналық ұйымдар жүйеде 2016 жылы Республика Президентінің Жарлығымен денсаулық сақтау жүйесін басқару мен қаржыландырудың тиімділігін қамтамасыз етуі керек.

79) Денсвулық ол аурулар мен физикалық ақаулардың болмауы ғана емес толық физикалық және рухани әлеуметтік жағдайларынң көрінісі-Деп 1948жылы ДДҰ ның жарғысында көрсетілген.

Халық денсаулығына әсер ететін факторлар:

Өмір салты – яғни темекі шегу, ішімдік ішу, дұрыс иамақтанбау, депрссия,стресстік жағдайлар, төмен материалдық жағдай, дәрілерді шамадан тысқолдану,жанұяда болатын жағдайлар, урбанизацияның жоғарғы деңгейі.
Адам генетикасы,биологиясы-әр түрлі тұқым қуааушылық аурулар.
Қоршаған орта- яғни ауаның ,судың тазалығының төменділігі олардың латануы. Радиациялық ,магниттік және т .б зиянды заттардың әсері.
Денсаулық сақтау- алдыналу шараларының дұрыс жүргізілмеуі. Сапасының төмендеуі. Медициналыөқ көмекті уақытылы дұрыс көрсетпеуі.

Өмір сүру салты- ол әр жеке адам мен оны қоршаған қоғамның арасындағы прогрессивті дамуының көрсеткіштері. Салауатты өмір сүру салтының төмен болуы оның әлеуметтік жағдайының төмен болуға байланысты болады. Адамның күнделікті тіршілігі қоршаған орта жағдайларымен тығыз байланысты. Тірі ағзаларға тән көптеген касиеттер адам ағзасына да тән. Адамның тынысалуы, тамақтануы, өсуі, дамуы табиғи ортада өтеді. Сондыктан да адам тіршіліктің құрамды бір бөлігі болып есептеледі. Сонымен бірге адам – өзі өмір сүріп отырған қоғамдағы саналы тұлға. Адамның өсуіне, дамуына жөне тұлға ретінде қалыптасуына әлеуметтік жағдайлардың тигізетін ықпалы көп.

Адам барлық табиғи орта жағдайларында тіршілік ете алады. Өзіне қажетті жағдайларды саналы түрде жасап ала алады. Жер бетінде өмір сүрген ежелгі адамдар басқа ағзалар сияқты орта жағдайларына тәуелді болды. Қоғамның даму дәрежесіне сәйкес адамның табиғатқа деген тәуелділігі төмендеп адам саналы түрде өз бетімен тіршілік ете алды..

Денсаулыққа әсер ететін жағымсыз факторлар :

Адамның денcаулығына қоршаған табиғи орта жағдайларының әсері зор. Адамға дем алатын ауаның, күнделікті пайдаланатын ауыз судың, тағамның таза болуынын маңызы ерекше. Адамның мұкият ойланбай жасаған кейбір іс әрекеттері денсаулығына зиянды. Мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан орта жағдайларының зиянды өзгерістері адам денсаулығына кері әсер етеді. Мысалы, Арал теңізінің тартылуы, ядролық сынақтардың жүргізілуі және т. б. атауға болады.

Денсаулыққа жағымды әсер ететін факторлар бірнеше топка бөлінеді.

Бұлшықет қимылдарының белсенділігі. Қозғалыс белсенділігі жұмыс істеу қабілетін арттырады, түрлі ауруларға қарсы тұруына көмектеседі.

Тынысалу мүшелерінің жұмысын жақсартып, жүрек бұлшықеттерін шынықтырады.

Еңбек пен демалысты дұрыс ұйымдастыру.Шектен тыс еңбек ету ағзаның қажуына әкеп соқтырады. Сондықтан да еңбек ету мен демалысты дұрыс үйлестіре білу қажет. Бұл адам ағзасындағы барлық мүшелердің жұмысын жақсартады. Адамның ұзақ өмір сүруіне де септігін тигізеді.

Дұрыс тамақтана білу. Дұрыс тамақтанудың нөтижесінде асқорыту мүшелерінің жұмысы жақсарады. Адамның дұрыс өсіп дамуына, зат алмасу үдерістерінің қалыпты жүруіне жағдай жасайды жөне т. б.

Дүниежүзілік денсаулық ұйымының шешімімен 7 сәуір «Бүкіләлемдік денсаулық сақтау күні» деп белгіленген. Біздің елімізде де адамдардың денсаулығын сақтауға ерекше көңіл бөлінуде. Қазақстан Республикасы Үкіметінің арнайы қаулысымен «Салауатты өмір салтын қалыптастырудың Ұлттық орталығы» ұйымдастырылды.

Денсаулық индикаторлары – медициналық-демографиялық, аурушандылық,

мүгедектік, физикалық даму.

Физикалық даму дегеніміз ол балалардың ең бастапқы кезден басап өсу көрсеткіштері . Ф.Ф.Эрисман балалардың физиологиялық дамуын зерттеген алғашқы ғалым болып саналады. Балалар мен жасөспірімдердің физиологиялық дамуы мен оның функционалды жағдайлары ,әртүрлі қасиеттері мен өз ерекшеліктері олардың биологиялық жасын көрсетеді екен. Қалыпты жағдайда баланың физикалық дамуы оның бойы мен жасы және ой өрісінің бірдей сәйкестігін көрсетеді.

Бала бойының физикалық дамуын өлшеуде бірнеше тәсіл бар;:

Индекстер саны бойынша есептеу . Бұл кезде баланың бойының ұзындығы және дене салмағы есептелет . Брок индексі бойынша дене салмағын бой ұзындығынан 100см алғанға тең болады. Мысалы бой ұзындығы 160см болса, дене салмағы 60кг ға тең болуы керек. Индекс аз болған сайын организм әлсірей береді. Регрессиялық тәсіл бойынша баланың денесінің негізгісі бой ұзындығы болып табылады. Ал оған тәуелді болып кеуде шеңбері, дене салмағы болады.

Жаһандық көрсеткіштер ауыр және орташа деңгейдегі көрсеткіштерін қарасақ ол0-14жас аралықтарындағы балаларда 5,20 пайыз әлемдік орташа көрсеткіштен төмен екендігін көреміз. Ал ешер тек қана ауыр деңгейін ескерсек 0-14жас аралығында балаларда 0,70 пайыз ортадан жоғары болып келеді.

Барлық мүгедектер әртүрлі негіздер бойынша бірнеше топқа бөлінеді. Жасы бойынша – мүгедек бала, ересек мүгедектер. Мүгедектіктің пайда болуы бойынша: – бала кезінен мүгедек, соғыс мүгедегі, еңбек мүгедегі, жалпы сырқаттар мүгедегі. Еңбекке қабілеттілігі деңгейі бойынша – еңбекке жарамды және жарамды емес мүгедектер, i топ мүгедектері (еңбекке жарамсыз), ii топ мүгедектері (уақытша еңбекке жарамсыз немесе шектелген сфераларда еңбекке жарамды), iii топ мүгедектері (сақтандырылған еңбек жағдайларында еңбекке жарамсыз). Сырқат сипаты бойынша – қозғала алатын, аз қозғалатын және қозғала алмайтын топтағы мүгедектер

. Ережеге сәйкес барлық мүгедектер келесі түрлерге бөлінеді:

еңбектік міндеттерді орындау барысында мүгедектік алған, еңбек зақымы және кәсіби ауру мүгедектері

;туылғанда және 18 жасқа дейін мүгедектік алған бала кезінен болған мүгедек

;әскери қызмет және әскери міндеттерді орындау кезінде мүгедектік алған әскери қызмет мүгедегі;

жалпы аурудан немесе жарақаттан мүгедек болған, жалпы ауру мүгедектері

81)Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 26 желтоқсандағы № 982 қаулында ұзақ өмір сүру туралы айтылған болатын.

«Қазақстан-2050» ұзақ мерзімді стратегиясында әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына кіру стратегиялық мақсаты айқындалған болатын, бұл қазақстандықтардың күтілетін өмір сүру ұзақтығын дамыған мемлекеттердің орташа деңгейіне дейін жеткізуді көздейді.

Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының ( БҰҰ) орнықты дамудың түйінді элементі – бұл саламатты өмір салтын қамтамасыз ету және кез келген жастағы барлық адамдар үшін қолайлы жағдай жасау деген анықтама береді. Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі орта мерзімді стратегиялық даму жоспарында Қазақстан Республикасының Үкіметі БҰҰ-ның Тұрақты даму мақсаттарын маңызды бағдар етіп айқындаған, онда үшінші мақсаты болып халықтың жақсы денсаулығы мен әл-ауқаты көрсетілген.

ЮНИСЕФ-тің 2016 – 2030 жылдарға арналған Денсаулық стратегиясының тәсілдеріне сәйкес бағдарламаның басты мақсаттары ол аурулардың алдын алу, уақтылы көмек көрсету және толыққанды оңалту жолымен балалардың, жасөспірімдер мен жастардың денсаулығын нығайту .

Ағымдағы жағдайды талдау

2019 жылы ДДҰ бүкіл әлемнің денсаулық сақтау жүйелерінің алдында тұрған негізгі он сын-қатерді белгіледі. Инфекциялардың тез таралу қаупі тұмау пандемиясы, Эбола эпидемиясы, адамның иммун тапшылығы вирусы – АИТВ сақталады, ал Қазақстан Республикасы экономикасының сауда-туристік қатынастарға интеграциясы инфекциялардың әкеліну және таралу қаупін арттырады. Вакцинациядан бас тарту антибиотиктерді тиімсіз пайдаланудың салдары ретінде бактерияға қарсы резистенттілік инфекциялық аурулардан болатын өлімнің көбеюіне әкеп соғады. Қанайналым жүйесінің аурулары, ісіктер, қант диабеті аурулары және тыныс алу ағзаларының аурулары сияқты инфекциялық емес аурулардың ауыртпалығы өсуде. Халықтың денсаулығына сыртқы қауіп-қатердің ішінде ауаның техногендік ластануы және климаттың өзгеруі аса өзекті мәселе.

Денсаулықтың медициналық-демографиялық көрсеткіштері

. 2018 жылы 0-35 жас аралығындағы әрбір үшінші өлім сәби жастағы балаларда болған. 5 жыл ішінде 28 %-ға төмендеу үрдісімен 0-18 жас аралығында бір жасқа толмаған балалардың өлімі бірінші орында болса ал , екінші орында – 25 %-ға төмендеумен жасөспірімдер өлімі (15-19 жас), үшінші орында – 24 %-ға төмендеумен 5 жасқа дейінгі балалардың өлімі болған. Ересектер арасында ерлер өлімі басым. Ерлер мен әйелдер арасындағы өлімнің ең көп айырмасы 25-29 жас аралығында, 2,8-ге 1 арақатынасында, бұл жарақаттардың, жол-көлік оқиғаларының және суицидтердің жоғары деңгейіне байланысты.

Жарақаттанудан, жазатайым оқиғалардан және уланудан болатын өлімнің төмендеу үрдісі бар: 100 мың адамға шаққанда 2015 жылы 82,5 мың адамнан бастап 2018 жылы 66,59-ға дейін. Жол-көлік оқиғаларынан қайтыс болғандардың саны жоғары күйінде қалуда (2015 жылы – 2439 адам, 2018 жылы – 2413 адам) – ДДҰ Еуропалық өңіріндегі ең жоғары көрсеткіштердің бірі.

Денсаулықты сақтау мен нығайту адамның өзінің тәни және психикалық саулығы үшін белсенді қамқорлығы мен жауапкершілігін болжайды. Адамдардың денсаулықты таңдап, өз мінез-құлқын өзгертуі үшін халықтың денсаулық мәселелері бойынша сауаттылығын арттыру шаралары қабылданатын болады. Әрбір нысаналы аудитория үшін неғұрлым сұранысқа ие ақпарат алмасу арналары арқылы саламатты өмір мәдениеті қалыптастырылатын болады. Мысалы, бұқаралық ақпарат құралдарында саламатты өмір салтын насихаттау жөніндегі жобалар іске асырылатын болады. Азаматтардың денсаулығын сақтауға және саламатты өмір салтын қалыптастыруға әрі қауіпті жүріс-тұрыс пен зиянды әдеттерден бас тартуға арналған бұқаралық іс-шаралар жоспарланып отыр. Қоғамдық денсаулық мәселелеріне үкіметтік емес ұйымдарды тарту тәжірибесі жалғасатын болады.

Денсаулықты нығайту. Профилактикалық медицина

Қазіргі кезде денсаулықты нығайту мен сақтау басты мәселедің бірі.

Денсаулықты нығайту – бұл адамдарға өзінің көңіл-күйіне әсер етуге және оны жақсартуға мүмкіндік беретін процесс.

Денсаулық және салауатты өмір салты-ұғымдары өзара байланысты, өйткені адамның өзін-өзі сезінуі адамның өмір салтына тікелей байланысты. СӨС-кешенді ұғым, ол келесі компоненттерді қамтиды:

дене белсенділігі;
күн тәртібін сақтау;
гигиена;
дұрыс және теңдестірілген тамақтану рационы;
зиянды әдеттердің болмауы;
сапалы демалыс және ұйқы;
шынығу.

Салауатты өмір салтына келесі негізгі факторлар әсер етеді:

қоршаған орта және экология-20%;
тұқым қуалаушылық және генетика-20%;
Денсаулық сақтау жүйесі және емдеудің қолжетімділігі-10%;
өмір салты-50%.

Профилактика – денсаулықты сақтаумен нығайтуға бағытталған және салауатты өмір салтын қалыптастыруды, аурулардың пайда болуының және (немесе) таралуының алдын алуды, оларды ерте анықтауды, олардың пайда болу мен дамуының себептерімен жағдайларын анықтауды қамтитын, сондай-ақ адамның денсаулығына оның мекендейтін ортасы факторының зиянды әсерін жою үшін бағытталған іс-шаралар кешені.

Алдын алудың негізгі міндеттері:

халықтың денсаулығын нығайту
аурулармен жарақаттардың алдын алу
аурулардың өршуінің және олардың асқынуының алдын алу

Адам денсаулығы дұрыс тамақтану қағидаларын сақтауға байланысты:

рационда жануарларға өсімдік майлары басым;
еттің тек диеталық сорттарын тұтыну;
рационның негізгі бөлігі-жаңа піскен көкөністер мен жемістер;
тәттілерден, газдалған сусындардан, фаст-фудтан және өзге де пайдалы емес өнімдерден бас тарту;
тамақтану саны – тәулігіне 5-6 шағын бөліктермен;
ұйқыға екі-үш сағат бұрын тамақ ішпеу;
тамақ ішпеу, бұзылған тағамнан гөрі ашығу жақсы;
жеткілікті мөлшерде таза су ішу;
азық-түліктің калориялығын бақылау (ол тәуліктік энергия шығынынан аспауы тиіс));
алкогольді сусындардан, кофеден (еритін) және күшті шайдан бас тарту;
қуырылған және майлы тағамнан бас тарту.

Алдын алу стратегиясы:

Популяциялық алдын алу
Жоғары қауіпті алдын алу
Қайталама алдын алу

Медициналық профилактика кабинеттері

Негізгі міндеттер

-салауатты өмір салтын қалыптастыруға бағытталған іс-шаралар кешенін ұйымдастыру және өткізу

-санитарлық-ағарту іс-шараларын өткізуде емхана дәрігерлерінің ұйымдастырушылық көмек көрсетуі

-санитарлық активке орта медициналық қызметкерлерге Халықпен санитарлық-ағарту жұмыстарын жүргізуге әдістемелік көмек

Профилактикалық шараларға жатады:

иммунитетті арттыру (адам ағзасының тіршілік әрекетінің барлық жүйелерінің жұмыс істеуін жақсартуға бағытталған іс-шаралар кешені));
дене белсенділігі, спорт;
ақыл-ой белсенділігі ( миға арналған тренажерлер);
шынығу;
стресстік жағдайлардың алдын алу;
дене салмағын бақылау;
медициналық тексеруден үнемі өту және т. б.

Әлеуметтік маңызды аурулар.

Денсаулық – толық физикалық, психикалық, әлеуметтік әл-ауқат жағдайы, оның ішінде әлеуметтік және экономикалық өнімді өмір сүру қабілеті. ДДҰ Денсаулық сақтау жүйесі-бұл халықтың денсаулығын нығайтуға бағытталған қоғамның саяси, экономикалық және басқа да шараларының жиынтығы.

Барлығы 4 негізгі аурулар – жүрек-қан тамырлары аурулары, қатерлі ісіктер, өкпенің созылмалы обструктивті аурулары және қант диабеті Еуропада барлық өлім-жітімнің 86% – ға жуығын және аурулардың 77% ауыртпалығын тудырады.

Халықтың денсаулық жағдайын бағалау критерийлерінің 3 тобы бар:

демографиялық көрсеткіштер;
ауру және мүгедектік көрсеткіштері;
физикалық даму көрсеткіштері.

Ауру – бұл жалпы халық арасында немесе оның жекелеген топтарында (аумақтық, жас, жыныстық, кәсіби және т. б.) тіркелген әр түрлі аурулардың таралуы, құрылымы және динамикасы туралы деректер.

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 21–сәуірдегі № 367 бұйрығымен бекітілген әлеуметтік мәні бар аурулардың тізбесі:

Туберкулез
АИТВ
Созылмалы вирустық гепатиттер және бауыр циррозы
Қатерлі ісіктер
Қант диабеті
Психикалық бұзылулар және мінез-құлықтың бұзылуы
Балалар церебралды сал ауруы
Миокардтың жіті инфарктісі (алғашқы 6 ай))
Ревматизм
Дәнекер тіннің жүйелі зақымдануы
Жүйке жүйесінің дегенеративті аурулары
Орталық жүйке жүйесінің демиелинизациялық аурулары
Орфандық (сирек кездесетін) аурулардың тізбесін бекіту туралы «Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 22 мамырдағы № 370 бұйрығымен анықталған орфандық аурулар)

Айналасындағыларға қауіп төндіретін аурулардың тізбесі:

АИТВ туындаған ауру
Геморрагиялық қызба
Дифтерия
Менингококтық инфекция
Полиомиелит
Мерез
Лепра
Малярия
Сібір жарасы
Туляремия
Туберкулез
Тырысқақ
Оба
Іш сүзегі
Жіті вирустық гепатит
Психикалық бұзылулар және мінез-құлықтың бұзылуы
Анықталмаған локализациядағы коронавирустық инфекция

ЕО елдеріндегі және дамушы елдердегі әлеуметтік маңызды аурулар бойынша эпидемиологиялық жағдай.
Туберкулез. Қазіргі уақытта әлемде 9,4 миллион туберкулез ауруы тіркелген, 1/3 халықтың туберкулез қоздырғышымен жұқтырған. Жыл сайын әлемде туберкулезден 1,9 миллион адам көз жұмады.
АИТВ. ДДҰ-ның Шығыс өңіріндегі АИТВ-ның барлық жаңа жағдайларының 80% – дан астамы Ресейде (ДДҰ Еуропалық бөлімшесі АИТВ-ның жаңа жұқпаларының 64% – ы тіркелген), 15% – ы Беларусь, Қазақстан, Молдова және Украинаға келеді.
Созылмалы В гепатиті (ХГВ). Созылмалы В гепатиті (ХГВ) қазіргі уақытта бүкіл әлемде денсаулық сақтаудың негізгі проблемаларының бірі болып қалуда. ДДҰ мәліметтері бойынша 2017 жылы әлемде хгв-мен 257 млн адам болды, оның 70% – ы Азияда тұрады. Жыл сайын ДДҰ мәліметтері бойынша В гепатитінен 1 млн адам көз жұмады, бұл көрсеткіш бауыр патологиясы бар науқастардың өлім себептерінің арасында бірінші орында тұр.
Қатерлі ісіктер. Ерлердің өлімінің үштен бір бөлігі өкпе ісігімен байланысты. Асқазан ісіктері ер адамның 13,3% өлімінің себебі болып табылады. Әйелдерде өлімге сүт безінің қатерлі ісіктері (17,3%) әкеледі.
Қант диабеті. ДДҰ Еуропалық аймағында 60 млн-ға жуық адам қант диабетімен ауырады: 25 және одан жоғары жастағы ер адамдардың 10,3% – ы және әйелдердің 9,6% – ы. Көптеген адамдар өз өмір салтына байланысты екінші типтегі диабеттің даму қаупіне ұшырайды.
Психикалық бұзылулар және мінез-құлықтың бұзылуы. Еуропалықтар психикалық аурулардан зардап шегеді. Өмір сүру сапасының бұзылуынан, басқа адамдармен қарым-қатынастан басқа бұл аурулар жұмысқа қабілеттіліктің жоғалуына әкеп соқтыратыны белгілі. Еуропадағы алдыңғы ірі зерттеуде психикалық аурумен ауыратын (2005 жыл) 301 миллион.
Миокардтың жіті инфарктісі (алғашқы 6 ай). ТМД-дағы миокард инфарктінің жиілігі 1000 адамға шаққанда 3-4 адамды құрайды. 40-49 жас аралығында ол 1000-ға 2 тең; 50-59 жас аралығында-1000-ға 6, 60-64 жас аралығында-1000 адамға 17 адам.
Ревматизм. Адамның ревматизм кез келген жаста дамуы мүмкін болғанымен, ол ерте балалық шақта өте сирек кездеседі. Стрептокококкты инфекция неғұрлым белсенді болған кезде 5-тен 15 жасқа дейінгі балалар ревматизмге аса бейім. . Эпидемия жағдайында экссудативті стрептокококты фарингиттерден кейінгі ревматикалық шабуылдар орташа есеппен 3% науқастарда кездеседі.

Аурулардың жаһандық ауыртпалығы үш нақты мақсатты көздейді:

Денсаулық жағдайына (мерзімінен бұрын өлім-жітімнің немесе мүгедектігі бар өмірдің салдарынан жоғалған, осы мүгедектіктің ауырлық дәрежесі бойынша өлшенген салауатты өмір сүру жылдарының уақытша шарасын пайдалана отырып) байланыссыз нәтижелер туралы ақпаратты жүйелі түрде енгізу
Барлық бағалар мен болжамдар эпидемиологиялық және демографиялық әдістердің негізінде жүргізілуін қамтамасыз ету.
Аурудың ауыртпалығын өлшеу үшін жүргізілген іс-шаралардың экономикалық тиімділігін бағалау үшін Дейли көрсеткіші қолданылады.

Аурулардың ауыртпалығын әрбір адам қарттық кезеңге дейін өмір сүретін қазіргі денсаулық жағдайы мен мінсіз жағдай арасындағы арақашықтық ретінде қарастыруға болады. Бұл арақашықтық себептері ерте өлім-жітім, мүгедектік және ауруға ықпал ететін белгілі бір қауіп факторларының әсері болып табылады.

Нәтижелері

2013 жылғы есеп көрсеткендей, екі жыныстың да өмір сүру ұзақтығы 1990 жылы 65,3 жастан 2013 жылы 71,5 жасқа дейін өскен, ал өлім саны 47,5 миллионнан 54,9 миллионға дейін өскен. Прогресс бүкіл әлем бойынша демографиялық және ұлттық топтар кең түрде өзгерді. Жасы бойынша стандартталған өлім-жітім көрсеткіштерінің төмендеуі, табыс деңгейі жоғары өңірлерде жүрек-қан тамырлары аурулары мен рак ауруларының түрлері үшін және диареядан балалар өлімінің қысқаруы және басқа да себептер өзгерістерге алып келді.

Өлім-жітімнің инфекциялық себептен болатын саны, жасы бойынша стандартталған өлім-жітім көрсеткіштері де төмендеді, ал басқа себептер бойынша демографиялық өзгерістер өлім-жітім санын арттырды, бірақ жасы бойынша стандартталған өлім-жітім өзгермеді.

Жарақат нәтижесінде болатын жаһандық өлім 10,7% – ға, 1990 жылғы 4,3 миллионнан 2013 жылы 4,8 миллионға дейін артты; бірақ жасы бойынша стандартталған көрсеткіштер сол кезеңде 21% – ға төмендеді. Кейбір себептер бойынша өлім-жітім 1990 жылдан 2013 жылға дейінгі кезеңде ұлғайды.

5 жасқа дейінгі балалар өлімінің бестігіне диареялық аурулар, төменгі тыныс алу жолдарының инфекциялары, неонатальды себептер мен безгек аурулары орын алады. Төменгі тыныс алу жолдарының инфекциялары, диарея және пневмококк үшін ротавирустар қоздырғыш болып табылады.

GBD-2015 алғаш рет 2013 және 2015 жылдары жыл сайынғы өлім 100 мыңнан төмен екенін анықтады. Ол сондай-ақ АИТВ-инфекциясының жаһандық жыл сайынғы көрсеткіші соңғы 10 жыл ішінде өзгеріссіз қалғанын анықтады.

Ауруларды жүйелі зерттеу. Аурулардың мониторингі жүйесі.

«Ауру-сырқаулық» тіркеуге алынған аурулар жиынтығы. «Аурушылдық», яғни «аурулардың таралуы» бір жыл ішінде халық арасында тіркелген аурулардың жалпы саны.

Статистикалық зерттеу халық аурулығының жалпы сипаттамасы, оған баға беру, әлеуметтік жағдайға байланысты әр түрлі ауру деңгейіне, құрамына әсер етуімен күрделі болып есептелінеді.

«Патологиялық зақымдалу» дәрігер зерттегеннен кейін айқындалған аурулар мен түрлі морфологиялық және функционалдық өзгерістердің жиынтығы. Аурулықты зерттеу үшін номенклатура қолданылады. Номенклатура дегеніміз аурудың болмаса жарақаттанудың, өлім себептерінің жіктелуі.

Аурулар жиілігіне байланысты:

Жұқпалы және паразитарлы аурулар
Ісік аурулары
Қан ауруы, қан түзу ағзаларының және иммунды механизмі бұзылуына қатысты жеке аурулары.
Эндокринді аурулар, тамақтану және зат алмасу ағзаларының бұзылысы
Психикалық бұзылулар мен мінез-құлықтың бұзылыстары
Жүйке жүйесінің аурулары
Көз және оның қосымшаларының аурулары
Құлақ және емізік тәрізді өсінді аурулары
Қан айналым жүйесінің аурулары
Тыныс алу жүйесінің аурулары
Ас қорыту жүйесінің аурулары
Тері және тері асты шелінің аурулары
Тері-бұлшық ет жүйесінің және дәнекер тінінің аурулары
Зәр шығару және жыныс жүйесінің аурулары
Жүйтілік, туу және туғаннан кейінгі кезеңдерінің асқынулар
Перинатальды кезеңде пайда болған кейбір жағдайлар
Туа пайда болған ақаулар, түр өзгеру және хромосомдық бұзылыстар
Жарақаттану, улану, сыртқы ортаның әсерінің басқа да әсерлері
Аурулық пен өлімнің сыртқы себептері
Халық денсаулығына және емдеу мекемелеріне қаралуға ісер ететін жағдайлар
Қалыпты жағдайдан ауытқу белгілері

Аурулықты зерттеудің 3 түрлі жолы бар:

Тұрғындардың дәрігерлік қаралуға өздігінен келу нәтижесі бойынша халықтың денсаулығын зерттеу
Профилактикалық-дәрігерлік тексеру мәліметтері бойынша зерттеу

Өлім туралы мәліметтер бойынша зерттеу.

Аурулық көрсеткіштері амбулаторлық-емханалық мекемелерге өз еркімен келіп қаралуы мен ауруханаларда емделген тұрғындардың анықталған аурулар жөніндегі мәліметтері бойынша есептелінеді.

Тұрғындардың аурулығын дәрігерге өз бетінше келгенде зерттеу.
Жалпы аурулық туралы мәліметтер «Қорытынды диагноз тіркелетін статистикалық талон» құжаты түрінде жиналады. Адам аурумен биылғы жылы бірінші рет ауырып тұрса, талонға + қойылады. Жұқпалы аурулар жылына бірнеше рет пайда болуы мүмкін. Сондықтан әр пайда болуына байланысты + қойылып отырады.

Статистикалық талонда негізгі ауру жазылады және науқастың амбулаторлы картасы бойынша толтырылады.

Жедел жұқпалы ауру. Жедел жұқпалы аурумен қаналықты жиі ауыратыны статистикалық талонда белгіленеді. Жұқпалы ауруларды, тамақтан уланы, шұғыл кәсіби улану, егуден кейінгі пайда болған реакцияны №058/т «Шұғыл хабарлау» құжатына енгізеді. Оған мына ауруларды тіркеуге болады:

Іш сүзегі
Паратиф
Токсикалық диспепсия
Іш ауруы
Бөртпе сүзегі
Құтыру
Туляремия
Шешек
Энцефалит
Гепатит А, В
Қызамық

Медициналық қызметкерлер дерттің басталуының нақты түрін анықтап, шұғыл хабарлау қағазын санитарлық-эпидемиологиялық станцияға жібереді.

Бақылаудың нәтижесі арқылы жұқпалы аурудың көрсеткішін, жұқпалы аурулықтың таралу көрсеткішін, ауруы анықтау уақыт мерзімі көрсеткішін, госпитализациялану, нақты диагноздың анықталған көрсеткішін және емдеу нәтижесінің көрсеткіштерін білуге болады.

Эпидемиялық емес ауру.

Эпидемиялы ауруға туберкулездің «ашық» түрі, мерез, соз, трихофития, микрспория, қышыма, фавус, психикалық аурулар, трахома, обыр, қатерлі ісік аурулары. Осы ауруларды №089/т, №090/т тіркейді. Тіркеу қағаздары арқылы аурулардың уақытында емделуін, статистикалық сараптама арқылы арнайы ауруларды төмендету шараларын іске асыруға болады.

Госпитализацияланған аурулық.

Адам жіті(острый) ауру кезінде жедел дәрігер көмегі керек ететін және ауруханаға жатқызылуды қажет ететін аурулар.

Госпитализацияланған аурулық №066/т. картасымен тіркеледі. Бір жыл ішінде орта есеппен 1000 қала тұрғынының 205,6-сы ауруханағ жатқызылды.

Аурухана жұмысын сарап үшін мына көрсеткіштер анықталады:

1000 адамға шаққандағы ауруханаға түскен тұрғындардың деңгейі
сыныптар, топтар және ауру түрлері бойынша госпитализацияланғандар құрамы
нақты сырқатқа байланысты аурудың ермелуінің орташа ұзақтығы
емдеу нәтижесінің көрсеткіші

Уақытша еңбекке жарамсыздық аурулығы.

Адам ағзасының функционалды бұзылуы нәтижесінде уақытша еңбекке кедергі келтіретін ауру. Жалпы аурулықтың еңбекке жарамсыздық тудырған ауру 80% -ын алып жатыр. Уақытша еңбекке жарамсыздық ауруы №094/т., №095/т. құжаттары арқылы тіркеледі. Уақытша еңбекке жарамыздықты талдау үшін:

100 жұмысшыға шаққанда ауру жиілігі =

(100 жұмысшыға шаққанда ауру жағдайларының жиілігі шамамен 60-120-ға дейін жетеді).

Еңбекке жарамсыздық күндерінің саны= =

(100 жұмысшыға шамамен 600-ден 1200 күннен келуі мүмкін)

Уақытша еңбекке жарамсыздықтың 1 ауру жағдайының орташа ұзақтығы = =

(Шамамен 6-дан 10 күнге дейін болуы мүмкін)

Профилактикалық тексеру мәліметтері бойынша аурулықты зерттеу

Терапевт, хирург, невропатолог, т.б. тексерісті жүргізеді.

Профилактикалық зерттеуде ауруларды түріне қарап зерттейді. Туберкулез, глаукома, қатерлі ісік, т.б. ауруларды №046/т. құжатына тіркейді. Профилактикалық тексеруден балабақша, мектеп, жоғары оқу орындары, өндіріс орындарының жұмысшылары, әскери қызметкерлер және спортшылар өтуі міндетті. Дәрігерлік бақылау арқылы ауруды зерттегенде созылмалы ауруларды анықтауға болады.

Өлім себептерінің мәлңметтері бойынша аурулықты зерттеу.

Нақты ауру жиілігін білу үшін осындай қосымша әдіс қолданылады. Оған ауырып қайтыс болу жағдайлары есепке алынады. Өлім себептерін №106/т. тіркеу формасы арқылы зерттеуге болады. ҚР-да өлім себептері бойынша ең жиі кездесетін аурулар түрі:

Жүрек және қан айналым жүйесінің аурулары
Жарақаттану және улану
Қатерлі ісіктер
Тыныс алу жүйелерінің аурулары

Өлім себептерінің статистикасы. Өлім, өлім көрсеткіштері.

Халықтың өлім-жітімі.

Өлім-жітім дегеніміз өлім себебінен халық санының кему процесі. Әр 1000 адамға дүние жүзіндегі бір жылғы өлім саны.

Өлім-жітімді зерттеудің міндеттері:

өлімнің өзгеруінің негізгі заңдылықтарды анықтау.
көрсеткіштердің динамикасын талдау.
жеке жас бойынша өлім-жітімді зерттеу.
ерлер мен әйелдер арасындағы өлім көрсеткішінің қатынасын бағалау.
қала мен ауыл тұрғындары арасындағы өлім көрсеткішінің заңдылықтарын талдау
жеке себептен болған өлім көрсеткішінің өзгерісін талдау.
түрлі факторлардың өлім көрсеткішіне әсерін талдау
нәрестелер өлімін зерттеу.
жас, жыныстық құрылымның өлім көрсеткіштеріне әсерін зерттеу
өлім көрсеткіші бойынша кестелерді құру.

Жалпы өлу көрсеткішінің деңгейлері:

x > 10 дейін – төмен
10,0-14,9 – орташа
15,0-24,9 – жоғары
25,0-34,9 – өте жоғары

Өлім-жітімнің негізгі есептік көрсеткіштері:

Өлім-жітімнің жалпы коэффициенті =

Өлім-жітімнің жас коэффициенті = =

Жеке себептен болатын өлім-жітімнің жалпы коэффициенті = =

Өлім себептерінің құрылымы =

Нәрестелер өлімі.

Нәрестелер өлімі көрсеткіші =

Нәрестелер өлімінің ең төменгі көрсеткіші Жапония мен скандинавиялық елдерде байқалады.

Нәрестелер өліміне әсер ететін факторлар:

Бала жынысы: қыздарға қарағанда ұлдар жиірек шетінейді. Мерзімінен ерте туылған балалар арасында нәрестелер өлімі жоғары.
Анасының жасы: 20-30 жас аралығында босанған әйелдер балаларының арасында нәрестелер өлімі деңгейі өте төмен.
Әлеуметтік-этникалық факторлар: туу көрсеткіші жоғары елдерде нәресте өлімімде жоғары
Әйелдер денсаулығы (аборттар).

Ана өлімі

Ана өлімі – жүктілік, босану кезеңдеріндегі және босанғаннан кейінгі 42 күн аралығындағы өлім жатады.

Ана өлімі =

Халық арасында өлім-жітімді төмендету бойынша басқарушылық шешім

халықтың жалпы туу деңгейін арттыру;
өлім-жітімнің көрсеткішін тұрақты ұстау;
халықтың жалпы табиғи өсу коэффициентін арттыру

Әйелдер мен балалар денсаулығы төмен деңгейде болғандықтан, ұрпақты болу маңызды мәселенің бірі, 16 %-ға дейіні ұрпақсыз.

Соңғы жылдары жиі таралған, сонымен қатар, әлеуметті мәнісі бар аурулардың таралуы мен одан халық өлімінің біраз көрсеткіштері төмендегені байқалды.

Республикадағы халықтың өлімі негізгі себептерінің бірі жүрек-қан тамыры ауруы. Ауруды ерте анықтап, науқастарды емдеу бұл аурудан болатын өлім деңгейін төмендетті.

Өлім-жітімнің негізгі себебі ретінде екінші орын онкологиялық аурулардан болады. Бұл аурудың көрсеткішін төмендету үшін ерте анықтауға арналған процесстерге қажет химиялық құралдармен қамтамасыз ету.

Өлім-жітім себебі ретінде, уақытша еңбекке жарамсыздық, мүгедектікті тудыратын ҚР-да 3-орын алатын ауру – жарақаттану.

Туберкулезбен ауыру төмендегенмен, оның таралауы әлі күнге дейін қарастырылатын мәселе.

Өлім-жітімді төмендету үшін:

-Ана мен баланың өлімін төмендету

-Жарақаттану және улану себебінен болатын өлімді төмендету

-Қанайналым жүйесінен болатын өлімді төмендету

-Қатерлі ісік аурулары себебінен болатын өлімді төмендету

-Туберкулез ауруынан болатын өлімді төмендету

-Жедел, шұғыл мед. көмекті және санитарлық үрдісті дамыту.

Ана және нәрестенің өлім-жітімі төмендеуі үшін:

18 жасқа дейін жүкті болмау. Бұл балалар өлімін 65%-ға, ана өлімін 66%-ға төмендейді.
35-тен жоғары жастағы әйелдердің жүкті болмауы балалар өлімін 50%-ға, аналар өлімін 2 есе төмендетеді.
әйелдерде ауруды ерте анықтау,
профилактика,
отбасы құруды жоспарлау,
аборт пен бедеуліктің алдын-алу,
сәтті босану,
дұрыс тамақтану және бала күтімін жасау,
әйелдер өз денсаулығын және болашақ бала денсаулығын күтуі.

Жұқпалы емес аурулардың алдын алу және олармен күрес жөніндегі 2013-2020 жылдарға арналған жаһандық іс-қимыл жоспары.

Инфекциялық емес аурулар – яғни, жүрек-қан тамырлары аурулары, обыр, созылмалы респираторлық аурулар және диабет әлемдегі өлім-жітімнің негізгі себептері болып табылады. Жыл сайын ЖЕА-дан 36 миллионнан астам адам өледі (әлемдегі өлім жағдайының 63%), оның ішінде 14 миллион адам уақытынан бұрын, яғни 70 жасқа дейін өледі. Төмен және орташа табыс деңгейі бар елдерге қазірдің өзінде темекіні тұтынуға, дұрыс тамақтануға, дене белсенділігінің болмауына және алкогольді зиянды тұтынуға байланысты осындай мерзімінен бұрын өлім – жітімнің 80% – ға жуығы келеді. Сарапшылардың болжамы бойынша, 2030 жылға қарай қазіргі үрдістерді сақтай отырып, ЖЕА індеті жыл сайын 52 миллион адам өмірін алып тастайтын болады. Мұндай жағдай адамдардың денсаулығына ғана емес, даму мен экономикалық өсу үшін де қауіп төндіреді. ЖЕА миллиардтармен есептелетін ұлттық табыстың шығындарына алып келеді,ал денсаулық сақтауға жұмсалатын шығындардың өсуіне байланысты миллиондаған адамдар жыл сайын кедейшілік шегінен шығады. Барлық елдер үшін әрекетсіздік бағасы қызметті жүзеге асыру шығындарынан едәуір асып түседі, бірақ дамушы елдер барынша көп зардап шегеді. Мақсаттары.

Халықаралық ынтымақтастықты және ақпараттық – насихаттау қызметін күшейту арқылы дамыту мақсатында жаһандық, өңірлік және Ұлттық күн тәртібінде және халықаралық деңгейде келісілген даму мақсатында инфекциялық емес аурулардың алдын алу және оларға қарсы күрес басымдығын арттыру.
Ұлттық деңгейде инфекциялық емес аурулардың алдын алу және оларға қарсы күрес жөніндегі шараларды елдер деңгейінде қабылдауды жеделдету үшін әлеуетті арттыру, басшылықты, басқару сапасын, көп секторалдық қызметтің тиімділігі мен әріптестік байланыстарды нығайту.

3.Инфекциялық емес аурулар қатерінің өзгеруіне әкелетін факторларын және олардың негізінде жатқан әлеуметтік детерминанттарды денсаулықты нығайтуға ықпал ететін жағдайлар жасау есебінен төмендету.

4.Денсаулық сақтау жүйесін нығайту және оларды инфекциялық емес аурулардың бейініне және оларға қарсы күреске, сондай – ақ олардың негізінде жатқан әлеуметтік детерминанттармен қажеттілікті қанағаттандыруға бағытталған алғашқы медициналық-санитариялық қызмет көрсету және медициналық-санитариялық қызмет көрсетуді жалпыға бірдей қамтуды қамтамасыз ету арқылы бағдарлау.

5.Инфекциялық емес аурулардың алдын алу және оларға қарсы күрес саласында жоғары сапалы ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерді жүргізу үшін ұлттық әлеуетті дамытуға жәрдемдесу және қолдау көрсету.

Инфекциялық емес аурулардың тенденциялары мен детерминанттарына мониторинг жүргізу және профилактикалық және инфекциялық аурулардың алдын алу және олармен күресу ісінде қол жеткізілген табыстарға бағалау жүргізу.

ЕРІКТІ ЖАҺАНДЫҚ МАҚСАТТАРЫ:

Жүрек-қан тамырлары, онкологиялық, созылмалы респираторлық аурулар мен диабеттен ерте өлім-жітімнің 25% – ға қысқаруы.
Жағдайға байланысты және Ұлттық контексті ескере отырып, алкогольді зиянды тұтынудың кем дегенде 10% – ға салыстырмалы қысқаруы.
Дене белсенділігінің жеткіліксіз таралуының 10% – ға салыстырмалы қысқаруы.
Халықтың тұзды/натрийдің орташа тұтынуының 30% – ға салыстырмалы түрде қысқаруы.
15 жастан асқан адамдар арасында темекіні тұтынудың таралуының ағымдағы көрсеткішін 30% – ға салыстырмалы түрде қысқарту.
Ұлттық шарттарға сәйкес жоғары қан қысымы жағдайларының таралуын 25% – ға салыстырмалы қысқарту немесе жоғары қан қысымы жағдайларының таралуын тежеу.
Диабет және семіздік жағдайлары санының өсуін тоқтату. Инфаркт пен инсульттің алдын алу үшін тиісті көрсеткіштері, тиісті дәрі-дәрмектік терапия және кеңес беру (гликемияны бақылауды қоса алғанда) бар адамдардың кем дегенде 50% – ын қамтамасыз ету.
Жеке және мемлекеттік денсаулық сақтау мекемелерінде негізгі инфекциялық емес ауруларды емдеу үшін қажетті базалық технологиялар мен негізгі дәрілік құралдардың (генерик-препараттарды қоса алғанда) болу деңгейінің 80% – ына қол жеткізу

Психикалық денсаулық.

Психикалық денсаулық – бұл адамның ортаға бейімделуіне мүмкіндік беретін қасиеттер мен функционалдық қабілеттердің жиынтығы. Өз қоғамының стандарттарынан едәуір ауытқыған адам психикалық ауру деп танылуы мүмкін. Сонымен қатар психикалық ауру туралы түсінік әр түрлі мәдениетте әртүрлі.

Психикалық денсаулыққа әсер ететін факторлар:

1) бейімді адамдар

2) арандатушы

3) қолдаушылар.

Бейімділік факторлары адамның психикалық ауруға бейімділігін күшейтеді және арандатушы факторлардың әсер етуі кезінде оның даму ықтималдығын арттырады.

Бейімді факторлардың түрлері:

1) генетикалық – жеке ерекшеліктеріне және генетикалық тұқымқуалаушылыққа байланысты (шизофрения, ақыл-ойдың кемістігі, аффектілік бұзылулар, эпилепсия)

2) биологиялық (жынысы мен жасы)

3) психологиялық

4) әлеуметтік – отбасымен, жұмыспен, тұрғын үй мәселесіне байланысты проблемалар,

Адамның психикалық денсаулығы оның даму сатысына сәйкес келуі тиіс, ал белгілі бір жас кезеңінде тұлға стресстік жағдайларда неғұрлым тез ұшырайды.

Мұндай кезеңдерге:

қорқыныштың көп байқалатын бастауыш мектеп жасы;
жоғары эмоциялық сезімталдық пен тұрақсыздық,
мінез— құлықтың бұзылуы,
есірткіні пайдалану,
өзін-өзі зақымдау актілері
өзіне-өзі қол жұмсауға әрекет жасау тән жасөспірімдер кезеңі (12-18 жас) жатады.;

Арандатушы факторлар – аурудың ары қарай дамуын тудырады. Психикалық аулануға бейім адамдар психикалық аурумен ауырмайды және ауырса ұзаққа дейін жетпейді. Психикалық аурудың басталу уақыты арандатушы факторларға байланысты.

Арандатушы факторлардың түрлері:

1) физикалық – соматикалық аурулар мен жарақаттар (ми ісігі, бас-ми жарақаты немесе аяқ-қолдың жоғалуы), психикалық ауру (невроз)

2) әлеуметтік – психологиялық-ауыр күйзелістер, спидофобия, радиофобия.

Қолдаушы факторлар. Ауру басталғаннан кейін оның ұзақтығы қолдаушы факторларға байланысты. Науқасты емдеу мен әлеуметтік жұмысты жоспарлау кезінде оларға тиісті көңіл бөлу аса маңызды. Бастапқы бейімдеуші және арандатушы факторлар өз әсерін тоқтатқан кезде, қолдаушы факторлар ауруды жеңу үшін әсер етеді. Ерте кезеңде көптеген психикалық аурулар екінші рет деморализацияға және әлеуметтік белсенділіктен бас тартуға әкеледі, бұл өз кезегінде бастапқы бұзылуды ұзартады.

Психикалық денсаулық саласында дамып келе жатқан профилактикалық бағдарламалар үш негізгі мақсатты көздейді:

1) психикалық аурулардың жиілігін болдырмау немесе төмендету;

2) олардың ауырлығын жеңілдету немесе ұзақтығын қысқарту;

3) олардың еңбекке қабілеттілігіне әсерін азайту.

Жеке немесе әртүрлі үйлесімде қолданылатын емдеудің негізгі әдістері:

1) психотерапия

2) дәрілік терапия

3) шок терапиясы және ортамен емдеу.

Психотерапия. Психотерапевтік тәсілдердің екі әдіспен жүргізіледі – З. Фрейдтің психоанализі немесе оқыту теорияларына сонымен қатар Б. Скиннер мен И. П. Павловтың шартты рефлекстеріне негізделген мінез-құлық терапиясына. Психоаналитикалық бағытталған терапияда пациенттің бейдаптивті мінез-құлқының түрлері және оның ауруының белгілері терең, ойлаудағы, сезімдер мен уәждемелердегі танылмайтын қақтығыстардың нәтижесі ретінде қарастырылады.

Дәрілік терапия – жүйкеге әсер ететін препараттармен (транквилизаторлар, стимуляторлар, антидепрессанттар), шок терапиясы, топтық пікірталасты, бірлесіп жоспарлауды, өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бақылау дағдыларын қамтитын ортамен терапиямен емдеу. Психикалық денсаулықты сақтау және психикалық бұзылулардың алдын алу-алдын алу үшін вакцинация жүргізілетін инфекциялық аурулардың алдын алуға қарағанда, ал емдеу үшін антибиотиктер қолданылады; психикалық аурулар саласында мұндай шаралар жоқ.

91.Халықтың психикалық денсаулығына әсер ететін факторлар.

Халықтың психикалық денсаулығына әсер ететін факторлар бейімділік, арандатушылық және қолдаушы болып бөлінеді.

Бейімді факторлар. Бұл факторлар адамның психикалық ауруға сезімталдығын күшейтеді және арандатушы факторлардың әсер етуі кезінде оның даму ықтималдығын арттырады. Бейімді факторлар генетикалық негізделген, биологиялық, психологиялық және әлеуметтік болуы мүмкін.

Қазіргі уақытта шизофрения, әлсіз, аффективті бұзылулар, эпилепсия сияқты аурулардың генетикалық бейімділігі күмән туғызбайды. Генетикалық талдау кезінде аурудың клиникалық түрін ескеру маңызды. Атап айтқанда, шизофрения ауруының тұқым қуалайтын тәуекелі көбінесе аурудың клиникалық түріне байланысты. Психикалық аурудың дамуы үшін жеке ерекшеліктері белгілі бір бейімділік маңызы бар. Мысалы, психотравляциялаушы оқиға кезінде индивидтің күмәніне бейім мінез-құлқында таңғыш қорқыныш немесе үрейлі депрессияның жай-күйі оңайырақ дами алады. Жеке тұлғаның ерекшеліктері психикалық бұзылудың дамуына тән емес ықпал етіп қана қоймай, аурудың клиникалық көрінісінің қалыптасуына да әсер ете алады. Психикалық бұзылудың немесе аурудың туындау қаупін арттыратын биологиялық факторларға жастың қатысы бар. Көптеген психикалық аурулар белгілі бір жаста даму заңдылығына ие. Шизофрения жасөспірім немесе жас жаста жиі дамиды, дәріге тәуелділіктің шыңы 18-24 жасқа келеді, инволюциялық жаста депрессия саны артады.Жалпы, типтік психикалық бұзылулармен сырқаттанушылықтың шыңы орта жасқа келеді. Жас психикалық бұзылулардың даму жиілігіне әсер етіп қана қоймай, олардың көріністеріне өзіндік «жас» бояуын береді. Балалар үшін қараңғылық қорқыныш сезімі. Қарт жастағы психикалық бұзылулар (сандырақ, галлюцинация) «олардан құтылу, қарттар»мақсатында тұрмыстық сипаттағы уайымдардан, уланулардан, әсерлерден және барлық мүмкін болатын уайымдардан көрініс табады.

Жыныста белгілі бір шамада психикалық бұзылулардың жиілігі мен сипатын білдіреді. Ерлер әйелдерге қарағанда шизофрениямен, маскүнемдікпен, нашақорлықпен зардап шегеді. Бірақ әйелдерде алкогольді және психотроптық заттарды теріс пайдалану есірткілік тәуелділіктің дамуына және аурудың ер адамдарға қарағанда қатерлі ағуына тез әкеледі. Ерлер мен әйелдер стресстік жағдайларға әр түрлі жауап береді. Бұл олардың әртүрлі әлеуметтік-биологиялық сипаттамаларымен түсіндіріледі. Әйелдер ерлерге қарағанда эмоциялық және жиі депрессияны, эмоциялық бұзылыстарды бастан кешеді.

Әйел ағзасына тән жүктілік, босану, босанудан кейінгі кезең, климакс сияқты биологиялық жағдайлар көптеген әлеуметтік проблемалар мен психотравмалық факторларға ие. Бұл кезеңдерде әйелдердің осалдығы артып, әлеуметтік-тұрмыстық проблемалар өзекті болады. Тек әйелдерде ғана босанғаннан кейінгі психоз немесе баланың денсаулығы үшін қорқынышпен депрессия дамуы мүмкін. Инволюциялық психоздар әйелдерде жиі дамиды. Қажетсіз жүктілік-қызға арналған ауыр стресс, егер болашақ баланың әкесі қызды қалдырса, онда ауыр депрессиялық реакцияның, соның ішінде суицид орын алуы мүмкін. Әйелдер жыныстық зорлық-зомбылыққа немесе қатыгездікке жиі ұшырайды, соның нәтижесінде психикалық денсаулық бұзылуының түрлі нысандары болып табылады, көбінесе депрессия түрінде. Жыныстық зорлық-зомбылыққа ұшыраған қыздар кейіннен психикалық бұзылуларға үлкен сезімталдық танытады.

Психикалық денсаулық физикалық денсаулық жағдайымен тікелей байланысты. Соматикалық денсаулықтың бұзылуы Қысқа мерзімді психикалық бұзылуды немесе созылмалы ауруды тудыруы мүмкін. Психика тарапынан бұзылулар соматикалық аурулармен ауыратын науқастардың 40-50% – да анықталады. Психикалық денсаулыққа әлеуметтік факторлар әсер етеді. Оларды әлеуметтік-орта, әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-саяси, экологиялық деп бөлуге болады.

Барлық әлеуметтік факторлардың негізгісі-отбасы. Оның психикалық денсаулық жағдайына әсері кез келген жаста байқалады. Бірақ ол бала үшін, оның мінез-құлқын, түрлі жағдайларда мінез-құлық стереотиптерін қалыптастыру үшін ерекше маңызға ие. Отбасындағы тұрақсыз суық қарым-қатынас, қатыгездік, ең алдымен баланың психикалық денсаулығына әсер етеді. Бұл оның психикасының нәзік болуымен, эмоциялардың жетілмеуімен және жағымсыз жағдайларға қызу жауап берумен түсіндіріледі. Ата-ана махаббатының тапшылығы баланың депрессиясының дамуына әкеледі. Ересек адам үшін отбасылық қарым-қатынас психикалық денсаулық үшін де маңызды. Жайлы психологиялық климаты бар, эмоциялық қолдауы бар отбасында өмірлік оқиғалар тұлғасына теріс әсер ету жеңілдетіледі.Егер отбасында тұлғааралық қарым-қатынас формальды, немқұрайлы сипатта болса, онда эмоциялық саладағы тапшылық және проблемалық жағдайларда қолдаудың болмауы байқалады. Осы үлгідегі отбасылар психикалық денсаулықтың бұзылу қаупінің факторлары болып табылады.

Экологиялық қолайсыз жағдайда психикалық, соматикалық және неврологиялық өзгерістердің қатар болуы; экзогенді (сыртқы) және психогенді (тұлғалық) реакциялардың ұштасуы байқалады.

2.Арандатушы факторлар. Бұл факторлар аурудың дамуын тудырады. Психикалық бұзылысқа сезімтал кейбір адамдар олармен ешқашан ауырмайды немесе өте ұзақ ауырады. Әдетте арандатушы факторлар ерекше әсер етеді. Аурудың басталу уақыты оларға байланысты, бірақ аурудың сипаты емес. Арандатушы факторлар физикалық, психологиялық немесе әлеуметтік болуы мүмкін. Физикалық факторларға соматикалық аурулар мен жарақаттар жатады, мысалы, ми ісігі, бас сүйек-ми жарақаты немесе аяқ-қолдың жоғалуы. Сонымен бірге дене жарақаттары мен ауру психологиялық жарақаттар сипатында болуы және психикалық ауру (невроз) тудыруы мүмкін. Өмірлік оқиғалар психологиялық фактор ретінде, сондай-ақ әлеуметтік (жұмысынан айырылу, ажырасу, жақынының жоғалуы, жаңа тұрғылықты жеріне көшу және т.б.) рөлінде бола алады.

3.Қолдау факторлары. Ауру басталғаннан кейін оның ұзақтығы оларға байланысты. Науқасты емдеу мен әлеуметтік жұмысты жоспарлау кезінде оларға тиісті көңіл бөлу аса маңызды. Бастапқы бейімдеуші және арандатушы факторлар өз әсерін тоқтатқан кезде, демеуші факторлар бар және түзетілуі мүмкін. Ерте кезеңде көптеген психикалық аурулар екінші рет деморализацияға және әлеуметтік белсенділіктен бас тартуға әкеледі, бұл өз кезегінде бастапқы бұзылуды ұзартады. Әлеуметтік қызметкер осы қайталама жеке факторларды түзету және аурудың әлеуметтік салдарын жою үшін шаралар қабылдауы тиіс.

92.Психо-эмоциялық бұзылыстар.Психопрофилактика.

Психоэмоционалдық жай – күйдің бұзылуы кезіндегі психосоматикалық бұзылулар-психогенді шартты жай-күйлерді анықтау үшін берілген психотравациялаушы факторлардың әсерінен туындаған органдар мен жүйелер функцияларының бұзылуы.

Психоэмоционалдық лабильділік кезіндегі психосоматикалық бұзылулардың ерекшеліктері:

біріншіден, құрылымдық емес, функционалдық сипатқа ие, бірақ ол ағзадағы құрылымдық өзгерістердің себебі болуы мүмкін,
екіншіден, жеткілікті емес ынталандыру тудырады,
үшіншіден, ағзаның ынталандыруға жеткіліксіз реакциясы, көбінесе жоғары болады.
төртіншіден, өте ауыр сезім тудырған оқиға кезінде пайда болады.
бесіншіден, бекітілген реакциялар механизміне негізделеді организм реакциясы үнемі өзгеріссіз, яғни психикалық жарақатқа жауап ретінде жүйенің бірінде функционалдық өзгерістер қайталануы мүмкін.
алтыншыдан, сананың уақытша жылжуымен сипатталады: «мұнда және қазір» координаталар жүйесі науқас екінші жоспарға кетеді, белгілі бір дәрежеде өзінің өткен өмірінде сүреді»

Бұл науқастар жиі өткен кездегі психобұзылыстық жағдайда және олардың жағымсыз естеліктерге реакциясын қазіргі уақытта орын алған қолайсыздық сияқты еске алады. Олар оны қайталамау үшін жағымсыз заттарды есіне алады.

Егер адамның депрессия, мазасыздық немесе басқа да мәселе болса, ол өз психикасына байыпты қарау керек. Егер ағымдағы терапия нашар көмектеспесе, тұрақты түрде маманға бару және шұғыл көмек көрсету қажет. Алкоголизм немесе есірткіге тәуелділік

Нашақорлық, маскүнемдік және психикалық бұзылулар жиі қолмен жүреді. Осындай мәселелерді бастан кешкендерге тәуелділікті еңсеру және психикалық және физикалық денсаулықты қалпына келтіру үшін кәсіби көмек қажет.

Алкоголизм және басқа да тәуелділіктерді психоэмоциялық патологиялармен ұштастыра отырып наркологтар мен психотерапевттер емдейді. Психоэмоционалдық жүктеменің жоғары деңгейі:

өлім қаупі бар диагноз;
ажырасу;
жұмыстан шығу
жақын адамның жоғалуы және т. б.

Психикалық бұзылулар:

мазасыздық;
өзін-өзі өлтіру туралы ойлар және т. б.

Бала жасында ең күшті эмоционалдық реакциялар ұлдар болады. Ересек өмірде әйелдерде депрессия ерлерге қарағанда жиі болады.

Ересек пациенттер арасында психосоматикалық бұзылулары бар немесе соматикалық аурулармен байланысты науқастар саны 34-тен 60% – ға дейін науқастарды құрайды, яғни науқастардың мұндай саны психиатрларға баратындарды қоспағанда, терапевтер мен әр түрлі бейінді мамандарға жүгінетіндердің санынан психикалық бұзылулармен зардап шегеді. ДДҰ мәліметтері бойынша, әрбір адам өмірінде кем дегенде бір рет депрессияға ұшырайды және көбінесе бұл әлсіз депрессиялық бұзылулар, олар әдетте вегетативтік (соматикалық) бұзылулармен бірге жүреді.

Адам ағзасы өмір сүру барысында сыртқы және ішкі факторлардың (физикалық, химиялық, биологиялық және психогендік факторлардың) әсерінен үздіксіз ағынға ұшырайды.) Бұл факторлар адам ағзасына заңды әсер етеді. Бұл реакция дені сау , қажет, онда бастапқы әсер етуші факторға байланысты қандай да бір дәрежеде соматикалық және психогенді компонент бар. Бұл реакциялар ағзаға көптеген себептерге байланысты қажет, ішкі заңдарды бұзбау үшін (жайлылық, үнемдеу, тепе-теңдік) қажеттілік жағдайында авралды режимде жұмыс істеу үшін барлық органдар мен жүйелерді жұмылдыру қажет.

Психосоматикалық бұзылуларда әсер етудің негізгі факторы психогенді ( шамамен 70%) болып табылады. Бұл дегеніміз, бірінші жоспарда организм тарапынан реакция эмоциялық жағдайлар түрінде психикалық болып табылады (үрей, қорқыныш, ашу-ыза, реніш, қызғаныш, дүрбелең, симптомдары емдеуді қажет ететін). Ал эмоциялар соматикалық реакцияларды бастайды. Қалыпты жағдайда кез келген эмоция өз сатысынан өтеді: алдын ала кернеу, аса кернеу және рұқсат. Эмоцияны аяқтау немесе шешу фактор немесе жауап эмоциясы өзекті емес, яғни ағзаны жоюға қажеттілік жоқ болған кезде ғана орын алады.

Көбінесе эмоциялардың өзектілігін нақты анықтаудағы іркеліс орын алады, осыған ықпал ететін көптеген факторларға байланысты болады. Өмір сүру процесінде » тәуелді «эмоциялар» қырыққабат жапырақтары » түрінде жинақталуы мүмкін, бұл адам ағзасын 180 градқа өзгертеді. Организм үнемсіз жұмыс істей бастайды. Мұндай емделушілерде клиникалық көріністер созылмалы түрге ие болады, дәріні үздіксіз қолдана отырып, еңбекке қабілеттілігі төмендейді немесе жоғалады. Уақыт өте келе функционалдық бұзылулар органикалық түрге ие болуы мүмкін, бұл пациенттің өмірін одан әрі нашарлатады.

Психосоматикалық бұзылуларға ықпал ететін жалпылама факторлар бар:

жеке тұлғаның ерекшеліктері (ішкі жағдай факторы),
психобұзылудың ерекшеліктері (маңызды объектінің жоғалуы-жақын адамның жоғалуы және т. б.),
онтогенездің ерекшеліктері (десоматизация, ресоматизация), яғни жас ерекшеліктерінің ерекшеліктері – бала жас кезінде психикалық ден қоюдың белгілі бір кезеңділігі байқалады. Бірінші қорқыныш бала туғаннан бастап алады.(босану-бұл күшті психогенді фактор, туу – ұрық үшін белгісіз жол).
психотравмаға өзіндік әсер ететін жасушалар мен тіндердің өзгеруінің генетикалық шарттылығы, бұл психосоматикалық бұзылуларға әкелуі мүмкін.
жеке факторлар, мысалы, бұрын ауырған ауру, физикалық жарақат.

Психосоматикалық бұзылыстардың жіктелуі

жүрек-қан тамырлары
орталық-неврологиялық
абдоминальды (асқазан-ішек жолы)
тері-бұлшықет (буын)
тері-тері асты

Психосоматикалық табиғатқа ие аурулар

Вегето-тамырлы дистония
Нейродермиттер-психобұзылысты оқиғалар немесе стресс аясында көрінетін тері қабынуы;
Тітіркенген тоқ ішектің синдромы (іштің кебуі, метеоризм, нәжістің жоғары бақылауымен, іш қатуының кезектесуімен көрінеді);
Гипертониялық ауру, әсіресе, бастапқы сатыларда
Тиреотоксикоз-стресс аясында пайда болатын қалқанша без қызметінің жоғарылауы;
Ревматоидты артрит – бастапқы сатыларда және стресстік факторлармен асқынудың байланысы болған кезде;
Қант диабеті-әсіресе созылмалы үрей мен депрессиямен ұштасқан;
Асқазан мен ұлтабардың ойық жарасы-ремиссия пайда болған кезде;
Жүректің ишемиялық ауруы;
Бронх демікпесі, басқа да аллергиялық аурулар – қалыптасудың бастапқы сатыларында және психогенді арандатулар болған кезде;
Денедегі созылмалы кең таралған ауырсыну;
Психогенді бас ауруы

93.Семіздік.Жаһандық семіздіктің себептері.

Семіздік-тері асты клетчаткасындағы, ағзалар мен тіндердегі артық майлы шөгінділері болып табылады. Психо-физикалық ыңғайсыздықты жеткізеді, жыныстық бұзылуларды, омыртқа мен буындардың ауруларын тудырады. Атеросклероз, гипертония, миокард инфарктісі, инсульт, қант диабеті, бүйректің, бауырдың зақымдануы, сондай-ақ осы аурулардан болатын мүгедектік пен өлім қаупін арттырады. Семіздікті емдеуде ең тиімді 3 түрі бар: диеталар, физикалық жүктемелер және пациенттің психологиялық жағдайы. ДДСҰ халықаралық сарапшыларының бағалауы бойынша семіздік қазіргі заманның жаһандық эпидемиясы болып табылады, ол кәсіби, әлеуметтік, ұлттық, географиялық, жыныстық және жас топтарына қарамастан әлемнің миллиондаған тұрғындарын қамтиды.

Семіздік бар емделушілер гипертониялық аурумен 2-3 есе жиі зардап шегеді, қалыпты салмағы бар адамдарға қарағанда стенокардия мен ЖИА – 3-4 есе зардап шегеді. ЖРВИ, тұмау және өкпенің қабынуы сияқты кез келген аурулар семіздікпен ауыратын емделушілерде ұзақ және ауыр өтеді.

Семіздік себептері

Семіздіктің дамуы көбінесе тағаммен энергияның түсуі мен ағзаның энергетикалық шығындары арасындағы теңсіздіктің бұзылуынан туындайды. Ағзаға келіп түскен және жұмсалмаған артық калориялар майға айналады, ол ағзаның май депосына жинақталады (көбінесе тері асты клетчаткасында, сальниктерде, іш қабырғасында, ішкі мүшелерде және т. б.). Май қорының артуы дене салмағының өсуіне және ағзаның көптеген жүйелерінің жұмыс істеуінің бұзылуына әкеледі. Артық тамақ 90% – дан астам семіздікке әкеледі, семіздіктің 5% – ға жуығы зат алмасуының бұзылуынан пайда болды.

Семіздіктің дамуына көптегенфакторлар әсер етеді:

Құрамында май, тұз және қанты көп, бірақ дәрумендері, минералдық заттары және басқада микроэлементтері аз тағамдарды көп қолданғаннан.

Қозғалмайтын қызметке байланысты физикалық белсенділіктің төмен болуынан.

шамадан тыс тамақтану

жүйке жүйесінің аурулары

эндокриндік бездердің аурулары (ісіктер, гипотиреоз, гипогонадизм);

физиологиялық жағдайлар (жүктілік, лактация, климакс).

стресс,ұйқысыздық

кейбір дәрілік препараттарды (гормондар, антидепрессанттар және т. б.) қабылдау;

1997 жылы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы 18 жастан 65 жасқа дейінгі адамдар үшін дене салмағының индексін (ДСИ) анықтауға негізделген семіздік дәрежелерін жіктеуді ұсынды. ДСИ мынадай формула бойынша есептеледі: шаршы метрдегі салмағы кг / бойы. ДСИ бойынша дене салмағының және жанама асқынулардың даму қаупінің келесі нұсқаларын бөледі:

ДСИ <18,5 (төмен) – дене салмағының тапшылығын және басқа патологиялардың жоғары даму қаупін көрсетеді;
ДСИ 18,5 – ден 24,9-ға дейін (қалыпты) – қалыпты дене салмағына сәйкес келеді. Мұндай ДСИ сырқаттанушылық пен өлім-жітімнің ең аз көрсеткіштерін белгілейді;
ДСИ 25,0 – ден 29,9-ға дейін (жоғары) – артық дене салмағының немесе оның алдын алу куәландырады.
ДСИ 30,0 – 34,9 (жоғары) – семіздіктің 1ші дәрежесіне сәйкес келеді;
ДСИ 35,0-39,9 (өте жоғары) – семіздіктің 2 ші дәрежесіне сәйкес келеді;
ДСИ 40 және одан да көп (шамадан тыс жоғары) – семіздікті 3-4 дәрежелі сәйкес келеді.

30 және одан да көп ДСИ семіздік пен денсаулыққа тікелей қауіп-қатердің болуын көрсетеді, медициналық тексеруді және емдеудің жеке схемасын әзірлеуді талап етеді. Дененің нақты және мінсіз массасын салыстыру бойынша семіздік 4 дәрежеге бөлінеді:

І дәрежелі артық салмақ 29 – дан аспайды%
II дәреже массаның 30-40%ға артуымен сипатталады
III-50-99%
IV дәрежелі дене салмағының мінсіз 2 және одан да көп есе өсуі байқалады.

Дененің идеалды массасын есептеу мына формула бойынша жүргізіледі: «бойы, см – 100». Денедегі май шөгінділерінің басым орналасуы бойынша семіздіктің келесі түрлерін бөледі:

Абдоминальды-дене мен іштің жоғарғы жартысындағы май тінінің артық шөгіндісі (фигура алма түрінде ұқсас). Ерлерде жиі дамиды және денсаулыққа аса қауіпті, өйткені артериялық гипертензия, қант диабеті, инсульт және инфаркт пайда болу қаупімен байланысты.
Жамбас-жидек (төменгі) – жамбас және бөксе аймағындағы май тінінің басым бөлігі (фигура алмұртқа ұқсайды). Әйелдерде жиі кездеседі және буындар, омыртқа функцияларының бұзылуымен, көктамыр жетіспеушілігімен бірге жүреді.
Аралық (аралас) – майлы шөгінділерді дене бойынша біркелкі бөлу.

94.Семіздік аясында дамитын аурулар.Семіздікпен күрес

Артық салмақ пен семіздік-денсаулыққа зиян келтіруі мүмкін аномалды немесе шамадан тыс майлы шөгінділердің қалыптасу нәтижесі.

Дене салмағының индексі (ДСИ) – ересектердегі семіздікті және артық салмақты диагностикалау үшін жиі қолданылатын дене салмағының өсуге қарапайым қатынасы. Индекс дене салмағының килограммен өсу квадратына метрмен (кг/м2) қатынасы ретінде есептеледі.

Ересектер

ДДҰ-ға сәйкес ересектерде «артық салмақ» немесе «семіздік» диагнозы мынадай жағдайларда қойылады:

ДСИ артық немесе тең 25-артық салмақ;

ДСИ 30 — дан артық немесе тең-семіздік.

ДСИ семіздік деңгейін және популяциядағы артық салмақты бағалаудың ең қолайлы шарасы болып табылады, өйткені ол екі жынысқа және ересектердің барлық жас санаттары үшін бірдей. Алайда, ДМИ шамамен критерий деп санау керек, өйткені әртүрлі адамдарда ол толықтықтың әр түрлі деңгейіне сәйкес келуі мүмкін.

Балаларда артық салмақ пен семіздікті анықтаған кезде жасын ескеру керек.

5 жасқа дейінгі балалар

5 жасқа дейінгі балаларда артық салмақ пен семіздік былайша анықталады:

артық салмақ-Егер «дене салмағы/бойы» қатынасы балалардың физикалық дамуының стандартты көрсеткіштерінде (ДДСҰ) көрсетілген медианалық мәннен екі стандартты ауытқудан артық болса;

семіздік-Егер «дене салмағы/бойы» қатынасы балалардың физикалық дамуының стандартты көрсеткіштерінде (ДДҰ) көрсетілген медианалық мәннен үш стандартты ауытқудан артық болса;

Кестелер мен кестелер: ДДҰ – ның 5 жасқа дейінгі балалардың физикалық дамуының стандартты көрсеткіштері-ағылшын тілінде

5 жастан 19 жасқа дейінгі балалар

5 жастан 19 жасқа дейінгі балаларда артық салмақ пен семіздік былайша анықталады:

артық салмақ — егер «ДСИ/жас» арақатынасы балалардың физикалық дамуының стандартты көрсеткіштерінде (ДДСҰ) көрсетілген медианалық мәннен бір стандартты ауытқудан артық болса;

семіздік-егер «ДСИ/жас» қатынасы балалардың физикалық дамуының стандартты көрсеткіштерінде (ДДСҰ) көрсетілген медианалық мәннен екі стандартты ауытқудан артық болса;

Кестелер мен кестелер: 5-19 жастағы балалар мен жасөспірімдердің дене дамуының ДДҰ стандартты көрсеткіштері-ағылшын тілінде

Артық салмақ пен семіздік туралы фактілер

Төменде ДДҰ-ның кейбір соңғы жаһандық бағалары:

2016 жылы 18 жастан асқан 1,9 миллиард ересек адам артық салмақ алды. Олардың 650 миллионнан астамы семіздік жасады.

2016 жылғы деректер бойынша 18 жастан асқан ересектердің 39% – ы (ерлер 39% – ы және әйелдер 40% – ы) артық салмақ болған.

2016 жылы планетаның ересек халқының 13% – ы (ерлердің 11% – ы және әйелдердің 15% – ы) семіздік жасады.

1975 жылдан 2016 жылға дейін семіздікке шалдыққан адамдардың саны үш еседен артық өсті.

Бағалау бойынша, 2016 жылы 5 жасқа дейінгі 41 миллионға жуық бала артық салмақ немесе семіздік алған. Бұдан бұрын табыс деңгейі жоғары елдер үшін тән болып саналған артық салмақ пен семіздік енді табыс деңгейі төмен және орташа елдерде, әсіресе қалаларда неғұрлым кең тараған болады. Африкада 2000 жылдан бастап семіздікпен ауыратын 5 жасқа дейінгі балалар саны 50% – ға өсті. 2016 жылы 5 жасқа дейінгі балалардың жартысы артық салмақпен немесе семіздікпен Азияда тұрды.

2016 жылы 5-тен 19 жасқа дейінгі 340 миллион балалар мен жасөспірімдер артық салмақпен немесе семіздікпен ауырады.

5 жастан 19 жасқа дейінгі балалар мен жасөспірімдер арасында артық салмақ пен семіздіктің таралуы 1975 ж.небәрі 4% – дан 2016 жылы 18% – дан көп өсті. Бұл өсу екі жыныстағы балалар мен жасөспірімдер арасында тең дәрежеде бөлінген: 2016 жылы қыздардың 18% және ұлдардың 19% артық салмақтан зардап шекті.

1975 жылы семіздік 5-тен 19 жасқа дейінгі балалар мен жасөспірімдердің 1% – дан сәл аз болды, ал 2016 жылы олардың саны 124 миллионға жетті (Қыздар 6% және ұлдар 8%).

Жалпы, әлемде артық салмақ пен семіздік салдарынан дененің аз салмағының салдарына қарағанда көп адам өледі. Семіздік бар адамдардың саны дене салмағы төмен адамдардың санынан асады; мұндай жағдай Африканың кейбір аудандарынан басқа, сахара мен Азиядан оңтүстікке қарай барлық өңірлерде байқалады.

Артық салмақ пен семіздік не тудырады?

Семіздіктің және артық салмақтың негізгі себебі-рационның калориялығы ағзаның энергетикалық қажеттілігінен асатын энергетикалық теңгерімсіздік. Бүкіл әлемде келесі үрдістер байқалады:

энергетикалық тығыздығы жоғары және майы жоғары өнімдерді тұтынудың өсуі;

көптеген қызмет түрлерінің сипаты, қозғалыс тәсілдерінің өзгеруі және өсіп келе жатқан урбанизацияға байланысты дене белсенділігінің төмендеуі.

Рациондағы және физикалық белсенділіктегі өзгерістер Денсаулық сақтау, ауыл шаруашылығы, көлік, қалалық жоспарлау, қоршаған ортаны қорғау, тамақ өнімдерін өндіру және өткізу, маркетинг және білім беру сияқты секторларда тиісті ынталандыру саясатымен сүйемелденбейтін даму процесінің нәтижесінде экологиялық және әлеуметтік өзгерістердің салдары болып табылады.

Артық салмақ пен денсаулық үшін семіздіктің ең көп тараған салдары қандай?

Жоғары ДСИ инфекциялық емес аурулардың негізгі қауіп факторларының бірі болып табылады.:

2012 жылы өлімнің басты себебі болған жүрек-қан тамырлары аурулары (негізінен, жүрек аурулары және инсульт);

диабет;

тірек-қимыл жүйесінің бұзылуы (әсіресе остеоартрит-буындардың өте мүгедек дегенеративті ауруы);

кейбір онкологиялық аурулар (оның ішінде эндометрия, сүт безі, аналық без, қуықасты безі, бауыр, өт қабы, бүйрек және тоқ ішек обыры).

Бұл инфекциялық емес аурулардың қаупі ДСИ ұлғаюына қарай өседі.

Балалар семіздігі семіздік, ерте өлім және ересек жастағы мүгедектік ықтималдығын арттырады. Болашақта семіздікпен ауыратын балалар да ентігуді бастан кешіреді, сыну қаупі жоғары, гипертонияға, жүрек-қантамыр ауруларының ерте көрінуіне, инсулинорезистенттікке бейім және психологиялық мәселелерді бастан өткеруі мүмкін.

Аурулардың Қос ауыртпалығы мәселесі

Табыс деңгейі төмен және орташа көптеген елдер соңғы уақытта «екі есе ауру ауыртпалығына»тап болады.

Олар инфекциялық аурулар мен толық емес тамақтанумен байланысты проблемаларды шешуді жалғастыруда, сонымен қатар олар семіздік және артық салмақ сияқты, әсіресе қалаларда инфекциялық емес аурулардың қауіп факторларының таралуының жылдам өсуімен бетпе-бет келеді.

Көп жағдайда толық емес тамақтану проблемасы бір елде, бір жергілікті қоғамдастықта, бір отбасында семіздік проблемасымен қатар жүреді.

Табыс деңгейі төмен және орташа елдерде балалар көп жағдайда құрсақішілік даму кезеңінде, сәбилер мен ерте балалық шақта барабар емес тамақтану қаупіне ұшырайды. Бұл ретте, осы елдердегі балалар құрамында майлар, қанттар мен тұздары жоғары, энергетикалық тығыздығы жоғары және микронутриенттері төмен өнімдермен тамақтанады. Мұндай тамақтану, әдетте, арзан, бірақ аз тағамдық құндылығы бар. Дене белсенділігінің төмен деңгейімен үйлескенде бұл балалар семіздігінің таралуының күрт өсуіне әкеледі, ал құнсыз тамақтану мәселесі шешілмеген күйінде қалып отыр.

Артық салмақ пен семіздік проблемасының ауқымын қалай азайтуға болады?

Артық салмақ пен семіздік, сондай-ақ онымен байланысты жұқпалы емес аурулар сияқты едәуір дәрежеде алдын алуға болады. Жергілікті қоғамдастық деңгейінде ынталандырушы жағдайлар мен қолдау адамдардың неғұрлым қолайлы таңдау (яғни, баға бойынша қолжетімді және іс жүзінде жүзеге асырылатын) ретінде неғұрлым салауатты рационға және тұрақты дене белсенділігіне көшу туралы шешім қабылдауында маңызды рөл атқарады, бұл артық салмақ пен семіздіктің алдын алуға ықпал ететін болады.

Жеке деңгейде әркім:

тұтынылатын майлар мен қанттардың санын азайту есебінен өз рационының калориялығын шектеу;

жемістер мен көкөністерді, сондай-ақ дәнді-бұршақты, тұтас дәнді дақылдар мен жаңғақтарды тұтынуды арттыру;

тұрақты дене белсенділігін жүргізу (балалар үшін күніне 60 минут және ересектер үшін аптасына 150 минут).

Денсаулыққа жауапты қарым-қатынасты қалыптастыру адамдарға салауатты өмір салтын жүргізу мүмкіндігі қамтамасыз етілген жағдайда ғана толық қайтарым береді. Сондықтан қоғам деңгейінде жалпы адамдарға нақты және демографиялық деректерге негізделген және тұрақты дене белсенділігі мен дұрыс тамақтанудың экономикалық жағынан қолжетімді және барлық, әсіресе халықтың кедей жіктері үшін іс жүзінде жүзеге асырылатын болуына бағытталған саяси шараларды тұрақты жүзеге асыру жолымен жоғарыда айтылған ұсынымдарды сақтауда қолдау көрсету маңызды. Мұндай шаралардың мысалы жасанды тәттілендірілген сусындарға салық енгізу болып табылады.

Азық-түлік өнеркәсібі көп жағдайда дұрыс тамақтануға көшуге ықпал етуі мүмкін:

қайта өңделген азық-түлік өнімдеріндегі май, қант және тұз мөлшерін азайту;

сатылымда барлық тұтынушылар үшін қолжетімді баға бойынша сау және қоректік өнімдердің болуын қамтамасыз ете отырып;

құрамында қанттары, тұздары мен майлары жоғары, әсіресе балалар мен жасөспірімдерге бағытталған Тамақ өнімдері бар өнімдерді жарнамалауды шектей отырып;

нарықта сау тамақ өнімдерінің болуын қамтамасыз ете отырып және жұмыс орнында тұрақты физикалық белсенділікке ықпал ете отырып.

ДДҰ қызметі

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ассамблеясы 2004 жылы қабылдаған «ДДҰ-ның тамақтану, дене белсенділігі мен денсаулық жөніндегі жаһандық стратегиясында» дұрыс тамақтану мен тұрақты физикалық белсенділікті қолдау жөніндегі қажетті шаралар тізбесі баяндалған. Стратегияда барлық мүдделі тараптарға тамақтану режимін жақсарту және халықтың дене белсенділігі деңгейін арттыру мақсатында жаһандық, өңірлік және жергілікті деңгейлерде іс-қимыл жасауға шақыру бар.

Әлеуметтік маңызы бар жұқпалы аурулар (туберкулез, ЖИТС, вирустық гепатиттер, ЖЖБИ).

Әлеуметтік маңызды аурулар халық арасында кең таралуымен және емдеуге арналған көптеген шығындармен сипатталады. Бұл ретте, пациенттер жағдайы айтарлықтай нашарлауы мүмкін. Оған қоса, олардың физикалық мүмкіндіктері шектелуі мүмкін

Әлеуметтік маңызы бар ауруларға көп адамдар үшін бірден қауіп төндіретін аурулар жатады. Олардың таралуы жоғары өлім-жітіммен және тіпті қылмыстың жоғары көрсеткішімен байланысты.

Таратудың әлеуметтік себептері: Өмір сапасының төмен деңгейі., жұмыссыздық., қолайсыз экологиялық жағдайлар., кәсіби қызметті жүзеге асырудан халықтың аздаған табысы, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы қылмыстылықты және салауатты өмір салтын насихаттау.

Әлеуметтік маңызы бар аурулардың белгілері:

Патология халық арасында тез таралады. Әдетте, сырқаттардың нақты саны ресми деректерге қарағанда әлдеқайда көп болады.

Зардап шеккен адамдар саны жыл сайын өседі.

Адам социуммен толыққанды өзара іс-қимыл жасай алмайды.

Ауру қоршаған ортаға қауіпті.

Патологияның сипаты жұқпалы және инфекциялық емес болуы мүмкін.

Аурудың тізімі екі бөлімнен тұрады. Әлеуметтік маңызы бар аурулар тізбесінің 1-тармағында адамдардың көп санын зақымдайтын, бірақ айналасындағыларға елеулі қауіп төндірмейтін қауіпті патологиялар енгізілген.

Әлеуметтік маңызы бар аурулардың тізімі:

Тізім жаңа редакцияда-ҚР Денсаулық сақтау министрінің бұйрығымен 31.01.2020 № ҚР ДСМ-7/202020 (алғаш ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі)

Туберкулез-бұл әлеуметтік маңызды ауру ең қауіпті болып табылады. Mycobactеrium tuberculоsis қоздырғышы әсіресе ірі қалалардың тұрғындары арасында өте кең таралған,.
Адамның иммун тапшылығы вирусынан туындаған ауру (АИТВ)- Аурудың қоздырғышы-адамның иммунтапшылығы вирусы болып табылады. Ол жыныстық жолмен; бұрын пайдаланылған инелерді инъекциялау кезінде; қан құю кезінде; анадан балаға жүктілік кезінде және босану кезінде берілуі мүмкін
Созылмалы вирустық гепатиттер және бауыр циррозы –бұл аурулар қан құю кезінде;

шприц арқылы; жүктілік кезінде анадан балаға; жыныстық қатынас арқылы тарауы мүмкін.

Қатерлі ісіктер – 21 ғасырда әлемдік денсаулық сақтауды дамыту бағдарламасы олармен күреске ерекше мән береді. Көп жағдайда бұл қатерлі ісіктердің елеулі қауіптілігіне, сондай-ақ патологияның өсіп келе жатқан ауруларына байланысты болады
Қант диабеті – қандағы глюкоза деңгейінің үнемі жоғарылауы біртіндеп тамыр қабырғасын бұзуға қабілетті. Әсіресе, олардың ұсақ калибрі бар адамдар қатты зардап шегеді. Нәтижесінде көру және бүйрек қызметі бұзылуы мүмкін, бұл артериялық қысым деңгейінің артуына әкеледі.
Психикалық бұзылулар және мінез-құлықтың бұзылуы – патологияның ерекшелігіне әлеуметтік мәні бар ауру болған жағдайда адамның қоғамдық өмірден ішінара немесе толық қатыспауы жатады.
Балалар церебралды сал ауруы
Жедел миокард инфарктісі (алғашқы 6 ай))
Ревматизм
Дәнекер тіннің жүйелі зақымдануы
Жүйке жүйесінің дегенеративті аурулары
Орталық жүйке жүйесінің демиелинизациялық аурулары
Орфандық (сирек кездесетін) аурулардың тізбесін бекіту туралы «Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 22 мамырдағы № 370 бұйрығымен анықталған орфандық аурулар)

Тізімнің екінші бөлімінде айналасындағыларға елеулі қауіп төндіретін инфекциялық әлеуметтік маңызды аурулар көрсетілген:

Адамның иммун тапшылығы вирусынан туындаған ауру) (АИТВ)
Геморрагиялық қызба
Дифтерия
Менингококтық инфекция
Полиомиелит
Мерез
Лепра
Малярия
Сібір жарасы – жұқтыру көзі жануарлар болып табылады. Патологияның бірнеше түрі бар. Көбінесе тері жамылғысы зақымданады.
Туляремия
Туберкулез
Тырысқақ
Оба – жұқпалы сипаттағы ауыр патология. Өлім көрсеткіші өте жоғары.
Іш сүзегі
Жіті вирустық гепатит
Психикалық бұзылулар және мінез-құлықтың бұзылуы

Әлеуметтік маңызды ауруларды анықтаумен, әдетте, проблема жоқ. Қазіргі уақытта практикада диагностиканың заманауи зертханалық және аспаптық әдістері табысты қолданылуда. Пациент медициналық мекемеге дер кезінде жүгінген кезде барлық қажетті іс-шаралар, соның ішінде ауруханаға жатқызу жүргізіледі.

Басқа жағдай қазіргі қоғамға тән емес аурулармен байланысты. Кейбір жағдайларда дәрігерлер егжей-тегжейлі тексеру жүргізіп, оның нәтижелері негізінде тиімсіз ем тағайындайды. Бұл адам факторына негізделген – қырағылық пен шұғыл іс-шараларды жүзеге асыруға әзірліктің әлсіреуі.

Алдын алуда бірінші кезекте, жалпы білім беретін мекемелерде санитарлық-эпидемиологиялық нормалардың сақталуын қадағалау маңызды. Бұл патологиялардың таралуы жас халық арасында тән.

Сондай-ақ әлеуметтік маңызы бар аурулардың алдын алуға мынадай іс-шаралар жатады::

Халықтың өмір сүру сапасының деңгейін арттыру.

Теңдестірілген тамақтануға көшу мотивациясы.

Салауатты өмір салтын насихаттау.

Қазіргі уақытта аурушаңдық көрсеткіші өте жоғары. Осыған байланысты әлеуметтік маңызды салдарды азайтуға бағытталған іс-шаралар өткізу туралы шешім қабылданды. Атап айтқанда, бұл науқастың социуммен өзара әрекеттесуін қамтамасыз ету. Әрине, оның инфекциялық емес патологиясы бар.

Бұдан басқа, медициналық мекемеге бармауды қалайтын науқастарды анықтау бойынша жұмыстар үздіксіз жүргізілуде.

96.Әлеуметтік маңызы бар инфекциялық аурулар

Әлеуметтік маңызды аурулар-бұл патология, ол халық арасында кең таралуымен және емдеуге арналған Елеулі шығындармен сипатталады. Бұл ретте ол пациенттер жағдайының айтарлықтай нашарлауына алып келуі және олардың физикалық мүмкіндіктерін шектеуі мүмкін. Қазақстан Республикасында әлеуметтік-маңызды аурулар елеулі экономикалық зиян келтіреді және күтілетін өмір сүру ұзақтығын төмендетеді.

Әлеуметтік маңызы бар аурулардың және айналадағыларға қауіп төндіретін аурулардың тізбесі бекітілді:1. Туберкулез.2.адамның иммун тапшылығы вирусынан туындаған aypy және адамның иммун тапшылығы вирусының тасымалдаушылары.3.В вирустық гепатиті, Б.4. қатерлі ісіктер.5. қант диабеті.6. психикалық бұзылулар және мінез-құлықтың бұзылуы.7. балалар церебралды сал ауруы.8.миокард инфарктісі (алғашқы алты ай).9. Ревматизм.10. дәнекер тіннің жүйелі зақымдануы.11.орталық жүйке жүйесінің тұқым қуалайтын-дегенеративті аурулары.12. Орталық жүйке жүйесінің демиелинизациялық аурулары.Айналасындағыларға қауіп төндіретін аурулар тізбесіне басқалардан басқа, көбінесе жыныстық жолмен берілетін инфекциялар енгізіледі.

Аса қауіпті инфекциялар (АҚИ) немесе жұқпалы аурулар — жұқтырудың жоғары дәрежесіне тән аурулар. Олар кенеттен пайда болады және тез таралады, ауыр клиникалық көрініспен және жоғары өлім дәрежесімен ерекшеленеді.Аса қауіпті инфекцияларға екі сипаттамаға сәйкес келетін адамның жіті жұқпалы ауруларының шартты тобы жатады:кенеттен, тез және жаппай таралуы мүмкін;ауыр өтеді және жоғары өлім болжайды.

АҚИ тізімі алғаш рет 1969 жылғы 26 шілдеде Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) 22-ші сессиясында ұсынылды. Сонымен қатар, ассамблея халықаралық медициналық-санитарлық ережелерді (ҚМК) бекітті. Олар 2005 жылы ДДҰ-ның 58-ші сессиясында жаңартылды. Жаңа түзетулерге сәйкес ассамблея елдегі қандай да бір аурулармен және мемлекеттің ресми есептері бойынша және БАҚ-тың хабарламалары бойынша жағдай туралы қорытынды жасауға құқылы. ДДҰ жұқпалы аурушаңдықты медициналық реттеу бойынша елеулі өкілеттікке ие болды.

Аса қауіпті инфекциялар-бұл жұқпалы аурулар тобы, адамдардың арасында тез таралуына және жұқтыруына, сондай-ақ аурудың ауыр ағымына қатысты маңызды эпидемиологиялық қауіп болып табылады. Себебі вирустар мен бактериялар болуы мүмкін

Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымы халық арасында тез және жаппай таратуға қабілетті жүзден астам аурулардың толық тізімін жасады. Бастапқыда, 1969 жылғы деректер бойынша, бұл тізімге тек 3 ауру кірді:оба;тырысқақ;сібір жарасы

Алайда кейінірек тізім айтарлықтай кеңейтілді және оған кірген барлық патологиялар шартты түрде 2 топқа бөлінді:

Ерекше сипатқа ие және халықтың денсаулығына әсер етуі мүмкін аурулар. Оларға жатады:шешек;адам тұмауы;полиомиелит;ауыр жіті респираторлық синдром.
Кез келген көріністері қауіп ретінде бағаланатын аурулар, себебі бұл инфекциялар халықтың денсаулығына елеулі әсер ете алады және халықаралық ауқымда тез тарала алады. Бұған аймақтық немесе ұлттық проблема туғызатын аурулар жатады. Оларға жатады:тырысқақ;обаның өкпе формасы;сары қызба;геморрагиялық қызба (Ласса, Марбург, Эбола, Батыс Нил қызбасы);денге қызбасы;Рифт-Валли қызбасы;менингокококты инфекция.

Барлық АҚИ үш түрге жіктеледі:

1.Конвенциялық аурулар. Мұндай инфекцияларға халықаралық санитарлық ережелер қолданылады. Бұл:бактериялық патология (оба және тырысқақ);вирустық аурулар (маймыл шешегі, геморрагиялық вирустық қызба).

2.Халықаралық қадағалауды талап ететін, бірақ бірлескен іс-шаралар жүргізуге жатпайтын инфекциялар:бактериялық (сусымалы және қайтарымды сүзек, ботулизм, сіреспе);вирусты (АИТВ, полиомиелит, тұмау, құтыру, аусыл);протозойды (безгек).

3.ДДҰ-ның қадағалауына жатпайды, аймақтық бақылауда болады:сібір жарасы;

1.Оба қоздырғышы- таяқша тәрізді бактерия – иерсиния (Yersinia pestis) болып табылатын бактериялық инфекция. Бұл-зоонозды инфекция, табиғаттағы резервуары болып табылады кеміргіштер (суырлар, тышқандар, сарышұнақтар). Ауру мал, ауа-тамшылы (обаның өкпелік түрі) және тамақ жолдарымен (жұқтырған жануарлардың етін жеуге) паразиттелген бөгеттердің шағуы арқылы жұғады.Инкубациялық кезең (жұқтыру сәтінен аурудың алғашқы белгілері пайда болғанға дейінгі уақыт) 2-6 күн, аурудың түріне байланысты.

2.Тырысқақ.Ішек инфекциялары тобына жататын аса қауіпті инфекция. Қоздырғыш тырысқақ вибрионы (Vibrio cholerae), таяқша тәрізді түрдегі иілген және жылжымалы бактерия болып табылады. Су арқылы берілу арқылы алиментарлы инфекцияның берілу механизмі. Санитарлық-гигиеналық мәдениеті төмен жерлерде, ауыз суға канализациялық сулар түскен кезде инфекцияның таралуы тән. Жұқтыру тырысқақ вибрионы бар суды пайдаланған кезде болады.Инкубациялық кезең бірнеше сағаттан 5 күнге дейін (ағзаға түскен қоздырғыштың санына байланысты).

3.Сібір жарасы қоздырғышы күйдіргі таяқшасы болып табылатын жұқпалы ауру (Bacillus anthracis). Микроорганизмдердің ерекшелігі-20 жылға дейін топырақта өміршеңдікті сақтай алатын дау. Инфекцияның көзі-үй жануарлары (ірі қара мал), тағамды жұқтыру механизмі (жұқтырған етті, сүтті пайдалану) және зақымдалған тері мен шырышты қабық арқылы байланыс жолымен (ауру жануарлардың ұшасын өңдеу)жұғады.Ауру механизмі экзотоксин қоздырғышымен байланысты, ол тіндердің ісінуі мен өлуін тудыратын қасиеттерге ие.

АҚИ алдын алу мемлекет аумағында аурулардың таралуын болдырмау үшін ең жоғары деңгейде жүргізіледі. Алғашқы профилактикалық іс-шаралар кешеніне:одан әрі емдеуге жатқыза отырып,инфекция жұқтырылғанды уақытша оқшаулау;диагноз қою, консилиумды шақыру;анамнез жинау;науқасқа алғашқы көмек көрсету;зертханалық зерттеуге арналған материал алу;байланыстағы тұлғаларды анықтау, оларды тіркеу;байланыста болған адамдарды жұқтырмаған сәтке дейін уақытша оқшаулау;ағымдағы және қорытынды дезинфекция жүргізу.

97.Денсаулық сақтау жүйесінің негізгі түрлері,артықшылықтары,кемшіліктері.

Денсаулық сақтау– мемлекеттік және муниципалдық меншік болып табылады.

Денсаулық сақтау мекемелері жүзеге асыратын және халықтың денсаулығын сақтауға және нығайтуға бағытталған медициналық іс- шаралар жүйесі .

«Денсаулық сақтау » ұғымы бірнеше мыңжылдықтарда бар. Б. з. б. 400 жыл бұрын Гиппократ кітабында «ауа, су және жерлер туралы» сыртқы орта факторлары мен аурулар арасындағы себепті байланысты көрсететін және эндемиялық және эпидемиялық ауруларды анықтау үшін теориялық базаны ұсынатын алғашқы жүйелі жұмыс болып табылады деп жазылған.

Адам денсаулығы- адамның еркіндік, салауатты өмір салты жағдайында өмір сүруге мүмкіндік беретін жағдай осы Ю. П. Лисицын кітабында жазылған.

ДДҰ кіріспесі, 1946жылы Денсаулық-аурулардың немесе физикалық ақаулардың болмауы ғана емес, толық жан және әлеуметтік әл- ауқаттың жай- күйі деген болатын.

Алдын алудың негізгі міндеттері:

Халықтың денсаулығын нығайту
аурулар мен жарақаттардың алдын алу
аурулардың өршуінің және олардың асқынуының алдын алу

Алдын алу популяциялық стратегиясы

Бүкіл халық арасында аурулардың даму қаупін арттыратын өмір салты факторларына әсер ету

Ұзақ мерзімді стратегия
Денсаулық сақтау саласынан тыс іске асырылады
Халықтың көп бөлігін қамтиды
Салыстырмалы төмен құны
Денсаулық сақтау жүйесін дамытуды талап етпейді

Тәуекел факторларын топтастыру Ю. П. Лисицын бойынша – популяцияның денсаулығына факторлардың әсер ететін 4 саласы бар:

Өмір салты-50 -55%
Сыртқы орта-20-25%
Генетикалық факторлар-15 -20%
Денсаулық сақтау-10 -15%

Денсаулығы үшін барлық негізгі міндеттер:

Теңдікті қамтамасыз ету
Өмір сүру ұзақтығын арттыру
Өмір сапасын жақсарту
Негізгі назар алдын алуға
Сектораралық ынтымақтастық

Халықтың және оның топтарының денсаулығы:

Жеке денсаулық
Топтық денсаулық

Халықтың денсаулығына Халық денсаулығының көрсеткіштері

а) ауру көрсеткіші б) демографиялық көрсеткіштер в) физикалық даму көрсеткіштері

Денсаулық сақтаудың жаңа жүйесі

Денсаулық сақтау Мемлекеттік болуы тиіс.
Клиникалық медицинаның дамуымен мемлекет саясатының басым бағыттары:

Ауруларының алдын алу, денсаулықты нығайту, ерте жастан бастап заңнамалық-құқықтық база, ынталандыру, қолдау және – Қоғамдық денсаулық сақтауды біртіндеп дамыту.

Медициналық ғылымға, медициналық технологияларға, медициналық білімге қаражаттың үлесі. Бұл ретте Білім Министрлігі басқа министрліктер мен ведомстволарды үйлестіруге қабілетті» суперминистрация » болуы тиіс.

Денсаулық сақтау жүйесінің басты міндеті:

биліктің барлық деңгейлерінде сектораралық міндеттемелер құру
Бұл ретте басты мақсат- мемлекет, жұмыс беруші және азамат арасындағы денсаулық үшін жауапкершілікті нақты бөлу.
Мемлекет -саясатты жасайды, өз мүмкіндіктері бойынша Конституциямен кепілдік берілген медициналық көмек көлемін көрсетеді .
Азамат- өз ауруымен байланысты өз ауруымен жауап береді және осы шеңбердегі барлық медициналық қызметтер үшін өзі төлейді
Бұл ретте, Мемлекет және Азамат таңдайды ыңғайлы екі жаққа схемасы – бюджеттік, сақтандыру, бюджеттіксақтандыру, ақылы.

Заңнамалық және реттеуші құралдар кешенін әзірлеу мен іске асырудың, жекелеген адамдар мен тұтастай қоғамның игілігі үшін мінез-құлықтың салауатты нысандарына көшуге итермелейтін қаржылық да, қаржылық емес да ынталандыруларды пайдаланудың бірінші кезектегі маңызы бар. Бұл құралдарды әзірлеумен Қоғамдық денсаулық сақтау мамандары айналысады. Алайда, жеке тұлғалардың салауатты мінезқұлықтың нысандарын сақтаудың маңыздылығын мойындауы қалаулы өзгерістер әкеледі деп күтуге болады. Халықтың хабардар болу деңгейін арттыру мінез-құлық нысандарын түзету үшін қажетті, бірақ жеткіліксіз шарт болып табылады. Заңнамалық және реттеуші құралдар кешенін әзірлеу мен іске асырудың, жекелеген адамдар мен тұтастай қоғамның игілігі үшін мінез-құлықтың салауатты нысандарына көшуге итермелейтін қаржылық да, қаржылық емес да ынталандыруларды пайдаланудың бірінші кезектегі маңызы бар. Бұл құралдарды әзірлеумен Қоғамдық денсаулық сақтау мамандары айналысады.

98.ЕО елдеріндегі Денсаулық сақтау жүйесі

Еуропаға көшіп келетін көптеген азаматтар ЕО елдерінде медицинаның сапасына қызығушылық танытады. Кейде бұл фактор, әсіресе адамда аурудың дамуы немесе оның пайда болу қаупі байқалса, одан әрі өмір сүру үшін мемлекет таңдау кезінде шешуші болуы мүмкін. Еуропалық Одақ елдері үшін негізгі мәселелердің бірі медициналық саланың қалыптасуы мен дамуы болып табылады. Денсаулық сақтауды дамытуға дәрігерлер, ғалымдар, мемлекеттік органдар, сондай-ақ жеке тұлғалар үлес қосуда.

Елдер келесі қағидаттарды ұстанады:

денсаулық сақтаудың мемлекеттердің экономикалық дамуымен барынша дамуы;

бюджеттік қаржының өсуі жағдайында медициналық мекемелер қызметінің сапасын қамтамасыз ету;

денсаулық сақтауды елдер саясаты қызметінің басқа бағыттарына ықпалдастыру.

Тегін көмек алудың негізгі шарты Еуропа елдерінің аумағында азаматтықтың болуы немесе тұру болып табылады. Бұл ретте әрбір мемлекет өз медицинасын ұсыну мен дамытудың шарттарын дербес айқындайды. Еуроодақ өз кезегінде шешімдерді қолдайды және қабылданған шараларды толықтырады.

Медициналық қызметтердің негізгі бағасы

Еуропалық елдерде негізгі медициналық қызметтерді сондай-ақ тексеруден өтуге немесе талдаулар тапсыруға болады. Мысалы, Германиядағы шетелдіктерге маманның консультациясы 250-ден 800 еуроға дейін болуы мүмкін. Стоматологтың қызметі 10 мың еуроға жетуі мүмкін, ал хирургтың операциясы 5,8-28 мың еуроға жүргізілуі мүмкін. Окулист көзді лазерлік түзету тек 3,5 мың еуро тұрады, бұл кейбір орыс клиникаларына қарағанда жоғары емес.

Еуропадағы мүгедектерге қарастырылатын көмек:

Еуропада мүмкіндігі шектеулі адамдарға ерекше көзқарас қалыптасқан.

пандустардың болуы,жер асты/ жер үсті өткелдерінің саны минимальды деңгейде болуы
нашар көретіндерге арналған тоқитын және дыбыстық сигналдардың болуы;
көмек орталықтарын қалыптастыру.

Еуропалық қалалар әртүрлі мүгедектік дәрежелері бар өмір сүруге бейімделген. Бұдан басқа, мүгедектерге жеке және мемлекеттік ұйымдар қамтамасыз ететін емдеу және басқа да қызмет түрлеріне көптеген жеңілдіктер беріледі.

99.Біріншілік медико-санитарлық көмек

Алғашқы медициналық-санитариялық көмек жекелеген адамдардың, отбасылар мен қоғамдастықтардың қажеттіліктері мен қалауларына негізделген болып табылады. Ол денсаулықтың кең жақтарын қамтиды және физикалық, психикалық және әлеуметтік денсаулық пен әл-ауқаттың тұтас және өзара байланысты аспектілеріне басты назар аударады.

Алғашқы медициналық-санитарлық көмек адамның өмірі бойы жекелеген ауруларды емдеуді емес, оның денсаулығына кешенді қамқорлық жасауды көздейді. Ол адамдардың жан — жақты қызмет көрсетуді қамтамасыз етеді. Денсаулықты нығайту және аурулардың алдын алу шараларын жүзеге асырады. Емдеуге, оңалтуға және паллиативтік күтіміне, өзінің күнделікті ортасына мүмкіндігінше жақын болып келеді.

Бастапқы медициналық-санитарлық көмек әлеуметтік әділеттілік идеясына бейімділікке және адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының 25-бабында көрсетілген ең жоғары қолжетімді денсаулық деңгейіне ие болу құқығын мойындауға негізделген: «әрбір адам өзінің және оның отбасының денсаулығы мен әл-ауқатын қолдау үшін қажетті тағамды, киімді, тұрғын үйді, медициналық күтімді және қажетті әлеуметтік қызмет көрсетуді қоса алғанда, осындай өмір сүру деңгейіне құқығы бар».

Бастапқы медициналық-санитарлық көмек тұжырымдамасы бірнеше рет нақтыланған және қайта қаралған. Кейбір мәтіндерде ол амбулаторлық жеке медициналық қызмет көрсету немесе алғашқы көмек көрсету ретінде түсіндіріледі. Өзге мәтіндерде бастапқы медициналық-санитариялық көмек табысы төмен халық топтары үшін бірінші кезектегі медициналық-санитариялық іс-шаралар жиынтығы ретінде түсіндіріледі, оларды «ішінара бастапқы медициналық-санитариялық көмек» деп те атайды. Алғашқы көмекті экономикалық, әлеуметтік және саяси аспектілерге баса назар аудара отырып, адам дамуының қажетті құрамдас бөлігі ретінде қарастыруға болады.

БМСК көрсету шарттары

1) Амбулаториялық:

– медициналық ұйымда немесе оның бөлімшесінде

– науқастың тұрғылықты жері бойынша

– мобильді медициналық бригаданың шығу орны бойынша

2) күндізгі стационар жағдайында, оның ішінде үйдегі стационар

Бекітілген халықтың ұсынылатын саны:

– фельдшерлік-1300 адам ересек тұрғындар

– терапевтік–1700 ересек адам,

-ауылдық жерлерде -1300 адам ересек тұрғындар

–жалпы практика дәрігері-1200 адам ересек тұрғындар

– отбасылық дәрігер–ересектер мен балалар 1500 адам

– кешенді-2000 және >ересектер мен балалар

ДДҰ-да үш компонентке негізделген тұтас анықтама әзірленген:

Барлық деңгейлерде кешенді қызмет көрсетудің орталық элементтері ретінде жекелеген адамдар мен отбасыларға, бастапқы көмек және барлық халыққа Қоғамдық денсаулық сақтауға бағытталған негізгі жүйелік функцияларға басымдық бере отырып, өмір бойы денсаулықты нығайту және қорғау, алдын алу, емдеу, оңалту және паллиативтік терапия жөніндегі жан-жақты шаралар шеңберінде адамдардың медициналық проблемаларын шешуді қамтамасыз ету;

Барлық секторларда саясат пен іс-қимылдың ғылыми негізделген шараларын жүзеге асыру есебінен неғұрлым кең Денсаулық детерминанттарына жүйелі әсер ету, оның ішінде әлеуметтік, экономикалық, экологиялық факторлар, сондай-ақ адамдардың мінез-құлқының сипаттамалары мен нысандары;

Жекелеген адамдар, отбасылар мен қоғамдастықтар үшін денсаулық пен игілікті нығайту және қорғау жөніндегі саясатты қолдай отырып, Медициналық және әлеуметтік қызметтердің жұмысына қатыса отырып және басқаларға және өзіне қажетті көмек көрсете отырып, өз денсаулығын жақсарту мүмкіндігін қамтамасыз ету.

Алғашқы медициналық-санитарлық көмекті жаңарту және оны денсаулық пен әл-ауқатты жақсарту жөніндегі жұмыс орталығына қою үш себеп бойынша қажет:

Алғашқы медициналық-санитарлық көмек халықтың денсаулығы мен әл-ауқатына әсер ететін қарқынды экономикалық, технологиялық және демографиялық өзгерістерге ден қоюға қабілетті. Бастапқы медициналық-санитариялық көмек тұжырымдамасы денсаулық пен игіліктің әлеуметтік, экономикалық, экологиялық және коммерциялық детерминанттарына әсер ететін саясат шараларын зерделеуге және өзгертуге мүдделі тараптардың кең ауқымын тартуды көздейді. Біздің өзгермелі әлеміміздің қиындықтарын түсіну және ден қою үшін адамдар мен қоғамдастықтарға өз денсаулығы мен әл-ауқатын қамтамасыз ететін негізгі субъектілер ретінде қарау қажет.

Алғашқы медициналық-санитарлық көмек нашар денсаулық пен әл-ауқаттың басты себептері мен тәуекелдерін жою кезінде, сондай-ақ ертең денсаулығы мен әл-ауқатына қауіп төндіретін жаңа проблемаларды шешу үшін өзінің жоғары тиімділігін дәлелдеді. Ол сондай-ақ өзін тиімді инвестиция объектісі ретінде көрсетті,өйткені сапалы алғашқы медициналық-санитарлық көмек денсаулық сақтауға жұмсалатын жалпы шығындарды қысқартатыны және емдеуге жатқызу санының азаюы есебінен оның тиімділігін арттыратыны дәлелденді. Денсаулық сақтау саласындағы тұрақты күрделенетін қажеттіліктер денсаулықты нығайту және аурулардың алдын алу жөніндегі шараларды, қауымдарға арналған бейімделген шешімдерді және адамдардың қажеттілігіне бағдарланған медициналық-санитариялық қызметтерді біріктіретін көп секторалдық тәсілді талап етеді. Алғашқы медициналық-санитариялық көмек сондай-ақ денсаулық сақтау саласындағы қауіпсіздікті арттыру және халықты тарту және ағарту, дәрі-дәрмектерді ұтымды тағайындау және эпидқадағалау сияқты қоғамдық денсаулық сақтаудың маңызды функцияларын орындау сияқты шаралар есебінен эпидемия және микробқа қарсы препараттарға тұрақтылық сияқты халықтың денсаулығына қауіп-қатердің алдын алу үшін қажетті негізгі элементтерді қамтиды. Денсаулық сақтаудың қауымдастықтары мен перифериялық мекемелері деңгейінде жүйелерді нығайту Денсаулық сақтау жүйесінің тұрақтылығын, оның сыртқы күйзелістерге қарсы тұруын арттыруға ықпал етеді.

Бастапқы медициналық-санитариялық көмекті күшейту тұрақты даму саласында денсаулыққа байланысты мақсаттарға қол жеткізу үшін және денсаулық сақтау қызметтерімен жалпыға бірдей қамтуды қамтамасыз ету үшін маңызды. Бұдан басқа, кедейлікпен, аштықпен, білім берумен, гендерлік теңдікпен, сумен қамтамасыз етумен және санитариямен, жұмыспен қамтылумен және экономикалық өсумен, теңсіздікті қысқартумен және климаттың өзгеруіне қарсы күреспен байланысты басқа мақсаттарға қол жеткізуге ықпал ететін болады.

БМСК учаскесі деңгейінде инфекциялық аурулардың алдын алуға:

дер кезінде сырқаттанғандарды анықтау;

профилактикалық егулер жүргізу;

жұқпалы аурулар ошақтарындағы санитариялық-эпидемияға қарсы және санитариялық-профилактикалық іс-шаралар.

Тіркелген халық арасында инфекциялық ауруларды белсенді анықтау БМСК ұйымдарының медицина қызметкері пациентке үйде белсенді бару жолымен, оның ішінде аулаларды, пәтерлерді аралау жолымен инфекциялық аурудың өршуі туралы ресми хабарлама алған кезде жүзеге асырылады.

Медициналық сақтандыру. Бұл ауру, жарақат болған кезде медициналық көмекке, жұмыс берушілер келтірген зиянның орнын толтыруға, азаматтардың сақтандыру жарналары мен бюджет қаражатынан қаржыландыруға байланысты. Бұл әлеуметтік бағдарланған экономикалар үшін резервтік қорғаудың бүкіл жүйесінің ажырамас атрибуттарының бірі. Медициналық сақтандырудың екі түрі бар: міндетті және ерікті. Дамыған елдердің тәжірибесі – міндетті және ерікті медициналық сақтандыру. Міндетті медициналық сақтандыру кезінде: мұндай жүйе халықтың барлық топтарына медициналық және фармацевтикалық көмектің тең мөлшерін және сапасын қамтамасыз етеді; Қазақстанда жүзеге асырылмаған; адам денсаулығын қорғауға конституциялық құқықтарды жүзеге асыруға бағытталған, көптеген дамыған елдерде өмір сүру; келісім шарт; дәрігерлер ауруды емдеуге тырысады; сол арқылы медицинада қалыпты нарықтық қатынастарды енгізу; бюджетке аударудың бірдей қарқыны барлық азаматтар үшін белгіленген.

Ерікті медициналық сақтандыру: Міндетті медициналық сақтандыру жүйесі; Алдын-ала төлем, яғни медициналық көмек үшін өтемақы; жеке сақтандыру түрлерінің жиынтығы; құны қызметтердің ауқымына, емделетін аурулардың түріне, сақтандырылған ауруды ұсынатын медициналық мекемелерге байланысты; Ерікті медициналық сақтандырудың басты құндылығы – заманауи қондырғылармен және сапалы персоналмен жабдықталған клиникалардағы сапалы медициналық көмек.

Медициналық сақтандыру жағдайында жүйеде қатынастардың «үшбұрышы» пайда болады. Осы көмек көрсететін мекемелерден медициналық көмек сұраған тұтынушы төлемді төлеу тарапына, сақтандыру ұйымына жіберілетін қызметті сатып алады. Шоттарды бақылайтын және оларды «сатылған» қызметтердің саны мен сапасымен салыстыратын төлеушілер есеп-шот циклын аяқтайды. Шетелдік тәжірибені талдау нарықтық экономикасы бар елдерде денсаулық сақтауды қаржыландырудың екі негізгі түрі бар екенін көрсетеді:1) американдық – негізінен ауру жағдайында халықтың өзін-өзі қамтамасыз етуіне негізделген; 2) Батыс Еуропа – негізінен мемлекеттік сақтандыру қорларына негізделген.

Медициналық сақтандырудағы халықаралық тәжірибе

Бүгінгі таңда әлемде медициналық сақтандырудың: мемлекеттік, жеке меншік және қоғамдық деп аталатын үш түрі бар.

Сақтандырудың мемлекеттік моделінде медициналық қызметтер салық пен мемлекеттік бюджет есебінен көрсетіледі. Денсаулық сақтау министрлігі ресурстарды бөліске салатын агенттіктен бөлек жұмыс істейді.

Бұл модельдің артықшылығы неде? Оның әлеуметтік жағы басым, елдің бәріне қолжетімді, баға бақылау мүмкіндігі жоғары. Ал, осал тұстары: Жүйе толығымен бюджетке тәуелді, халықтың сұранысынан туындайтын өзгерістерге бірден бейімделе алмайды және таңдау еркіндігі шектеулі.

Сақтандырудың жеке меншік үлгісінде тұрғындар жарна төлеуге міндеттелмейді. Бірақ бұл жүйе халықтың барлық тобының денсаулық сақтау саласындағы қажеттіліктерін толық өтеуге негізделмеген. Мұнда жекелеген жеке-меншік жүйелер жұмыс істейді.

Оның басты артықшылығы – азаматтың қалауы мен мүмкіндігіне қарай сараланған пакет.

Кемшіліктері: бағаны бақылау мүмкіндігінің жоқтығы, медициналық ұйымдардың медициналық емес факторлар бойынша бәсекеге түсуі, экономиканың денсаулық сақтау саласына жұмсайтын шығындарының көптігі, төлеу қабілеті төмен азаматтардың медициналық қызметті пайдалануға мүмкіндігінің жоқтығы.

Үшіншісі сақтандырудың қоғамдық үлгісі: Қордың қаражаты Денсаулық сақтау министрлігінен бөлек ұсталады, медициналық қызмет ақысы Қорға жинақталған міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жарналары есебінен қамтылады.

Артықшылықтары: әлеуметтік жағының басымдығы, жалпыға ортақ жауапкершілік, бәсекелестік пен сапаны бақылау мүмкіндігінің артуы, биресми төлемдердің азаюы.

Кемшіліктері: жарна төлеуден бас тарту салдарынан қаржы тапшылығы қаупі туындайды, тиісті ІТ инфрақұрылымдар қажет.

Қазақстан осының ішінде қоғамдық сақтандыру жүйесін таңдап алды. Жүйе мемлекет, жұмыс беруші мен азаматтардың ортақ жауапкершілігі принципі бойынша жұмыс істейді.

ҚР медициналық сақтандыру жүйесін енгізу (104/105 ответтері бірдей)
Қоғамдық денсаулық сақтаудағы басым бағыттар

Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2016-2020 жылдарға арналған «Денсаулық» мемлекеттік бағдарламасы. Міндеттері: 1. Санитариялық әл-ауқатты, қауіп факторларының профилактикасын қамтамасыз ету, дұрыс тамақтануды насихаттау мен саламатты ӛмір салтын ынталандыру негізінде халықтың денсаулығын нығайту. 2. Халықтың мұқтаждығына бағытталған, интеграцияланған денсаулық сақтау жүйесінің негізінде медициналық қызмет 2 кӛрсетудің қолжетімділігін, тұтастығы мен сапасын қамтамасыз ету 3. Ұлттық денсаулық сақтау жүйесін жаңғырту, оның тиімділігін, қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету 4. Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруды енгізу арқылы мемлекеттің, жұмыс берушінің және азаматтардың ортақ жауапкершілігіне негізделген денсаулық сақтауды қаржыландыру жүйесін құру. Іске асыру мерзімі 2016-2020 жылдар: бірінші кезең: 2016-2018 жылдар екінші кезең: 2019-2020 жылдар. 2005-2010 жылдарға арналған және 2011-2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» алдыңғы мемлекеттік бағдарламаларының қисынды жалғасы болып табылады. 2005-2010 жылдарға арналған және 2011-2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» алдыңғы мемлекеттік бағдарламаларының қисынды жалғасы болып табылады. Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасының негізгі міндеті салада қаржы ағындарын басқарудың жаңа тетіктерін ендіру және денсаулық сақтау субъектілерінің экономикалық орайластырылған амалдармен ӛзара қарым-қатынастарымен жүйенің тиімділігіне қол жеткізу болды. Бұл тетіктердің катализаторы – пациенттердің дәрігер мен медициналық ұйымды еркін таңдауын қамтамасыз етуді, медициналық қызмет кӛрсетудің бәсекелес ортасын қалыптастыруды және әрбір емдеп жазылған пациент үшін Бірыңғай тӛлеуші арқылы медициналық қызметке ақы төлеуді көздейтін Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесін ендіру болды.

«Саламатты Қазақстан» мембағдарламасын іске асырудың басты сапалық нәтижелері мыналар болды: республикадағы халық саны 17 417,5 мың адамға дейін ұлғайды; күтіліп отырған ӛмір сүру ұзақтығының кӛрсеткіші 2010 жылғы деңгейден (68,41 жас) 2,04-ке өсіп, 70,45 жасты құрады; халықтың жалпы ӛлім-жітімі 2010 жылғы деңгейден 11,7%-ға төмендеген (2010 жылғы 1 мың тұрғынға 8,94-ке қарағанда 2014 жылы 7,65); 5 туу көрсеткіші 10,3%-ға артқан (2014 жылғы 1 мың тұрғынға 23,20-ға қарағанда 2010 жылы 22,54). ана ӛлім-жітімінің кӛрсеткіші шамамен 2 есеге азайып, 2010 жылғы 22,7-ге қарағанда 100 мың тірі туылғандарға шаққанда 11,5-ті құрады; сәби өлім-жітімінің көрсетіші 40%-ға төмендеп, 2010 жылғы 16,54-ке қарағанда 1000 тірі туылғандарға шаққанда 9,83-ті құрады; халықтың туберкулезге шалдығуын тӛмендету динамикасы жыл сайын 10%-ды құрайды, ӛлім-жітім 5 жылда кемінде 2,5 есеге азайған, ол ДДҰ стратегиясына сай келеді, туберкулезге қарсы қызмет диагностикалау құралдарымен және емдеудің барлық кезеңдерінде қажетті дәрі-дәрмектермен барынша қамтамасыз етілген; АИТВ/ЖИТС таралуын шоғырландыру сатысында ұстап тұра алдық (2009 жылы 0,16%), ретровирусқа қарсы терапияны кеңінен енгізуге байланысты ем алатын науқастар тобында ЖИТС-тен болатын ӛлім санының төмендеуі байқалады.

«Денсаулық» бағдарламасы I кезең – 2016-2018 жылдар: отбасылық тәжірибені енгізумен медициналық-санитариялық алғашқы кӛмекті жаңғырту; ұлттық скринингтік бағдарламаны жетілдіру, үш ауру (артериялық гипертония, қант диабеті, жүректің созылмалы кемістігі) бойынша ауруларды басқару бағдарламаларын енгізу. электрондық денсаулық сақтаудың техникалық инфрақұрылымын қалыптастыру және электронды денсаулық тӛлқұжатын енгізу; 2017 жылдан бастап әлеуметтік медициналық сақтандыруды (ӘМС) енгізу; жаңартылған бағдарламалар бойынша медициналық, ғылыми кадрлар мен денсаулық сақтау менеджерлерін даярлау.

II кезең – 2019-2020 жылдар: отбасылық тәжірибені одан әрі жетілдіру және МСАК-ті нығайту; медицина ұйымдарының бәсекеге қабілеттілігін арттыру; мемлекеттік-жеке меншік әріптестіктің негізінде инфрақұрылымды дамыту; үш негізні элементтен: мемлекет, кәсіби бірлестік және пациенттерден тұратын, медициналық қызмет сапасын басқарудың тиімді жүйесін қалыптастыру. денсаулық сақтауды жоғары ғылыми технологиялар, генетикалық, тұлғаландырылған, регенеративті және наномедицина бағытында дамыту.

БАҒДАРЛАМАНЫҢ НЕГIЗГI БАҒЫТТАРЫ, ҚОЙЫЛҒАН МАҚСАТТАРҒА ҚОЛ ЖЕТКIЗУ ЖОЛДАРЫ ЖӘНЕ ТИIСТI ШАРАЛАР

Іске асырудың негізгі бағыттары:

5.1. Халық денсаулығын сақтаудың негізі ретінде қоғамдық денсаулық сақтауды дамыту;

5.2. МСАК-ті жаңғырту және басымдықпен дамытудың негізіндде барлық денсаулық сақтау қызметтерін пациент мұқтаждықтары айналасына интеграциялау;

5.3. Медициналық қызметтердің сапасын қамтамасыз ету;

5.4. Ұлттық дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету саясатын іске асыру;

5.5. Ниеттестікті ендірудің негізінде денсаулық сақтау жүйесін жетілдіру және оның қаржылық тұрақтылығын арттыру;

5.6. Денсаулық сақтау саласындағы адами ресурстарды басқарудың тиімділігін арттыру;

5.7. Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік, инновациялар мен қазіргі заманғы ақпараттықкоммуникациялық технологиялардың негізінде денсаулық сақтау инфрақұрылымын одан әрі дамытуды қамтамасыз ету;

Қазақстанда міндетті әлеуметтік медициналық сақтандырудың енгізілуі. «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 16 қарашада қабылданды; Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінде медициналық көмек алуға құқығы бар адамдар қорға және (немесе) олар бойынша жарналар төлеуге, сондай-ақ осы Заңның 28-бабының 7- тармағына сәйкес қорға аударым жасаудан босатылған адамдарға құқылы.Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі – бұл міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушылар арасындағы қатынастарды реттейтін мемлекет белгілеген нормалар мен ережелер жиынтығы. Міндетті медициналық сақтандыру – заңда барлық азаматтарға бюджетке аударымдардың бірдей мөлшерінде берілетін, медициналық көмектің және медициналық қорлардың қаражаты есебінен құрылған медициналық қорларға арналған дәрідәрмектердің бірдей көлемін және сапасын қамтамасыз ететін сақтандыру. МӘМС негізгі принциптері 1) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтау және орындау; 2) шегерімдерді және (немесе) жарналарды төлеу жөніндегі міндеттеме; 3) мемлекеттің, жұмыс берушілер мен азаматтардың бірлескен жауапкершілігі; 4) медициналық көмектің қол жетімділігі мен сапасы; 5) қор активтерін міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде медициналық көмек көрсету үшін пайдалану; 6) қордың жариялылығы.Міндетті медициналық сақтандырудың мақсаты: пациентке, егер ол денсаулықты әлеуметтік қорғаудың нысаны ретінде медициналық көмекке мұқтаж болса, медициналық сақтандырудың базалық бағдарламасы мен медициналық бағдарлама бойынша сақтандырылушыға кепілдендірілген қол жетімділікті қамтамасыз ету болып табылады.Медициналық көмектің кепілдік берілген көлемінің, сапасы мен медициналық көмектің шарттары (сақтандырылған) құқығының шарттары. Міндетті әлеуметтік сақтандырудың негізгі міндеттері: 1) Қазақстан Республикасының міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы заңнамасын сақтау және орындау; 2) жарналарды және (немесе) жарналарды міндетті төлеу; 3) мемлекеттің, жұмыс берушілер мен азаматтардың бірлескен жауапкершілігі; 4) көрсетілетін медициналық көмектің қол жетімділігі мен сапасы; 5) Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінде медициналық көмек көрсету кезінде Қор активтерін пайдалану; 6) Қордың қызметіндегі жариялылық. Заң жобасына сәйкес міндетті әлеуметтік сақтандыруды 2 топқа бөлуге болады: біріншісі – негізгі пакет; екінші – қайта құрылған медициналық сақтандыру қорында көрініс табатын сақтандыру пакеті. Олардың біріншісі – қызметтердің негізгі пакеті: Жедел жәрдем және санитария, әлеуметтік маңызы бар аурулар және шұғыл медициналық көмек, профилактикалық вакциналар. Екіншіден, қайта ұйымдастырылған медициналық сақтандыру қорында көрінетін сақтандыру пакетіне кіретін қызметтер: амбулаториялық-емханалық көмек, стационарлық медициналық көмек (әлеуметтік маңызы бар ауруларды қоспағанда), ауруханаларды ауыстыру (әлеуметтік маңызы бар ауруларды қоспағанда), оңалту емі мен оңалту, паллиативті көмек және науқастарға көмек, жоғары технологиялық медициналық көмек. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі Қазақстанда міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруды (МӘМС) енгізудің тұжырымдамалық тәсілдерін жасады. Қазіргі уақытта денсаулық сақтау жүйесінде 3 негізгі жүйелік проблема бар: 1.Денсаулықты қорғауда азаматтар мен жұмыс берушілер арасындағы ынтымақтастықтың болмауы. Оның үстіне денсаулықты қорғау тек мемлекетке жүктеледі. Азаматтарға денсаулық сақтауға деген тұтынушылық көзқарас тән, салауатты өмір салтын ұстану әлсіз. 2. Жүйенің қаржылық тұрақсыздығы. Медициналық көмектің жеткіліксіз тиімді құрылымы, стационарлық көмек шығындарының жоғары үлесі. Халықтың көлеңкелі төлемдерінің жоғары үлесі (денсаулық сақтаудың жалпы шығындарының 37,4%). Қаржылық ағындардың үзіндісі бар. 3. Тиімді емес менеджмент жүйесі. Медициналық ұйымдардың тиімділігі төмен. Тарифтік саясаттың әлсіздігі және қаржыны ашық емес бөлу. Қызметтер сапасының және жүйенің құзіреттілігінің төмен деңгейі.

Қазақстанда міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінің ерекшеліктері. МӘМС негізгі мақсаты: Өз денсаулығын нығайту және қоғамдық денсаулықты сақтаудың ауыртпалығын бөлу арқылы қоғамдық келісімге қол жеткізу. Сыртқы факторларға және шығындардың өсуіне, сонымен қатар жүйенің ашықтығы мен әділдігіне тұрақтылықты құру арқылы жүйенің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету. МӘМС негізгі принциптері 1) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтау және орындау; 2) шегерімдерді және (немесе) жарналарды төлеу жөніндегі міндеттеме; 3) мемлекеттің, жұмыс берушілер мен азаматтардың бірлескен жауапкершілігі; 4) медициналық көмектің қол жетімділігі мен сапасы; 5) қор активтерін міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде медициналық көмек көрсету үшін пайдалану; 6) қордың жариялылығы. «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 16 қарашада қабылданды; Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінде медициналық көмек алуға құқығы бар адамдар қорға және (немесе) олар бойынша жарналар төлеуге, сондай-ақ осы Заңның 28-бабының 7- тармағына сәйкес қорға аударым жасаудан босатылған адамдарға құқылы. Салым төлеушілер:: 1) Мемлекет; 2) әскери қызметкерлерді, құқық қорғау органдарының қызметкерлерін, арнаулы мемлекеттік мекемелердің қызметкерлерін қоспағанда, қызметкерлер, оның ішінде мемлекеттік қызметкерлер; 3) жеке кәсіпкерлер; 4) жеке нотариустар; 5) жеке сот орындаушылары; 6) адвокаттар; 7) кәсіби делдалдар; 8) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес азаматтық-құқықтық келісімшарттар бойынша табыс алатын жеке тұлғалар (бұдан әрі – азаматтық-құқықтық келісімшарттар бойынша табыс алатын. Азаматтардың 15 санаты (халықтың әлеуметтік әлсіз тобы) Әлеуметтік сақтандыру қорына салымдардан босатылады: балалар; «Алтын алқа», «Күміс алқа» төс белгілерімен марапатталған көп балалы аналарға, «Батыр ана» төсбелгісімен марапатталған аналарға, сондай-ақ I және II дәрежелі «Ана даңқы»; Ұлы Отан соғысының қатысушылары мен мүгедектері; Мүгедектер; Жұмыссыз ретінде тіркелген адамдар; Мектеп-интернаттарда оқыған және тәрбиеленген адамдар; Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары оқу орындарының, сонымен қатар жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің күндізгі бөлім студенттері; 3 жасқа толмаған баланың тууына, асырап алуына, күтіміне байланысты демалыста жүрген адамдар; Жұмыссыз жүкті әйелдер, 3 жасқа дейінгі балаларын тәрбиелеп отырған жұмыссыз әйелдер; Қарт азаматтар; Әскери қызметкерлер; Арнайы мемлекеттік органның қызметкерлері; Құқық қорғау органдарының қызметкерлері; Қауіпсіздік деңгейі төмен мекемелерді қоспағанда, бас бостандығынан айыруға сотталған адамдар; Уақытша ұстау және ұстау орындары. МӘМС бойынша МЕМЛЕКЕТТІК ҚАТЫСУЫ: Мемлекет мемлекеттік қаржы статистикасы саласындағы уәкілетті орган айқындаған ағымдағы қаржы жылының алдындағы орташа айлық жалақыдан мемлекет 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап – 4%, 2022 жылғы 1 қаңтардан бастап – 4- тен 5% -ға және 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап шегереді 4 – 5%.МӘМС жұмыскерлері Жұмыс беруші қызметкерге кірістер (жалақы) түрінде төлеген шығыстарынан 2017 жылғы 1 қаңтардан бастап – 1%, 2018 жылғы 1 қаңтардан бастап – 1,5%, 2019 жылғы 1 қаңтардан бастап – 1,5%, 1-ден бастап төлейді. 2020 жылғы 2 қаңтар – 2%, 2022 жылғы 1 қаңтардан – 3%, ал 2023 жылғы 1 қаңтардан – 3%. Жеке кәсіпкерлердің, жеке нотариустардың, жеке сот орындаушыларының, адвокаттардың, кәсіби медиаторлардың жарналарын есептеу және төлеу 2020 жылғы 1 қаңтардан бастап – 5%, 2022 жылғы 1 қаңтардан бастап – 5%, 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап – 5%

Денсаулық сақтау саласындағы стандарттау. Денсаулық сақтаудағы стандарттау – бұл денсаулық сақтау саласында талаптарды бекітіп және оны іске асыруда қолайлы деңгейге жетуге бағытталған, денсаулық сақтауда қолданылатын қызмет, жұмыс, технология, өнім, жағдай сипаты, ережелер және нормалар. стандарттаудың мақсаты – халықты медициналық көмектің қолжетімділігімен қамтамасыз ету және сапасын басқаруда денсаулық сақтаудағы нормативтік құжаттардың талаптарын сақтауды қалыпты нормативті қадағалау жүйесін құру. • медициналық стандарттаудың келесі түрлерін ажыратады: • 1. әкімшілік–аймақтық бөлімі бойынша: халық аралық, ұлттық/мемлекеттік, аймақтық және жергілікті/бірлескен. • 2. стандарттау объектілері бойынша: құрылымдықұйымдастырушылық, кәсіпкерлік, технологиялық (медициналық-экономикалық). • 3. қолданылу механихмі бойынша: жай және топтық

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 16 ақпандағы N 184 қаулысы. Күші жойылды – Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 10 ақпандағы № 68 қаулысымен. Денсаулық сақтау саласындағы стандарттау тәртiбi

Денсаулық сақтау саласындағы стандарттарды уәкiлеттi орган әзiрлейдi.
8. Уәкiлеттi орган денсаулық сақтау саласындағы стандарттарды әзiрлеудiң қажеттiлiгiн белгiлейдi және конкурстық негiзде денсаулық сақтау саласындағы стандарттарды әзiрлеудi ұйымдастырады.
9. Денсаулық сақтау саласындағы стандарттарды әзiрлеу жөнiндегi жұмыстарды iске асыру тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджетте көзделген қаражаттардың шегiнде жүзеге асырылады.
10. Конкурсты өткiзу тәртiбiн, конкурстық комиссия туралы ереженi және оның құрамын уәкiлеттi орган белгiлейдi.
11. Денсаулық сақтау саласындағы стандарттардың әзiрленген жобалары денсаулық сақтау саласындағы стандарттау жөнiндегi сараптама кеңесiне – денсаулық сақтау саласындағы стандарттау жөнiндегi жұмыстарды ұйымдастыру және жүзеге асыру үшiн уәкiлеттi орган құрған жұмысшы органға ұсынылады.
12. Денсаулық сақтау саласындағы стандарттау жөнiндегi сараптама кеңесi туралы ереже мен оның құрамы уәкiлеттi орган басшысының бұйрығымен бекiтiледi.
13. Денсаулық сақтау стандарттарын денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi орган Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес белгiлейдi және есептiк тiркелуге жатады.
Денсаулық сақтау саласындағы стандарттар:
1) ұйымдастыру технологияларын;
2) медициналық қызметтер көрсетудi;
3) медициналық, дәрiгерлiк және фармацевтикалық қызметтi жүзеге асыру процесiнде пайдаланылатын технологияларды;
4) дәрiлiк заттарды және медициналық бұйымдарды өндiрудi, сатудың шарттарын олардың сапасын;
5) медицина және фармацевтика қызметкерлерiнiң бiлiктiлiгiн;
6) есепке алу-есеп беру құжаттамасын қамтиды.
6. Денсаулық сақтау стандарттары денсаулық сақтау ұйымдары және жеке медициналық iс-тәжiрибемен айналысатын жеке тұлғалар үшiн мiндеттi болып табылады.

Медициналық мекемелер мен қызметтерді аккредитациялау аккредитация жүйесі- жүйе қатысушыларының жұмысын реттейтін ережелер, сипаттамалар, талаптар, ұйымдастырушылық және техникалық шаралардың жиынтығы. Денсаулық сақтаудағы аккредитиция;мекемені жүйелі бағалау/тексеру оқытылған сыртқы инспекторлармен жүргізіледі сенімді әдістер мен құралдарды қолдану арқылы денсаулық сақтаудың бекітілген стандарттары негізінде; аккредитация мерзіміне сәйкес уақытылы жүргізіліп отырады. Аккредитацияның мақсаты: Медициналық көмек сапасын стандарттар негізінде жақсарту Денсаулық сақтаудағы интеграция мен басқаруды жақсарту Стандарттарға кімнің және қалай сәйкес келетіні жөнінде салыстырмалы мәліметтер базасын қалыптастыру Жоғары тиімділік/өнімділік есебінен денсаулық сақтауға жұмсалатын шығындарды азайту Сапаны жақсарту және жақсы тәжірибе жөнінде оқыту мен консультацияларды қамтамасыз ету Қоғамдық сенімді жоғарылату және қауіпті төмендету. Бағалау үрдісінің екі компоненті:1) Ұйымдастыруға дайындық: -жаңартылған стандарттармен танысу -саясат пен шараларды қарастыру -аккредитацияның зерттеу құралын қолданып, өзін-өзі бағалау -Жақсарту аймақтарын таңдау -сыртқы зерттеуге тапсырыс. 2)Сыртқы зерттеу: -сыртқы зерттеуге тапсырысты қабылдау -сюрвейерлер тобын құру -жоспарлау, кабинеттік зерттеу жолымен дайындық -Аккредитациялық зерттеу құралымен мекемеге бару -кері байланыс және есеп құрастыру -аккредитациялық статусты беру жөніндегі аккредитациялық комиссияның шешімі -келесі шаралар -қайталамалы аккредитация.

ҚРдағы денсаулық сақтау саласындағы аккредитациялау жүйесі: Инициатор- ҚР денсаулық сақтау министрлігі Міндеттілігі-өз еркімен Аккредитациялау органы- ҚР ДСМ Медициналық жіне Фармацевтік қызметтерін реттеу комитеті Қаржыландыру- Халықаралық банк жобасы Медициналық мекемелерді ынталандырумедициналық қызметтер сапасының жоғарылауы Аккредитацияның жарамдылық ұзақтығы- 2және 4 жыл Стандарттар- ұлттық. Денсаулық сақтау мекемесінің аккредитация стандарттарына сәйкестігін сыртқы кешенді бағалау кезеңдері: Аккредитация стандарттарына сәйкестігіне өзін-өзі бағалау, аккредитация өтуге тапсырылған құжаттардың экспертизасы, денсаулық сақтау мекемесінің аккредитация стандарттарына сәйкестігін эксперттік бағалау, сауалнама, интервью, аккредитация стандарттарына сәйкестігін бағалау баллдық жүйе негізінде жүргізіледі. Сыртқы кешенді бағалау кезеңдері: 1-кезең- аккредитация өтуге шешім қабылдаған медициналық мекеме 2-кезең- МФЖРК территориалды департаменті 3-кезең- медициналық мекемеде зерттеу 4-кезең- аккредитация орталығы 5-кезең- аккредитациялық комиссия. Аккредитация шешімі: 60% төмен- аккредитациядан өтпеді, 60-80%- 2 жылға аккредитацияланды, 80% жоғары- 4 жылға аккредитацияланды.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 12 қазандағы N 1559 қаулысымен бекітілген 1. Жалпы ережелер 1. Осы Денсаулық сақтау саласындағы аккредиттеу ережесі (бұдан әрi – Ереже) «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесi туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегi Кодексiне сәйкес әзiрлендi және денсаулық сақтау саласында аккредиттеу жүргiзу тәртiбiн белгiлейдi. 2. Осы Ережеде, мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады: денсаулық сақтау субъектілері – жеке медициналық практикамен және фармацевтикалық қызметпен айналысатын денсаулық сақтау ұйымы, сондай-ақ жеке тұлға; медициналық ұйым – негізгі қызметі медициналық көмек көрсету болып табылатын денсаулық сақтау ұйымы; тәуелсіз сарапшы – денсаулық сақтау субъектілері қызметіне тәуелсіз сараптама жүргізу үшін белгіленген тәртіппен аккредиттелген жеке тұлға; аккредиттелетiн субъект – медициналық ұйым, жеке тұлға; халық медицинасы (емшілік) – емдік заттар, сондай-ақ емдік және гигиеналық тәсілдер мен дағдылар туралы халықтың жинаған эмпиризмдік мәліметтерінің жиынтығы және оларды денсаулық сақтау, аурулардың алдын алу мен емдеу үшін практикалық қолдану. Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Үкіметінің 2012.12.11 № 1574 (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін қолданысқа енгiзiледi) Қаулысымен. 3. Денсаулық сақтау саласындағы аккредиттеуге: көрсетiлетiн медициналық және фармацевтикалық қызметтердiң денсаулық сақтау саласындағы белгiленген талаптар мен стандарттарға сәйкестiгiн тану мақсатында медициналық ұйымдар; денсаулық сақтау субъектiлерiнiң қызметiне тәуелсiз сараптамалық бағалау жүргiзу үшiн жеке тұлғалар жатқызылады. Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Үкіметінің 2012.12.11 № 1574 (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін қолданысқа енгiзiледi) Қаулысымен. 4. Аккредиттеу ерiктi сипатта болады және аккредиттелетiн субъектiнiң қаражаты есебiнен және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тыйым салынбаған өзге де қаражат есебiнен жүзеге асырылады 5. Денсаулық сақтау саласында аккредиттеудi жүзеге асыратын орган (ұйым) аккредиттеу жөнiндегi тиiстi комиссиялар (бұдан әрi – Комиссиялар) құрады және аккредиттелген денсаулық сақтау саласындағы медициналық ұйымдар мен тәуелсiз сарапшылардың дерекқорын қалыптастырады. Ескерту. 5-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Үкіметінің 2012.12.11 № 1574 (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін қолданысқа енгiзiледi) Қаулысымен. 6. Медициналық ұйымдарды аккредиттеудi аккредиттеуші орган не денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган аккредиттеген ұйым жүргiзедi. 7. Комиссиялардың құрамы мен олар туралы ереже аккредиттеуші органның шешімімен бекiтiледi. 2. Денсаулық сақтау субъектілерінің қызметіне тәуелсіз сараптамалық бағалау жүргізу үшін жеке тұлғаларды аккредиттеуді жүргізу тәртібі. 8. Денсаулық сақтау субъектiлерiнiң қызметiне тәуелсiз сараптамалық бағалауды жүргiзуге аккредиттеуден өту кезiнде жеке тұлғалар аккредиттеушi органға мынадай құжаттарды: 1) уәкiлеттi орган бекiткен мамандықтар номенклатурасына сәйкес мәлімделген аккредиттеу саласын көрсете отырып, аккредиттеушi орган бекiткен нысан бойынша аккредиттеуден өтуге арналған өтiнiшті; 2) жеке куәлiгiнiң көшiрмесiн; 3) салық төлеушi куәлiгiнiң көшiрмесiн; 4) жоғары кәсiптiк бiлiмi туралы дипломның көшiрмесiн; 5) ғылыми дәрежелерiнің, атақтарының (олар болған кезде) болуы туралы құжаттардың көшiрмелерiн; 6) бiрiншi немесе жоғары бiлiктiлiк санаттарының берiлгенi туралы сертификаттардың көшiрмелерiн; 7) практикалық денсаулық сақтауда мамандығы бойынша кемiнде 7 жыл жұмыс өтiлiнiң болуын растайтын еңбек кiтапшасының көшiрмесiн; 8) жұмыс орнынан (негiзгi) мiнездеме немесе кәсiптiк медицина қауымдастықтарының немесе денсаулық сақтау саласындағы ғылыми ұйымдардың немесе медициналық бiлiм беру ұйымдарының (кемiнде екеу) ұсынымдарын; 9) соңғы 5 жыл iшiнде денсаулық сақтау саласындағы ғылыми ұйымдарда және медициналық бiлiм беру ұйымдарында жалпы көлемi кемiнде 216 сағат бiлiктiлiгiн арттыру және (немесе) қайта даярлау туралы, оның iшiнде сараптама жүргiзу мәселелерi бойынша немесе сараптама қызметiнiң негiздерi бойынша құжаттардың көшiрмелерiн ұсынады.

Денсаулық сақтаудағы аккредитациялау және лицензиялау – сапаны жоғарлатуға бағытталған екі бағдарлама, және де екі бағдарламаны құрушы негізгі құрамы – сыртқы баға және бекітілген стандарттар.. аккредитация – әуелде жоғары стандартты меңзей отырып, ерікті түрде өткізіледі, ал лицензиялау барысы – медициналық қызмет көрсетушіге ең төменгі талаптарды қоя отырып, міндетті түрде жүргізіледі. аккредитацияның негізгі міндеті – халыққа көрсетілетін медициналық көмек сапасының көрсеткіштерін жақсартуға бағытталған медициналық мекемелерді ынталандыру. медицина саласындағы аккредитациялаудың тиімді жүйесін құру нәтижесі, медициналық қызметкерлерге және денсаулық сақтау жүйесіне халықтың сенімділігін жоғарлату, медициналық қызметтің тиімділігін жоғарлату есебінен денсаулық сақтау саласындағы шығын көлемін төмендету болып есептелінеді.

Денсаулық сақтау саласында лицензиялау. Медициналық іс-әрекеттерді лицензиялау – бұл денсаулық сақтау аймағындағы сапаны басқару жүйесінің базалық компоненті және дәрігерлік, медициналық іс-әрекеттермен шұғылдану үшін физикалық және заңды тұлғаларға рұхсат беретін мемлекеттік органның қызметі. сонымен қатар, лицензиялау – бұл аз мөлшердегі талаптармен медициналық ісәрекеттерді орындауда денсаулық сақтау субъектілерінің сәйкестігін анықтау үрдісі. комитеттің аймақтық бөлімшелері медициналық көмектің жекеленген түрлеріне лицензиялауды жүзеге асырады: акушерлік, гинекологиялық, неонатологиялық, фтизиатриялық, наркологиялық сараптама, иммунолологиялық, венерологиялық, бала емдеу, халық медицинасы. жергілікті атқарушы органдар (денсаулық сақтаудың облыстық департаменті), жеке медициналық тәжірибемен, ұйымдастырумен, іс-әрекеті сол облыстың әкімшілік-аймақтық бірлігінің шегіне сәйкес келетін және акушерлік, гинекологиялық, неонатологиялық, фтизиатриялық, наркологиялық сараптамалық, иммунологиялық, венерологиялық, педиатриялық, наркологиялық қызмет түрлерін қоспағандағы медициналық іс-әрекеттердің қалған түрлерін лицензиялайды.

13-бап. Медициналық және фармацевтикалық қызметті, сондай-ақ адамның ағзаларын (ағзаларының бөліктерін) және (немесе) тіндерін, қан мен оның компоненттерін әкелуді, әкетуді лицензиялау

Медициналық және фармацевтикалық қызмет Қазақстан Республикасының рұқсаттар және хабарламалар туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен лицензиялануға жатады.

Туыстас емес транспланттауды жүргізу мақсатында гемопоэздік дің жасушаларын, сүйек кемігін өткізген жағдайда, оларды, сондай-ақ диагностикалық және ғылыми мақсаттарға арналған немесе биомедициналық зерттеулер жүргізу процесінде алынған жасушалардың, тіндердің, биологиялық сұйықтықтар мен сөлдердің, оның ішінде адамның тіршілік әрекеті өнімдерінің, физиологиялық және патологиялық шығындылардың, сүртінділердің, қырындылардың, шайындылардың үлгілерін қоспағанда, адамның ағзаларын (ағзаларының бөліктерін) және (немесе) тіндерін, қан мен оның компоненттерін Еуразиялық экономикалық одаққа кірмейтін елдерден Қазақстан Республикасының аумағына әкелу және Қазақстан Республикасының аумағынан осы елдерге әкету уәкілетті орган беретін лицензиялар негізінде жүзеге асырылады.

13-1-бап. Денсаулық сақтау саласындағы хабарлама

Денсаулық сақтау саласындағы мынадай:

1) халықтың декреттелген топтарын гигиеналық оқыту;

2) медициналық бұйымдарды көтерме саудада өткiзу;

3) медициналық бұйымдарды бөлшек саудада өткiзу қызметі хабарлама жасау бойынша жүзеге асырылады.

4) интервенциялық емес клиникалық зерттеулер жүргізу қызметі хабарлама бойынша жүзеге асырылады.

Осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген қызметті жүзеге асырудың басталғаны немесе тоқтатылғаны туралы хабарлама «Рұқсаттар және хабарламалар туралы» Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген тәртіппен беріледі

Share This Class:

Без рубрики

«ASSYL ARU» ҰЛТТЫҚ ҚЫЗ СЫНЫ БАЙҚАУЫ ӨТЕДІ

Admin 01.04.2024

Жаңалықтар

Жасөспірімдерге арналған скауттар лагері

Admin 08.09.2023