Медицинада ауруларды емдеу үшін көптеген әдістер бар. Мысалы, электр және магнит өрістерінің әсер ету әдістерін алайық. Олардың бірнеше түрлері бар: дарсонвализация, Сантимерлік толқынды терапия, төменгі жиілікті магнитотерапия және т.б. Олардың әрқайсысының маңызы зор. Енді осыларға тоқталып кетейік. Жиілігі 110 кГц, ток шамасы 0- 0,02 мА, кернеуі 25-30 кВ, пішіні қоңырау тəрізді, 50 Гц жиілктегі токпен модуляцияланаған, ұзақтығы 50-100 мкс болатын импульсті токпен адам ағзасының кейбір аймақтарын емдеуді дарсонвализация деп атайды. Бұл əдісте, шыны электродтағы сиретілген ауа арқылы өткен жоғары жиілікті токтың əсерінен, емделетін дене мен шыны электрод беті арасындағы жұқа ауа қабатында тəжді разряд пайда болады. Разряд кезінде пайда болатын ұшқынның шамасы шыны электрод пен емделетін дене арасындағы ауа қабатына байланысты болады, ауа қабаты үлкейген сайын разряд шамасы болар болмас ұшқыншадан, үлкен ұшқынға дейін ұлғаюды. Мұндай жұқа ауа қабаты ортаның электрлік сиымдылығының өте аз болуына себеп болады, соның əсерінен осы ортадан өткен жоғары жиілікті ток өте əлсіз болып, əсер еткен аймағына ауырсыну əсерін тудыра алмайды. Дарсонвализация кезінде ағзаға əсер ететін негізгі емдік факторлар болып ұлпа арқылы өткен жоғары жиілкті ток пен электрлік разрядты жатады. Аталған əдісте қолданылатын тербеліс жиілігінің өте жоғары болуы, пайда болатын токтың бір бағыттағы əсерінің өте əлсіз болуына алып келеді, соның себебінен мембрана қабаттарында жиналатын иондар жасушаны қоздыруға жеткіліксіз болады. Сонымен қатар өте аз уақыт ішінде бағытын үздіксіз өзгертетін мұндай ток əсерінен иондар тербеліске түсіп, ортада өте аз мөлшерде жылу пайда болады. Тəжді, əсіресе ұшқынды разрядтар кезінде аз мөлшерде пайда болатын жылудың əсерінен ғөрі разрядтардың тітіркендіргіш əсер көп есе артық. Осындай құбылыстардың (жылу, электрлік разряд ) əсерінен дарсанвализация аймағындағы артериол мен капиллярлардың кеңуі байқалады, қан айналысы күшейеді, тері қабаттарында гиперемия көрініс табады. Дарсонвализация арқылы Рейно, аяқ вена тамырларының варикозын, нейродермиттерді, трофикалық жараларды т.б. ауруларды емдейді. Мұндай емдік шараларды Искра-1, Вихрь-1 құралдарымен іске асырады.
ІІ. Айнымалы магниттік өрісінің ұлпаға әсері.
Айнымалы магнитті өрістердің физиологиялық және емдік әсерінің негізінде іргелі физика заңдары жатыр. МӨ адам ағзасының ұлпаларына әсер ету үрдісінде оларға электр токтары енеді; иондалған күйдегі биологиялық макромолекулалардың қайта бағытталуларының және бол радикалдардың, сонымен қатар ағзаның су жүйелерінің физикалық-химиялық қасиеттерінің нәтижесінде. Биохимиялық және биофизикалық үрдістер жылдамдықтарында жылжулар пайда болады. Жасушалық және цитоплазмалық мембраналардың негізі болып табылатын сұйық кристаллдардың магнитті қайта бағытталуы осы мембраналардың өткізгіштігіне және жасушаның ерекше функцияларына әсе етеді.
Магнитті өріс оның күш беретін желілерін (Холл әсері) кесіп өтетін өткізгіштерде электр токтарының (индукцияның э.д.с,) бағытталуын шақырады. Индукция э.д.с. өткізгіштің ПМП, сонымен қатар тыныштық күйіндегі өткізгіштерде ПеМП және ИМП әсерінен орын ауыстыруы кезінде пайда болады. Ағзаның сұйық орталарының электр өткізгіштігі жоғары. Оларда индукция э.д.с. бағытталуы сыртқы магниттік өрістердің әсерінен орындалады. Қозғалатын биологиялық сұйықтықтарда ПМП әсерінен пайда болатын, күш беретін магниттік желілерді қиып өтетін (қан тамырларындағы қан, лимфа), ал ПаМП және ИМП әсерінен биологиялық сұйықтықтарда тыныштық күйінде болатын әлсіз электр токтары көбінесе магнитті өрістердің емдік әсерін айқындайды. Магнитті өрістердің биотропты әсерін түсіндіретін басқа маңызды физикалық құбылыс – Лоренцтің магнитті-механикалық әсері болып табылады.
Оның мәні магнитті өріс пен оның күш беретін желілерін қиып өтетін қозғалмалы электр зарядыныңы арасындағы өзара әрекеттестіктің (тартылыс немесе тебу) механикалық күштерінің пайда болуында. Электр зарядының қозғалысының бағытына байланысты ол магниттік өріске тартылады немесе тебіледі. Магнитті-механикалық өзара әрекеттесу қозғалмалы электр зарядының өз магниттік өрісінің бар болуының себебінен пайда болады. Ол физикалық құбылыс тірі ағза деңгейінде қарапайым биоэлектрикалық үрдістер өтетін барлық деңгейлердегі (атомдық, молекулалық, субжасушалық, жасушалық, ұлпалық) құрылымдық-функционалды өзгерулерді шақыратын механикалық күштердің пайда болуынан іске асырылады. Сыртқы магнитті өрістер әсерінен өтелмеген магнитті мезгілі бар жұпталмаған валентті электрондардың электродны бұлттарының үйлесімінің өзгеруі болады. Ол жұпталмаған валентті электрондары бар атомдардың физикалық-химиялық қасиеттерінің өзгеруіне апарады. Осындай атомдары бар биологиялық макромолекулаларда осы макромолекулаларға тән ерекше белсенділіктің жоғарылауы немесе төмендеуінің себебі бола алатын ақпараттық жылжулар пайда болады. Атап айтқанда, магнитті өріс ферменттерді белсендетеді (К-Na – тәуелді АТФ-азаны, трипсинді, карбоксидисмутазаны, РНК-полимеразаны), миокардатың адрено-рецепторларының және шеткі қан тамырларының адреналинге белсенді орталығының ұқсастығын өзгертеді, бос-радикалды типті барлық жасуша ішіндегі биохимиялық реакцияларды ынталандырады. Магнитті өріс әсерінен митохондриялардағы тыныс алу ферменттерінің (цитохромдар) тізбегі бойынша электронның тасымалдануы тездетіледі, ол тотығу фосфорлану үрдістерінің күшеюіне және АТФ жасуша ішінде жиналуына әкеледі. Бәсекелес ингибирлеу механизмінің есебінен бұл ретте гликолиз тежеледі, ұлпалардың сілтіленуі орындалады. Сілтілену реакциясы қабыну үрдісін басады. Магнитті-механикалық әсер электрлі белсенді жасушалар мен ұлпалар деңгейінде жүзеге асырылады: нейрондар мен жүйке талшықтары, орталық және шеткі жүйке жүйесінің құрылымдары, көлденең-жолақты және тегіс типті бұлшық ет жасушалары. Сыртқы магнитті өрістер әсерінен жүйке және бұлшық ет жасушаларының мембраналарының биомагнитті өрістер (пондеромоторлық әсер) көзі болып табылатын деполяризация мен реполяризацияның әлсіз биотоктарының материалды тасымалдауышы ретінде қайтымды құрылымдық өзгерулері пайда болады. Ол мембраналық өткізгіштіктің, жасушалық мембранада бекітілетін ферменттермен тездетілетін көптеген биохимиялық реакциялардың бағыты мен ағымының жылдамдығының өзгерулерімен қатар болады.
Бас миының қабығының және қабық асты өзектердің (гипоталамус, таламус) нейрондарының әрекеттерінде, көбінесе тежеу реакцияларының қалыптастырумен, ретикулярлы формация нейрондарының белсенділігін тежеумен, ЦНС адренергиялық белсенділікті басумен және гипоталамустың парасимпатикалық бөлімдерін ынталандырумен бағанның ретикулярлы формациясының айқын өзгерістері орын алады. Жүйке жүйесінің перифериялық бөлімі сезімталдығы әр түрлі жабатын ұлпалар рецепорларының, әсіресе ауыру рецепторларының, қозу шегін жоғарылатумен, жоғары көтерілетін және төмен түсетін жүйке өткізгіштері бойынша импульсті өткізуді тездетумен магнитті терапиялық әсер етуге жауапты.
Магнитті өрістерді емдік әсерлі барлық компоненттеріне жету үшін магнитті терапия курсы ұзағырақ болуы тиіс. Курс барысындағы әрбір келесі шара жеткізілген нәтижелерді жоғарылатады және күшейтеді. 8-12 шарадан кейін алынған емдік әсерлер тұрақты және ұзақ уақытқа сақталады (3-6 айға дейін). Магнитті терапия физикалық емдеудің ең аяйтын және жеңіл өтетін әдістеріне жатады. Байқалатын субъективті сезімдерді, орталық гемодинамика жылжуларын, жылу әсерлерін шақырмай, магнитті терапия кексе және қарт жастағы науқастарда, балаларда, ауыр ілеспелі соматикалық патологияларда кеңінен пайдалана алады. Магнитті терапия табиғи және адам ағзасына, ағза ұрықталу мезгілінен бастап болатын жаратылыс ортаға жақын. Магнитті өрістер емдік үрдісте басқа физикалық факторлармен жақсы үйлеседі және қиыстырылады. Осы факторлардың әсері бірқатар жағдайларда айтарлықтай артады (лазерлік сәулелену, ультрадыбыс, дәрілік электроферез, импульсті токтар).
- Индуктотермия.Жоғарғы жиілікті қуатты өлшеу.Кардиостимуляторлар.
Индуктотермия – жоғары жиіліктегі магнит өрісінің ағзаға әсері қабынуға қарсы, спазмолитикалық, тамыр кеңейтетін, трофикалық және ческим и миорелаксантты әрекеттерді меңгереді, фагоцитарлық функцияны күшейтеді. Жүргізілу көрсетілімі: жарақаттар және нерв жүйесінің перифериялық қабыну аурулары, спастикалық жағдайы; жарақаттан кейінгі жағдайы қозғалыс-тірек аппаратының аурулары; әртүрлі орган және тіннің жіті және созылмалы үдерістері.Индуктотерапия – жоғары жиілікті айнымалы магнит өрісімен емдеу әдісі. Бұл өріс қуатының әсерінен қүйын тәрізді кіріп шығатын (индуктивті) тоқ пайда болады және оның механикалық қуаты жылуға айналады. Индуктотермияда ұлпаларды физико-химиялық өзгерістерге түсіреді, қан тамырлары кеңейеді, қан ағысы күшейеді, қан қысымы төмендейді бұлшық еттер тонусы төмендейді, зат алмасу процестері күшейеді.Индуктотермия сонымен қатар қимыл-тірек аппараттарының ауруларына, жарақат алғанда, ішкі органдардың жаңадан қабынған және созылмалы қабыну кезінде қолданылады.
Жоғарғы жиіліктерде қуатты өлшеу үшін термоэлектрлік және электрондық ваттметрлер пайдаланылады.
Үлкен токтар мен кернеулер кезінде қуатты өлшеу үшін әдетте ваттметрлер ток пен кернеуді өлшеу трансформаторлар арқылы қосылады. Тұрақты және айнымалы бірфазалы токтың қуатын өлшегенде жанама әдістерді пайдалануы да кездеседі. Тұрақты токтың қуатын екі аспап көмегімен анықтауға болады: амперметр және вольтметр, ал бірфазалы айнымалы токтың қуатын – үш аспап көмегімен: амперметр, вольтметр және фазометр (немесе қуат коэффициент өлшеуіш). Аспаптарды қосылудың әртүрлі сұлбалар үшін қуатты өлшеудің әдістемелік қателіктері әртүрлі болады.
Қуатты жанама өлшеу кезінде екі немесе үш аспап бойынша есептеу жасау керек. Бұдан басқа, мұнда аспаптардың инструменталды қателіктердің қосылу себебінен өлшеу дәлдігі төмендейді. Мысалы, айнымалы бірфазалы токтың қуатын тура өлшеуі ±0,1 ең кіші қателікпен жүргізілуі мүмкін, ал қуатты жанама өлшеу кезінде тек қана қуат коэффициентін өлшеу ±0,5 % ең кіші қателікпен жасау мүмкін, солай болған соң, жалпы қателік ±0,5 % аспайды.
Айнымалы токтың қаутын өлшеу үшін кейде электрондық осциллограф пайдаланылады, мысалы, ферромагниттік материалдарда гистерезиске қуат шығынын анықтағанда. Мұнда гистерезис ілмегінің аудуны қуат шығынына пропорционалды болып шығады.
Тұрақты токтың энергиясын өлшеуі тұрақты ток санауыштар көмегімен жасалынады.
Айнымалы бірфазалы токтың энергиясы электр энергия индукциондық санауыштармен өлшенеді.
2.Құйындық токтор арқылы индукциялық қыздыру.
Құйындық токтар арқылы индукциялық қыздырудың физика-техникалық негізі.Өткізгіш дененің индукциялық қыздыруы – бірінші және екінші текті өткізгіштерде Джоуль-Ленц заңы бойынша денені қыздыратын токтардан электр магниттік энергия жұтылуына негізделген. Айнымалы магнит өрісі қыздырылатын денеге қатысты трансформатордың бірінші орамасындағы пайда болған индукция құбылысымен туындалады. Қыздырылатын дене трансформатордың екінші орамасындағы қысқа тұйықталу режиміне сәйкес келеді. Айнымалы магнит өрісі бірінші орамадан туындайтын магнит индукциясын туындатады, ол магнит қозғаушы күшіне тура пропорционал және магнит тізбек кедергісіне кері пропорционал. Қыздырылатын денеде туындалатын ЭҚК В, онда қалыпты емес токтың туындауымен сәйкес қуат бөлінеді: . Сонымен индукциялық қыздыру тікелей қыздырудың кедергісі болып табылады, қыздырылатын дененің тізбекке қосылуы магниттік байланыс есебінен жүреді. Индукциялық қыздыру тікелей қыздыру кедергісінің жетістіктеріне ие: қыздырудың жоғарғы жылдамдығы, енгізілетін қуат пропорционалдығы, температураның шектеусіз деңгейі, металл қыздыруға, қайта балқытуға, материал буландыру мен плазма алуға жеткілікті температура. Ашық атмосферада, қорғағыш газ бен ваккумда өтетін технологиялық үрдістердің талабы бойынша автоматизациялауға оңай беріледі және үлкен әсер етуге индукциялық қыздыру кезінде қуатты шығын етеді. Индукциялық энергия енгізудің ерекшелігі. Бір қалыпты емес токтар өту аймақтың кеңістіктікте орналасуын реттеу мүмкіндігі болып табылады. Біріншіден, бір тегіс емес токтар индукциялаудың шектелген аудандарында жүреді. Дененің өлшеміне тәуелсіз дененің индукциялануымен магниттік байланыста болатын бөлігі қыздырылады. Екіншіден тегіс емес ток циркуляция зонасының тереңдігі, сәйкесінше индуктор ток жиілігіне тәуелді энергияны индуктордан қыздыру тогына беру тиімділігі олардың арасындағы саңылау көлеміне тәуелді және ол азайған сайын артады. Кедергілер қыздыру, индукциялық қыздыру сияқты жоғары өнімділік пен жақсы санитарлы-гигиеналық еңбек жағдайымен қамтамасыз етіледі, қорек көзінің қиын түрімен технологиялық үрдістерге электр энергияның меншікті шығыны көп. Индукциялық қыздыру индуктор саңылауды және қыздырылатын денені құрайды. Бұл элементтер электр көзінен алынған электр энергиясын жылулыққа ауыстырудың тиімділігін анықтайды. Индуктор қыздырылатын денеге түсетін электр магниттік токқа ауысатын магниттік өрісті уақыт бойынша тудырады. Индуктордың өзі электр магниттік өрісті тудыра отырып, энергияны жұтады, ол жұтумен өрнектеледі. Қыздыру операциясын индуктор орындағанда дененің не ішінде, не сыртында орналасуы мүмкін, соңғы жағдайда трансформатор болатын жапырақ өзекшесі индуктор ішіне орналасады Индуктордан айнымалы ток өткенде жазықтықтағы магнит өрісінің барлық нүктелерінде кернеу бірдей. Индуктор ішіндегі жазықтықтың бір бірлік ұзындықтағы энергия лебі: мұнда (Iw)2 – индуктордың ампер-тармақты квадраты, f – ток жиілігі, πD2в/4 -индуктор қимасының ауданы. Индукторда толық қуат реактивті және айнымалы магнит өрісін жасауға кетеді. Көп тармақты индуктордың 1 м ұзындықта электр магнит энергиясының жұтылуы кезінде туындайтын шығындар:
P =6.2*10 (I ) D F /k , (3.60) P =6.2*10 (I ) D /k ,
мұндағы Da – индуктордың активті поперечникі (сыртынан қыздыралатын дененің индукторы үшін Da=Db=2Ra, ал цилиндрлі жазықтықтағы индуктор үшін Da=DH=2RH), – индуктор материалының меншікті кедергісі. Пайдаланылатын бөлшектің өзара өлшемдеріне тәуелді қыздырылатын дене мен индуктор арасындағы саңылаудан жоғалған қуат шығыны жатады. Егер де индукторда қыздырғыш металл цилиндірлі болса, саңылаудағы шығын:
P =6.2*10 (I ) fd [( D /d ) -1].
Индуктор қыздырғыш цилиндірінің сыртында болғанда саңылаудағы энергия шығыны: P =6.2*10 (I ) fd.
Қыздырылатын денеге қажетті энергия 1 м ұзындықта қуат мәндері арқылы инженерлік есеппен анықталады. Активті қуат үшін: P =6,2*10 (I ) d F. Реактивті қуат үшін: P = 6.2*10 (I ) d G ,
мұндағы – қыздырылатын материалдың меншікті кедергісі; – магниттік өтімділік; f – өріс тазалығы; (Iw10) – магнит қозғаушы күші; G – кесте мен график бойынша анықталатын Бессел функциясының түзілуі. Металл плитаны қыздыру кезіндегі активті және реактивті құраушы қуаттылығы.Индуктор жүйесіндегі электрлік ПӘК-і – металдлан бөлінетін активті қуаттың Р1,0 индуктордағы Ри1.0 активті шығынының қатынасымен анықталады. ПӘК-тің максималды мәні 0,70-0,881 құрайды. Жоғары ПӘК цилиндр поперечникі азайғанда жиілік белгілі бір шекке дейін артады, одан кейін ПӘК өзгеріссіз қалады. Саңылаудан энергияның шығыны жүйенің ПӘК-ін шамамен 10% дейін төмендетеді. Қыздыру тиімділігінің қатынасы азайған сайын артады, сондықтан жақсы өткізгіш материал мыс немесе алюминийден толық металл цилиндрден жасалған индукциялық қыздыру тиімсіз. . Саңылау арасында индукцияланатын реактивті қуат та артады. Магнит өрісі дене бетінде бірден жылу энергиясының бөлінуіне әсерін тигізеді: . Мұнан дененің қатты (тереңірек) қызуы оның меншікті кедергісінің артуын ұлғайтады және ток жиіліктің жоғарылауымен төмендейді. Сонымен бірге бұл формула денені қыздыру үшін қажетті ток жиілігін анықтайды. Ферромагнитті материал үшін температура артуымен өседі. Кюри нүктесіне жеткенде мәні 50-100 ден 1-ге дейін төмендейді, ток өтудің тереңдігі күрт өсіп, жұтылатын қуат азаяды. Жүйеде индуктор қыздырғыш дене болуы екі лектік магниттік энергия және келтірілген ток пен қыздырылатын дененің әр элементіне әсер ететін механикалық күш тудырады, ол электр динамикалық күш деп аталады: , мұндағы z – координата М1 болғанда магнитсіз немесе кез келген қайта балқыған металл үшін: . Соғатын күштер ену тереңдігіне кері пропорционал, магниттік өткізгішке тура пропорционал. Күштердің максималды мәні индуктордан қашық нүктелерде орналасқан жиілік азаюымен рсж өседі. Шашырау легі негізгі лекке қатысты 25-30% құрайды, сондықтан тр болады, мұндағы Ктр – трансформациялық коэффициенті, ; каналды пештер үшін ) Индукциялы каналды пештің жұмыс істеу орынбасу сұлбасы мен векторлық диаграммасы қысқа тұйықталу режиміндегі трансформатор режиміне сай келеді . Векторлық диаграммаға сәйкес: мұндағы – екінші ораманың ЭҚК, В; – пеш каналындағы ток; R2, х2 – сәйкесінше активті және реактивті кедергі каналы, Ом: – толық кедергі, Ом. Синусоидалы кернеу периодындағы пештің қуат коэффиценті: . Формуладан көрініп тұрғандай металлдың активті кедергісінің азаюынан мен шашырау легінің артуынан азаяды. Футеровка қажет ететін пеш каналы мен индуктор арасында санылаудың үлкеюінен пештің реактивті қуаты оның активті қуатынан бірнеше есе артық болады, ал шынайы . Аз мәнді қуат коэффициентін меншікті электр кедергісі бар металдарды балқыту үшін пайданылады. Индукциялы каналды пеш Ток каналын магнит өріспен каналдық екі бөлігінде әсерлесуін сараптасақ І – тұрақты көлденең канал қимасының ауданына U коаксиалды индуктор, ІІ – тұрақты емес ұзындықтың ауданы . Канал тогымен магнит өрісінің әсерлесу сұлбасы I аймақта вектор жүйесінің симметриялылығынан токтың тығыздығы бір аксиалды компонентке ие, ал магниттік индукция – бір тангенциалды компонентке ие. Бұл жағдайда электр магниттік күш радиалды компонент бетінің канал осімен бағытталады. Бұл күш металл сығылуын (пинт–эффект) туғызады. Ауданның барлық ұзындығында бұл күштер тұрақты, сондықтан олар металлдың каналдағы қозғалысын туғызбайды, тек канал радиусы бойынша оны сығып, металлға статистикалық әсер етеді. IІ аймақта индукция бір құраушыдан тұрады, бірақ ток тығыздығының векторы екі компоненттен құралған – осьтік және радиалды. Әсерлесу сығылу күшін береді, ал әсерлесудің өзі электр магниттік күштің аксиалды компонентін құрайды. Индукциялық канал пештерінің басты жетістігіне жоғары энергиялық ПӘК-і, қайта балқытылатын металл түріне сәйкес, 60–90 % дейін жететіндігі жатады. Индукциялы канал пештерінде металлдың аздап күюі байқалады, себебі мұнда металлдың қатты күюі мен пеш ваннасының бетінде күшті тотығуыболмайды, каналды пеш типін тандау олардың бірқатар ерекшеліктерімен анықталады, олардың ішіндегі негізгілері: 1) үздіксіз жұмыс режимі қажет; 2) металлдың соңғы түбін қалдыру қажет –“тұнба ” (жалпы көлемінің 25-30%); 3) басқа металлдарды балқытудың қиындығы. Құрылысы бойынша қазіргі ИКП типтері жабын каналымен орындалады .Олардың сипаттық ерекшелігі – екі аймақтың болуы – энергия болу аймағы мен балқу аймағы құрылысы бойынша индукциялық бірліктер бір және екі каналды индукторға сәйкес біреулік және екеуілік болады. Канал арнайы шаблон көмегімен дайындалады. Канал футеровкасы толтырылған әр түрлі құрамаға байланысты балқитын металл немесе балқымайтын металл түрінде орындалады. a – біреулік; в – екеулік; 1 – футеровка; 2 – су суытқыш қабықша; 3 -магнит сым; 4 – индуктор .Каналды пештердің индукциялы бірлік құрылысы Индукциялық бірлік футеровкасы ванна футеровкасына қарағанда термиялық қызудың әсерінен қызмет ету зябімі аз болады. Сондықтан қазіргі ИКП (индукциялы каналды пеш) типті индукциялық бірлік қолданылады, себебі ванна футеровкасынсыз ауыстыруға болмайды, әрі пеш толығымен істенок шығарылмайды. Каналдарды тікбұрышты аймақты құдық түрінде және жартылай құдық немесе тек тікбұрышты аймақ (олар ластанғанда каналды тазартуға онай болу үшін) түрінде жасайды, каналдар қиылысы дөнгелек, тікбұрышты немесе доғалы формалы болып келеді. Трансформатордың магнитөткізгіші болат таспа өзекшеден жасалып, катушка индукторды жөндеуге қолайлы орнатылады. ИКП құрылғысы мен параметрлері ерітілетін түрі мен қолдануына тәуелді болады. Негізгі құрамалы каналды пештердің келесі түрлері кеңінен таралған: шахталық, барабандық және екі камералы. Шахта түріндегі ИКП балқыту камерасы вертикалды цилиндр секілді болады, түпкі бөлігіне балқыту бірлігі қосылған. Металл құйылғанда пеш гидравликалық қондырғы көмегімен қисайтылады. Мұндай түрде пеш құрылысының ерекшелігіне – орналастыру, жөндеу кезінде және пеш ваннасын футеровкаға ауыстыру кезінде қарапайымдылық жатады. Барабан түрінде ИКП-нің балқу камерасы горизонталды орналасқан цилиндр түрінде орындалады. Ол әр түрлі қисаю механизмдерімен орындалған. Пеш бірнеше индукция бірлігіне ие
3.Электромагниттік токтардың әсері
Кез-келген организмнің қызметтік-динамикалық қасиеттері оның өмір сүру жағдайының шарттарына қабілеттілігіне тәуелді болады. Ағзаның қалыпты тіршілік әрекеті үшін қажетті факторлардың біріне табиғи электромагниттік өріс жатады. Табиғи электромагниттік сәуленің тапшы немесе жоқ болуы зиянды әсерлерге, тіпті тірі ағза үшін қайтымсыз зардаптарға әкелуі мүмкін. Қазіргі кезде жер бетінде жаңа экологиялық жағдайлардың қалыптасуына байланысты қоршаған ортаның электромагниттік тұрғыдан кірленіп, тірі ағзалардың зардап шегуі үлкен алаңдаушылық туғызатын мәселеге айналып отыр. Сондықтан да электромагниттік сәуленің биологиялық әсерін зерттеу жұмыстары өзінің алдына әлеуметтік мәні зор экологиялық міндеттер жүктейді және қазіргі уақыттағы физика, экология, биология ғылымдарының ең өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Тірі ағзаларға электромагниттік сәуленің әсер ету механизмі бүгінгі күнге дейін түбегейлі шешімін тапқан жоқ. Электромагниттік өрістің биологиялық әсерін түсіндіретін бірнеше болжамдар бар. Олар ұлпаларда тоқтың туындауына және өрістің тікелей жасушалық деңгейде әсер етуіне, бірінші кезекте мембраналық құрылымға әсерімен негізделеді. Электромагниттік өріс әсерімен биологиялық мембраналар арқылы диффузия жылдамдығы, биологиялық макромолекулалардың бағыты мен конформациясы, сондай-ақ еркін радикалдардың электрондық құрылымының күйі өзгеруі мүмкін. Негізінен электромагниттік өрістің биологиялық әсер ету механизмі арнайы емес сипатқа ие және ағзаның реттеуші жүйесінің белсенді өзгерісімен байланысты болады. Тірі ағзалар биоколлоидтық және физикалық-химиялық реакцияларда жетекші роль атқаратын күрделі гетерогенді жүйелерден тұрады. Көптеген жылдар бойы ғалымдардың үздіксіз зерттеулерінің нәтижелері негізінде анықталғанындай, коллоидтық жүйелердегі реакциялардың жылдамдығы күн сәулесінің белсенділігіне байланысты және геомагнитті полюстердің орналасуына қатысты болады. Мұның негізгі себебі – электромагниттік өріс әсерімен су қасиеттерінің, ондағы физика-химиялық процестердің өзгеруі, жанды және жансыз обьектілерде жүретін реакциялардың жалпы құрылымының өзгерісі болып табылады. Бірінші кезекте кез-келген өзгеріске бейім келетін плазмалық және жасуша ішіндегі мембраналар, әр түрлі органелдер мен жасуша ішіндегі құрылымдарды шектейтін мембраналар екендігі анықталған. Жасушалық мембрананың түрлі физика-химиялық әсерлерге, оның ішінде сәулеленуге сезімталдығы жоғары болып келеді. Мембрананың морфологиялық және қызметтік өзгеріске ұшырауы практикалық тұрғыда өте аз сәулеленуден кейін және өте аз дозада жүретіндігі дәлелденген. Сонымен қатар электромагниттік сәуленің биологиялық мембрана өтімділігіне және натрий катиондарының тасымалдануының активті үдеуіне әсер етіп өзгеріс тудырғанда, бұл жағдайда қанықпаған май қышқылдарының қайта қышқылдануының белсенділігі және митохондрияда қышқылдану процестерінің бірігуі және фосфорлануы жүреді. Жасушалық деңгейдегі мұндай өзгерістер келесі себептерден туындауы мүмкін деп есептеледі: 1. Электромагниттік сәуле зарядталған бөлшектерге және тоқтарға әсер етеді, осының нәтижесінде өріс энергиясы жасушалық деңгейде энергияның басқа түрлеріне түрленеді. 2. Атомдар мен молекулалар электр өрісінде полярланады, полярланған молекулалар магнит өрісі таралуының бағытымен бағытталады. Похожая статья: Сұйықтың физикалық қасиеттерін халық шаруашылығы техникаларын жетілдіруде пайдалану 3. Электролиттер болып табылатын ұлпаларды құрайтын сұйықтарда, сыртқы өрістің әсерінен кейін иондық тоқтар пайда болады. 4. Айнымалы электр өрісі диэлектриктің айнымалы поляризациясы есебінен жүретіндей, өткізгіштік тоғының пайда болуы есебінен тірі ағзалардың ұлпаларын қыздырады. Жылулық эффект электромагниттік өріс энергиясының жұтылуының салдары болып табылады. Өріс кернеулігі және әсер ету уақыты неғұрлым ұзақ болса, айтылған эффектілер соғұрлым күштірек байқалады. õ= 10 мВт/м мәніне дейін шартты түрде жылулық баспалдақ ретінде алынады, артық жылу термореттеу механизмі есебінен шығарылып отырады. Бұдан басқа органдардың қатты қызуға сезімталдығы олардың құрылымымен анықталады. Қатты қызуға көру, ми, бүйрек, қуық және өт жолдары органдары өте сезімтал болып келеді. Электромагниттік өрістің нерв жүйесіне әсерін көптеген ғалымдар тәжірибе жүзінде зерттеді. Орталық нерв жүйесіне электромагниттік және магниттік өрістердің әсері жөніндегі көптеген жылдар бойғы зерттеулер нәтижелері профессор Ю.А.Холодовтың монографияларында жарияланған. Электромагниттік өрістің миға, нейрондар мембраналарына, есте сақтау, шартты-рефлекстік әрекеттеріне тигізетін тікелей әсерлері анықталды. Спектроскопиялық зерттеулер нәтижесінде әлсіз электромагниттік өрістің нерв жасушаларындағы жүретін синтездік процестерге әсер ету мүмкіндіктері көрсетілді. Зерттеулер осы әсерлердің нейрон қабықшаларына әсер етіп онда айқын өзгерістер тудыруы, мидың күрделі құрылымына берілетін ақпараттардың бұзылуына әкелетіндігі байқалды.
5.УЖЖ терапиясы
УЖЖ электр тербелісі атермиялық терапия мақсатынды кең қолданылады.Мұнда адам организмінде сезім мүшесіменөте әлсіз сезе алатын кейде мүлдем сезінбейтін жылу мөлшері бөлінеді.
УЖЖ – терапия аппараты құрылысының негізін сәйкес жиілік пен қуатты гармониялық тербелістердің генераторы құрайды.
Барлық аппараттарға тән ерекшелік тербелмелі контурдың болуы. Тербелмелі контурға адам денесіне жапсырылатын электродтар тіркеледі. Мұндай контурларды терапевтік деп атайды.Тербелмелі контурдың болуы қауіпсіздік техникасы тұрғысынан міндетті,себебі генератордың өзіне ЖЖ тербелістерден басқа лампаларды қоректендіретін жоғары кернеулер жұмыс жасайды. Ауру адамға бұл кернеулердің зиянды әсерлері болмас үшін,жанасатын t электрод L;С тербелмелі контурға қосылады.
Терапевтік контурға әр түрлі электрлік параметрлері бар обьектілер қосылатындықтан, терапевтік контур әр процедурада резонанс құбылысына бейімделуі қажет. Бұл үшін конденсатор айнымалы сыйымдылыққа ие болады.
Пациент қауіпсіздігі үшін УЖЖ- терапия аппараты схемасына ТК қосылған. ТК анодтың тербелмелі контурмен байланыс орамымен байланысқан (ВС). Үлкен қуат алу үшін ТК, айнымалы Ст конденсатордың көмегімен резонансқа бейімделуі. УЖЖ электр генератормен өрісінің пациентке әсері электродтардың көмегімен жүзеге асады. Аппараттың барлық электр схемасы металл корпусқа ендірілген. Жеке элементтері экрандалған. Басқару элементтері алдыңғы панельде орналасқан және сәйкес жазулары бар.
Электродтардың арасында электр өрісінің кернеулігінің таралуы электродтардың өлшеміне, олардың ара қашықтығына және өзара орналасуына тәуелді. Таралуды ДА- дипольдік антеннаның көмегімен зерттеуге болады.ДА- екі өткізгіш, екі ортасына жартылай өткізгішті диод қосылған. ДА миллиамперметр жалғанған.
ДА контурындағы ток күші УЖЖ электр өрісінің кернеулігіне пропорционал. ДА ағаш рейканың шетіне орналасады, вертикаль және горизонталь бағыттарда жылжиды. Бағыттаушы рейкада әр сантиметр сайын бөлікке бөлінген. Бұл ДА-ң электродтарға қарағандағы орнын анықтауға мүмкіндік береді.
Қорытындылай келе, электр және магнит өрістерінің әсер ету әдістерінің медицинада маңызы зор. Бұл өрістердің адам организміне әсері өте ерте заманнан-ақ зерттелген.Магнит және электр өрісі нерв жүйесіне жақсы әсер ететінін орыс ғалымы С.П.Боткин ашқан. Тіпті магнит өрісімен кез-келген ауруды емдеп жазуға болады деп ғылымда дәлелденген. Магнит және электр өрісі нерв жүйесіне тежегіштік әсер етеді. Ал қан айналым жүйесінде, қан тамырларының кеңеюін байқауға болады. Өте күшті магнит өрісінің әсерінен микроорганизмдер өсу жылдамдығы және оның өсу сипаты өзгеріске ұшырайды. Бұл әдістер бойынша біз көптеген ауруларды емдей аламыз. Әр әдістің өзінің артықшылығы бар. Бірақ әр әдістің ең маңыздысы, бұл осы өрістердің әсерінен иондардың қозғалысқа түсіп, жылу бөлуі болып табылады.
