Материяның әртүрлігі электрлік өріс болып табылады. Сонымен қатар осы өрісте орналасқан электрлік зарядтардың әсерлесуінен туындайды. Электрлік өрістің мінездемесі биологиялық құрлымның генерациялануы, ағзаның хал – жағдайы туралы ақпарат көзі болып табылады.

Салыстырмалы  тыныштықта  тұрған  зарядтың  төңірегінде  электр  өрісінің  туатынын  электростатикадан  білеміз.

Егер  зарядтар  реттелген  қозғалысқа  келсе,  яғни  өткізгіште  электр  тогы  болса,  оның  төңірегінде  электромагниттік  өріс  туады.  Электр  өрісі  негізінен  өткізгіштің  ішіне  шоғырланғандықтан,  электр  тогының  магнит  өрісі  өткізгіш  төңірегіндегі  кеңістікте  туады.  Магнит  өрісі  туралы  ілім  1820  жылы  дат  физигі  Эрстедтің  магнит  және  электр  құбылыстарының  байланыстарын  анықтаудан  басталады.

Молекулалардан тұратын барлық заттардың әрбіреуі жүйелік зарядтарды құрайды.  Сондықтан дененің хал – жағдайының  мәнісі әсер ететін электромагниттік өрістің және олар арқылы өтетін ток ағынына байланысты. Биологиялық денелердің электрлік қасиеттері өте күрделі.

Ағзаға  электромагниттік өрістің және токтың  бірінші  механикалық   әсерін – физикалық  деп, сонымен қатар оны медицинада емдеу әдісі ретінде қарастырады.

Айнымалы электр тоғының тірі ұлпаға әрекеті.

Адам ағзасының маңызды  бөлігін  биологиялық  сұйықтықтар құрайды, олар үлкен сандық иондарды құрайды, сондықтан олар әртүрлі алмасу процесстерге қатысады.

Электр өрісінің әсерінен иондар әртүрлі жылдамдықта қозғалады және клеткалық мембраналар маңында жиналады, қарсы электрлік өріс құралады, ол поляризациаланған деп аталады. Сонымен алғашқы тұрақты тоқ іс – әрекеті  иондардың қозғалысына байланысты, олардың бөлшектенген және өзгертілген олардың концентрациясы әртүрлі элементарлық ұлпалар.

Организмге әсер ететін тұрақты ток, ток күшіне байланысты, сондықтан ұлпалардағы және терілердің электрлік кедергісінің маңызы зор. Ылғал, тер кедергінің маңызын кемитеді, кішкентай кернеудің өзі организм арқылы өтетін ток байқалады.

Төменгі кернеуде  5 және 50 мА –  ге тең аралықтағы тұрақты  электр тогымен емдеу мақсатында қолдану  гальванизациялау деп аталады. Гальванизация кезінде 60 – 80 Вольтқа тең  кернеу  және  тығыздығы 0,05 ¸0,1   электр  тогы қолданылады. Гальваникалық токтың организмга әсері, қабыршақтарына енетін иондар концентрациясын өзгертуге әкеп соқтыратын күрделі процестер тудрады.

Ағза ұлпасы ішінде орналасқан химиялық заттардан электрлік зарядтары  теріс немесе оң полюске қарай орын ауыстырады, кейде диссоцианцияланған бөлшектердің орын ауытыруын байқауға болады, мысалы, май тамшыларының коллоидтарының теріс полюске қарай орын ауыстыруын байқауға болады. Мұндай құбылыс катафорез деп аталады.

Зарядталған мембраналар  арқылы өтетін ток, ол арқылы судың  өтімділігін күшейтеді. Бұл құбылыс  электрлік осмос құбылысы деп  аталады.  Гальванизациядан басқа медицинада иондық гальванизация деген ұғым кең қолданылады яғни  пайдаланып тұрақты ток арқылы адам организміне шипалы иондарды енгізу.

Шипалы  заттар диссоциацялану негізінде  қабылдайтын  зарядтардың  таңбасына  сәйкес енгізіледі. Анод арқылы кейбір органикалық қосылыстардың иондары беріледі, мысалы, сульфидин, пенциллин және басқалар. Катафорез, электрлік осмос, иондық гальванизация құбылыстарының жиынтығы электрофорез деп аталады. Ертіндіден, электрондық төсеніш және электролиттерден құралатын ток өткізетін тізбегінен тұратын күрделі  тізбек иондық  гальванизация кезінде пайда болады.

Электр тогы деп зарядталған денелердің электр өрісі әсерінен реттелген қозғалысын айтамыз. Мұндай зарядталған бөлшектерге электрондар немесе оң және теріс иондар жатады. Электрондық өткізгіштік металлдар мен көптеген шала өткізгіштерге тән, ал иондық-электролит ерітінділерінде болады.

Биологиялық обьектілерде таза электрондық өткізгіштік болмайды, олар негізінен диэлектриктер не электролит ерітінділері болып табылады. Электролит ерітінділеріне қан, цитоплазма және әртүрлі ұлпа сұйықтығы жатады. Мысалы, қан плазмасы 0,32% ас тұзынан және әртүрлі тұздардың шамалы мөлшерінен, 6-7% нәруыздан тұрады. Еркін иондардың аз мөлшерінен тұратын мұндай жүйелердің меншікті кедергісі де аз болады деп есептейміз. Бірақ тәжірибелер көрсеткендей, цитоплазманың тұрақты токтағы меншікті кедергісі өте жоғары 1 Ом*м-ден 3 Ом*м-ге дейін, ал көптеген ұлпалардың меншікті кедергісі 1 Ом-нан 100 кОм*м-ге дейін жетеді. Мұны цитоплазманың құрамына электролиттерден басқа майлар, нәруыздар кіретінімен түсіндіруге болады.

Жануарлардың ағза мүшелері мен электр кедергісін өлшеу біршама қиындықтар туғызады. R=ρ l/s формуласы төртбұрышты пластина, сымдар түріндегі өткізгіштер үшін қолайлы.

Мұнда ток сызықтары өткізгішке параллель келеді. Биологиялық обьектілер әртүрлі пішінде болатындықтан, меншікті кедергілерін күрделі есептеулермен табады.

Тірі биологиялық обьектілерге электрлік өлшеу жүргізудің қиын болу себебі, тірі ағзалардың физикалық параметрлері уақыт өтуіне қарай тұрақты болмайды, өзгеріп отырады. Олар ағзадағы физиологиялық процестерге байланысты, сондай-ақ олар арқылы өтетін токтың әсерімен де өзгереді. Электрлік өлшеуде ұлпаның электрөткізгіштігінің иондық характерін ескеріп, оларды тұрақты ылғалда ұстау қажет. Осы үшін ұлпаны өлшеуде арнайы ылғалды камерада ұстайды. Тұрақты токтың өтуі цитоплазма диссоциациясына, ал бұл жасушаның өлуіне әкеп соқтырады. Сондықтан жасуша электр кедергісін өлшеуде, аз токты қолдану керек.

Тұрақты токтың физиологиялық әсері жасуша мен ұлпаларды толықтырып тұратын электролиттерде өтетін процестерге байланысты болады.

Егер денеге екі электродты тақатсақ, тіпті аз токта қыздыру, ал ток көбейгенде қыздыру болады. Бұл ұлпа аралық сұйықтар мен цитоплазма құрамындағы натрий мен хлор иондары электродтарда екінші реакция кезінде HCl, NaOH сияқты заттарды түзеді. Ал бұл заттардың ұлпаларға әсер етуі нәтижесінде тері күюі болады. Сондықтан электр тогымен емдеу және биоэлектрлік өлшеулерде поляризацияланбайтын электродтар қолданады және де металл электрод пен тері арасына физиологиялық ерітіндіге батырылған марляны қояды.

Әлсіз токтардың терапиялық әсері бар. Әлсіз тұрақты токпен емдеу әдісі гальванизация деп аталады.

Ағзаның барлық қалыпты функциялары электрлік өзара әсерлесуге негізделген. Бұлшық еттердің, сондай-ақ жүректің соғысы мен дем алуы электр токтарымен бақыланады. Әртүрлі сезім мүшелері арқылы алынатын мәліметтер электр сигналдарының көмегімен миға беріледі. Электр токтары ағзаның қалыпты жұмыс істеуіне қатысқанмен, өте маңызды мүшелер арқылы сыртқы ток көздерінен берілген электр токтары өткенде, адам не жануар жарақат алып, тіпті өліп кетулері мүмкін.

Дене арқылы өткен ток көбіне әсерлесу жеріндегі дене жағдайына байланысты болады. Құрғақ терінің кедергісі жоғары, ал ылғал терінің кедергісі төмен, өйткені ылғалда болатын иондар денеге токтың бөгетсіз кіруін қамтамасыз етеді.

 

Айнымалы магнит өрісінің  ұлпаға әрекеті.

Ұлпада электр тогының  болуы, диэлектриктердің әлсіз ток өткізгіштігінен туындайды. Әдетте емдеу мақсатында ультражоғарғы жилікті электрлік өрісті қолданады, сондықтан сәйкесінше бұл физиотерапевтикалық әдіс УЖЖ – терапия деген атқа ие болды.

УЖЖ аппараты, ультражоғарғы жиілікті электрлік өріспен емдеуге қолданады.   УЖЖ аппараты,  терапиялық тербелмелі контурмен индуктивті байланысқан (жиілігі   ), электрлік тербелмелі генератор.

Электрлік тербеліс емлелушідегі электрод пен терапиялық контурдың  арасындағы кеңістікке  ультражоғарғы жиілікті электр өрісін қолдану үшін қажет. УЖЖ аппараттың әртүрлі конструкциясы бар және олар терапиялық контурда қуаттары әртүрлі электрлік тербелістерге есептелген, электрлік тербелістер қуаты 30, 80, 300Вт болуы мүмкін.

УЖЖ – ті өрістің әсерінің тиымды екендігін бағалау үшін, өткізгіштердегі және диэлектриктердегі   қабылданған жылу көлемін есептеу қажет.

Айнымалы электрлік  өрісіндегі дене электрлік токты  өткізеді. Сондықтан қабылданған  жылу көлемін электродтағы токтың қалыңдығы  бойынша емес, ал   денеден өтетін электрлік өрістің кернеуі арқылы есептейді.

Жоғары жиілікті тербелістерді емдік мақсатта қолдану.

Медицинада ағза терісіне әсер етудің 3 әдісі кең қолданылады. Диатермия-жоғары жиілікті ток қолданылады, индуктотермия-жоғары жиіліктегі магнит өрісі әсер етеді, УВУ- жоғары жиілікті электр өрісі қолданылады.

Диаметрия кезінде аппарат контурымен жалғанған металл (қорғасын) пластинкаларды дененің жалаңаш бетіне қояды. Жиілігі 50кГц тен 1-2мГц-ке дейінгі және 1,5-2А-лік ток қолданылады. Жоғары жиілікті ток электрондар арасында орналасқан ағза талшықтары бойымен өтіп, оларды қыздырады. Қыздыру деңгейі электродтардағы токтың тығыздығына тікелей байланысты болады.

Индуктотермия кезінде дененің қажетті аймағын терапевтік аппарат контурына жалғанған спираль (саленоид) ішінде салады. Сол кезде оған талшықтарда құйынды электр тогын тудыратын жоғары жиілікті магнит өрісі (10-15мГц) әсер етеді. Электр энергиясы әсерінен талшықтарының қызуы жүзеге асады. Қызу деңгейі магнит өрісінің кернеулігіне байланысты. УВУ электр өрісімен емдеу кезінде дене аймағын терапевтік аппарат контурына жалғанған оқшауланған екі электродтың арасына орналасады. Бұл кезде оған жоғары жиілікті (40-50мГц) электр өрісі әсер етеді. Электр өрісі құрамында электролит ерітіндісі бар талшықтарға жоғары жиілікті ток өткізгіш түзу арқылы, ал диэлектрик талшықтарға поляризация белгісі бойынша өзгеріс туғызу арқылы әсер етеді. Әртүрлі жаратылысты талшықтар әртүрлі қызады. (табиғатына байланысты талшықтар әртүрлі қызады)

Электромагниттер үшін t үдемелі жылуөткізгіштік және электр өрісінің кернеулігі квадратымен анықталады, ал диэлектрліктер үшін-диэлектрлік өтімділікпен, құбылмалы электр өрісінің жиілігімен және оның кернеулік квадратымен анықталады. Терапевтік тәжірибеде қабылданған жиілік пен талшық электролиттердің жоғарғы концентрациясы кезінде диэлектриктерінің қызуы неғұрлым жоғары жүреді.

Ультрадыбыс-адам естуінен тысқара жататын (1600Гц жоғары) жоғары жиілікті дыбыс тербелістерін емдік мақсатта қолданылады. Ультрадыбыстық тербелістері әсерінен талшықтардың өзіндік микромассасы белгіленеді. Ультрадыбыс ағза мен жүйенің функционалды күйін өзгертеді. Сол кезде талшықтардағы микроциркуляция жақсарады.

Емдік мақсатта сантиметр ұзындықты электромагнитті толқындар қолданылады. Дененің қажет аймағына әсер ететін бағытталған толқын ағыны дене бетінен алыс емес қашықтықта, фокус рефлекс торында орналасқан сәуле шығарушының көмегімен алынады. Арнайы электронды лампалардың (магнетрон) көмегімен жұмыс істейтін генератордан, керекті жиіліктегі тербелістер иілмелі сымдар арқылы сәуле шығарушыға жалғанады.

Сантиметрлі толқындар ағза талшықтарының жоғары қабаттарында артығырақ жұтылады (олардың орташа ену тереңдігі 6-8см). Затқа толқындардың бастапқы әсері электролит ерітінділердегі иондар немесе молекулаларының тербелісімен байланысты. Бұл тербелістер затқа енетін құбылмалы жоғары жиілікті электромагниттік өріс әсерінен пайда болады. Толқындарының ең көп жұтылуы және қызуы құрамында суы бар ташықтарда болады, мысалы, бұлшық ет талшықтарында және қанда.

 

Құйындық токтар арқылы индукциялық қыздыру

Ток арқылы ағзаға дәрілік заттарды енгізуге болады. Олар ерітіндісінде зарядталған бөлшектерді құрайды. Бұл процедура емдік электрофорез деп аталады. Электрофорез кезінде электродтар арасында дәрілік заттар мен электролит ерітіндісінен тұратын ұзын шиыршық пайда болады. Олар ағза ұлпасының құрамына кіреді. Электр тогының ағза ұлпасына алғашқы әсері ондағы электролит иондары мен басқа зарядталған бөлшектердің қозғалмалылығы әр түрлі, сондықтан қозғалыc кезінде олар бөлінеді. Одан басқа, жартылай өткізгішті қалқандардың жанында тоқтап қалуы мүмкін. Бұл жағдайда ұлпаның түрлі элементтеріндегі иондардың концентрациясы өзгереді. Иондар концентрациясының өзгеруі жасушаның функционалды жағдайының өзгеруін тудырады. Осы жағдай жасушаның электр тогының әсеріне реакциясы болып табылады.

Электремдеудің келесі түрлері бар:

Гальванизация-емдеу мақсатында үздіксіз тұрақты электр тогы төмен (50мА-ға дейін) мен төмен қысымды (70-80В) пайдалану.

Ионогальванизация- ауруға тұрақты токпен белгілі бір мөлшердегі дәрілік заттардың бір мезгілде әсер етуі әдісі. Ол ұлпаға ток көмегімен енеді.

Фарадизация-емдеу мақсатында төмен жиілікті айнымалы токты пайдалану.

Дарсонвализация- емдік мақсатында жоғары жиілікті, жоғары интенсивті және қуаты аздау айнымалы токты пайдалану.

Диатермия-емдік мақсатында шартты түрде шамалы қысымды (жүздеген Вольт) және жоғары қуатты, жоғары жиілікті айнымалы токты пайдалану., (500000-2000000)

Индуктотермия-емдік мақсатында 3-тен 30 МГц-қа дейін жоғары жиілікті айнымалы электромагнитті кеңістікті пайдалану.

Франклинизация- статистикалық электрді емдеу мақсатында пайдалану.

Диадинамотермия- екі тұрақты жиілікті, шамалы қуатты импульсті токпен емдеу. (50мА-ға дейін)

УВЧ терапия- аурудың белгілі бір дене бөлігінде үздіксіз немесе ең жоғары жиілікті импульсті электр кеңістігін қолданатын емдеу әдісі.

Электропунктура- ағзаның биологиялық активті нүктелеріне төмен және жоғары жиіліктегі токтар арқылы әсер ету.

Магнитотерапия-айнымалы төмен жиілікті, тұрақты магнит кеңістігін емдеу мақсатында пайдалану.

 

Электромагниттік толқындардың әсері
Кез-келген организмнің қызметтік-динамикалық қасиеттері оның өмір сүру жағдайының шарттарына қабілеттілігіне тәуелді болады. Ағзаның қалыпты тіршілік әрекеті үшін қажетті факторлардың біріне табиғи электромагниттік өріс жатады. Табиғи электромагниттік сәуленің тапшы немесе жоқ болуы зиянды әсерлерге, тіпті тірі ағза үшін қайтымсыз зардаптарға әкелуі мүмкін.

Тірі ағзаларға электромагниттік сәуленің әсер ету механизмі бүгінгі күнге дейін түбегейлі шешімін тапқан жоқ. Электромагниттік өрістің биологиялық әсерін түсіндіретін бірнеше болжамдар бар. Олар ұлпаларда тоқтың туындауына және өрістің тікелей жасушалық деңгейде әсер етуіне, бірінші кезекте мембраналық құрылымға әсерімен негізделеді. Электромагниттік өріс әсерімен биологиялық мембраналар арқылы диффузия жылдамдығы, биологиялық макромолекулалардың бағыты мен конформациясы, сондай-ақ еркін радикалдардың электрондық құрылымының күйі өзгеруі мүмкін. Негізінен электромагниттік өрістің биологиялық әсер ету механизмі арнайы емес сипатқа ие және ағзаның реттеуші жүйесінің белсенді өзгерісімен байланысты болады.

Мембрананың морфологиялық және қызметтік өзгеріске ұшырауы практикалық тұрғыда өте аз сәулеленуден кейін және өте аз дозада жүретіндігі дәлелденген. Сонымен қатар электромагниттік сәуленің биологиялық мембрана өтімділігіне және натрий катиондарының тасымалдануының активті үдеуіне әсер етіп өзгеріс тудырғанда, бұл жағдайда қанықпаған май қышқылдарының қайта қышқылдануының белсенділігі және митохондрияда қышқылдану процестерінің бірігуі және фосфорлануы жүреді.

Жасушалық деңгейдегі мұндай өзгерістер келесі себептерден туындауы мүмкін деп есептеледі:

1. Электромагниттік сәуле зарядталған бөлшектерге және тоқтарға әсер етеді, осының нәтижесінде өріс энергиясы жасушалық деңгейде энергияның басқа түрлеріне түрленеді.
2. Атомдар мен молекулалар электр өрісінде полярланады, полярланған молекулалар магнит өрісі таралуының бағытымен бағытталады.
   3. Электролиттер болып табылатын ұлпаларды құрайтын сұйықтарда, сыртқы өрістің әсерінен кейін иондық тоқтар пайда болады.
3. Айнымалы электр өрісі диэлектриктің айнымалы поляризациясы есебінен жүретіндей, өткізгіштік тоғының пайда болуы есебінен тірі ағзалардың ұлпаларын қыздырады. Жылулық эффект электромагниттік өріс энергиясының жұтылуының салдары болып табылады.

Өріс кернеулігі және әсер ету уақыты неғұрлым ұзақ болса, айтылған эффектілер соғұрлым күштірек байқалады (1-кесте). õ= 10 мВт/м мәніне дейін шартты түрде жылулық баспалдақ ретінде алынады, артық жылу термореттеу механизмі есебінен шығарылып отырады. Бұдан басқа органдардың қатты қызуға сезімталдығы олардың құрылымымен анықталады. Қатты қызуға көру, ми, бүйрек, қуық және өт жолдары органдары өте сезімтал болып келеді.

Электромагниттік өрістің нерв жүйесіне әсерін көптеген ғалымдар тәжірибе жүзінде зерттеді. Орталық нерв жүйесіне электромагниттік және магниттік өрістердің әсері жөніндегі көптеген жылдар бойғы зерттеулер нәтижелері профессор Ю.А.Холодовтың монографияларында жарияланған. Электромагниттік өрістің миға, нейрондар мембраналарына, есте сақтау, шартты-рефлекстік әрекеттеріне тигізетін тікелей әсерлері анықталды. Спектроскопиялық зерттеулер нәтижесінде әлсіз электромагниттік өрістің нерв жасушаларындағы жүретін синтездік процестерге әсер ету мүмкіндіктері көрсетілді. Зерттеулер осы әсерлердің нейрон қабықшаларына әсер етіп онда айқын өзгерістер тудыруы, мидың күрделі құрылымына берілетін ақпараттардың бұзылуына әкелетіндігі байқалды.

Жердегі тіршілік электромагниттік толқындар әсерімен пайда болды және дамып отырды, мұндай әсерлердің  азаюы немесе жоқтығы жердегі тіршілікке кері әсер етуі мүмкін, сондықтан геомагниттік өріс барлық тірі ағзалар үшін табиғи экологиялық фактор болып табылады. Соңғы уақыттарда ғылым мен техниканың қарыштап дамуы нәтижесінде жасанды электромагниттік толқындар тарататын көздер көбейді. Тірі ағзалар жоғары электромагниттік аймақ болып табылатын жаңа өмір сүру ортасы қалыптасты, сөйтіп олар қалыпты шектен артып, кері әсерлерін көрсете бастады. Электромагниттік өрістің биологиялық обьектілерге әсер ету механизмі бүгінгі күнге дейін толық анықталмаған.Тек оның барлық тірі ағзалардың  құрылым деңгейіндегі көпше түрдегі әсерін байқауға болады. Осыған қарамастан электромагниттік сәулелер медицинада көптеген ауруларды емдеуде кеңінен қолданылады. Қазіргі уақытта электромагниттік сәулелердің тірі ағзаларға тигізетін алуан түрлі әсерлерін зерттеу өте маңызды болып табылады және ол экологиялық, физикалық, биологиялық және медициналық тұрғыдан алғанда өзекті мәселеге айналып отыр.

Электромагниттік өрістің төмен жиілігінде адам денесі өткізгіштік қасиетке ие болады. Сыртқы электромагниттік өрістің әсерінен ұлпаларда ток өткізгіштігі пайда болады. Еркін зарядтардың қызметін иондар атқарады.

Төмен жиілікті электромагниттік толқын ұзындықтары адам денесінің өлшемінен асып түседі, сондықтан бүкіл ағза осындай толқындардың әсеріне ұшырайды. Дегенмен, электромагниттік толқындар әр түрлі ұлпаларға әртүрлі әсер етеді, өйткені ұлпалардың ток өткізгіштігі , электрлік қасиеті бойынша айырмашылықтары бар. Әсіресе, жүйке жүйесі өте сезімтал келеді.

Кернеулігі 10 В/м, жиілігі 10 Гц сыртқы эм. өрістің әсерінен бастың ми ұлпаларында өріс пайда болады. Осындай өрістің әсерінен мида пайда болған ток өзгергіштігінің тығыздығының мәні:j=0.3*10^-4 А/м².

Жасушалық мембрананың кедергісінен кедергісі аз болғандықтан жасуша аралық сұйықтық бойымен индукциялық ток жүреді. Сыртқы эм. өрістің әсерінен нейтрондар арқылы ток өткізгіштіктің мыңнан бір бөлігі өтеді. j_нейрон =0.3*10^-7 А/м².

Қозуды тудыратын ток өткізгіштіктің I_шекті шекті мәні эм. өрістің жиілігіне байланысты, жиілік өскен сайын мәні де өседі. Жүйке жүйесі мен бұлшық еттерге әсер еткенде жиілік жуықтайды, ал ұлпалар бұл жиілікте күшті токпен әсер еткенде ғана қозады. Жүйке және бұлшық ет ұлпаларының эм. өріс әсерінен қозуы электрлік зақымдалудың биофизикалық механизмі болып табылады. Электрлік жарақатанудың себепкері не тұрақты, не айнымалы электр тогы болуы мүмкін. Мұндай қозулар қалыпты өмір сүру қызметтерін бұзуы ықтимал. Әсіресе, бұл жүрекке, дем алу мүшелеріне әсер етеді.

Жасушалық мембрананы жазық конденсатордағы диэлектрик ретінде қарастыруға болады.

ЭМ. өрісте мембрананы 1 см² мембрана бетіне түсірілген электр сыйымдылығы сипаттайды. Бұл биомембрананың меншікті сыйымдылығы С_мдеп аталады және өлшем бірлігі мкФ*см^-2болады. Кальмардың аксондарының С=1Мкф* см^-2. Бақалардың С=3Мкф* см^-2– 7мкФ*см^-2.

Х_с– сыйымдылық кедергі сыртқы эм. өріс энергиясының электр энергиясына айналу коэффиценті болып табылады.

Биомемрананың Х_с көп болса, соғұрлым ол электр зарядын өзіне азырақ жинайды және сыртқы электромагниттік өрістің аз энергиясы ғана электр энергиясына айналады.

Құйындық токтар арқылы индукциялық қыздыру

Ток арқылы ағзаға дәрілік заттарды енгізуге болады. Олар ерітіндісінде зарядталған бөлшектерді құрайды. Бұл процедура емдік электрофорез деп аталады. Электрофорез кезінде электродтар арасында дәрілік заттар мен электролит ерітіндісінен тұратын ұзын шиыршық пайда болады. Олар ағза ұлпасының құрамына кіреді. Электр тогының ағза ұлпасына алғашқы әсері ондағы электролит иондары мен басқа зарядталған бөлшектердің қозғалмалылығы әр түрлі, сондықтан қозғалыc кезінде олар бөлінеді. Одан басқа, жартылай өткізгішті қалқандардың жанында тоқтап қалуы мүмкін. Бұл жағдайда ұлпаның түрлі элементтеріндегі иондардың концентрациясы өзгереді. Иондар концентрациясының өзгеруі жасушаның функционалды жағдайының өзгеруін тудырады. Осы жағдай жасушаның электр тогының әсеріне реакциясы болып табылады.

Электремдеудің келесі түрлері бар:

Гальванизация-емдеу мақсатында үздіксіз тұрақты электр тогы төмен (50мА-ға дейін) мен төмен қысымды (70-80В) пайдалану.

Ионогальванизация- ауруға тұрақты токпен белгілі бір мөлшердегі дәрілік заттардың бір мезгілде әсер етуі әдісі. Ол ұлпаға ток көмегімен енеді.

Фарадизация-емдеу мақсатында төмен жиілікті айнымалы токты пайдалану.

Дарсонвализация- емдік мақсатында жоғары жиілікті, жоғары интенсивті және қуаты аздау айнымалы токты пайдалану.

Диатермия-емдік мақсатында шартты түрде шамалы қысымды (жүздеген Вольт) және жоғары қуатты, жоғары жиілікті айнымалы токты пайдалану., (500000-2000000)

Индуктотермия-емдік мақсатында 3-тен 30 МГц-қа дейін жоғары жиілікті айнымалы электромагнитті кеңістікті пайдалану.

Франклинизация- статистикалық электрді емдеу мақсатында пайдалану.

Диадинамотермия- екі тұрақты жиілікті, шамалы қуатты импульсті токпен емдеу. (50мА-ға дейін)

УВЧ терапия- аурудың белгілі бір дене бөлігінде үздіксіз немесе ең жоғары жиілікті импульсті электр кеңістігін қолданатын емдеу әдісі.

Электропунктура- ағзаның биологиялық активті нүктелеріне төмен және жоғары жиіліктегі токтар арқылы әсер ету.

Магнитотерапия-айнымалы төмен жиілікті, тұрақты магнит кеңістігін емдеу мақсатында пайдалану.

 

Микротолқындық және ДЦТ терапия

Микротолқындардың энергиясының максималды жұтылуы бұлшықет пен қан, сүйек және майлы ұлпада су аз болғандықтан олар аз қызады. Жұтылу коэффициенттері әртүрлі электромагниттік толқындардың шекарасында, мысалы, су құрамы көп және аз мөлшерде болатын шекарады тұрғын толқындар пайда болады. Бұл толқындар жергілікті ұлпаларды қыздырады. Ұлпалары тез қызатын аймақтарға қанмен аз қамтылатын, яғни терморегуляциясы нашар жерлер жатады, мысалы көздің бұршағы, шыны тәріздес денелер және т.б.

Сонымен қатар электромагниттік толқындар биологиялық үрдістерді өзгертеді. Сонда сутекті байланыстарды үзеді де, ДНК және РНК-ның макромолекулаларының бағытына әсер етеді. Нәтижелер және оны талқылау. Негізінде электромагниттік толқындар дене бөлігіне түскенде оның бір бөлігі тері бетінен шағылады. Шағылу дәрежесі ауаның және биологиялық ұлпалардың диэлектрлік өтімділігінің түрлілігіне байланысты. Егер электромагниттік толқындармен сәулелену дәрежесі алыс қашықтықта (белгілі бір арақашықтықта) жүргізілсе, онда электромагниттік толқындардың энергиясының 75 %-на дейін шағылады. Электромагниттік толқындардан сәуле алғанда (сәуле шығаратын құрал сәуле алатын бетпен жанасқанда) ағза ұлпасы қабылдайтын қуат генерацияланатын қуатқа сәйкес келеді.

Аса жоғары жиілікті диапозандағы электромагниттік толқынмен әсер-микро толқындық  терапия және дециметрлік толқынды (ДЦТ) терапия әдістері

Микротолқынды терапияның артықшылығы емдеушінің жылулық сезімталдығына байланысты қауіпсіз мөлшері болып табылады. Микротолқынды терапияның ыстық компрестер мен инфрақызыл терапиядан артықшылығы – оның терең талшықтарды үш мәрте қыздыруында.
Электрлі емдеудің бір түріне Франклинизация (электростатикалық душ) . Ол статикалық электр тоғын алу мәселелерін қарастырған болатын.)В.Franklin(жатады – бұл жалпыланған ағзаға тұрақты электрлік алаңмен жоғары кернеуде әсер ететін “тыныш” электрлік разрядты айтады. Яғни, бұл параметрлердің әсерінен төмен жиілікте озон, азот қышқылы және аэроиондар беріледі. Әдіс американ ғалымы Франклиннің есімімен аталған

Франкцинизация әдісінің артықшылығы:

• капиллярлардағы қанайналымды,
• ОЖЖ тежелу процессін жақсартады,
• артериалдық қысымды төмендетеді,
• жансыздандырғыш және гипосенсибилизирлеуші әсер етеді,
• жараның эпителизация процессін жеделдетеді.
• Әдістің қолданылуы:
• неврастения жағдайында
• ұйқысыздық
• қажу
• тері қышымасы
• асқазанның жарасы кезінде
• күйіктерде
  Диадинамикалық тоқ, амплипульстерапия, флуктуоризация

20 ғ. 40-жылдарында электрлікемдеу мақсатында жиілігі 50 ден 100 Гц. дейінгі синусоидалді тоқтарды қолдану ұсынылды. 50-жылдары аталған тоқтар әдісі диадинамикалық деп аталып, емдеу тәжірибесіне қосылды.

түрінде түрленгеннен соң ғана түсіп, жиіліктері 10 нан 150 Гц. толқындарын түзеді. Емдеу тәжірибесінде бұл әдісті енді)порция-бөліктер(60-ж. жиілігі 5000 Гц. болатын модульденген синусоидалді ауыспалы тоқтарды қолдану ұсынылды, олар электродтарға төмен жиілікті топтар  «амплипульстерапия» деп атайды.

60-ж. флуктуоризация – әдісі пайда болды. Бұл жиілігі 100 ден 2000 Гц. тоқты флуктуоризацияланған немесе апериодтық электроемдеу әдістерінің бірі болып табылады. Қолданылады көп жағдайда – стоматологияда.
Электрлі емдеудің кері көрсеткіштері: 

• кез келген әдістің қарқындылығы
• дене температурасы жоғары болғанда
• қансырауға бейім
• ісіктерде(қатерлі түзілімдерде
• белсенді туберкулезде
• жабық іріңді процесстерде
• балаларға бұл әдістің қолданылуы тек 2-3 реттен артық болмауы тиісті

 

ОЖЖ-терапия. Жоғары жиілікті хирургия

жоғары жиіліктер (100 кГц – 30 МГц), радиотолқындар ұзын, орташа және қысқа (3000 – 10 м)

Электрлі емдеудің бір түріне Франклинизация (электростатикалық душ) . Ол статикалық электр тоғын алу мәселелерін қарастырған болатын.)В.Franklin(жатады – бұл жалпыланған ағзаға тұрақты электрлік алаңмен жоғары кернеуде әсер ететін “тыныш” электрлік разрядты айтады. Яғни, бұл параметрлердің әсерінен төмен жиілікте озон, азот қышқылы және аэроиондар беріледі. Әдіс американ ғалымы Франклиннің есімімен аталған

Франкцинизация әдісінің артықшылығы:

• капиллярлардағы қанайналымды,
• ОЖЖ тежелу процессін жақсартады,
• артериалдық қысымды төмендетеді,
• жансыздандырғыш және гипосенсибилизирлеуші әсер етеді,
• жараның эпителизация процессін жеделдетеді.

Әдістің қолданылуы:

• неврастения жағдайында
• ұйқысыздық
• қажу
• тері қышымасы
• асқазанның жарасы кезінде
• күйіктерде

Диадинамикалық тоқ, амплипульстерапия, флуктуоризация

20 ғ. 40-жылдарында электрлікемдеу мақсатында жиілігі 50 ден 100 Гц. дейінгі синусоидалді тоқтарды қолдану ұсынылды. 50-жылдары аталған тоқтар әдісі диадинамикалық деп аталып, емдеу тәжірибесіне қосылды.

түрінде түрленгеннен соң ғана түсіп, жиіліктері 10 нан 150 Гц. толқындарын түзеді. Емдеу тәжірибесінде бұл әдісті енді)порция-бөліктер(60-ж. жиілігі 5000 Гц. болатын модульденген синусоидалді ауыспалы тоқтарды қолдану ұсынылды, олар электродтарға төмен жиілікті топтар  «амплипульстерапия» деп атайды.

60-ж. флуктуоризация – әдісі пайда болды. Бұл жиілігі 100 ден 2000 Гц. тоқты флуктуоризацияланған немесе апериодтық электроемдеу әдістерінің бірі болып табылады. Қолданылады көп жағдайда – стоматологияда.

Электрлі емдеуде сақталатын қауіпсіздік ережелері:

• алшақ ұстау)заземление(Науқастар мен медициналық қызметкерлерді жердің геомагнитті нүктесінен
• Электрліемдеуді дымқыл бөлмеде жүргізуге болмайды
• Бөлме едендері мен қабырғалары кафельденген болмауы керек
• Тек арнайы медициналық қызметкерлер жүргізуі керек
  Электрлі стимуляция – ағзаға электрлі импульсті токпен жекеленген ағзалар мен жүйелердің ауыртпалы өзгерген қызметтер бөліктерін, қызметі әлсіреген аймақтарының импульстарын қоздыру, күшейту, қайта қалыпқа келтіру болып табылады. Тыныс алудың электрлі стимуляциясы – бұл сыртқы тыныс алу мөлшерінің жеткіліксіздігі кезінде тыныс алудың бұлшық еттерін, диафрагмальді жүйке талшығын электрлі стимулдеудің нәтижесінде өкпе желденуінің көлемін жоғарлату болып табылады.

Көбіне бұл әдіспен қозғалғыш жүйке талшықтары мен бұлшық ет талшықтарын, сонымен қатар ішкі ағзалардың импульстерін жоғарлатуда пайдаланады.
Физиотерапияда электростимуляция терілік электродтар арқылы жүзеге асырылады, сирек ішкі қуыстық электродтар пайдаланылады. Мұндай электрлі стимуляция уақытша өткізілетін электрлі стимуляция деп аталады. Жүргізілу мерзімі бірнеше курстан құралған. Ерекше электрлі стимуляция түрлеріне алмастырушы электрлі стимуляция, ол адам өмірінің соңына дейін өткізіледі, мысалы: Кардиостимуляция
зақымдалмаған болса, онда жиілігі 100-150 Гц болатын синусоидальді модульденген токтар қолданылады. Егер керісінше жағдай болса жиілігі 2-5 Гц әсер тағайындалады. Бұл токтар тетанустық жиырылуды қамтамасыз етіп, теріге ешқандай тітіркендіргіш әсер бермейді. Алайда, әрбір ерекше жағдайларда ток параметрлерін тағайындауда электрлі стимулдеу параметрлерін алдын-ала электрлі диагностикалаудан соң ғана шешіледі.)нервтенуі(Электрлі стимуляцияның сәтті өтуі үшін тағайындалатын токтың мөлшері стимулдеуші ағзаның қызметіне, табиғатына сәйкестендіріліп, сол ток тек ағзаның қызметіне және табиғатына жақын болатындай, түрлі ыңғайсыздық, тітіркендіргіш, кері әсері болмайтындай етіліп алыну тиіс. Электрлі стимуляция жүктемесі жүргізілетін шараның мерзіміне сәйкес бөлінеді. Мысалыға егер қаңқа бұлшық етінің иннервациясы

Қорыта келгенде  ағзаға  электромагниттік өрістің және токтың  бірінші  механикалық   әсерін – физикалық  деп, сонымен қатар оны медицинада емдеу әдісі ретінде қарастырады.

Организмге әсер ететін тұрақты ток, ток күшіне байланысты, сондықтан ұлпалардағы және терілердің электрлік кедергісінің маңызы зор. Ылғал, тер кедергінің маңызын кемитеді, кішкентай кернеудің өзіде организм арқылы өтетін ток байқалады.

Шипалы заттар диссоциацялану негізінде қабылдайтын зарядтардың таңбасына сәйкес енгізіледі. Анод арқылы кейбір органикалық қосылыстардың иондары беріледі, мысалы, сульфидин, пенциллин және басқалар. Катафорез, электрлік осмос, иондық гальванизация құбылыстарының жиынтығы электрофорез деп аталады. Ертіндіден, электрондық төсеніш және электролиттерден құралатын ток өткізетін тізбегінен тұратын күрделі  тізбек иондық  гальванизация кезінде пайда болады.

Магнит  өрісін  негізгі  қасиеттері  бар  материяның  ерекше  түрі  деуге болады.

Магнит  өрісінің  кейбір  қасиеттерін  түсіну  үшін  құрал  есебінде  магнит    өрісіндегі    тогы    бар    тұйықталған    контурды    пайдаланған  орынды.