Эпидемиология жалпы медициналық ғылым ретінде және анықтамасы. Мақсаты, міндеттері және зерттеу әдістері.

Эпидемиология-инфекциялык ауру қоздырғышының таралуын, дамуын ж/е онымен күресу жолдары мен алдын алу шаралаын зерт.ғылым саласы.эпидемология халық арасында таралған індет туралы ғылым.Дүниежүзінде әр жылда көптеген адам осы инф.арурудың салдарынан қайтс болады. Инфекциялық ауру адам мен қоздырғыштың байлануысуы, әрекеттесуінен п.б.Эпидемология турлаы көптеген ғалымдар түжырымдар жасаған болатын:

Заболотный: эпидемиология әндет туралы ғылым.Аурудың п.болуымен дамуын, таралуын зерт.ғылым.деген. Громашевский;Эпидемииология індет туралы ж/е эпид.лық процесстің зандылыктарын зерт.ғылым, сонымен қатар Елкинде өз тұжырымдамсы жасады:эпидемиялогия халқ арасындағы инф.лық аурудың п,болун, таралуы туралы зандылыктары туралығылым.

Эпидемиолоия мақсаты-инф.аурудың таралуын,дамуын,пай.болуын, алдыналу, күресу шараларын теориялыө ж/е практикалық тұрғыдан түсіндңру.

Эпидемиология міндеті-Инф.аурудың пай.болуын, даму-таралуын, алдын-алу-күресу үшін әдістер табу ж/е қолдану.

Эпидемиологиялық процессті арнайы әдістермен зерттейді. Комп-лік технологияларды пайдаланып, эпид.лық процесске болжам жасауғаа, дамуын қадағалайтын болып табылады. Эпидемиологиялық әдңс эпидем.процессті ж/е инф.аурудың берілу жолдарын, пай.болуын зертттеу үшін қолданылатын әдістеме-амалдардың жиынтықтары.

1.Эпид-лық тексеру бақылау: Бұл әдіс өте мағызды, себебі бұл зерттеудің бастамасы. Осы әдіспен инфекцияның пай.болуын, инф. қоздырғышын, берілу жолдары мен факторларын анықтаймыз. Жиналған мәліметтер арқылы инфек.ның себеп-жағдайы, біржола көзін жою жодары туралы қорытынды жасаймыз.

2.Аналитикалық эпидемиологиялық әдіс: эпид.тексеру кезіндегі инфекция туралы болжамды тексеру.

3.Эксперименталдық эпидемиологиялық әдістер:Бұл әдңсті тек инфекцияны алдын алу, күресу шараларын зерттеуге қолданамыз.Бұл әдіс эпид.лық процесстегі құбылыстардың себеб/салдарын байланысын анықтайды.

4.Математикалық үлгілеу: Эпидемиялық процесстің көрінісін юолжау.

5.Статистикалық зерттеу әдістер. Бұл әдісепн инфекцияның алдын алу ж/е күресу шараларының тиімділіігн санмен бағалау. Эпид.лық тексеру кезінде мәліметтердің мағыздылыгына баға беріледі. Матем.стат.лық әдістерді қолдану арқ мәліметтердің дұрыстығын  бағалацды.Жиналған ақпараттарды статистикалық әдісстер арқылы әртүрлі құбылыстарғабаға  беру керек.

Статистикалық қортындыграфик, кесте сандық белгілермен жасалынады.

2.Эпидемиологиялық процесс туралы ілім, эпидемиологиялықпроцестің

құрылымы мен факторлары.

Громашевский эпид.процессті зерттеп, терминін ғылымға енгізген. Ол эпид.лық процесс болу үшін қоздырғыштың көзі,беріліс механизмі, қабылдаушы ағза болуы тиіс деді.Осы 3буын бір-бірімен байланысқан жағдайда процесс жүзеге асады. Эпидемиялық процесстің 3буыны:

1.Инфекция көзі

2.беріліс механизмі

3.қабылдаушы ағза.

Егер ағзаның қабылдаушлық қасиеті төмен болса, қоздырғыш ағзаға енбейді ж/е процесс жүзеге аспайды. Ал егер қабылдаушылығы жоғары  болатын болса, ауру пайдаболады.

Инфекциялық процесс-паразит пен организмнің әрекеттесуінен ауру н/е тасымалдаушы түрінде көрініс беруі.

Инфекциялық процесс-микроағзаның макроағзаға еніп, ауру тұрінде көрінуі.

Эпидемиялық процесске Покровский, Черкасский, Громашевский, Беляков тұжырымдама жасаған болатын.

Черкасский, Покровский: Эпидемиялық процесс-инфекцияның халық арасвнда таралуы деді.

Беляков:Эпидемиялық процесс-инфекциялық аурудың пай.болуы ж/е таралуы Громашевский:эпидемиялық процесс* тізбекті заңдылықпен бірінен кейін бірі пай.болатынинфекцциялық жағдай деді.

Эпид.процесс жүргенде әлеуметтік ж/е табиғңи факторларға әсер етеді.Табиғи факторларға: жыл мезгілі, климат, ауа райы, географиялық жағдайы, жауын шашын жатады. Әлеуметтік факторларға:халықтың жағдайы, аймақтың тұрмыс тіршілігі, су сапасы, тамақтың құнарлылығы, медицинаның жағдайы, халықтың санитарлық біліімі.

 

3.Эпидемиологияның даму тарихының негізгі кезеңдері.

Эпидемиология дамуы ертеден басталған.Ертедегі Шыыс Азияның халқы алапестің жұқпалы екенін біліп, науқас аадмды оқшаулаған. Шешекке қарсы егу осыдыдан 3мыңжыл бұрын Қытай қолданған. Ө.Тілеуқабылұлы шешекке қарсы егуді 500жыл бұрын қолданған. Инфекциялық аурулар қоздырғыштардың тудыратынынын Гппократ еңбегінде айтылған ж/е Греция,Рим ғалымдары да болжам жасаған еді.Эпидемия миозматикалық ж/е контагиялық жолмен пайда болады деп болжамдалған.Миозматиклық-метеорит,вулкан,жер сңлкіну кезінде пайда болған зиянды заттардан эпидемия пайда блады деген болжам.Контагиялық – науқастан сау адамға жанасу арқылы пайда болады деген Фракастор ауруды оқшаулау, аймақты дезинфекция секіді күресу шараларын ұсынған.Дженнер шеешек ауруына қарсы сиыр шешегінің қабыршағын адамға енгізді. Бұл кейін тиімді ж/е қаупсіз әдіс екені дәлелденді. Орыс ғалымы Самойлович эпидемиологияның негізін қалаушы. Ол обаға қарсы көп еңбек етті. Ол оба қоздырғышын микроскоппен қарады. Минх пен Мечутовский бөртпе ж/е қайталама сұзегінің қоздырғышын жұқтырып, ауруды таралуын айтты.Мечников дизентерия, тырысқақ, бөртпе сүзегі, туберкулез ауруларын зерттеді. Ивановский вирустың қоздырғыштарын ащты, Боровской лейшманиоз қоздырғыышын тапты. Боткин бауыр ісін қоздырғыш тудыратынын айтты. Тарасевич бөртпе сүзегін, туберкулезді зерттеді. Габричевский дифтерияны емдеу үшін қан сарысуын қолданған.  Заболотный тырысқақ, бөртпе, мерез ауруларын зерттеді. Марциновский , Скрябин, Павловский паразитологияның түрлі салаларында зор үлес қосқан. Қазақстан ғалымдарды да инфекциялық ауруларды зерттеген. Оған Қарақұлов, Әміреев, Темңрбеков, Сапарбеков, Исмагулов , Шуратов, Беклемишев жатады. Кеңес Одағының енбек сіңірген ғалымдары: Башенин, Елкин, Беляков, Кереев, Шляхов, Покровский, Черкасский, Шаханина, Литвин, Громашевский эпидемиологияның дамуына көп еңбек сіңірген.

Эпидемиологияның дамуына  медицинаның басқа салалары яғни, вирусология, иммунология, гелминтология, иммунология әсер еткен.

Сонымен қатар санитарлық статистика, гигиена  бөлімдерінің жұмыстары яғни денсаулықты жақсарту жұмыстары індетке қарсы шара болып табылып, эпидемиологияға тікелей әсер етеді.

 

4.Жұқпалы (паразитарлық) аурулардыың қазіргі заманғы эпидемиологиялық жіктелуі.

Инфекциялық аауруды жіктеуде қоздырғыштың түрі(бактерия н/е виурс), клиникалық белгісі(жіті н/е созылмалы). Эпидемиологиялық белгілер(ішек инфекциялары, тыныс алу жолдарының инфекциялары, т.б.) ж/е дәрігерр мамандығына мән береді. Ең маңыздысы қоздырғыштың экологиясы мен адам ағзасында орналассуы мен берілу механизмдері. Инфекцияны жою үшін қоздырғыштың қайда өмңр сүретіні, сақталатыны, адамға қалай берілетінін білу маңызды.Громашевский инфекция қоздырғыштарының ағзада орналасуы мен берілу механизмі бойынша инфекциялық ауруларды 5топқа бөлді:

1.ішек инфекциялары,

2.тыыныс жолдары инфекциялары,

3.қанинфекциялары,

4.сыртқы қабат инфекциялары

5.әртүрлі механизмдермен берілетін инфекциялары

Елкин инфекциялық ауруларды 3топқа :

1.Антропоноздар-адамдарға ғана тән

2.Зооноздар-жануарларға тән

3.Антропоноздар-адамға да, жануарға да тән

Антропонозды инфекциялардың қоздырғыштарыының берілу механизмі көлденең ж/е тік.Зоонозды инфекциялардың берілу механизмі шынжыр тәрізді.Сапронозды инфекциялардың қоздырғыштарына жепеуіш тәрізді берілу жолы тән.

Литвин мен Шляхов инфекциялық ауруларды қоздырғыштардың өмір сүру ортасына  қарап топтастырды.

1.Антропонозды инфекциялық аурулардың инфекция топтары ішек, респираторлы, қан, сыртқы қабат жатады. Қоздырғыш қоры адам болып табылады. Таралатын аурулар инфекция топтарына байланысты жіктелген яғни ішек инфекция тобына:іш сүзегі,тырысқақ,А,Е гепатит, полиомиелит жатса, респираторлы: қызылша,қызамық,дифтерия; Қан:бөртпе сүзегі, безгек, қайталамалы сүзек; сыртқы қабат инф тобына: меерез бен қызылшаны жатқызған.

2.Зоонозды инфекциялық аурулардың қоздырғыш қоры жануар, инфекция топтары мен таралатаын аурулары: Үй ж/е синантропты хайуанататтар: бруцеллез, Ку қызбасы, аусыл, орнитоз; Жабайы хайуанаттар:туляремия, құтыру, обағ Ласса қызбасы жатады.

3.Сапронозды инфекциялық ауруулардың топырақтық инфекция тобынның қоздырғыш қоры топырақ ж/е таралатын аурулары: клостритиоз, актинмикоз;  Сулы инфекциялық тобының қоздырғыш қоры:су ж/е таралатын аурулары: легионеллез, тырысқақ, мелиоидоз;  сапрозоонозды инфекция тобына күйдіргі, лептоспироз, иерсиниоз,листериоз болады ж/е қоздырғыш қоры сыртқы орта хайуанаттары.

Инфекциялық ауруларды топтастыр үшін универсальды қағида ретінде экологиялық-эпидемиолоогиялық әдісті, берілу механизмі мен қоздырғыш түрін пайдаланған дұрыс. Себебі бұл қағида қоздырғыштығ биологиялық қасиеті мен экологиясына, тәжірибелікэпидемиологиялық сұранысқа бағвтталған. Осы топтастыру жүйесі денсаулық сақтау жұмыстарын атқаруға ықпалын тигізеді.Бұл топтастыруды 1994жылы Черкасский құраған болатын. Антпонозды ішек инфекцияларына вирус:А,Е вирусты гепатиттерң, Норволк инф, Ротавирус инф, энтеровирус инф, полиомиелит; Бактериялар: парасүзек, іш сүзегі, шигелла, Зонне дизентриясы, дизентериясы, эшериохозды тырысқақ жатады. Протозойлар: амедиаз, лямблиоз;  Микоздар: Африкалық гистоплазмоз; Гельминтоздарға аскаридоз, гименолепидоз, дракункулез, трихоцефалез, энтеробиз жатады

Тыныс алу жолдары инфекцияларына вирустардан:тұмау, аденовирусты инф, герпес инф, реовирусты инф, қызылша, парагрипп, эпидемиялық паротит,риновирусты инф; Бактерилардан: дифтерия, гемофилус, стерптококк, көкжөтел, алапес, туберкулез, респираторлық хламидиоз, пневмококкты пневмония,респираторлық мкоплазмоз, инфлюэнцф инфекциясы; Протозойлардан: акантамебты менингит, пневмоцистоз.

Қан инфекциялары: Вирустардан:В,G, C,F,TTV,Д гепатиттері, цитомегаловирусты инфекция, вирусты сүйелдер, москиттермен берілетін инфекциялары; Бактериялардан: бүргелермен берілетін, бартонеллез, битпен берілетін инф, окопты қызба, қайталама бөртпе сүзек, бөртпе сүзегі; Протозойлар: массалармен берілетін безгек; Гельминтоздардан: шыбындармен берілетін лоаз, массалармен берілетін инф, бругиоз, вухерериоз.

Сыртқы қабат инфекциялары: Вирустардан: В,С,Д гепатиттері, АИТВ инфекциясы, Цитомегаловирусты инфекция, Вирусты сүйелдер;   Бактериялардан: Беджель, Гонорея,донованоз, стафилококк инф, мерез, трахома, хламидиоз, зәршығару-жыыныстық инф, шанкроид; Протозойлардан: Үнді висцералды лейшманиоз, тері лейшманиозы, трихомониоз;   актиномикоз, кандидоз, антропонозды микроспория, антропонозды трихофития, эпидермофития;  Гельминтоздар:анкилостомидоз, онхоцеркоз, стронгилойдоз, шистосомоздар.

Зоонозды ішек инфекциялары: вирустар:ласса қызбасы, аусыл; Бактериялар: ботулизм,бруцеллез, хламидия инф, листериоз, мелойдоз, сальмонеллездер, жалғантуберкулез; Протозойлардан:балантидиоз, токсоплазмоз, криптоспаридоз;  Гельминтоздар: альыеококкоз, апизокиоз, клонорхоз, тениоз, бүйрек капилляриозы.

Тыныс алу жолдары инфекциялары: вирустардан: марбург ж/е эбола қызбасы, маймыл шешегі; бактерияларлан: орнитоз,зоонозды туберкулез;

Қан инфекциялары: вирустардан:масамен берілетңн дене қызбасы,рифт алқабының қызбасы, сары қызба, жапон қызбасы, синдбис қызбасы;  бактериялар: бүргемен берілетін оба, лайма ауруы, туляремия, квинсленд сүзегі, ку кызбасы, жарғақтау теңбіл қызбасы;  Протозойлар: шыбынмен берілетңн: африкалық трипаносмоз, бүргемен; америкалық трипаносомоз, кенемен: бабезиоз;

Сыртқы қабат инфекциялары: вирустармен: құтыру, паравакцина; бактериялар: сап, сіреспе, чинга, күйдіргі,пастереллез; Протозойлар: Шығыс африкалық висцеральды лейшманиоз, тері лейшманиозы, шөлейт, ауыл типті тері лейшманиозы,микоздар: зооонозды микроспория, зоонозды трихофития

Сапронозды ішек инфекциялары: бактериялар:Вас.сеreus пен тама0тан улану, Clostridia perfringeus пен тамақтан улану; протозойдар: бірінші акатинамбепті менингоэнцефалит.

Сыртқы қабат инфекциялары: бактерия: газды гангрена,; Протозойлар: споротризоз,хромобластомикоз

Тыныс алу жолдары инфекциялары: бактериялар: легионеллез;  Микоздар:Адиаспиромикоз, аспергиллез, бластомикоз, гистоплазмоз, коксидиоидоз, криптококкоз.

 

5.Жұқпалы аурулар қоздырғыштарының паразиттілігі, биологиялық иесі және паразит резервуары.

Тіршілік әлеміне тән қасиеттер жұқпалы аурулардың қоздырғыштарындада болуы шарт, өйткені, олар тірі ағза  болғанына байланысты, өзінөзі реттеу , өзгеріп-өніп-өсу, қозғыштық, әсерлестік т.б. қасиеттері болуы керек. Микроорганизмның маңызды қасиеті — паразиттік. Паразитизм әртүрлі екі ағзаның өзара  байланысын сипаттайды. Қоздырғыш паразит ретінде иесін өніп-өсу үшін пайдаланады, мекендейді де  инфекциялық процесс туғызады. Яғни қордырғыш паразит жагынан –зиян келтіруші,бүлдірушң болса, иесі қорғанады. паразит патогендік фактор болады,  бірақ кез-келген патогендік фактор паразит болмайды.Сөйтіп, микроорганизмдердің патогендігі тірілерге тән, өзінің биологиялық мәні, табиғаты жағыынан басқа патогендік факторлардан ерекшелік көрсетеді.Паразиттің бейімделушілік қасиеті паразиттің иесінің ағзасына  еніп-қалыптасуы үшін, сол ортада өмір сүруі үшін керек. Сонымен қатар паразит ерекше фермент бөледі. Қоздырғьштардың  қасиеттерін зерттеу арқылы эпидемиялық процесске қарсы шаралар жасалынады.Қоздырғыштар мен иелерінің қарым-қатынасыбиоценотикалық жүйе құрайды. Ол “паразитарлық жүйе”  деп аталады. Паразитарлық жүйе террминін ғылымға Мартини енгізген болатын. Егерадам ағзасы паразиттің экологиялық өмір сұру ортасы болса, яғни паразит иесі адам болса, адам биологиялвқ обьект ретінде зерттелуге ыңғайлы болуы үшін әдейілеп абстракцияланып, шартпен бөліп қаралған паразитарлық жүйенің құраушы бөлшегі болып саналады.

Қоздырғыш ұзақ уақыт сақталатын организм резервуар деп аталады. Бір аурудың қоздырғыштары үшін резервуар адам (безгек, эпидемиялық бөртпе және қайтарымды сүзек және т.б.), басқалары үшін — жануарлар болып табылады. Жабайы жануарлар табиғи резервуар деп аталады. Мысалы, кеміргіштер лейшманиоздың, обаның, туляремияның табиғи резервуары болып табылады. Кенелердің кейбір түрлері ұзақ уақыт (20 жылға дейін) қайтарымды кене сүзегі, кене энцефалиті, туляремиясы қоздырғыштарын сақтай алады.

Резервуарлардан басқа, көптеген қоздырғыштардың айналымы үшін рөлін қан соратын буынаяқтылар (жәндіктер мен кенелер) атқаратын тасымалдаушы қажет. Таратқыштардың белсенді орын ауыстыруы нәтижесінде ауру қоздырғыштары едәуір қашықтыққа таралуы мүмкін.

 

6.«Инфекцияның көзі» түсінігінің анықтамасы. Антропоноздар,

зооантропоноздар сапроноздар. Сырқаттанушылықтың формасына және кезеңділігіне байланысты адамды инфекция көзі ретінде эпидемиологиялық бағалау.

Инфекция көзі-қоздырғыштың өмір сүру ортасы ж/е қабылдайтын органимзге ауру жұқтыратын микроорганизм.

Ағзаның инфекцияны кімнен немесе неден жұқтырғанына байланысты антропонозды инфекция, зоонозды инфекция, сапронозды инфекция деп бөлінеді. Антропонозды инфекция кезіндеинфекция көзң ауру адам болғандықтан  аурудың ауыр немесе жеңіл түрде болуы маңызды роль ойнайды. Себебі, ауыр түрдегі науқас адам ерте оқшауланатын болсағ жеңіл түрдегі науқас адам симптомсыз жүргендіктен білінбейді. Басқа адамдарға инфекция таратушы болады. Тасымалдаушылық дегеніміз инфекция қоздырғышын ағзада сақтау ж/е бөліп шығару. Тасымалдаушылықтың түрлері:

Сау тасымалдаушылық: ауру клиникалық көріністері болмайды

Реконвалесцентті тасымалдаушылық: науқас жазылғаннан соңда ағзада өоздырғыш өалып қояды да иммунитет төмендеген сітте кері өршейді.

Транзиторлық тасым.лық: ауру белгілері болмайды да 14 күнге дейін қоздырғышты  бөлңп отырады.

Өткір тасымалдаушылық: 3айдай н/е бірнеше жылға дейңн қоздырғышты бөліп отырады.

Антропонозды инфекция тек  адамнан  адамға жұғады. Антропонозды инфекцияларға іш сүзегі, безгек, А, Е гепатиттері, дифтерия, қызылша, тырысқақ жатады.

Зоонозды инфекция деген жануардан адамға жүғады. Яғни инфекция көзі жануар. Зоонозды инфекцияларға: туляремия, оба, құтыру, орнитоз, Ку қызбасы, аусыл жатады.

Сапронозды инфекцияда инфекция қоздырғышы  суда, топырақта болады.Сапронозды инфекцияларға: клостридиоз, күйдіргі, актиномикоз, тырысқақ жатады.

Сырқаттанушылықта қоздырғыштың берілу механизмдері ж/е оны іске асыратын факторлар қауіп-қатерлі топтарды анықтайды. Мысалы, АИВ-инфекциясы Африка, Америка, Еуропа және басқада  елдерде көбінесе жыныстық жолмен берілетіндіктен, қауіп-қатерлі топтарға гомо,гетеросексуалистер, жезөкшелер жатад. Қазақстанда кейінгі жылдары осы инфекцияның көбінесе (70-80 %) парентералдық (лас шприц арқылы) жолмен берілетін болғандықтан, қауіп-қатерлі топқа нашақорларда жатады. Олардың ішіне 15-жастаағыларда кіретін болып тұр.

                               

 

7. Эпидемиологиялық процесске әсер ететін факторлар

Эпидемиялық процесс уақыт пен кеңістікте үздіксіз өтеді. Бұл ретте биологиялық факторлар (гено – және фенотиптік жағынан өзінің белгілері бойынша бірдей емес паразит пен иесінің өзара іс-қимылы) эпидемиялық процестің даму себептерін қалыптастырады,ал әлеуметтік және табиғи факторлар эпидемиялық процестің даму жағдайларын реттейді. Эпидемиялық процесс себептері мен жағдайлары бір мезгілде болған кезде ғана бар.

Биологиялық фактор

Биологиялық фактор-«паразит — иесі» паразиттік жүйесі, онда өзара әрекеттесетін екі тарап белгілі бір қасиеттер (паразит — паразитизм және патогендік, иесі-сезімталдық) көрсетеді.

 

Әлеуметтік факторлар — бұл эпидемиялық үдерістің пайда болуына ықпал ететін (немесе кедергі келтіретін) әлеуметтік жағдайлардың жиынтығы.

Әлеуметтік факторларға жатады:

әлеуметтік дамыту;

халықтың әлеуметтік белсенділігі;

елді мекендерді санитарлық көркейту.

Әлеуметтік даму және өндіргіш күштер деңгейі эпидемиялық процестің даму жағдайына жанама әсер етеді. Ол эпидемиялық процестің дамуына оң және теріс әсер етуі мүмкін. Оң әсер етудің мысалдары: өмір сүру және тамақтану сапасын арттыру, соның салдарынан — иммунитеттің жағдайын жақсарту; мінез-құлық мәдениетін, гигиеналық тәрбиені өзгерту; технологияларды жақсарту және дамыту болып табылады. Теріс әсердің мысалы ретінде мыналар қызмет ете алады:: есірткіні қолданатын адамдар санының артуы және жыныстық мінез — құлық мәдениетінің өзгеруі-АИТВ — инфекциясы мен вирустық гепатиттің таралуы; экология жағдайының нашарлауы-иммунитеттің төмендеуі.

Халықтың әлеуметтік белсенділік деңгейі инфекциялық және эпидемиялық процестердің өту қарқындылығына тікелей және жанама әсер етеді. Халықтың әлеуметтік белсенділігі жоғары болған сайын, инфекциялық процесс қарқынды өтеді.

Халықтың әлеуметтік белсенділігінің шыңы соғыс және революция кезеңдеріне тарихи түрде келеді. Әлеуметтік белсенділік жеке отбасы немесе тұтас қоғам деңгейінде көрінуі мүмкін.

Елді мекендерді санитарлық абаттандыру деңгейі эпидемиялық процестің қарқынды дамуына тікелей әсер етеді. Бұған сумен жабдықтау, су бұру, қатты және тамақ қалдықтарын жинау және жою және т. б. жүйелерінің жай-күйі жатады.

Табиғи факторыөңдеу

Табиғи факторлар-бұл эпидемиялық үдерістің пайда болуына ықпал ететін немесе кедергі келтіретін табиғи жағдайлардың жиынтығы.

Табиғи факторларға жатады:

биотикалық элементтер;

абиотикалық элементтер.

Биотикалық элементтер-тірі табиғаттың компоненттері. Зооноздар кезінде биотикалық элементтердің реттеуші әсерінің мысалы табиғи-ошақты инфекциялар кезінде кеміргіштер санының (эпизоотиялық процестің қарқындылығы) өзгеруі кезінде эпидемиялық процесс ағымының қарқындылығын өзгерту болып табылады. Трансмиссивті зооноздар кезінде буынаяқтылардың саны мен көшуі эпидемиялық процестің өту қарқындылығына реттеушілік әсер етеді.

Абиотикалық элементтер-климат және ландшафтық-географиялық жағдайлар. Мысалы, экваторға жақын болған сайын, жұқпалы аурулардың нозологиялық түрлерінің алуан түрлілігі соғұрлым жоғары.

8.Жұқпа тасымалдаушы инфекция көзі, жіктелуі және эпидемиологиялық бағалау

Инфекция көзі-дені сау адамдар жұқтырған адам немесе жануар ағзасы-бұл паразиттің табиғи тіршілік ету ортасы, онда оның қоректенуі (метаболикалық процестерді қоса алғанда), көбеюі және жүзеге асырылады, содан кейін көзден (адамның немесе жануардың жұқтырған ағзасы) шығады.

1). Негізгі көзі – қоздырғыштың биологиялық түрі (табиғи тіршілік ету ортасы) ретінде сақталуын қамтамасыз ететін ерекше иесі.

2). Қосымша дерек көзі – қоздырғыштың адамдарға бере алатын спецификалық емес иесі. (адам қосымша көзі болуы мүмкін – оба).

Инфекция резервуары-табиғи мекендеу ортасымен (негізгі көздердің жиынтығы) өзара әрекеттестікте қоздырғыш популяцияларының жиынтығы.

Иесі-паразиттің тіршілік ортасы және тамақ көзі болып табылатын организм. Паразит түрінің болуы үшін міндеттілігіне байланысты

антропоноздар-адам, зооноздар-Жануарлар, сапронзалар-орта).

 

9.Эпидемиялық үрдіс буынының (звено) сипаттамасы . Эпидемиялық үрдістің көріну формасы

Эпидемиология-жұқпалы аурулардың пайда болуы мен таралуының заңдылықтарын, олардың адам қоғамында алдын алу мен жоюды зерттейтін ғылым. Бұл мәселемен дәрігер-эпидемиолог айналысады.

Эпидемиологиялық процесс – бір-бірінен кейін бірі келе жатқан инфекциялық аурулардың жиынтығы, олардың үздіксіздігі мен заңдылықтары инфекция көзінің, берілу факторларының болуымен және халықтың қабылдауымен қолдау табады. Осылайша, бұл процесс үш буыннан тұрады: инфекция көзі, жұқпалы аурулар қоздырғыштарының берілу механизмі, халықтың қабылдағыштығы. Осы буындарсыз жұқпалы ауруларды жұқтырудың жаңа жағдайлары пайда бола алмайды.

1. Инфекция көзі. Жұқтыру үшін инфекция көзі болуы керек. Инфекцияның көзі қоздырғыштардың табиғи болу және көбею орны болып табылады, онда жұқпалы бастың табиғи жиналу процесі жүреді және қоздырғыш сол немесе басқа жолмен дені сау адамдарды жұқтыруы мүмкін объект болып табылады. Бұл көз жұқтырған адам немесе жұқтырған жануар болып табылады.
2. Инфекция қоздырғышының берілу механизмі-бұл қоздырғыштың зарарланған ағзадан жұқтырылмаған ағзаға ауысу тәсілі. ауа-тамшы – (тұмау, ОРИ, ангина, туберкулез); байланыс – (жел. ішек инфекциялары); трансмиссиялық – (безгек, Лайн ауруы, инцефалит).
3. Эпидемиологиялық үдерістің үшінші буыны адамдардың сезімтал ұжымы болып табылады. Сезімталдық дәрежесі өте көп сәттерден тұрады: иммунитет жағдайы, әлеуметтік жағдайлар, мәдени дағдылар, толыққанды тамақтану, жас.

Осылайша, тек үш буынның өзара іс-қимылы кезінде эпидемиологиялық ошақ пайда болады және індет өседі. Инфекциялық аурулардың таралуының алдын алу үшін осы үш өзара іс-қимыл жасайтын фактор арасындағы байланысты бұзу және бір мезгілде олардың әрқайсысына жеке-жеке әсер ету қажет.

10.Жұқпалы аурудың берілу механизмі, жолдары, және факторлары туралы түсінік

Эпидемиялық процесстің негізгі үш звеносының біреуіне  жұқпалы аурудың берілу механизмі жатады. Инфекцияның берілу механизмі дегеніміз – эволюциялық даму кезінде қоздырғыштың иелерінін алмастыру арқылы биологиялық түрін сақтауды қамтамасыз етуші механизм. Басқаша айтқанда, қалыптасқан заңдылықтың негізінде қоздырғыштың инфекция көзінен қабылдаушы ие ағзаға өту механизмі болып табылады.  Бұл механим біріне бірі жалғасқан үш фаза арқылы жүріп отырады:

1. Ауру адамнан шығу сатысы
2. Сыртқы ортада уақытша бола тұруы
3. Қабылдағыш организмге ену сатысы.

Жалпы, жұқпалы аурудың берілу механизмінің түрлеріне келетін болсақ, бірнеше топқа бөлінеді. Олар:

• Аэрозольді механизм арқылы берілуі екі жолмен іске асады:

1. Ауа-тамшылы; 2. Ауа-шаң.

Ауа-тамшылы жолмен берілу сыртқы ортаға төзімсіз микрорганизмдердің қоздырғыштарының берілуі (мысалы, менингококк, қызылша вирусы, т.б).

Ауа-шаң жолымен сыртқы ортаға төзімді микроорганизмдер болғанда(мысалы, туберкулез микобактериясы).

Жалпы, аэрозольді механизммен қоздырғыш ауру адамнан оның демі арқылы шыққан аэрозольдар арқылы беріледі. Бұдан әрі қарай қоздырғыш қабылдаушы организмдегі тыныс алу мүшелерінде өзіне тән орынын табады. Аэрозольді механизмінің факторы болып ауа табылады.

• Фекальді-оральді механизм қоздырғыштары адамның ішек жолдарында орналастын  ішек инфекциялары үшін жалғыз берілу механизмі болып табылады. Бұл механизмде қоздырғыш адам ағзасынан сыртқы ортаға құсық, кіші дәрет немесе үлкен дәрет арқылы шығып, келесі сау қабылдағыш организмге ауыз арқылы осы қоздырғышпен ластанған су немесе тамақты ішкенде енеді. Сенитарлық жағдайы нашар жерлерде қоздырғыштың тасымалдаушы ролін шыбын атқарады. Санитарлық мәдениеті мен санитарлық тұрмысы төмен жерлерде қоздырғыш тұрмыстық жол(мысалы, ойыншық, лас ыдыс, т.б.)арқылы беріліп отырады.
• Трансмиссивті механизм . Қоздырғыш қан тамырлар жүйесінде орналассқан болса, оның сыртқы ортаға шығуы кене, маса, бүрге секілді қансорғыш буынаяқтылардың шағуы арқылы іске асып, келесі организмге енуі де осы қанмен залалсызданған буынаяқтылардың шағуы арқылы іске асады. Сол себепті де бұл механизм трансмиссивті деп аталады.
• Жанасулық механизм дегеніміз сыртқы қабат ауруларының қоздырғыштарының берілу механизмі . Яғни, тері немесе кілегей қабатта орналасқан қоздырғыш, қабылдағыш организмге қоздырғыш көзімен тікелей жанасқанда жұғады(жыныс аурулары, тері аурулары). Бұл механизм киім кешек, тұрмыстық заттар, топырақ арқылы берілуі мүмкін. Жанасулық механизм тікелей немесе тікелей емес жанасу арқылы жүреді.
• Вертикальдық механизм аяғы ауыр анадан іштегі балаға аурудың жұғу жолын сипаттайды. Бұл мехаизм арқылы АИВ-инфекциясы, цитомегалия вирусы, герпес вирусы, токсоплазмоз, қызамық вирустары берілуі мүмкін.

 

 

 

11.Инфекцияның берілу механизмінің сатылары (фаза). Қоздырғыштың ағзада орналасуы,инфекцияның берілу механизмі және қоршаған орта тұрақтылығының арасындағы байланыс

Жұқпалы аурудың берілу механизмі негізінен біріне бірі жалғасқан 3 саты(фаза) арқылы жүреді.

Бірінші фаза бұл қоздырғыштың ауру адамнан шығу сатысы. Бұл фаза адам ағзасындағы белгілі бір физиологиялық реакциялар арқылы жүреді.  Мысалы, үлкен немесе кіші дәретке шығу,құсу,демалу, сөйлеу,түшкіру,жөтелу секілді процестер. Сонымен қатар осы процестердің потологиялық үдеуі арқылы жүреді.

Екінші фаза бұл инфекция қоздырғышының сыртқы ортадағы абиотикалық және биотикалық объектілерде уақытшыбола тұру кезеңі. Бұл саты көртеген қоздырғыштарға тән болып келеді.Сонымен қатар, қоздырғыштың берілу механизмінің бұл фазасында  қоздырғыш уақытша сақталып қана қоймай, оның келесі бір жаңа ағзаға жетіп енуі жүреді. Мысал ретінде , берілу факторы қансорғыш буынаяқтылары болып табылса, кей жағдайларда олардың қоздырғыш ағзасында тек сақталып қана қоймай, өніп-өсуі байқалуы мүмкін. Осындай жағдайлар көбіне табиғи берілу ошағы бар ауруларға тән болап келеді.

Инфекция берілу механизмінің үшінші фазасы болып қабылдағыш организмге қоздырғыштың енуі табылады. Осы процесс қоздырғышты ластанған ауамен жұту, ластанған құралдармен жанасу, ластанған тағам немесе суды ішу, қансорғыш тасымалдаушылар секілді әр түрлі факторларың қатысуымен жүзеге асып отырады.

Қарастырылып отқан инфекция берілу механизмі фазаларының бірінші және үшінші сатылары қоздырғыштың ие организміндегі тән орнымен анықталады. Сонымен қатар осы орыны арқылы жұққан организмнен қабылдаушы организмге берілу механизмін де анықтай аламыз. Антропопноз топтарында бұл эпидеиялық процесстің даму механизміне арналған тағы бір басты шарт болып табылады.

12. Жануарлар- инфекцияның көзі. Жануарлардан адамға жұғу шарттары.

Жануарлар, инфекция көзі ретінде эпизоотиялық процесс есебінен (белгілі бір табиғи және әлеуметтік, яғни адам құрған, жеке немесе көптеген жұқпалы жағдайлар (манифестілік және симптомсыз түрлер) түрінде пайда болатын қоздырғыш және жануарлар популяцияларының өзара іс-қимыл нәтижесі) бар. Жануарлардың кейбір паразиттері адам ағзасында қолайлы жағдай жасайды, бұл адамдар арасында аурушаңдық пен өлім-жітімге әкелуі мүмкін.

Зооноздар-жануарлар мен адамға ортақ инфекциялар. Зооноздар қоздырғыштарына арналған жануарлар организмдері табиғи тіршілік ортасы болып табылады, онда қоздырғыштар өмір сүреді, көбейеді және қоршаған ортаға бөлінеді.

1). Бактериялық зооноздар (сальмонеллез, сібір жарасы, оба, кампилобактериоз, бруцеллез, туляремия, боррелиоздар және т. б.));

2). Вирустық (құтыру, геморрагиялық қызба, аусыл және т. б.));

3). Табиғи (Крейцфельд ауруы-Якоб, скрепи және т.б.).

1. үй жануарларының Зооноздары (бруцеллез, сиб.жара ит.д.) – антропургиялық ошақтарды қалыптастырады. Жақындауына немесе басып кіруіне байланысты адам және үй. тірі. жабайы жануарлар мекендейтін аймаққа (лептоспироз, құтыру).
2. Синантропты Жануарлар (егеуқұйрықтар, үй тышқаны, Көгершін, торғайлар және т.б.) жабайы жануарлар мен адамдар арасында эпизоотия арасындағы байланыстырушы буын болып табылады.

III. Жабайы жануарлар – жабайы жануарлардың тіршілік әрекеті, табиғи ошақтар қалыптасатын белгілі бір аумаққа негізделген (жұқтыру жануарлар арасында жүреді, ал адам табиғи ошаққа түскенде жұқтырылады).

 

13. Алдын алу және эпидемияға қарсы шаралар. Эпидемияға қарсы жұмысты ұйымдастыру негіздері.

Әдеттте тәжірибелер барысында кейбір шараларды алдын алу шаралар немесе эпидемияға қарсы шаралар дейді.Жұқпалы аурулардың алдын-алу – прафилактикалық шаралар дегенді  білдіреді.Эпидемияға қарсы шаралар – дегеніміз тікелей эпидемиялық ошақта жүргізіледі ,яғни эпидемиялық ошақ пайда болған кезде , сол ошақты тез арада жою үшін бағытталған.
Эпидемиялық қарсы шараларды бөлудің маңызыулкен.эпдемиялық қарсыы шарлар уш бағытта жүргізіледі,олар эпидемиялық үрдістің үш звеносына негізделген.Олар:
1) Инфекция көзіне негізделген  .
2)Берілу механизміне негізделген .
3)Қабылдағыш организмге негізделген .
1)Эпидемиялық үрдістің бірінші буынын негізделген шаралар екі топқа ажыратуға болады.антропонозды инфекцияларында істелетін шаралар: Инфекциялы ауруды анықталу активті  , еHжарәдістермен істелінеді.Активті анықталу әдістеріне:дәрігерлер науқастың үйіне келгенде , әр бір үйге бару  кезіндерінде аHықталады;инфекциялы аурулармен қарым-қатынаста болған жағдайда  анықталады;алдын алу дәрігерлердің тексеруі кезіндерінде анықталады.
ЕHжар анықталу әдісіне: ауру адамның өзі ауырды сезініп барған жағдайда,туысқандары алып келгенде анықтайды.
Зооноздарда Санитарлы-ветеринарлы (ауру жануарларды анықтау,оңашалау,емдеу,ерекше көңіл бөл урежимді).Дератизациялау.
2)Инфекцияның беріліу механизіміне:санитарлы-гигиеналық,дезинфекциялық;дезинсекциялы;
3)Қабылдағышқа қарсы жүргізілетінегу жәнеде жедел профилактика;
4Шаралардың жалпы тобына -лабораториялы зерттеу,санитарлы ағарту жұмыстар;
Індетке  қарсы құралдары талап ететін шаралар:емделуге қажет этиотроптықұралдар;дератизациялық заттар;дезинфекциялар, дезинсекциларға қолданылатын заттар (инсектицид, акарицид, ларвицид);иммунопрофилактиклараға қолданылатын заттар (иммундық сарысу, иммуноглобулин) вакцина, анатоксиндерді (егу профилактикасы заттар);жедел профилактикалық заттар (бактериофагтар, антибиотиктер, химиопрепараттар) және тағы басқалары.
ЭҚ құралдаpды талап еипейтін шаралp олар оңашалау жәнеде режимді – ше қою;санитарлы – ветеринарлы; санитарлы – гигиеналық;санитарлы – ағарту жұмыстары.
Кейде індеттерге қаpсы қолданылатын шаралаpды диспозициялық жәнеде экспозициялық деп бөледі.Диспозициялық шаралар мақсатына инфекция жұққанан кейін сырқаттылықтан сақтандыру әрекеттері,басқаларына-экспозициялық жатады.Эпидемияға қарсы жұмысты ұйымдастыру шараларына карантин жәнеде обсервация дегендерді жатқызуға болады.Карантин дегеніміз індетке қарсы ,санитарлық жәнеде емдеу-профилактикалы шаралар құрайтын мемлекеттік шаpаларды айтамыз.Kаpантиндік шаpаларды ұйымдастыpу жәнеде жүpгізілу аймақты TЖЭК жетекшілігіне жүктеледі.Oбсервация деп-жұқпалы  ауруларлдың алдын алу жәнеде медициналық бақылауды күзету бойынша емдеу-профилактикалы шаралар жүргізгенде қамтамасыз ететін шектеу шараларың жиынтығы.

14. Эпидемиялық ошақ: анықтамасы, эпидемиялық ошақтың шекаралары. Жұқпалы аурудың ошағын эпидемиологиялық тексеру, эпидемияға қарсы шараларды ұйымдастыру.

Эпидемиялық ошақ дегеніміз бұл инфекция көзі орналасқан орын және де оның  аумағындағы аймақты айтамыз. бұл жағдайдарда науқастан сау адамдарға  қоздырғыш беріледі. Эпидемиялық процестедің бір бөлігі болып – эпидемиялық ошақты да айтсақ болады жәнеде эпидемиялық үрдістің таралуларын бөгейтін орта десекте болады.Эпидемиялық ошақтар отбасылық,өндірістікте, мекемелікте болуыда  мүмкін. Инфекциялық ауру 1 адамнан 2-ші адамға таралып отырып, инфекция жалғасын тауып отырады, таралу жолы болмаса тіршілігі тоқтады1932 жылы Павловский өзінің тәжірибесі нәтижесінде- табиғи-ошақтық теориясын ашты.Яғни, жабайы хайуанаттардың популяциясында қоздырғыштар, адамнын қатысуынсыз өмір сүріп және ары қарай берілуінің арқасында кейбір жүқпалы аурулардың табиғи ошағын қүрады. Егерде бұл ошаққа адам келетін болса,ол қоздырғыпггы жүқтырады. Мүндай ошақтың шекарасы хайуанаттардың және қоздырғыштар тасымалдаушы жөндіктердің өмір сүретін ареалына сөйкес болады.Антропонозды жүқпалы аурулардың әр жеке оқиғасы айқын , жасырын өтетін эпидемия барысыньщ айналасында туындайды. Сол себепті жүқпалы аурулардың пайда болуына байланысты ошақты тексеру негізінде эпидемиологиялық жағынан байланысқан жүқпалы жағдаймен жіктелуімен  аяқталуы қажет. Егерде үқсас болғанда инфекцияның бір, бірнеше манифесттік оқиғасы анықталатын болса, онда кейбір  жағдайларда ғана эпидемиологиялы тексерулер жүргізіледі. Жүқпалы аурулардың нақты нозологиялы түрінде эпидемия барысының даму механизмін білу індеттің жіктелуіне сөйкес, қай топка жататынындығын  тезірек анықтауға мүмкіндіктер береді Бірақта ол жеткіліксіздеу. Іңдеттердің даму механизмдері туралы құрастырылған болжам эпидемиолошялық тексерулер кезіндегі бар ақпараттың негізінде жәнеде эпидемиологиялық тексеру барысындағы қажеттіліктерден туындайтын ақпараттың негізінде нактыланады.
Oшақтың түрлеріне жәнеде эпидемиологиялық тексерулер жүргізетін дөрігерлердің мамаңдықтарынаына, төжірибелеріне, дағдыларына байланысты жүмыс істеу тәртібінің өзіне тән ерекшеліктер болалы. Oшақты тексерудің бағдарлы кезектілігі төмендегідей болады:
— Oшақтағы науқастылыкшң қүрылымы мен динамикасын талдау;
— Hауқас жәнеде сау адамдардан сүрау, оларды тексеру;
— Cыртқы орта объектілерді тексеру жәнеде  визуальды бағалауы;
— Oшақтың табиғаты туралы болжамды қүрастыру жәнеде оның жою шараларын негіздеу.
Індеттің түріне, басқада жағдайға байланысты сырқаттанушылықтын динамикасын талдау үшін “қате жәнеде сынама” тәсілі, ауырудың талдауға ыңғайлы бөліну аралығы таңдалынады. Өзгерулердің тағы тәсілін қолдану арқылы себсптіксаддарлық байланыс анықталды. Эпидемиологиялық белгілер бойынша ошақтағы сау жәнеде науқас адамдарды бөлу әр түрлі жолмен жүргізіледі. Мүнда да 2 тәсіл болуы мүмкін. Олар: 1) эпидемиологиялық белгілер,олар  түсіндірілетін болжауданда бұрын болады;2)болжау эпидемиологиялық белгілерді бөлуден бұрын болады.ЭҚШ-жұқпалы аурулардың алдын алу және де солармен күресу шараларының жиынытғын аитамыз

 

15.Эпидемиялық үрдістің қарқындылығы, «спорадиялық сырқаттану», «бұрқ етпе», «эпидемия», «пандемия» туралы түсінік.

Эпидемиялық процесстің ішкі  реттелуінің заңдылығы ,  қоздырғыштармен ие арасындағы  әрекеттестік әртүрлі сыртқы көріністермен сипатталынады.Бұған  тікелей  ішкі реттелуінің механизмінің ықпалы , қатар әлеуметтік- табиғи фактордың әсерлері коп болды, эпидемиялық процестердің қосымша қозғаушысы болып саналады.
Громашевскийдің  эпидемиялогиялық процесстің бұл саласына қарқынды көңіл бөліп,  эпидемиялық  процестің қосымша күштерін табиғи жәнеде әлеуметтік фактор деп санады. Эпидемиялық процестің даму барысы cандық жәнеде сапалық болып өзгеред.
Эпидемиялық процесстің сандық таралуы төрт түрлі болып бөлінеді.
1. Спорадилық-бір нақты аумаққа тән ,белгілі сырқаттанушылықтардың деңгейі ,бір-бірмен байланысты жоқ инфекцияық аурулар.
2. Өршунемесе -шектелген аумақта жеке ұжымда немесе ұжымдардағы топтарда бір мезгілде адамдардың науқастануы.Аурулар бір-бірімен инфекция көзімен,таралу жолдарымен байланысты болады.
3. Эпидемия-инфекциялы аурулардың барлық халықтың ,коп аймақтар,қалалар ,аудандар ішінде таралуын айтамыз.Эпидемияның өз ортасы болады,сол жерден басталып басқа аймаққа таралуы,Эпидемия жеңіл және ауыр түрде өтеді,берілу жолдары ауа тамшылы ,су,тамақ тұрыстық індет түрінде таралады.
4. Пандемия-инфекциялық аурудың жаппай ,елден-елге таралуы.Эпидемилық процестің ең жоғарғы қарқынды дамуының салдарынан инфекциялық аурудыңүлкен аумақта,бүтін елдерде ,құрлықтарда тіпті барлық жер шарының тұрғындары арасында таралуы.Мысалы:Қазіргі таңдағы жаһанды алып жатқан COVID-19 вирусты айтсақ болады.Бұл жұқпалы жолмен тарайтын коронавирустың жаңа түрі.Бұл індет ошағы-Қытайдың Ухань қаласы.
Эпидемиялық процесстің көріну :эндемиялық жәнеде экзотикалық сырқаттанушылықтар деп ерекшеленеді.
Экзотикалық сырқаттанушылық дегеніміз қоздырғыштардың басқа жерден әкелген кезде,бұл жерге сәйкес аурудың пайда болуын айтады.
Эндемиялық сырқаттанушылқ деген  табиғи жәнеде әлеумееттік жағдайларға байланысты осы жерлерде нақты қалыптасқан ауруларды айтамыз.

 

16. Эпидемияның түрлері және себептері.Эпидемиялық үрдістегі мерзімділік түсінігі және оның себептер

Сырқаттанушылықтардың серпінісінде эпидемиялық тенденция ,циклдік жәнеде тұрақты көтерілу немесе төмедеуі  стяқты өзгерістер бар.
Эпидемиялық тенденция дегеніміз эпидемиялық процестің көп жылдық дамуындағы қарқынды өзгерістерінің негңзгі бағытын көрсетеді.
Циклдіқ көрінстер көп жылдық серпінісінде халықтық сырқаттанушылық деңгейінің ауытқуын сипаттайды.Мысалға  вирусты А гепатитінің жалпы ауытқу циклі5-6 жылдай,  Орта Азия елдерінде 2-3 жылдай,Өйткені бұнымен бірінші -жас балалар сырқаттанады,оларда өмрілік иммунитет қалыптасады.АЛ иммунитет жоқ ел  тобы құрылғанша осы жылдар арасы өтіп кететді.
Эпидемиялық прозессті  жылдық серпілісі  циклділік ауытқумен анықтайды.Oндай аз қарқынды қайталану цикілінің 1 жылдық  көріністерің  мауысымдық дейміз.Сырқаттанушылқтың осы жылдың белгілі бір айындағы мауысымдық көтерілуі, оның келесі жылының осы айындағы мауысымдық көтерілуінің аралығын эпидемиялық жыл деп атайды.Мауысымдық көрініс ретінде аэрозольді антропоноздардың қысқы мезгілінде көтерілуімен ішек антропонз инфекциялары  жазғы мерзімде көтерілуін айтуға болады.Бұлмауысымдық бөлудің өзінше амплитудасы болады ,бұған  әртүрлі әлеуметтік табығи жағдайлар әсер етеді.Эпидемиялық процестің көрінісін зерттеуде эпидемияның түрлерін ажырату білу қажет.
Эпидемияның п.б.уақыттық белгіменен бөлген  кезде – қарқынды жәнеде созылмалы деп бөліді.Әдетте мықты  эпидемия бір уақытта жұққанда пайда болады.Ең алғашқы  ауру инкубациялық кезеңнің  аз кезінде ,ал соңғы ауру барынша көп кезеңінде байқалады.Эпидемияны аумақтық белгімен  талдағанда жергілікті жәнеде кеңейтілген түр деп бөлінеді.
Аумақтық белгісімен эпидемияны  бөлгенде: жергілікті жәнеде  кеңейтілген  түрлеріне бөледі. Дамуы  бойынша  тез жәнеде жай өтетін деп боледі. Эпидемиялық процестің берілу механизмдері бойынша және табиғи-ошақтық теория бойынша талдаған кезде  эпидемияның таралуы механизмдері үшке  бөлеміз:
1-топ Эпидемия қоздырғыштары бірғана инфекциякөзінен және  фактордан бір мезгілде өте  көп адамдарға “желпуіш”секілді  берілгенде тарайды. Мүңдай эпидемия ұзаққа созылмайды.
2-топ Эпидемия шынжыр секілді таралу арқылы қоздарғыш бір адамнан  екінші адамға жүғуы арқылы тарайды. Мүндай эпидемия қоздырғыштың вируленттілігі азайғаннанкейін, бірте-бірте, ауру жүққан адамдардың иммунды қасиеті жоғарылағаңда барып тоқтайды.
3-топ Эпидемияда қоздырғыштар  текқана  берілу факторлары арқасында да (су, тағам, буынаяқтылар, тұрмыстық заттар), аурумен тікелей  қарым-қатынас балмаған жағдайда да тарайды.

17. Ауру қоздырғышының берілу факторларының эпидемиологиялық сипаттамалары: су, тағам өнімдері, тұрмыстық заттар

Берілу факторы – қоздыргьштың алғашқы  организмнен ,екінші организмге тасмалдануын  қамтамасыз ететің сыртқы ортаның объектісі  жәнеде жәндіктерді айтамыз. Инфекцияны берілу механизмін 1-ші сатысында іске қосуына қатысатын  факторларды алғашқы берілу факторлары дейді. Қоздырғышты организмге тасымалдайтын факторды соңғы фактор дейді. Берілу факторларына : ауаны, тағам, суды, топырақты , тұрмыстық заттарды жәнеде буынаяқтыларды жатқызамыз. Қоздырғышты инфекция көзінен қабылдаушыға тасуға қатысатын буынаяқтыларды қоздырғыштың тасымалдаушысы деп аталады.
Нәжіс-ауыз механизмінің берілу факторлары:
-су
-тағам өнімдері
-тұрмыстық заттар;
Егерде су инфекциялық аурудың қоздырғышымен ластанған болса онда қоздырғыштың су арқылы таралуына мүмкіндік болады,себепші болады.Ашық су қоймаларының сулары қалдық сулармен , жаңбыр сулармен , қалдық еріген сулармен , адамдардың шомылуы , кір жууы,малды сурауы кезінде ластанады.Инфекциялық аурудың су арқылы таралуы ластанған суды ішуге қолданғанда,шомылғанда ,ыдыстарды жуғанда болалды.Су арқылы көпнесе ішек инфекциялары таралады, мысалға:іш сүзегі,дизентерия , вирусты А және Е гепатит.Патогенді қоздырғыштар суда көбеймейді, көп мөлшеде суда араласып кетеді,сондықтан сумен байланысты өршулер ауыр немесе орташа ауыр түрінде өтеді,инкубациялық кезең ұзақтау болады.Өршуден кейін тұрмыстыққ заттар немесе тағам арқылы ауру таралып,өршу тоқтамай жалғасын табады,оны эпидемиялық жалғасу деп атайды.
Тағам арқылы инфекциялық аурулардың таралуы да жиі кездеседі:сүт және сүт өнімдері,жұмыртқа,ет және ет өнімдері ,балық және балық өнімдері,жеміс жидектер,ұн тағамдары.
Тамақ өнімдерінде ішек инфекцияларының қоздырғыштары көпке дейін сақталады және де көбейуі де мүмкін,сол себепті ауру өте ауыр немесе орташа ауыр түрінде өтеді.Аурудың инкубациялық кезеңі қысқа болады.Тек ластанған тағамды жегендер ғана ауырады.
Тамақ өнімдері инфекциялық аурулардыңқоздырғыштарыменбастапқыда және кейіннен ластануы мүмкін.
Бастапқыдан ластану-ауру малдың сүті ,еті және жұмыртқасы арқылы таралдады.Мысалы,бурцеллез,сальмонеллез және күйдіргі.
Кейіннен ластану-ауру адамның лас қолы арқылы немесе ластанған ыдыстар,кеміргіштер және де шыбындар арқылы болуы мүмкін.Мысалы:іш сүзегі,дизентерия ,сальмонеллез.
Тұрмыстық заттармен қоздырғышпен ластанған түрлі тұрмыста қолданылатын заттар арқылы жұғуы мүмкін.Мысалы,ыдыстар ,ойыншықтар төсек жабдықтары және т.б.Бұл жолмен көпнесе ішек инфекциялары,сыртқы жабын инфекциялары,туберкулез аурулары таралады.Көбіне “ұялық”түрде,яғни жанұяларда ,балар мекемерерінде жиі таралады.Таралу көрсеткіші әлеуметтік жағдаймен ,тұрмыстық жағдаймен және т.б.салауаттанушылықпен тығыз байланыст

18. Ауру қоздырғышының берілу факторларының эпидемиологиялық сипаттамалары: топырақ, ауа, қол.

Берілу факторы – қоздыргьштың алғашқы  организмнен ,екінші организмге тасмалдануын  қамтамасыз ететің сыртқы ортаның объектісі  жәнеде жәндіктерді айтамыз. Инфекцияны берілу механизмін 1-ші сатысында іске қосуына қатысатын  факторларды алғашқы берілу факторлары дейді. Қоздырғышты организмге тасымалдайтын факторды соңғы фактор дейді. Берілу факторларына : ауаны, тағам, суды, топырақты , тұрмыстық заттарды жәнеде буынаяқтыларды жатқызамыз. Қоздырғышты инфекция көзінен қабылдаушыға тасуға қатысатын буынаяқтыларды қоздырғыштың тасымалдаушысы деп аталады.
Ауа-тамшылы жолмен инфекциялық аурулардың қоздырғыштары түшкіру,жөтлу,сойлесу және тыныс щығару арқылы таралады.Үлкен тамшылар ауыр болғандықтан айналада тез отырып қалады,ал майда тамшылар ауада ұзақ уақыт ұшып жүреді және де өкпенің төмен бөлшектеріне дейін жетуге қабілетті.Қоздырғыштың ауа тамшыларында сақталуы қоршаған ортаның температурасына,ауаның қозғалу жылдамдығына және де ылғалдылығына байланысты.Ауа-тамшылы жолмен бартық тыныс алу жүйесінің аурулары таралады.Мысалы:тұмау,қызылша,дифтерия,желшешек және т.б.Инфекциялық аурулар ауа арқылы тез қысқа уақыт ішінде және көп адамдар арасында таралады.Мауысымдық кезеңі -кебінесе суық мезгілде және күз-қыс айларында жиі таралады.Кішкентай балалрда қабылдағыштық өте жоғары болғандықтан олар жиі ауырады ,вакцина егу арқылы бұл аурулардың алдын алуға болады.
Ауа-шаң арқылы қоршаған ортада төзімді қоздырғыштар таралады,өйткені тамшылар түрлі заттардың үстінде кеуіп шаңмен таралады.Мысалы:туберкулез,туляремия,дифтерия секілді аурулар таралады.
Тікелей жанасу арқылы тері-венерологиялық аурулар ,қотыр және кейбір зоонозды инфекциялар таралады.Мысалы:құтыру-құтырған иттің сілекейі тиюі немесе тістеуі арқылы жұғады.
Топырық арқылы көбіне ішек-құрт аурулары таралады.Топырақ арқылы екі жолмен жұғады:
1. Нәжіс-топырақ-жеміс-жибек-адам
2. Нәжіс-топырақ-ащық сул-адам
Топырақ арқылы қоршаған ортада аса төзімді қоздырғыштар таралады.Мысалы:күйдіргі ,батулизм секілді аурулардың қздырғыштары топырақта көп уақыт бойы сақталады.

 

 

19.Жұқпалы аурулар қоздырғыштарының тірі тасымалдаушылары. Эпидемиялық үрдіс кезіндегі тірі қансорғыш жәндіктер мен буынаяқтылардың рөлі.

Құрт-құмырсқалардың, кеміргіштердің тамақтанатын қоздырғыштардың эпидемиологиялық маңызы.  Зиянкестер мен зарарсыздандыру туралы түсінік Шыбындар мен тарақандар, егеуқұйрықтар мен тышқандар көптеген инфекциялар қоздырғышы және қоздырғышы, соның ішінде  тамақтан улану және гельминтикалық инфекциялар. Шыбындар мен тарақандар – ыдырайтын органикалық қалдықтармен, жануарлар мен адам ағзаларымен, тамақ қалдықтарымен, тамақты туберкулез қоздырғыштарымен, дизентериямен, іш сүзегімен, тырысқақпен, гепатитпен және т.б. Аяқтар мен пробкаларға шыбын мен тарақанның қоздырғыштары мен гельминтикалық жұмыртқаларының бөлігі жіберіледі.

Зиянкестермен күресу – жәндіктерді өлтіруге арналған шаралар кешені, оған мыналар кіреді:

– бөлмелерді мұқият тазарту;

– тамақ қалдықтарын уақтылы шығару, содан кейін контейнерлерді тазалау, шаю және зарарсыздандыру қажет;

– жабысқақ ленталар мен электр қақпақтарын қолдану;

– арнайы әдістермен өңдеу.

Егеуқұйрықтар мен тышқандар – тамақ өнімдерін тарататын компанияны жұқтыруы мүмкін, тамақты несеппен және құрамында патогенді микроорганизмдер бар экстремуммен жұқтыруы мүмкін

(оба, алапес, лептоспироз …), сонымен қатар айтарлықтай мөлшерде тамақ жейді.

Дератизация – кеміргіштерді жою жөніндегі шаралар кешені, оған мыналар кіреді:

– тамақ өнімдері кеміргіштер қол жетімді емес жерде сақталады;

– тамақ қалдықтарын уақытылы жою;

– едендегі жарықтарды, төбенің тесіктерін, техникалық кірістердің айналасындағы бетон тесіктерін уақытында жабыңыз.  Желдеткіштерді металл немесе пластик торлармен жабу керек;

– ғимараттың іргетасы кемінде 1 м жерленген, қабырғаға металл тор төселген, ағаш табалдырықтар мен есіктер табақ металдан жасалған;

– улы жемдерді, тұзақтарды қолдану.

Нысанда тарақандар мен кеміргіштер пайда болуының белгілері:

– тірі немесе өлі денелер, соның ішінде личинкалар, кукандар және жәндіктер жұмыртқалары;

– жәндіктерден қоқыс, қоқыс;

– ағаштан, пластмассадан, қораптардағы саңылаулардан, сөмкелерден, басқа орамалардан, картоннан немесе қағаздан шайнаған бөлшектердің іздері;

– өнімнің қасындағы шұңқырлар, дақтар;

– кеміргіштерге тән иіс;

– құбырлар мен саңылаулардың айналасындағы қара, майлы дақтар – желдету каналдары мен олардың шығу нүктелері.  кірістер;

– өнімнің аз мөлшерін жоғалту.

Егер бұл белгілер жұмыс орнында немесе айналасында пайда болса, дереу дәрігерге кезекшілік туралы хабарлаңыз.

Назар аударыңыз!  Ашық өнімдердің жанында ешқашан жәндіктер аэрозолдарын қолданбаңыз.  Жұмыстың ауысымына дейін келесі күні өңделгеннен кейін барлық беттерді шайыңыз.

Өнімдерді дайындауға және сақтауға қойылатын санитарлық талаптар

1. Тауарларды қабылдау

Тек пайдалы өнім алуға болады.  Өнімді тиеу жүктеме пандусында жүзеге асырылады.  Осы жерден сақтау шарттарына байланысты өнімдер әр түрлі бөлмелерге жіберіледі.

Тоңазытқышта сақтауды қажет етпейтін құрғақ өнімдер (дәмдеуіштер, қоспалар, қант, консервіленген өнімдер, жаңғақтар, ұн және т.б.) қайта пісіргеннен кейін құрғақ қоймаларға жіберіледі.

Біздің планетада көптеген түрлі жәндіктер мекендейді. Олардың кейбіреулері пайдалы, ал кейбіреулері зиянды. Алайда адамдар үшін өлім қаупі бар жәндіктер бар.Бұл тіршілік иелері туралы мүмкіндігінше білу және олардан қорғану керек.

Масалар – адам ауруларының ең қауіпті тасымалдаушысы.  Бұл жәндіктердің көптеген түрлері олардың пробосклериясына айтарлықтай қауіп төндіреді.  Тістеу кезінде маса адамның қанын оның денсаулығына үлкен зиян келтіретін патогендік микроорганизмдермен жұқтырады.Масалар 50-ге жуық түрлі жұқпалы ауруларды жұқтырады: бактериялық, вирустықжәне паразиттік.  Масалар тудыратын безгек, энцефалит, денге безгегі және сары безгегі жыл сайын миллиондаған адамды өлтіреді. ДДСҰ мәліметтері бойынша, әлем халқының 40% -ы безгек ауруымен ауырады, ал 40% -ы денге безгегімен ауырады. Масалардың шағуының ең көп таралған салдары – бұл теріге аллергия.  Олар әртүрлі жолдармен көрінеді: адам қарапайым емдеуді қажет ететін кәдімгі уртикария немесе экзема дамуы мүмкін.  Масаның шағуы ауырады және қышиды.  Тарақ зардап шеккен аймақтар бөртпелердің пайда болуына және терінің қышынуына әкелуі мүмкін. Ең қауіпті түрлердің бірі – Anopheles – безгек масасы.  Бұл кішкентай тіршілік иесінің кінәсі жыл сайын тропикалық елдерде масалардың індетін тудырады.  Жыл сайын аурудың 500 миллионға жуық жағдайы тіркеледі, оның 3 миллионы өлімге әкеледі.

20.Жұқпалы аурулардың арнайы және механикалық тасымалдаушылары.

Арнайы – олардың денесінде патоген оның дамуының белгілі кезеңдерінен өтеді (безгектік плазмодияға арналған Anopheles тұқымының москиті);

Механикалық – олардың ағзасында қоздырғыш өзінің дамуын өткізбейді, тек ғарышта (тарақандар) тасымалдаушының көмегімен жинақталады және қозғалады.

Арнайы тасымалдаушыларда қоздырғыштың кіріс және шығыс қақпалары бар :

• Кіру қақпасы – аурудың қоздырғышы ауру иесінің денесінен қан соратын артроподтың денесіне енетін тасымалдаушының ауызша аппараты.
• Шығу қақпасы – ауызша аппарат немесе анустың қоздырғышы, олар арқылы патоген сау үй иесінің денесіне еніп, оны жұқтырады.

Нақты тасымалдаушылар

1. Ixode тұқымының кенелері.

Кене ұзындығы – 1-10 мм. Иккодидті кенелердің 1000-ға жуық түрі сипатталған. Өнімділік – 10000 жұмыртқаға дейін, кейбір түрлерде – 10000 дейін.

Кененің денесі сопақша, серпімді кутикуламен қапталған.

Еркектердің ұзындығы 2,5 мм жетеді, түсі қоңыр. Аш әйелдің де қоңыр денесі бар. Қаныққан сайын түсі сарыдан қызғылт түске өзгереді. Аш әйелдің ұзындығы 4 мм, жақсы тамақтандырылған – ұзындығы 11 мм-ге дейін. Доральді жағында қалқан бар, еркектерде дорсальді стронцийдің барлығын қамтиды. Әйелдерде, личинкаларда және нимфаларда хитин қалқаны кішкентай және артқы жағының алдыңғы бөлігін ғана қамтиды. Дененің қалған бөліктерінде интеграл жұмсақ болады, бұл қанды сіңіру кезінде дене көлемін едәуір арттыруға мүмкіндік береді. Даму циклі ұзақ – 7 жылға дейін. векторлық жәндіктердің екпе ластануы

Ixodinae пробацистің цемент магистралын құра алмайды. Тамақтану сілекейді қабылдаушыға енгізумен бірге жүреді. Икодидті кене сілекейінің осморегуляторлық және иммуносупрессивті қасиеттері бар. Ixodinae ішінара гемолизденген қанды сіңіреді.

Тамақтану неосомия түріне байланысты дене мөлшерінің едәуір артуымен қатар жүреді (тамақ ішетін өнімдердің орта ішекте 5-6, 9-10 күнде жинақталуы). Іштің ас қорытуын аяқтаған адамдар диапаузаға түседі. Ұрықтанбаған әйелдерде қан сору аяқталмайды, толық қанықтыру болмайды. Иксодидты кенелер – бұл жұқпалы аурулар қоздырғыштарының векторлары мен резервуары.

Кіру қақпасы – ауыз бөлімі

Инфекция әдісі – егу

туляремия, тайга энцефалиті, шотландтық энцефалит.

Кәдімгі механикалық тасымалдаушылар, ең алдымен, үй шыбындары

Синантропты шыбындар ( Diptera, Brachycera-Cyclorrhapha )

Бөлмелі муха Musca domestica L. (Sem шыбындардың шынайы (. Muscidae ) – әр түрлі инфекциялардың қоздырғыштарын негізгі механикалық векторларының бірі осы ықпал ететін :. қоқыс, оның ішінде әр түрлі субстраттардың, адам шыбын тамақ осы түріне тығыз қарым-қатынаста, төтенше ұтқырлық шыбындардың, олардың үлкен саны және осы жәндіктердің денесінде патогендердің берілуін жеңілдететін көптеген түктер мен қылшықтардың болуы. Табиғи жағдайда ұсталған шыбындарда микроорганизмдердің 44-ке дейін түрі табылды. Сонымен, шыбындардың ішектері мен қақпақтарында ішек инфекцияларының қоздырғыштары, әсіресе тырысқақ, сонымен қатар сальмонеллез, Флекстер дизентериясы, іш сүзегі, паратиф В, дифтерия, туберкулез, лепроза, күйдіргі, полиомиелит және т.б. ішек микроорганизмдерінің өмірлік циклі өтеді. шыбындардың қақпақтарында бірнеше сағаттан бірнеше күнге, тіпті аптаға дейін болады. Сонымен қатар, шыбындар кисталар мен протозоидтардың вегетативті формаларына, сондай-ақ гельминттердің жұмыртқаларына төзімді. Сондай-ақ үйдегі личинкалар адамның кездейсоқ және қосымша мииазын тудыруы мүмкін екендігі белгілі.2007 жылдың 8 айында әлемде тырысқақ ауруының 47211 жағдайы анықталды, олардың 1026-сы өлімге әкелді. 2010-2011 жж Украинаның Азов жағалауында тырысқақ ауруы тіркелді. Ресейде тырысқақтың эпидемиологиялық жағдайы жер үсті су объектілері мен ағынды сулардан токсиксигенді емес тырысқақ вибриондарының шығуына байланысты тұрақсыз болып қала береді.

Құмырсқалар ( Hymenoptera, Formicidae )

құмырсқа бастап жұқпалы аурулар қоздырғыштарын механикалық векторлары, ең алдымен, бір синантропных отыр бір үй, қызыл(Фараондар) Ant Monomorium pharaonisолар жиі gnoynocepticheskie инфекциясы тудыратын, ауруханалар мен перзентханалар палаталарды реттеуге және хирургиялық сондықтан Бұл құмырсқалар, қан иісі тартылған L..табиғатта өмір сүреді Ants, мысалы, LasiusНигер L . ( қара бақ құмырсқа ), бір қабатты тұрғын үйлер пайда бола бастады, яғни бұл жәндіктерді синантроптау процесі жүруде.Құмырсқалардың тағы бір түрі – бозғылт аяқты L asiusalienus Foerst бағы .синантропты өмір салтын жалғастырады.Сонымен, бұл түр үнемі Мәскеудегі Боткин ауруханасында тұрады.

Бұрын, дамыту және өнімдерін құралдары қызыл той ғана күресуге құмырсқа .Қазіргі уақытта олар басқа құмырсқалармен күресу құралдарын жасауда, тіркеуде және сатуда.Құмырсқалардысинантроптау процесі жалғасуда. құмырсқа басқа түрлерінің тропикалық және субтропикалық климат ноталар кездейсоқ жеткізу өңірлердің туризм және сауда қарым-қатынастарын кеңейту, мысалы, нәтижесінде linepithemahumile (Майра), Tapinoma melanocephalum(F. The) және басқалар.

Өрт құмырсқалар тектес Solenopsis , ауыр дерматит тудыратын Құрама Штаттарының Оңтүстік Америкадан қоныс. Осы құмырсқалар тудырған дерматит салдарынан жыл сайын АҚШ-та 100 мың адам ауруханаға жатқызылады.

Құмырсқаны бақылаудың ең ұтымды шаралары гидраметилнон, имидаклоприд, хлорпирифос, борак және бор қышқылы мен борак қоспасына негізделген жемдердің әр түрін қолдану болып табылады. Жұмыс істейтін құмырсқаларды ұшатын емес жәндіктерге арналған аэрозоль контейнерлерімен бүрку арқылы («жолдармен») жою оңай.

Құрттар ( Psocodea )

Құрт – бұл ішек инфекцияларының қоздырғыштарының (сальмонеллез және т.б.) белгілі механикалық тасымалдаушылары. Бұл отрядтың кең таралған синантропты өкілдері «кітап биттері» деп аталады, өйткені олар кітап сақтау орындарының тұрақты тұрғындары болып табылады, олар бұрын кітап байланыстыру өндірісінде қолданылған жануарлардан шыққан пастамен қоректенеді.Қазір шөп шабатындар азық-түлік қоймаларында көп мөлшерде өсіретінібелгілі . Сонымен, олар құрғақ бөлмелерде тұрып, адамдарда терінің тітіркенуі, қышу және аллергия тудырғанды ​​жөн көреді.Аталған ауру қоздырғыштарының, әсіресе ішек инфекцияларының, мысалы, қарапайым күміс балық, көбелектер және басқалары, қоздырғыштардың механикалық тасымалдаушыларынан басқа, тамақ кәсіпорындарында, азық-түлік қоймаларында, пәтерлерде пайда болуы мүмкін.

21.Жұқпалы ауруларға зпидемиологиялыққадағалау,оның негізгі принциптері, кезеңдері.

Жұқпалы ауруларды эпидемиялық қадағалау– бұл эпидемияға қарсы жұмысты ұйымдастырудың жаңа, прогрессивті нысаны, бұл санитарлық-эпидемиологиялық қызметке инфекциялық аурулардың алдын алу мен төмендету және жекелеген жұқпалы ауруларды жою шараларын негіздеу және жүргізу арқылы эпидемиялық процестің жай-күйі мен даму тенденцияларын бағалау негізінде оның барысына араласуға мүмкіндік береді.

Осылайша, эпидемиологиялық қадағалау жүйесінің жұмыс істеуі үш нақты мақсатқа жетуді көздейді: 1) аурудың алдын алу; 2) аурудың азаюы; 3) жекелеген нозологиялық нысандарды жою.

 

эпидемиологиялық қадағалау – бұл белгілі бір кезеңдерде циклді түрде қайталанатын әрекеттерді жүзеге асыратын өзіндік «өзін-өзі реттейтін» жүйе. Ретроспективті эпидемиологиялық талдау, басқарушылық шешімдер қабылдау және олардың орындалуын ұйымдастыру күнтізбелік жылдың аяғына дейін белгіленеді, ал шешімдер көбінесе келесі күнтізбелік жылға арналған. Ақпараттық материалдар нақтыланған және өткен жылғы жиынтық мәліметтер алынғандықтан, бірінші тоқсанда басқарушылық шешімдерге эпидемиологиялық және диагностикалық нақтылау мен түзетулер енгізілуі мүмкін. Жыл бойы жұмыстың сипаты жедел эпидемиологиялық талдау нәтижелерімен анықталады. Жыл соңына дейін ретроспективті эпидемиологиялық талдауды жалпы өткізілген эпидемиологиялық қадағалаудың сапасы мен тиімділігін және оның жеке элементтерін бағалаумен қайталаңыз. Осыны ескере отырып, келесі күнтізбелік жылға басқару шешімдері қабылданады.

Эпидемиологиялық қадағалау принциптері бойынша жұмыстарды ұйымдастыруға байланысты санитарлық-эпидемиологиялық қызметтің ерекшеліктері . Эпидемиялық бақылау – бұл эпидемияға қарсы жұмысты ұйымдастырудың жаңа деңгейі. Бұл деңгейге өту бірқатар мәселелерді шешуді қажет етеді.

Кез-келген жұқпалы аурудың жұқпалы ауруы патоген-паразит пен адам иесінің гетерогенді популяцияларының өзара әрекеттесуінің нәтижесі екені белгілі. Жұқпалы аурулардың таралуының әртүрлі кезеңдерінде қоздырғыш популяциясының жағдайы белгілі биологиялық қасиеттермен сипатталады. Ауру деңгейінің жоғарылауы кезеңінде адамдар арасында жоғары вирулентті (эпидемиялық) патогендік варианттар таралады, ал аурудың төмен деңгейі кезінде төмен вирулентті (резервтік) патогендік нұсқалар басым болады. Қазіргі уақытта вируленттілік белгілері көптеген қоздырғыштарға белгілі, оның пайда болу механизмдері зерттелген. Патогендердің республика ішінде және жекелеген аймақтардағы айналымына бақылау жасау, ондағы эпидемиялық маңызды белгілерді уақытында анықтау мамандарға эпидемиялық процесті басқаруда өте күшті мүмкіндік береді. Алайда, қазіргі инфекциялармен тәжірибеде мұндай бақылау қазіргі кезде жоқ. Сондықтан эпидемиологиялық қадағалау жүйесінің тиімді жұмыс жасауының резервтері мен қажетті шарты бактериологиялық және вирусологиялық зертханалардың эпидемиологиялық қадағалау қажеттіліктерін қанағаттандыратын жұмыс деңгейіне жетуі болып табылады.

Эпидемиологиялық қадағалау жүйесін ақпараттық қамтамасыз ету маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Гигиена және эпидемиология орталықтарында қазіргі уақытта көптеген ақпарат жинақталған, бірақ көбінесе оның мазмұны мен көлемі осы формада болады. ол ретроспективті немесе жедел эпидемиологиялық талдау қажеттіліктерін қанағаттандыра алмайды. Талдау эпидемиологиялық қадағалау жүйесінің негізін құрайды. Сондықтан эпидемиологиялық қадағалау қағидаттарын іс жүзінде жүзеге асыра бастағанда ақпараттық қолдау технологиясы туралы терең ойлау қажет. Эпидемиологиялық қадағалау жүйесін ақпаратпен қамтамасыз етуде шамадан тыс үнемдеуге тырыспауды ұсынамыз, өйткені толық ақпаратсыз ешқандай эпидемиологиялық жұмыстар жүргізілмейді,

Эпидемиологиялық қадағалау принциптері бойынша жұмыс жаңа эпидемиологтардың пайда болуын талап етеді. Қазіргі уақытта эпидемиологтардың кәсібилігін бағалау айтарлықтай бұлдыр. Бұл уақытта эпидемиологтың барлық кәсібі төрт функцияны қамтиды: а) ұйымдастырушылық; ә) әдістемелік; в) бақылау; г) аналитикалық (эпидемиологиялық және диагностикалық). Бұл функциялардың үлес салмағы санитарлық-эпидемиологиялық қызметтің әртүрлі деңгейлерінде бірдей емес, бірақ эпидемияға қарсы жұмысты ұйымдастырудың дәстүрлі формаларында бақылау функциясы айқын басым. Эпидемиологиялық қадағалау жүйесінде аналитикалық функция басым, және бұл оның эпидемиологтың кәсіби шеберлігін анықтайтын осы бөлімде оқытылуы. Бұл жағдайда басқа функциялардан бас тарту туралы емес, мүмкін

Жұқпалы ауруларды эпидемиологиялық қадағалау жүйесін тәжірибеге енгізу арнайы ұйымдастырушылық құрылымдарсыз мүмкін емес. Бұл құрылымдар ақпараттық, диагностикалық және басқару ішкі жүйелерінің жұмысын қамтамасыз етуі керек. Эпидемиологиялық қадағалаудың толық жүйесін ірі эпидемиологиялық бөлімдері бар гигиена және эпидемиология орталықтарында жүзеге асыруға болады. Бұл жағдайларда ақпаратты жинау және өңдеу топтары, аналитикалық топтар, басқарушылық шешімдер қабылдау үшін үйлестіру құрылымдары ұйымдастырылады. Бұл эпидемиологиялық қадағалау принциптерін іс жүзінде жүзеге асырудағы аралық нұсқа екені анық. Неғұрлым түбегейлі шешім – бүкіл эпидемиологиялық бөлімнің эпидемиологиялық қадағалау жүйесіне жұмысқа ауысуы. Бұл жағдайда эпидемиологиялық бөлімге мамандану ретроспективті эпидемиологиялық талдау, ауруды болжау және эпидемияға қарсы жұмысты жоспарлау, сонымен қатар жедел эпидемиологиялық талдау және эпидемиялық жағдайдың өзгеруіне жедел ден қою бөлімін ұйымдастырудан тұрады. Өзгерістер эпидемиологтар арасындағы еңбек бөлінісіне де қатысты болуы керек. Эпидемиологиялық қадағалау жүйесінде дәрігерлер мен эпидемиологтардың жұмысын ұйымдастырудың бірден-бір қолайлы формасы сәл қабылданған аралас принцип пен орнына мүлдем қолайсыз учаскелік принциптің орнына профильдік принцип болуы керек. Бұл эпидемиялық процестің кеңістіктік сабақтастығына және оны эпидемиологиялық учаскелерге бөлудің мүмкін еместігіне байланысты,

22.Эпидемиялық үрдістің бірінші буынына әдістемелік жәнеұйымдастырушылық әсерлері: инфекция қоздырғыш көзін анықтау, оқшаулау, емдеу.

Эпидемиялық процесс  – бұл инфекцияның басталуымен таралуы . Адамның басқа жұқпалы жағдайынан туындаған және өзара байланысты. Эпидемиологиялық процесс үш қозғаушы күш, үш факторболған жағдайда ғана пайда болады және сақталады:

1.Инфекция көзі

2.Қоздырғыштардың берілу механизмін іске асыру

3.Адам иммунититенің қабылдағыштығы

Эпидемиялық процесстегі биологиялық фактор екі популяцияның – қоздырғыш паразит пен адам иесінің өзара әрекеттесуімен көрінеді. Патогендердің популяциясы бұл тіршілік

әрекетінде осы түрдің басқа популяцияларынан салыстырмалы түрде оқшауланған

биологиялық түрге жататын жеке тұлғалардың жиынтығы ретінде анықталады. Адамдар

саны – бұл патоген қозғалатын аумақтық, әлеуметтік, тұрмыстық, жас және (немесе) басқа

топтар.

Эпидемиологиядағы табиғи фактор – бұл эпидемиялық процестің биологиялық құрамдас

бөлігіне әсер ететін биотикалық және абиотикалық қоршаған ортаның элементтері

(қоздырғыш пен адам популяцияларының өзара әрекеттесуі) және инфекциялық ауру

қоздырғыштарының паразитизмінің көріністеріне ықпал ететін немесе тежейтін фактор.

Эпидемиологиядағы әлеуметтік фактор – бұл эпидемиялық процестің биологиялық

компонентіне әсер ететін (қоздырғыш пен адам популяциясының өзара әрекеттесуі) және

жұқпалы аурулар қоздырғыштарының паразитизмінің көріністеріне ықпал ететін немесе

тежейтін әлеуметтік жағдайлардың жиынтығы.

Эпидемиялық процестің бірінші кезеңіне бағытталған шаралар

Антропоноздық  инфекция шаралары:

Жұқпалы аурулар белсенді және пассивті әдістермен анықталады.

Белсенді анықтау әдісі:

1. A) Мұны дәрігер науқастың үйіне немесе үйге келген кезде анықтайды.
2. B) Жұқпалы аурумен байланыста болған.
3. B) Алдын алу Доктордың тексеру кезінде анықталады.

Пассивті анықтау әдісі: ауру адам ауырған немесе туыстары әкелген кезде анықталады.

2 Хабарландыру.  Жұқпалы ауруды анықтаған медициналық мекеме СЭҚБ дереу хабарлауы керек.  Ол 058 / У формасында тіркелуі керек. Бұл хабарлама 12 сағат ішінде жіберілуі керек.

3 Инфекциялық ауруларды емдеу үшін үйде немесе ауруханада жекешелендіру.  Оба, тырысқақ, қырым геморрагиялық қызба және іш сүзегі, бөртпе, дифтерия, полиомиелит, құтыру, күйдіргі және сіреспе сияқты бұндай аса қауіпті ауруларды шұғыл түрде емханаға жатқызылуы тиіс

4 Жұқпалы аурудың диагнозы пациенттің клиникалық белгілеріне, эпидемиологиялық тарихына және зертханалық нәтижелерге негізделеді.

5 Жұқпалы ауруларды емдеу арнайы этиотропты және симптоматикалық болып бөлінеді

6 Емханадан шығару.  Жұқпалы аурулар емханасынан толық емделуден кейін және зертханалық зерттеулер теріс болған жағдайда шығарылуға рұқсат етіледі.

7 Диспансерлік бақылау.  Емдеуден кейін науқас жұқпалы аурулар жөніндегі маманның бақылауында болады, аурудың түріне байланысты «Жұқпалы аурулар бөлмесінде» клиникалық бақылаудан өтеді.

Зоонозды инфекцияларда жасалатын шаралар:

1 анықтама

2 жекешелендіру

3 емдік шара

4 вакцина қою

5 Жою

Егер анықталған ауру зоонозды инфекциялар тобына жатса, инфекцияның көзі болған жануардың түрі, саны, иесі және т.б. туралы көптеген эпидемиологиялық маңызды ақпараттар жинау қажет.

ОҚШАУЛАУ ФОРМАЛАРЫ

Географиялық оқшаулау ландшафттың түрлердің таралу аймағының ерекшеліктеріне байланысты популяциялардың кеңістікте

бөлінуінен тұрады. Ол сонымен бірге тірі организмдердің таралуында, популяцияны топтарға бөлуде және оқшауланған бөліктер

арасындағы гендердің ағынын бұзуда маңызды рөл атқарады. Техникалық сипаттамада географиялық оқшаулау маңызды.

Географиялық тұрғыдан бөлінген популяциялардағы эволюциялық қайта құру биологиялық оқшаулауға әкелуі мүмкін, болашақта

тәуелсіз түрлердің пайда болуына әкелуі мүмкін.

 Биологиялық оқшаулау, немесе репродуктивті, тұқым қуалауды болдырмауға мүмкіндік беретін түрлер ішіндегі жеке адамдар

арасындағы барлық айырмашылықтар анықталады. 3 нысан бар: 1. Экологиялық оқшаулау потенциалды жұптасу серіктестері

пайда болмаған кезде, бір халықтың жеке тұрғындары бір территорияда әртүрлі мекендейтін кезде байқалады. 2.

Морфофизиологиялық оқшаулау ұрпақты болу органдарының құрылымдық ерекшеліктері мен жұмыс істеуіне байланысты, кесіп

өту ықтималдығы туындаған кезде. Айқас жеке тұлғалардың мөлшеріне, жыныс мүшелерінің құрылымындағы сәйкессіздікке

кедергі келтіреді. 3. Генетикалық оқшаулау қиылысқан жұптарда, мысалы, хромосомалардың саны мен құрылымында

айтарлықтай генетикалық айырмашылықтар болған кезде пайда болады. 3. Генетикалық оқшаулау қиылысқан жұптарда, мысалы,

хромосомалардың саны мен құрылымында айтарлықтай генетикалық айырмашылықтар болған кезде пайда болады.

ИЗОЛЯЦИЯ

 Изоляция(госпитализация)-(ауруханаға жатқызу) инфекцияның көзі (жұқпалы науқастар) эпидемияға

қарсы тиімді шара болып табылады, өйткені ол жаңа инфекциялардың пайда болуына жол бермейді. Мұны

екі негізгі формада жүргізуге болады: жұқпалы аурулар ошағында оқшаулау (госпитализация) немесе үйде

оқшаулау және емдеу. Оқшаулау нысаны туралы шешімді инфекциялық ауруды анықтаған (диагноз қойған)

дәрігер қабылдайды. Ол клиникалық және эпидемиялық көрсеткіштерді басшылыққа алады.

 Клиникалық көрсеткіштері клиникалық (өмірлік маңызды) көрсеткіштерге мыналар жатады: аурудың

жоғары дәрежесі, өмірдің бірінші жылындағы балалар аурулары, қатарлас аурулармен әлсіреген балалар

мен ересектер. Бірқатар аурулар аурудың ауыр ағымына немесе асқыну қаупіне байланысты міндетті түрде

ауруханаға жатқызуды қажет етеді. Сонымен, жалпыланған түрде жүретін іш сүзегі, паразиттік сүзек,

дифтерия, полиомиелит, менингококк инфекциясы бар барлық науқастарды, сондай-ақ температурасы 3 күн

болған және оның себебі анық емес фебрильді науқастарды ауруханаға жатқызу қажет (уақытша ауруханаға

АНТРОПОНОЗДАР ЖӘНЕ ЗООНОЗДАР

Зооноздар (зоонозды инфекциялар) – қоздырғыштары организмдегі жануарлардың жекелеген түрлерін паразиттейтін,

ал жануарлар табиғи су қоймасы болып табылатын инфекциялық және паразиттік аурулар тобы. [] Адамдар үшін

инфекция қоздырғыштарының (немесе жұқтырудың) көзі ауру жануар немесе қоздырғыштың жануар

тасымалдаушысы болып табылады. Белгілі бір санитарлық-экономикалық жағдайларда, қоздырғыштың берілу

механизмін қолдайтын адамдарға зооноздар берілуі мүмкін. Бірақ зооноздардың қоздырғыштары адамдар тобында

таралмайды, өйткені адам олар үшін биологиялық өлі болып табылады, эпизоотиялық процесс кезінде қосылмайды

және паразиттік түр ретінде қоздырғыштың эволюциясына қатыспайды. Тек кейбір зооноздармен, мысалы обамен,

сары безгегімен, ауру адам белгілі бір жағдайларда қоздырғыштың көзі бола алады. Антропоноздар (антропонозды

инфекциялар) – қоздырғыштары адам ағзасында invivo-да паразитизациялауға қабілетті жұқпалы және паразиттік

аурулар тобы. Антропоноздағы инфекциялық қоздырғыштың көзі тек адамдар – инфекциялық қоздырғыштардың

пациенттері немесе тасымалдаушылары (немесе инфекциялар); кейбір антропоноздармен (мысалы, қызылша, тауық

жұқпасы бар) ауру адам ғана қоздырғыш көзі болып табылады.

Антропоноздар (антропонозды инфекциялар) – қоздырғыштары адам ағзасында invivo-да паразитизациялауға

қабілетті жұқпалы және паразиттік аурулар тобы. Антропоноздағы инфекциялық қоздырғыштың көзі тек

адамдар – инфекциялық қоздырғыштардың пациенттері немесе тасымалдаушылары (немесе инфекциялар);

кейбір антропоноздармен (мысалы, қызылша, тауық жұқпасы бар) ауру адам ғана қоздырғыш көзі болып

табылады.

23.Эпидемиялық үрдістің екінші буынына әдістемелік және ұйымдастырушылық әсерлері: қоздырғыштартарды берілу факторларды, жолдарың және механизмнің тоқталуы.

Эпидемиялық процесс – әлеуметтік-экологиялық жүйе, яғни паразитті микроорганизмдердің халық арасында өмір сүретін, өсіп- өнуін және таралуын қамтамасыз ететін көп деңгейлік бүтін күрделі жүйе.

Эпидемиялық процесстің 3 үзбесі:

1) инфекция көзі

2) берілу механизмі

3) сезімтал организм

ИНФЕКЦИЯНЫҢ БЕРІЛУ МЕХАНИЗМДЕРІ

фекальды-оральды : тамақ, су, байланыс-тұрмыстық.

аэрогенді: ауадан, ауадан шаң.

Векторлық ( әртүрлі жәндіктер арқылы): қан соратын жәндіктердің

шағуы, парентеральды жолдары арқылы.

Контактті тұрмыстық: жаралардың бетіне жанасу, контактілі-

жыныстық.

Вертикальды (трансплацентальды, ананың емшек сүті).

Фекальды-оральды берілу механизмі

Фекальды – оральды инфекцияның берілу механизмі – бұл инфекцияның берілу механизмі, оның қоздырғышы негізіненасқазан-ішек жолында локализацияланған, оның жұқтырған денеден нәжіспен (нәжіспен, зәрмен) немесе құсумен шығарылуын анықтайды. Сезімтал организмге ену ауыз арқылы, негізінен ластанған суды (су жолы), тамақты (алиментарлық), лас қолдармен және тұрмыстық заттармен (контактілік-тұрмыстықәдіс) жұтқан кезде жүреді, содан кейін ол жаңа ағзаның ас қорыту жолында қайтадан орналасады

Аэрогенді берілу механизмі

Аэрогенді берілу механизмі – бұл инфекцияның берілу механизмі, онда патогендер жұқтырған ағзаның тыныс жолдарының шырышты қабатында орналасады және макроорганизмге ауа арқылы тасымалданады. Бұл ауа тамшылары мен шаңды ауаға жеткізу жолдары арқылы жүзеге асырылады. Әуе тамшыларының таралу жолында қоздырғыш жөтелгенде, түшкіргенде және т.б. ауаға енеді, ол аэрозоль түрінде болады және ластанған ауаны жұту арқылы адам ағзасына енеді. Ауаның шаңды инфекция жолымен қоздырғышы макроорганизмге шаң бөлшектерімен енеді (егер оны қоршаған ортада  ұзақ уақыт сақталуы мүмкін болса, мысалы, (туберкулезбен)

Векторлық берілу механизмі

Берілу механизмі жәндіктер арқылы жүреді. Ол егу (тістеу кезінде) және ластану  (зақымдалған теріге жағылған кезде) берілу жолдары болып бөлінеді.

Контактті тұрмыстық берілу механизмі

Инфекцияның берілу механизмі – бұл инфекцияның берілу механизмі, бұл теріге және оның қосымшаларына, көздің, ауыздың, жыныс мүшелерінің шырышты қабатына, жаралардың бетіне, олардан әртүрлі заттар бетіне түсіп, сезімтал адам олармен байланысқа түскенде (жиі кездеседі). микротраумалар болған кезде) оның денесіне енеді. Инфекцияның берілу механизмі тікелей (қол, құшақ, ұру және т.с.с. инфекция көзімен байланыста) және жанама немесе жанама (жиһаз, тұрмыстық техника, ойыншықтар, ыдыс-аяқ, ас құралдары, гигиена заттары және т.б.) болып бөлінеді.

Вертикальды берілу механизмі

Инфекцияның транслацентальды (ішілік) берілуі – патоген жүктілік  кезінде анадан ұрыққа өтеді. Инфекцияны берудің тік механизмі патогеннің аналықтан ұрыққа туу каналынан өтуі кезінде де қарастырылады.

Алдын алу шаралары

1) Жалпы іс-шаралар: – мемлекеттік шаралар (материалдық жағдайды жақсарту, медициналық көмектің сапасын арттыру) – санитарлық шаралар – агроорман шаруашылығы – гидравликалық – елді мекендерді ұтымды жоспарлау және дамыту.

2) арнайы: арнайы емдеу-профилактикалық және санитарлық-эпидемиологиялық мекемелер жүргізеді. 1 сілтемеге әсер ету. Ұйымдастыру құрылымы бал. жұқпалы науқастарға көмек. 1) учаскелік терапевттер мен педиатрлар ұсынатын жалпы медициналық желі. 2) орталық аудандық ауруханалардың жұқпалы аурулар дәрігерлерін және емханадағы жұқпалы аурулар клиникасының дәрігерлерін біріктіретін аудандық жұқпалы аурулар қызметі. 3) қалалық және облыстық жұқпалы аурулар ауруханалары, сондай-ақ ғылыми-зерттеу институтыныңауруханалары ұсынатын қалалық және облыстық жұқпалы аурулар қызметі.

Эпидемиялық процесстің екінші үзбесіне қарсы шаралар

Эпидемиологиялық процестің екінші үзбесіне қарсы шаралар берілу механизміне қарсы бағытталған шаралар болып табылады. Алдын алу шаралары -залалсыздандырудың барлық түрлері, соның ішінде дезинсекция (жәндіктер мен артроподтарды бақылау) және дератизация (кеміргіштерді бақылау )

24.Эпидемиялық үрдістің үшінші буынына әдістемелік және ұйымдастырушылық әсерлері: иммунитет және жұқпалы аурулардың иммунопрофилактикасы туралы түсініктер.

.Эпидемиялық процесс  – бұл инфекцияның басталуымен таралуы . Адамның басқа жұқпалы жағдайынан туындаған және өзара байланысты. Эпидемиологиялық процесс үш қозғаушы күш, үш факторболған жағдайда ғана пайда болады және сақталады:

1.Инфекция көзі

2.Қоздырғыштардың берілу механизмін іске асыру

3.Адам иммунититенің қабылдағыштығы

Эпидемиялық процесстегі биологиялық фактор екі популяцияның – қоздырғыш паразит пен адам иесінің өзара әрекеттесуімен көрінеді. Патогендердің популяциясы бұл тіршілікәрекетінде осы түрдің басқа популяцияларынан салыстырмалы түрде оқшауланғанбиологиялық түрге жататын жеке тұлғалардың жиынтығы ретінде анықталады. Адамдарсаны – бұл патоген қозғалатын аумақтық, әлеуметтік, тұрмыстық, жас және (немесе) басқатоптар.

Эпидемиологиядағы табиғи фактор – бұл эпидемиялық процестің биологиялық құрамдас бөлігіне әсер ететін биотикалық және абиотикалық қоршаған ортаның элементтері (қоздырғыш пен адам популяцияларының өзара әрекеттесуі) және инфекциялық ауруқоздырғыштарыныңпаразитизмінің көріністеріне ықпал ететін немесе тежейтін фактор.

Эпидемиологиядағы әлеуметтік фактор – бұл эпидемиялық процестің биологиялықкомпонентіне әсер ететін (қоздырғыш пен адам популяциясының өзара әрекеттесуі)жәнежұқпалы аурулар қоздырғыштарының паразитизмінің көріністеріне ықпал ететін немесетежейтін әлеуметтік жағдайлардың жиынтығы.

Сезімталдық жағдайы бейімделгіш (сатып алынған) және туа біткен иммунитетті анықтайтын көптеген факторларға байланысты. Сезімталдықтың көрінісі макроорганизмнің жай-күйіне де, қоздырғыштың дозасына да байланысты.

Қабылдамаушылық түрлері

Тұрақты төзімділік

• Сыртқы жабын
• Қалыпты микрофлора
• Асқазанның қашқыл сөлі
• Антиденелер, интерферон,

лизоцим, комплемент

Арнайы төзімділік

• Түрлік иммунитет
• Жүре пайда болған иммунитет

Иммунитет – вирустардан, бактериялардан, паразиттерден қорғауды, мутациялықөзгерген жеке торшаларды құртып, жояды, қатерлі ісіктен қорғануды қамтамасыз етеді. Иммунитет – Түрлік және Жеке бастылық деп бөлінеді. Түрлік – ТҚ лық және Филогенетикалық болып бөлінсе , Ал Жеке бастылық – Табиғи, жасанды деп бөлінеді ал олар Белсенді және енжар деп бөлінеді Иммунитеттің келесі түрлері бөлінеді.

Тұқым қуалайтын (түрлік) иммунитет – бұл тұқым қуалайтын иммунитет, нәтижесінде белгілі бір түрлер (жануарлар немесе адамдар) басқа түрде ауру тудыратын микробтарға иммунитет алады. Бұл иммунитет спецификалық емес (микробтың белгілі бір түріне бағытталмайды) және абсолютті немесе салыстырмалы болуы мүмкін . Абсолютті өзгермейді және жоғалмайды, бірақ қолайсыз факторларға ұшыраған кезде туысы жоғалады. Алынған иммунитет мұрагерлік емес, бірақ өмір бойы әр организм алады. Мысалы, ауру (қызылша) ауысқаннан кейін, адам бұл ауруға қарсы болады (қызылшаға иммунитет алады). Басқа аурулар адамды ауру етуі мүмкін, яғни. алынған иммунитет ерекше (микробтың белгілі бір түріне бағытталған).

Алынған иммунитет белсенді және енжар болуы мүмкін .

Белсенді иммунитет организмдегі антигеннің әсерінен пайда болады. Нәтижесінде, организм осы антигенге қарсы нақты антиденелер немесе жасушалар жасай алады. Антиденелер денеде ұзақ уақыт сақталуы мүмкін, кейде өмір бойы (мысалы, қызылшадан кейін).

Белсенді иммунитет табиғи және жасанды болуы мүмкін .

Табиғи белсенді иммунитет табиғи жолмен (су, ауа, азық-түлік) организмге микробтардың ретінде жұқпалы ауру антигендер аударғаннан кейін өндірілген. Мұндай иммунитет пост-инфекциялық деп те аталады .

Жасанды белсенді иммунитет микроб антигендерін (вакциналарды) жасанды енгізуге жауап ретінде шығарылады. Мұндай иммунитет вакцинадан кейінгі деп те аталады .

Пассивті иммунитет ағзаға дайын антиденелер немесе лимфоциттер кірген кезде пайда болады (оларды басқа организм шығарады). Мұндай иммунитет ұзаққа созылмайды (15-20 күн), өйткені «бөтен» антиденелер жойылып, организмнен шығарылады.

Пассивті иммунитет табиғи және жасанды болуы мүмкін .

Табиғи пассивті иммунитет антиденелер анадан ұрыққа плацента арқылы өтетін кезде пайда болады. Мұндай иммунитет плацентарлы деп те аталады .

Жасанды пассивті иммунитет терапиялық серозды (дайын антиденелер бар дәрілер) енгізгеннен кейін пайда болады. Мұндай иммунитет сарысудан кейінгі деп те аталады . Ол көбінесежұқпалыаурулардыжедел емдеу үшін жасалады. Егер балаға қызылшаға шалдыққан адамның қан сарысуы енгізілсе, ол қызылшаға қарсы болады.

Иммунитеттің келесі түрлері

– гуморальды – қанда, лимфада және дененің басқа сұйықтықтарында қорғаныш заттардың (антиденелермен бірге) болуына байланысты («юмор» – сұйықтық);

– жасушалық – арнайы жасушалардың (иммунокомпетентті жасушалардың) «жұмысына» байланысты;

– жасушалық-гуморальды – антиденелер әсерімен және жасушалардың «жұмысымен» түсіндіріледі;

– микробқа қарсы – микробтарға қарсы бағытталған;

– антитоксикалық – микробтық уларға (токсиндерге) қарсы;

анти микробты иммунитет болуы мүмкін стерильді және емес стерильді .

Стерильді иммунитет организмде микробтар болмаған жағдайда сақталады.

Стерильденбеген иммунитет ағзада микробтар болған жағдайда ғана сақталады.

Иммунопрофилактика – жасанды иммунитетті жоғарылату және жақсарту жолы арқылы жұқпалы аурулардың таралу және оларды жою жөніндегі шектеулерді ескерту мақсатында орындалуы туралы шара б.т.

Иммунопрофилактиканың түрлері:

• Бейспецификалық – ағзаның өз иммундық жүйесін нығайту арқылы жүзеге асырылады.
• Спецификалық – нақты жұқпалы агентіне қарсы жүргізіледі.
• Активті иммунизация – иммундықжауаптың және иммунитеттің дамуын стимулизациялау үшін антигенді (вакцина) еңгізеді.
• Пассивті иммунизация – антидененіңбасқа антигенмен енуі.

 

25.Қабылдағыш көрсеткіштері.Тұрғындардыңиммунологиялыққұрылымы

туралытүсінікжәнеоныңэпидемиялық процесс ағымына әсері.

Қабылдағыштық дегініміз адамның организміне енген инфекциялық аурулардың қоздырғыштарына қарсы жауап беру қабілеті, оның ауру немесе тасымалдаушылық түрінде дамуы.

Организмнің қабылдағыш қабілеті болса, қоздырғыш жұғады және ауру пайда болады, қабылдағыш қабілеті болмаса инфекциялық ауру пайда болмайды.

Қабылдамаушылық түрлері

Тұрақты төзімділік:1.Сыртқы жабын 2.Қалыпты микрофлора 3.Асқазанның қашқыл сөлі 4.Антиденелер, интерферон, лизоцим, комплемент

Арнайы төзімділік: 1.Түрлік иммунитет 2.Жүре пайда болған иммунитет

Тұрғындардың  (ұжымдық) иммунологиялық құрылымы – бұл инфекцияға сезімтал және иммунитетті адамдардың қатынасы.Бұл қатынас әртүрлі иммунологиялық, серологиялық, аллергологиялық әдістермен анықталады.

Тұрғындардың иммунологиялық құрылымы қоздырғыштары ең белсенді, ауаға тамшылармен (қызылша, дифтерия, таужыныс және т.б.), сондай-ақ қоздырғыштары қозу механизмімен (сары безгегі) интенсивті түрде жүретін жеке эндемиялық инфекциялармен берілетін инфекциялардағы эпидемиялық процестің қарқындылығына әсер етеді және кейбір ішек инфекцияларында (мысалы, қоздырғыштар аспирация механизмі арқылы берілетін полиомиелит).

Тұрғындардың иммунологиялық құрылымы эпидемиялық процестің динамикасының әсерінен ғана емес, сонымен бірге популяцияның табиғи қозғалысы (құнарлылық пен өлімнің өсуі немесе төмендеуі), көші-қон процестерінің жандануы (осы инфекцияға иммунитеті жоқ контингенттердің ағымы) және иммунопрофилактиканың кеңінен қолданылуы нәтижесінде өзгереді. Осы патогенге қарсы иммундық емес қабаттың көбеюі бағытында популяцияның иммунологиялық құрылымының өзгеруі эпидемиологиялық жағдайдың ықтимал күрделілігінің жаршысы бола алады.

Жұқпалы аурулардың иммунопрофилактикасы – профилактикалық егулер арқылы инфекциялық аурулардың алдын-алу, бақылау және жою бойынша қабылданған шаралар жүйесі.

 

Профилактикалық егулер – жұқпалы ауруларға арнайы иммунитетті қалыптастыру үшін адам ағзасына медициналық иммунобиологиялық препараттарды енгізу.

Вакцинация, алдын алу шарасы ретінде, циклді түрде пайда болатын және иммунитеттің дамуымен тез аяқталатын жедел инфекцияларға арналған (қызылша, дифтерия, сіреспе, полиомиелит).

Сыртқы ортада шығарылатын иммунитеттің ұзақтығын ескерген жөн. Ұзақ мерзімді немесе өмірлік иммунитеттің қалыптасуымен бірге болатын инфекциялар кезінде, патогенмен табиғи кездесуден кейін, вакцинацияның әсерін күтуге болады (қызылша, полиомиелит, дифтерия және т.б.), ал қысқа мерзімді иммунитеті бар инфекциялар үшін (А тұмауымен 1-2 жыл) вакцинациялау тиімді емес.

26.Иммунитет туралы түсінік. Иммунитет түрлері.

Иммундық жүйе (иммунитет) – бұл біздің ағзамыздың табиғи қорғаныс механизмі. Иммунитет ішкі ортаның тұрақтылығын қолдайды, инфекциялық агенттердің, химиялық заттардың, аномальды жасушалардың және т.б. сыртқы әсерлерін жояды.

Иммунитет организмдегі екі маңызды процеске жауап береді:

1) ағзамыздың әртүрлі мүшелерінің тозған немесе бүлінген жасушаларын ауыстыру;

2) ағзаны әртүрлі инфекциялардың – вирустардың, бактериялардың, саңырауқұлақтардың енуінен қорғау.

Инфекция адам ағзасына түскен кезде, ағзаның қорғаныш жүйелері іске қосылады, оның міндеті барлық органдар мен жүйелердің тұтастығы мен жұмыс істеуін қамтамасыз ету болып табылады. Макрофагтар, фагоциттер, лимфоциттер, иммуноглобулиндер – бұл иммундық жүйенің жасушалары шығаратын, сонымен қатар бөгде бөлшектермен күресетін белоктар.

Иммунитеттің екі түрі бар:

1. иммунитет инфекциядан кейін (мысалы, тұмау, қызамық, қызамықтан кейін) немесе вакцинациядан кейін пайда болады. Ол табиғатта жеке және адамның өмір бойы оның иммундық жүйесінің әртүрлі микробтар мен антигендермен байланысы нәтижесінде қалыптасады. Нақты иммунитет инфекцияның жадын сақтайды және оның қайталануының алдын алады. Кейде нақты иммунитет өмірге, кейде бірнеше аптаға, айларға немесе жылдарға созылуы мүмкін;
2. спецификалық емес (туа біткен) иммунитет – организмге жат барлық нәрсені жоюдың туа біткен қабілеті. Бұл пренатальды өмірде пайда болған жасушалардың басқа организмдердің антигендерін, басқа ұлпаларды және белгілі бір микроорганизмдерді мембрана рецепторларын синтездейтін қабілеті, сонымен қатар сәйкес антиденелерді синтездеп, оларды дене сұйықтықтарына бөліп шығару.

Тұқым қуалайтын (түрлік) иммунитет – бұл белгілі бір түрдің барлық өкілдерінің эволюция процесінде алынған белгілі бір антигенге деген иммунитеті:адамның ауруы, бірақ жануарлар мен құстар емес (қызылша, шешек, алапес, вирусты гепатит, тырысқақ, гонорея, дизентерия, іш сүзегі және т.б.);

жануарлар зардап шегетін аурулар, бірақ адамдар ауырмайды (мал обасы, ит пироплазмозы);

құстар зардап шегетін аурулар, бірақ адам ауырмайды (тауықтың холерасы);

жануарлар мен адамдар зардап шегетін аурулар, бірақ құстар ауырмайды (күйдіргі, құтыру және т.б.).

Табиғи иммунитет белсенді (аурудан кейін) және пассивті болып бөлінеді (мысалы, ана сүтімен).

6 айға дейін нәресте анадан емшек сүтімен берілетін антиденелермен қорғалған. Сондықтан тек емізу маңызды. Ананың иммунитеті баланы қорғайды. Емшек сүтімен қоректенетін балалар нашар қорғалған, өйткені олардың антиденелері аз. Тек 6 айдан кейін организм өздігінен антиденелер шығара бастайды. Баланың өзіндік иммунитеті өмірдің бірінші жылының соңында қалыптасады.

Дәрі-дәрмектерді (вакциналар мен сарысулар) қолдану нәтижесінде организм жасанды иммунитетке ие болады.

Сондықтан туа біткен иммунитеттің негізгі бөлігі басқа организмдердің (ана) жасушалары, сондай-ақ басқа мүшелер мен тіндердің өз жасушалары арқылы бекітілген немесе шығаратын белгілі бір молекулалармен байланыса алатын рецепторлы молекулалардың жасушалық мембраналармен алынуы болып табылады. Туа біткен иммунитеттің бұл бөлігі негізгі гистосәйкестік кешені деп аталады.

27.Жұқпалы аурулардың арнайы профилактикасының негізгі принциптері мен ұйымдастырушылық тәсілдері.

Кез-келген басқа ауру сияқты, жұқпалы ауруларды емдеуге қарағанда алдын-алу оңай. Осы мақсатта жұқпалы аурулардың алдын-алу қолданылады, бұл инфекциялық процестің дамуына жол бермейді.

Профилактика қоғамдық пен жеке профилактикаға жіктеледі. Жеке профилактика: вакцинация, инсульт, таза ауада серуендеу, спортпен шұғылдану, дұрыс тамақтану, жеке бас гигиенасы ережелерін сақтау, жаман әдеттерден арылу, тынығу және қалпына келтіру, қоршаған ортаны қорғау. Қоғамдыққа тұрғындардың денсаулығын сақтау жөніндегі шаралар жүйесі кіреді: салауатты және қауіпсіз еңбек жағдайларын жасау және жұмыста, жұмыста болу.

Сонымен қатар профилактика нақты және спецификалық емес деп бөлінеді, бірақ екі түрдің де мәні жұқпалы аурулардан қорғаудың қарапайым ұсыныстарын орындау болып табылады.

Жұқпалы аурулардың алдын алу, шектеу және жою мақсатында иммундау профилактикалық егулер арқылы жүзеге асырылады.Жұқпалы аурулардың алдын алудың бұл түрі адам ағзасында иммундау арқылы белгілі бір инфекцияға иммунитеттің (иммунитеттің) құрылуымен тікелей байланысты және жұқпалы аурулардың ерекше иммунопрофилактикасы деп аталады. Иммунизацияның екі негізгі түрі бар:

белсенді иммундау (вакцинация) – вакцина адам ағзасына енгізілгеннен кейін (патогендік антиген немесе тірі түсіп кеткен микроорганизмдер), инфекциялық аурудың дамуын тежейтін нақты антиденелер түзіледі. Қазіргі уақытта келесі жұқпалы ауруларға қарсы белсенді иммундау жүргізілуде: сіреспе, көкжөтел, дифтерия, В вирусты гепатиті, полиомиелит, қызамық, қызамық, эпипаротит («паротит»), туберкулез.

пассивті иммунизация – ағзаға инфекциялық аурулардың жедел алдын-алу үшін (сіреспе профилактикасы) қолданылатын белгілі бір инфекцияға дайын антиденелер енгізіледі.

Профилактикалық егудің жеке жоспарын жалпы тәжірибелік дәрігер (педиатр) жасайды. Егер сіз эпидемиологиялық тұрғыдан қолайсыз елге немесе аймаққа барғыңыз келсе, егу кестесі мен дәрі-дәрмектердің алдын-алу туралы инфекциялық ауру дәрігерімен талқыланған жөн.

Спецификалық емес алдын –алу да инфекциядан қорғауда тиімді және келесі препараттарды қолдануды қарастырады:

• вирусқа қарсы препараттар;
• иммунобиологиялық агенттер;
• химиотерапия

Сонымен қатар, спецификалық емес алдын-алу санитарлық-гигиеналық және сауықтыру рәсімдерін орындауды қамтиды.

Қолды үнемі сабындап жуу керек. Жеке гигиена құралдарын қолдану керек: сүлгілер, тіс щеткалары, тарақтар, маникюр мен педикюрге арналған жиынтықтар. Үйден тыс жерлерде дымқыл майлықтар мен микробқа қарсы құралдар жақсы. Мұрынға және аузыңызға жиі тигізбеуіңіз керек, өйткені вирустар денеге олар арқылы енуі мүмкін.

Көбінесе бөлмені желдету керек, ал жылы уақытта ашық терезелермен ұйықтау керек. Ылғалдандырғышты үйде орнату керек, өйткені ол жылу маусымында құрғақтықтан құтқарады.

28.Вакцина препараттары, иммунды сарысулар және басқа да иммунологиялық препараттар туралы негізгі түсініктер.

Иммунобиологиялық дәрі-дәрмектерге иммунологиялық қорғаныс жағдайын туғызатын, иммундық жүйенің функцияларын өзгертетін немесе иммунодиагностикалық реакцияларды қалыптастыру үшін қажет биологиялық белсенді заттар жатады.

Иммунобиологиялық препараттардың әсер ету механизмі мен сипатын ескере отырып, олар келесі топтарға бөлінеді:

вакциналар (тірі және өлтірілген), сондай-ақ микроорганизмдерден (эубиотиктер) немесе олардың компоненттері мен туындыларынан (аллергендер, фагтар) дайындалған басқа препараттар;

иммуноглобулиндер және иммундық сарысулар;

эндогендік (иммуноцитокиндер) және экзогендік (адъюванттар) иммуномодуляторлар;

диагностикалық дәрілер.

Иммундау үшін қолданылатын барлық дәрілер үш топқа бөлінеді:

белсенді иммунитетті құру – вакциналар мен токсоидтерді қамтиды

пассивті қорғауды қамтамасыз етеді – қан сарысуы мен иммуноглобулиндер

жұқтырған адамдарды жедел профилактикалауға немесе алдын алуға арналған – кейбір вакциналар (мысалы, құтыру), токсоидтер (атап айтқанда, сіреспе), сондай-ақ бактериофагтар мен интерферондар

Вакциналар бірнеше топқа жіктеледі:

Тірі вакциналар – айқын иммуногенділігі бар вируленттіліктің төмендеуімен сипатталатын бактериялардың немесе вирустардың тірі қоздырылған (жойылған) штаммдары, яғни. белсенді жасанды иммунитеттің қалыптасуына себепші болу қабілеті. Қоздырғыштардың тұндырылған штамдарын қолданумен қатар, дифференциалды штамдар (вакцинаның қоздырғыштары және ірі қара малдың туберкулез микобактериялары) бірқатар инфекциялардың алдын-алу үшін кеңінен қолданылады.

Тірі вакциналарға БЦЖ, туляремияға қарсы вакциналар, сары безгегі, шешек, құтыру, полиомиелит, қызылша, бруцеллез, күйдіргі, оба, Q безгегі, тұмау, паротит, кене энцефалиті, қызамық жатады. Тірі вакциналар тобында бұған дейін әлсіреген штамдардан (полиомиелит, қызылша, паротит, туляремия және т.б.), сондай-ақ микроорганизмдердің дивергентивті штамдарынан алынған вакциналар (оттегі вирусы, микобактерия туберкулезі), гендік инженерия (рекомбинантты вакцина) алынған векторлы вакциналар пайда болды. HBV және басқаларға қарсы).

Өлтірілген вакциналар жылу немесе химиялық заттармен (формалин, алкоголь, ацетон және т.б.) өлтірілетін (белсенді емес) бактериялар мен вирустардың штаммдары.

Анатоксиндер – иммунитетті фактор ретінде химиялық немесе термиялық әсер ету нәтижесінде улы қасиеттерден айырылған токсинді бактериялардың экзотоксиндері болады. Анатоксиндер әдетте бірнеше рет тағайындалады. Қазіргі уақытта токсидтер дифтерия, сіреспе, тырысқақ, стафилококк инфекциясы, ботулизм, газ гангренасына қарсы қолданылады.

Ассоциацияланған вакциналар – антигендердің құрамы бар дәрі-дәрмектер.

Төменде келтірілген вакциналар қолданылады: АКДС (адсорбцияланған көкжөтел-дифтерия-сіреспе), АДС  (дифтерия-сіреспе), қызылша-паротит-қызамыққа қарсы вакцина, дивацин (А және В паратифі, қызылша-паротит) және басқалары. Бірнеше вакцинаны бір мезгілде қабылдау жеке антигендерге иммундық жауаптардың пайда болуына кедергі жасамайтындығын зерттеулер көрсетті.

Иммунды сарысулар және иммуноглобулиндер

Гипериммунды жануарлардың немесе иммунитетті адамдардың қан сарысуында қорғаныштық антиденелер – иммуноглобулиндер болады, олар қабылдаушы денеге енгізілгеннен кейін бірнеше күннен 4-6 аптаға дейін дамиды, осы кезең үшін инфекцияға қарсы иммунитетті қалыптастырады.

Іс жүзінде, сіреспеге қарсы, поливалентті ботулинге қарсы (A, B, C және E типтері), гангренозға қарсы (моновалентті), дифтерияға қарсы, тұмауға қарсы сарысулар, қызылша, құтыру, сібір жарасына қарсы иммуноглобулиндер, кене энцефалитіне және лакқа қарсы иммуноглобулиндер бар.

Иммуномодуляторлар – иммунологиялық реакциялардың ауырлығын нақты немесе арнайы емес өзгертетін заттар. Бұл препараттардың ортақ қасиеті бар – иммуномодуляторларда «иммунологиялық әсер ету нүктелері» бар, яғни. иммундық-бәсекелік жасушалар арасындағы нысана.

 

29.Қазақстан Республикасында жұқпалы аурулардың вакциналық профилактиксын ұйымдастыру. Эпидемиялық көрсеткіштері бойынша тұрғындарды жоспарлы вакцинациялау және иммунизациялау.

Қазақстан Республикасында жұқпалы аурулардың вакциналық профилактикасын ұйымдастыру Денсаулық сақтау министрінің2018 жылғы 13 маусымдағы 361 бұйрығы бойынша жүргізіледі.

Қазақстан Республикасында  халыққа медициналық көмек көрсету аясында халықты вакцинациялайды және ақысыз Ұлттық профилактикалық егулер күнтізбесі және эпидемиялық белгілерге арналған профилактикалық вакцинациялар тізімі негізінде.

Профилактикалық егулердің Ұлттық күнтізбесіне сәйкес жоспарлы вакцинация адам өмірінің белгілі бір уақыттарында жүргізіледі және 12 жұқпалы ауруға қарсы вакцинацияны қамтиды:вирустық гепатит В;туберкулез ,дифтерия,сіреспе, көкжөтел,полиомиелит,қызылша, паротит, қызамық,пневмококк инфекциясы, тұмау.

Міндетті вакцинациядан басқа, иммундау 18 инфекцияға қарсы эпидемиялық көрсеткіштерге сәйкес жүргізіледі: құтыру, бруцеллез, тауық еті, А вирустық гепатиті, В вирусты гепатит, дифтерия, сары безгегі, кене энцефалиті, көк жөтел, қызамық, қызамық, лептоспироз, полиомиелит сіреспе, туляремия, оба, паротит.

Науқас (ата-аналар, қамқоршылар, басқа заңды өкілдер) дәрігер егу қажеттілігін түсіндіріп, сонымен қатар мынаны хабарлауы керек:

• алдын-алу вакцинасы берілетін инфекция туралы,
• вакцинаның атауы туралы,
• қарсы көрсетілімдердің болуы және жағымсыз реакциялар туралы.

Вакцинациядан бұрын дәрігер науқасты тексеріп, температурасын, тыныс алу жиілігін, импульсті және таңғажайыпты, егер оның денсаулығына қатысты шағымдары болса, тексеруі керек. Бұл вакцинацияға бұрынғы реакцияларды, дәрі-дәрмектерге, тамақ өнімдеріне, созылмалы ауруларға аллергияның болуын ескереді.

Вакцинация – қазіргі уақытта қолданылатын жұқпалы аурулардың алдын алу әдісі:вирустық – қызылша, қызамық, паротит, полиомиелит, В гепатиті және басқалары;бактериялық – туберкулез, дифтерия, көкжөтел, сіреспе т.б.

Нәрестенің иммундық жүйесі туылған сәттен бастап вакцинациялауға дайын екендігі дәлелденді, ал туберкулез – перзентханадан шыққаннан кейін баланы күтетін ең қауіпті жұқпалардың бірі. Әдетте вакцинация 3-7 күндерде жүргізіледі, және оны қаншалықты ертерек енгізген болса, соғұрлым ертерек ағзаның иммундық жүйесі туберкулездің қоздырғышымен танысады, инфекциялық агентпен байланысқан кезде оның реакциясы соғұрлым тиімді болады.

Босанғаннан кейін клиникада емес, перзентханада БЦЖ-ны егу жақсы. Біріншіден, клиникаларда егу техникасын бұзу жиі кездеседі, бұл асқынуларға әкелуі мүмкін. Екіншіден, бала микобактериялармен үйде, көшеде, сол клиникада кездесуден ешқашан қауіпсіз болмайды – ал иммунитет болмаған жағдайда мұндай кездесу өте қауіпті болуы мүмкін.

АКДС немесе DTP – бұл дифтерия, сіреспе және көкжөтелге арналған біріктірілген вакцина.

DTP вакциналарының барлық компоненттері вакцинацияланған пациенттердің 100% -ында иммунитетті қалыптастыруға қабілетті. Дифтерия мен сіреспеге қарсы вакциналар вакцинацияның алғашқы курсы аяқталғаннан кейін шамамен 10 жылға созылатын иммунитетті қалыптастырады, бұл осы кезеңнен кейін қайта вакцинациялау қажеттілігін түсіндіреді. Пертуссис вакциналары иммунитетті шамамен 5-7 жылға дейін құрайды.

Алайда, ревакцинация мұндай вакцинаның үлкен балалардағы, жасөспірімдердегі және ересектердегі жоғары реактивтілігімен, сондай-ақ 6 жастан асқан балалар мен ересектерге арналған көкбауырға қарсы вакцинаның жаппай өндірісінің болмауымен байланысты. Дифтерия, сіреспе және көкжөтелге қарсы барлық вакциналар бұлшықет ішіне енгізіледі.

Маусымдық тұмауға қарсы вакциналар белгілі бір маусымда таратылатын ең көп таралған 3 штаммға иммунитетті қалыптастырады. Бұл тұмаудың ауыр түрлерін дамыту және басқаларды жұқтыру қаупін азайтудың ең жақсы әдісі. Мұндай вакциналар 60 жылдан астам уақыт бойы қолданылып келеді. Тұмаудың алдын алу дегеніміз емдеудің қосымша шығындарынан аулақ болуды және сабаққа қатыспау немесе мектептен кетуден түсетін табыстың алдын-алуды білдіреді.

 

 

30.Егу кабинетінің жұмысын ұйымдастыру.Егу кабинетінің тәртібі мен

құралдары.

Денсаулық сақтау мекемелерінде егу жұмыстарын ұйымдастыру Денсаулық сақтау министрлігінің тиісті құжаттарымен реттеледі.

Вакцинация жұмыстарын ұйымдастырған кезде мыналарға назар аудару керек:

-вакцинация бөлмесінің жабдықтары және кеңістік, желдету және санитарлық жабдықтарға қойылатын талаптар;

-қажетті бухгалтерлік құжаттарға қолма-қол ақша;

-жедел медициналық көмекке ақшалай дәрі-дәрмектер;

-вакцинацияға және асептикалық және антисептикалық сәйкестікке арналған медициналық техниканың болуы;

-иммунобиологиялық агенттерді «қуыс тізбекке» сәйкес тасымалдау және сақтау;

-иммунобиологиялық препараттардың әсер ету мерзімдерін сақтау;

-иммунобиологиялық препараттар (құрамында) бар ампулалар мен шишаларды жою;

-вакцинацияны ұйымдастыру (жұмысқа орналастыру , егулерді ұйымдастыру , вакцинация, вакцинамен байланысты асқынулардың алдын-алу).

Амбулаториялық-емханалық ұйымның егу бөлмесі мыналардан тұруы керек:

1. медициналық құжаттарды сақтауға арналған үй-жайлар;
2. профилактикалық егулерге арналған үй-жайлар
3. туберкулезге қарсы профилактикалық егулер үшін қосымша үй-жайлар және туберкулинді диагностикалау.

Жергілікті жерде егу жоғарыда көрсетілген талаптарды ескере отырып, денсаулық сақтау ұйымдарының емдеу бөлмелерінде немесе ұйымдардың басқа үй-жайларында жүргізілуі мүмкін. Денсаулық сақтау ұйымдарының киіну бөлмесінде профилактикалық егулерді жүргізуге тыйым салынады.

Ұйымның егу бөлмесінің профилактикалық егулерін өткізетін бөлме мыналармен жабдықталуы керек:

• жабдықтау және шығаратын желдету немесе табиғи жалпы желдету;
• ыстық сумен жабдықтау және канализация;
• араластырғыштары бар шынтақ шүмектерін орнатумен раковина;
• сұйық (антисептикалық) сабын және антисептикалық ерітінділері бар диспенсерлер (шынтақ).

Вакцинация бөлмесінде негізгі құрал-жабдықтар:

пайдаланылған құралдарды жинауға арналған контейнер;

қолданылған шприцтерді, тампондарды, қолданылған ампулалар мен ILS бар бөтелкелерді залалсыздандыруға арналған қақпағы бар пункцияға қарсы контейнер;

қан қысымын бақылау;

термометр;

миллиметр мөлдір сызғыш;

5 пинцет;

2 дана мөлшеріндегі қайшылар;

2 дана мөлшерінде резеңке жолақтар;

жылыту алаңы;

жабысқақ сылақ;

сүлгілер;

бір рет қолданылатын қолғап (бір науқасқа бір жұп);

антисептиктер;

этил спирті;

Профилактикалық егулерге арналған бір реттік шприцтер келесі түрде болуы керек:көлемі: 1, 2, 5 және 10 мл. қосымша инелер жиынтығымен; туберкулинді шприцтер.

 

 

 

 

 

31. Бакпрепараттарды егу әдісі. Вакцинация және ревакцинация

Бактериялық препараттар  инфекциялық аурулардың алдын алу үшін, диагностикалау және емдеу үшін қолданылатын бактериялық жасушалар, олардың тіршілік ету өнімдері және оларға қарсы антиденелер боп саналады.

Яғни Бакпрепараттар емдік-профилактикалық — вакциналар, анатоксиндер, сарысулар, иммуноглобулиндер (Иммунотерапия қараңыз), антибиотиктер, ферменттер, томицид, бифидумбактерин, фибринолизин, емдік бактериофагтар және т. б.; диагностикалық — агглютиндеуші, преципитациялаушы, люминесцентті сарысулар, диагностикумдар, токсиндер, аллергендер, рестриктаздар, бактериофагтар  болып  бірнеше топқа бөлінеді.

Микроскопияның міндеті-зерттелетін материалда (жағындыда) микроорганизмдер жасушаларын көзбен карау  анықтау. Егудің міндеті-қоректік ортада қоздырғыш колониясын алу және сол арқылы оны табу болып табылады. Микроскопия-экспресс-әдіс, тез нәтиже алуға мүмкіндік береді. Микроскопия тек қоздырғыштың түрін анықтауға мүмкіндік береді-кокки, таяқшалар, ашытқы сиякты. Бак. егу өз кезегінде микроағзаның түрін, оның мөлшерін және дәрілік препараттарға сезімталдығын дәл анықтайды.

Сонымен, бак егу өткізу үшін ең алдымен зерттеу үшін клиникалық материалды дұрыс мұқият таңдалу қажет.Егер патологиялық процесс теріде, шырышты болса, материал жағындысын мақталы тампонмен жасайды. Әдетте көлік ортасы бар пробиркаға орналастырылатын коммерциялық «свобы» (тампондар-зондтар) қолданылады. Бұл түрінде материал бірнеше тәулік сақталуы қажет. Егер тампон құрғақ түтікке салынса, онда ол сол күні болуы тиіс.

Яғни асептика ережелерін сақтай отырып, шприцпен аламыз. Сұйық материалды (несеп, ұрық, емшек сүті және т.б.) бұрандалы қақпағы бар стерильді контейнерлерге саламыз. Мұндай материал зерттеу үшін зертханаға сол күні жеткізілуі тиіс, оны сақтауға жол берілмейді. Егу бак материалын жіберу термоизоляцияланған сөмкелерде жүзеге асырылады..

Бактериологиялық зертханада клиникалық материалды қоректік ортаға себеміз, содан кейін егістерді белгілі бір жағдайларда инкубациялаймыз. Сапалы стандартталған қоректік ортаны пайдалану өте маңызды болып табылады. Әр түрлі диагностикалық зертханаларда егудің әртүрлі алгоритмдерін қолданады. Материалды патогенді микроорганизмдердің барлық топтарының өсуін қамтамасыз ететін әртүрлі орталардың жиынтығына себгенде оңтайлы. Яғни  арнайы дифференциалды-диагностикалық ортаны пайдалана отырып, онда тәжірибелі микробиолог бірден қоздырғыштың түрін анықтай аламыз және қосымша тесттер қажет етпейді. Мұндай орта өте қымбат болғанымен, олар зерттеу уақытын айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік береді. Егер микроағзаның түрін осылайша анықтау мүмкін болмаса, оны қосымша биохимиялық тестілер арқылы сәйкестендіруге болады.

Бактериологиялық егістерді өсіру жағдайлары да маңызды болып табылады. Оңтайлы температура сақталуы керек; белгілі бір микроорганизмдер көмірқышқыл газының құрамына талап етеді, ал кейбіреулері анаэробты (оттегі жоқ) жағдайларда қажет болады. Барлық осы факторларды ескеру қажет.

Егістерді өсіру аяқталған кезде бөлінген микроорганизмдердің түрін анықтап және өскен колониялардың санын есептейді. Бұл клиникалық материалда микробтың сандық құрамы туралы түсінік береді, бұл белгілі диагностикалық мәнге ие.

Бактериологиялық зерттеудің келесі кезеңі-анықталған бактериялардың антибиотиктер мен фагаларға сезімталдығын анықтау боп табылады. Әдетте материалда микроорганизмдердің біреуі ғана емес, бірнеше түрі анықталады және олардың әрқайсысында сезімталдық жеке анықталу қажет.

Антибиотиктерге сезімталдық әдетте диско-диффузиялық әдіс аркылы анықталады. Қоректік ортаның бетіне микробтық жасушалардың жүзіндісін енгізеді,ал жоғарыдан антибиотиктер сіңірілген дискілерді орналастырылуы қажет. Егістерді өсіреді, содан кейін дискілер айналасындағы микробтың өсуін бәсеңдету аймағын ескеру қажет. Осы аймақтардың диаметрін өлшейді және осыған байланысты микроорганизм үш топтың біріне – сезімтал, тұрақты, аралық боп келеді.

Сезімталдық анықталатын антибиотиктер жиынтығы әр түрлі зертханаларда жүргізіледі.Негізі микроорганизмдердің әртүрлі топтары үшін әртүрлі жиынтықтарды қолданады – грамоң және грамтеріс. Бұдан басқа, бөлінген стафилококтарда метициллин резистенттілікті (ҰММ анықтау) анықтайды, оның болуы барлық бета-лактамды антибиотиктерге резистенттілігін көрсетеді.

Француздың ғалымы Л. Пастер  осыдан 100 жыл бұрын вакцинацияның  негiздерiн қалаған және «вакцина» терминін енгiзді. Иммунизацияның негiзiн қалаушы қағида – иммуногендер ретiнде микроорганизмдердiң әлсiз  штамдарын қолдану боп табылады. Вакцинацияның негізгі мақсаты – жасанды иммунитетті қалыптастыру болып табылады.

Вакциналардың негізгі түрлері

1.Өлі вакцина. Мундай вакциналарды дайындау кезіндегі микроорганизмдердi инактивациялау барысында негiзгi протективтi антигендердiң ыдырап кетпеуiн мұқият қадағалау  керек. Қоздырғыштарды жоғары температураның немесе химиялық қосылыстар фенол сиякты солардың көмегiмен инактивацияға ұшыратады. Вакцинаның әсерiн күшейту үшiн, оған әдетте адъюванттарды қосуды қажет етеді. Мұндай вакциналарға сүзекке, тырысқаққа, қызылшаға, полиомиелитке (Солка вакцинасы) қарсы вакциналар жаткызады.

2. Тiрi аттенуацияланған вакциналар- Тiрi аттенуацияланған вакциналарды алу үшін қоздырғышты белгілі бір жұқпаға сезімтал етіп жануардың организмінен тыс жерде ұзақ уақыт дақылдандыру нәтижесiнде алуға болады. Тiрi вакциналардың негізгі артықшылығы – аттенуацияланған қоздырғыштардың көбею және тiндерге қарай миграциялану қабiлеттiлiгi жоғары болады, нәтижесiнде антигендiк стимул мен иммундық жауап күшейедi. Тiрi вакциналардың мысалына қызылшаға, эпидемиялық паротитке, сары қызбаға, салға (Сейбин вакцинасы), қызамыққа, туберкулезге (БЦЖ) қарсы вакциналарды жатқызады.
3. Поливаленттi вакциналар – дегенiмiз бiрнеше қоздырғыштың иммунизациялаушы компонентерiнiң немесе бiр қоздырғыштың әртүрлi серологиялық түрiнiң қоспалары болып келеді. Мысалы, көк жөтел, күл және сiреспеге қарсы ассоциацияланған вакцина. Оның құрамына өлтiрiлген көк жөтел қоздырғышы және екi нәруыз-анатоксин кiредi.
4. Негiзгi иммунизациялаушы компоненттің құрамында бактериялар мен вирустардың фрагменттерi бар вакциналар.Бұл мақсатта бактериялардың капсулалық полисахаридтерiн қолдануға болады, олар менингококкты, пневмококкты және гемофилдi жұқпаларға қарсы антиденелердiң түзілуін эффективтi шақырады.

5.Синтетикалық пептидтердi вакцинация үшiн қолдану. Яғни вакциналардың бұл түрін алу үшін көбiне иммунологиялық жағынан микробтық және вирустық антигендердің эпитоптарына сәйкес келетiн пептидтiк фрагменттердi синтездеу арқылы жасанды вакциналар пайда болады.

6. Рекомбинантты вакцина ДНҚ технологиясы антигеннің бүкiл нәруызды молекуласын немесе оның фрагментiн қадағалайтын гендердi алуға мүмкіндік бере, оларды керектi векторға енгiзуге және сәйкес жасушаларда экспрессиялауға мүмкiндiк бередi.

 

Егістерді өсіру аяқталған кезде бөлінген микроорганизмдердің түрін анықтап және өскен колониялардың санын есептейді. Бұл клиникалық материалда микробтың сандық құрамы туралы түсінік береді, бұл белгілі диагностикалық мәнге ие.

Бактериологиялық зерттеудің келесі кезеңі-анықталған бактериялардың антибиотиктер мен фагаларға сезімталдығын анықтау боп табылады. Әдетте материалда микроорганизмдердің біреуі ғана емес, бірнеше түрі анықталады және олардың әрқайсысында сезімталдық жеке анықталу қажет.

Антибиотиктерге сезімталдық әдетте диско-диффузиялық әдіс аркылы анықталады. Қоректік ортаның бетіне микробтық жасушалардың жүзіндісін енгізеді,ал жоғарыдан антибиотиктер сіңірілген дискілерді орналастырылуы қажет. Егістерді өсіреді, содан кейін дискілер айналасындағы микробтың өсуін бәсеңдету аймағын ескеру қажет. Осы аймақтардың диаметрін өлшейді және осыған байланысты микроорганизм үш топтың біріне – сезімтал, тұрақты, аралық боп келеді.

Сезімталдық анықталатын антибиотиктер жиынтығы әр түрлі зертханаларда жүргізіледі.Негізі микроорганизмдердің әртүрлі топтары үшін әртүрлі жиынтықтарды қолданады – грамоң және грамтеріс. Бұдан басқа, бөлінген стафилококтарда метициллин резистенттілікті (ҰММ анықтау) анықтайды, оның болуы барлық бета-лактамды антибиотиктерге резистенттілігін көрсетеді.

 

32. Ересек тұрғындарға егу жұмыстарын ұйымдастыру және оларды тіркеу.

Көптеген ересектер,  әлсіз болып келеді және инфекция қаупін тудыратын кейбір созылмалы патологиялардан зардап шегетін адамдар бар. Мемлекеттік иммундау бағдарламасына сәйкес ересектерге дифтерия мен сіреспеге қарсы тегін вакцина егіледі.
Дәрігердің ұсынысы бойынша немесе адамның өз өтініші бойынша жүргізілетін иммундау бағдарламасына кірмейтін вакциналар төлем аркылы жүргізіледі. Науқасты мемлекеттік бағдарлама негізінде вакцинация қаржыландырылмайтын инфекцияларға қарсы егуге болады. көрсетіледі.

Ересектерде – амбулаториялық-медициналық анықтама (025 / жыл нысаны), профилактикалық егулер тізілімі (064 / у нысаны).

1. Тетанозадан, дифтериядан және көкжөтелден- әр 10 жыл сайын егу керек. Он күндіктен бұрын вакцинацияланған жүкті әйелдер екінші немесе үшінші триместрде вакцинациялау қажет. Саңырауқұлақтардан вакцина жануардың етінен немесе жараланған жарақаттан кейін міндетті түрде өткізіледі.
2. Суық сүлгімен суық суспензиясы жоқ ересектерге ұсынылады
3. Қызарудан, парфюмериядан және қызамықтан- бұл вакцинадан кем дегенде бір дозаны алмаған және осы аурулардың ешқайсысынан зардап шеккен адамдарға вакцинация ұсынылады.

4.Адам папилломавирусынан – вакцинациялауға, бірінші кезекте, жас қыздар осы инфекциямен туындаған жатыр мойны қатерлі ісігінің даму қаупіне байланысты болуы керек.

5.А гепатитінен – бауыр аурулары, медицина қызметкерлері, сондай-ақ алкоголь мен есірткі заттарына тәуелді адамдарға колданылады.

6.В гепатитінен – вакцинация А гепатитіне қарсы вакцинацияға арналған сияқты жағдайларда, сондай-ақ жыныстық серіктестердің жиі өзгеруімен байланысты жасау кажет.

7.Пневмококктан – шылым шегетін қарт адамдарға, сондай-ақ төменгі тыныс алу жолдарының жиі аурулары бар адамдарға ұсынылады.

8.Менингококктан – вакцинацияны ересектер жасайды, көбінесе үлкен топтарда тұрады.

9.Тикенді энцефалит вирусынан – жұқтыру қаупі жоғары жағдайда тұруды жоспарлаған адамдарға қажет.

 

33. Балаларға егу жұмысын ұ йымдастыру және оларді тіркеу.

Адам өмірге келгенен  алғашқы күннен бастап дәрігерлер баланы 16 жасқа дейін тұрақты вакцинациялауды міндетті түрде. Және ол Қазақстан Республикалық бюджет есебінен тегін жүргізіледі.

Инъекциядан кейін, әсіресе балаларға, медициналық орталықтан 30 минутқа кетпеу керек және аллергиялық реакциялар болмас үшін және алдын алу үшін міндетті түрде  бақылауда болу қажет. Екпелердің негізі  бала кезінде жасайтынын ескеру маңызды.Туғаннан кейін 4 күн ішінде

Бала туылғаннан кейін бірден 1-4 күндері екі егу жасалады: туберкулезге  және В гепатитіне  қарсы. БЦЖ вакцинасы дельтоидты бұлшықеттің бекітілетін жеріне (иық астындағы аймақ)  егу орнында дөңгелек тыртық қалдырады. Алғашқы бірнеше күнде асқынулардың алдын алу үшін егу алаңын суламау және ұстамау қажет 2 ай жасында.

Өмірнің екінші айында балаға екі маңызды екпелер қойылады: аралас АКДС + Хиб + ВГВ + ИПВ (көкжөтелге, дифтерияға, сіреспеге, В типті гемофильді инфекцияға, В вирусты гепатитіне, полиомиелитке қарсы) және пневмокококк инфекциясына қарсы моновакцина койылады. Екпені екі аяқтың санының жоғарғы бөлігіне жеке қойылады. Бұл вакцинациядан кейін нәрестеде температураның жоғарылауы, тәбеттің төмендеуі, мазасыздық түрінде күшті реакциялары байкалады. 3 ай жасында.

Бір айдан кейін АКДС + Хиб + ИПВ бір аралас екпені қойылады бұл жолы В гепатитінен вакцинацияланбаған және пневмококктіге қарсы инъекциясыз. Бұл привика балаға оңайырақ. Сондай-ақ, ыстық түсіретін құралдар тағайындалады.

4 ай жасында

4 айда АКДС + Хиб + ВГВ + ИПВ екі рет қайталанған инъекция қойылады, олар өмірінің 2 айында жасалды.

12-15 ай жасында

Бұл жаста 3 екпе қойылады: қызылшаға, қызамыққа және эпидемиялық паротитке (ККП) қарсы құрамдастырылған вакцина, сондай-ақ пневмококтық инфекцияға қарсы вакцина койылады.

12-15 ай жасында

Бұл жаста 3 екпе қойылады: қызылшаға, қызамыққа және эпидемиялық паротитке (ККП) қарсы құрамдастырылған вакцина, сондай-ақ пневмококтық инфекцияға қарсы вакцина. Бұдан басқа, полиомиелиттен ауызға тамшы түрінде Тіл береді.

18 ай жасында

Бір жарым жылда 3 айда жасалған вакцинация  кайтадан қайталанады: аралас АКДС + Хиб + ИПВ.

2 жасында

Жарты жылдан кейін А вирустық гепатитіне (сарғаю, Боткин ауруы) қарсы егу қажет, және тиісті вакцина қойылады.

6 жаста

Мектептің 1-сыныбында балаға қызылшаға, қызамыққа және паротитке қарсы БЦЖ, АКДС және ККП соңғы ревакцинация койылады.

16 жаста және әрбір 10 жаста

16 жастан бастап және одан әрі әрбір 10 жыл сайын адамға дифтерия мен сіреспеден АДС-М вакцинасымен егу салынады. Вакцина иммундық фагоцитозды (осы өлім вирустарынан қорғау) ұзарту үшін әрбір 10 жыл сайын ұсынылады.

 

 

34.Пассивті иммунитетке арналған препараттар. Иммунды сарысулар, иммуноглобулиндер, оралға мінездеме, қолдану көрсеткіштері.

Иммундық сарысулар мен иммуноглобулиндердентжасалған препараттар пассивті иммундауды қамтамасыз етеді.

Практикалық мақсаттар үшін гомологиялық (адамның қан сарысуынан дайындалған) және гетерологиялық (гипериммунизацияланған жануарлардың қанынан ) препараттар колданылады. Алғашқы препараттарды яғни гомологиялыкты толык дозада   ал гетерологиялыкты Безредко әдісімен аз аздан енгізеді.

Гомологиялық препараттарды қолданғанда иммунитет 6 аптаға созылса ал гетерологиялык препараттарды қолданғанда иммунитет 1 2 аптаға дейін созылады.

Гомологиялык иммуноглобулиндер күйдіргіге тұмауға менингит инфекциясына лептоспирозға сіріспеге стафилакок инфекциясына қарсы қолданады.

Гетерологиялык иммуноглобулиндерді сібір түйнемесінде, ботулизимге, дифтерияға,карсы колданыды.

Әсер ету бағыты бойынша  препараттарды антитоксикалық антивирустық және бактерияға қарсы бөледі.

гетерологиялық антиоксидантты дәрілер.

Сіреспе антигенімен жылқыларды гипериммунизациялау нәтижесінде  анти-сіреспеге қарсы антиоксидантты сарысу алынады, содан кейін препарат концентрациясы арқылы өңдеп тазартады.

Гетерологиялык антивирустык

Құтыруға қарсы иммуноглобулиндер жылқылардың спериммунды сарысуынан дайындайды. Препараттың минималды белсенділігі 800 фунт стерлинг / мл құрайды. Препарат аурудың инкубациялық кезеңі 7-15 күнді құрайтын және вакциналық иммунитеттің қалыптасуы кешіктірілген кезде қауіпті локализация кезінде шағылыстарға арналған құтыру вакцинациясының тиімділігін арттыру үшін қолданады. Кене энцефалитінің иммуноглобулині гипериммунизацияланған кене энцефалит вирусының жылқы сарысуынан дайындайды

Гомологиялық препараттар плацентаның донорлық веналық плацентарлы қанынан және түсік түсіру арқылы алынған қаннан жасайды. Бастапқы материалда сарысу тромбтан бөлінеді, ол қатып қалады, содан кейін барып гамма-глобулин фракциясы оқшауланады. Қалыпты адамның иммуноглобулині құрамында 10% ақуыз бар және кем дегенде 1000 адамнан басталатын материалдың қоспасынан дайындайды, антиденелердің құрамындағы айырмашылық төмендемейді, олар иммунологиялық белсенділік үшін жеткілікті стандартты қамтамасыз етеді. Препарат қызылша гепатитінің көкжөтелінің алдын алуға және, гипо және агаммаглобулинемияны емдеуге колданылады, ол паротит пен скарлатина безгектерінде аз тиімділікпен пайланылады.

Соңғы жылдары иммуноглобулинді тағайындау аллергиялық реакцияларға бейім немесе препараттың бұрынғы қабылдау реакциялары бар балалармен шектеу жасады.Дәрілік заттардың зиянсыздығына камтамассыз ету үшін үшін оны плацента антигендері мен жыныстық гормондардан тазарту әдістері пайдаланылады.

 

35. Вакцина мен басқа да иммунобиологиялық препараттарды сақтау және утилизациялау,тасымалдау кезіндегі санитарлық эпидемиологиялық талаптар.Суық тізбек.

Вакциналармен және басқа да медициналық иммунобиологиялық препараттарды сақтау және тасымалдау жөніндегі ереже

1) термоконтейнер –  яғни жылу өткізбейтін қасиеттері бар және аузы тығыз жабылады,  температуралық режим (температурасы плюс 2 о С-ден плюс 8 о С-қа дейін) оның қуысына мұздатылған мұздатқыш элементтерді орналастырып сонын көмегімен, вакциналарды тасымалдауға арналған жәшік болып табылады.

2) термоиндикатор – вакцина алушыға дейін вакцинамен бірге апарылатын және индикатордың түсін өзгерту жолымен вакцинаға температураның әсер етуін белгілейтін бақылау карточкасы болып табылады

3) салқындық тізбегі – олардың дайындаушы ұйымнан вакциналанушыға дейін жеткізу жолының барлық кезеңдерінде вакциналар мен басқа да медициналық иммунобиологиялық препараттарды сақтау мен тасымалдаудың термпературалық режимін қамтамасыз ететін, жұмыс жасайтын жүйе;

4)мұздатқыш элемент – пайдаланар алдында мұздатылатын және контейнерде температураны 2 о С-ден плюс 8 о С-қа дейінгі шекте қолдауға арналған, су толтыру үшін тұмшаландырылып жабылатын тығыны бар пластикадан немесе металдан жасалған ыдыс болып табылады.

 

5) Қоймада вакциналар мен басқа да МИБП-ны сақтауға, оларды ашуға және орауға, мұздату элементтерін, ыдыстар мен басқа да орау материалын сақтауға арналған үй-жай болуға тиіс.

 

6. Вакциналарды сақтау үшін қоймада тоңазытқыштар, мұздатқыштар, тоңазытқыш камералар орнатылады немесе олар тоңазытқыш бөлмелермен (бұдан әрі – тоңазытқыш жабдығы) жабдықталады. Тоңазытқыш бөлмелер, тоңазыту камералары биіктігі еденнен кемінде 10 сантиметр сөрелермен жабдықталуға тиіс. Препараттарды еденде сақтауға болмайды. Препараттарға жарық түспеуі тиіс. Вакциналар мен басқа да МИБП-терді бөтен заттармен бірге сақтауға рұқсат етілмейді.

 

7. Вакциналар мен басқа МИБП сақтау кезінде препараттардың жарамдылық мерзімі мен сериясы ескеріле отырып, тоңазыту жабдығының сөрелерінде немесе кертіктерінде олардың түрлері бойынша бөлек орналасуға тиіс. Күн сайын тәулігіне екі рет (таңертең және кешке) осы Ережеге 2-қосымшаға сәйкес журналда тоңазыту жабдығының температурасын белгілеу керек.
8. Медициналық ұйымдарда (перзентхана, емхана, фельдшерлік-акушерлік пункт, отбасылық дәрігерлік амбулатория, медициналық пункт) аз мөлшердегі вакциналарды сақтау үшін егу кабинетінде орнатылған тоңазытқыштарды пайдалану керек.
9. Вакциналарды және басқа да МИБП-терді тасымалдау мен сақтау «салқындық тізбегінің» жүйесі сақтала отырып жүргізілуге және тұтынушыға барынша қысқа мерзімде (48 сағаттан асырмай) жеткізілуге тиіс.
10. 10. Вакциналарды және басқа да МИБП-терді оңтайлы сақтау мен тасымалдау үшін температура плюс 2 о С-тан плюс 8 о С-қа дейінгі шекте болады. Вакциналар мен басқа да МИБП-терді сақтау осы Нұсқаулыққа 1-қосымшаға сәйкес жүзеге асырылуға тиіс.
11. Вакциналар мен басқа да МИБП-терді тасымалдау ілеспе құжаттарымен бірге салқындық элементтері бар термоконтейнерде немесе тоңазытқышпен жабдықталған арнайы көлікте жүргізіледі. Әрбір көлік ыдысының бірлігіне әрбір 3000 вакцина дозасына бір термоиндикатор есебінен термоиндикатор салынуға тиіс.
12. 12. Тек полиомиелитке қарсы ғана вакциналарды тоңазытуға болады.

 

Вакциналар және басқа да МИБП-терді алдын ала егуді жүргізетін медициналық ұйымдарда сақтау кезінде мыналарды сақтаған жөн:

1) вакциналар мен басқа да МИБП әрбір орамаға салқындатылған ауаның баруы қамтамасыз етіліп орналасуға тиіс;

2) вакциналар мен басқа да МИБП жарамдылық мерзімі аз препараттар бірінші кезекте пайдаланылатындай етіп орналасуға тиіс;

3) бұл ұйымдарда вакциналар және басқа да МИБП-тердің барлық түрлері тоңазытқышта +2 – +8 температурада, тек полиомиелитке қарсы вакцина ашылғаннан кейін мұздатқышта сақталуы тиіс.

5. Вакциналар мен суы бар ыдыстар тоңазытқыш камераларының жалпы көлемінің жартысын алуға тиіс. Препараттар мен тамақ өнімдерін және басқа да дәрілік заттарды бірге сақтауға болмайды.
6. Барлық вакциналарға арналған ерітінді егер ол вакцинаға нұсқаулықта жазылған болмаса, ерекше сақтау температураны талап етпейді. Вакцинаны араластырған кезде ерітіндіде вакцинадағы сияқты температура болуы тиіс. Сондықтан вакциналауды жүргізуге дейін бір тәулік ішінде ерітіндіні тоңазытқышқа қойған жөн. Ерітіндіні қатыруға болмайды. Әрбір вакцинаға осы вакцинаны дайындаған өндірушінің ерітіндісі қоса берілуге тиіс.
7. Вакциналармен және басқа да МИБП-мен жұмыстың дұрыстығын бақылауды осы Нұсқаулыққа 3-қосымшаға сәйкес медициналық ұйымдардың және аумақтық мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау басқармаларының (департаменттерінің) (бұдан әрі – МСЭҚБ) басшылары жүзеге асырады.
8. Вакциналар және басқа да МИБП сақталған әрбір ұйымда олардың мөлшеріне қарамастан, оның басшысы бекіткен тоңазыту жабдығының дұрыс жұмыс істемеуі немесе электр энергиясының сөнуі жағдайына арналған шұғыл іс-шаралардың жоспары болуға тиіс.
9. Температураны қолдау үшін энергия көзін уақытша сөндіру жағдайына тоңазытқыштың төменгі кертігінде орналасқан тоңазытылған салқындату элементтерінің қоры болуға тиіс.
10. Салқындату элементтерін тез мұздату үшін арнайы тоңазытқыштар пайдаланылады. Тоңазытқыштарда салқындату элементтерін әрбір салқындату элементі булағышқа тиіп тұратындай етіп, көлденең орналастыру керек.
11. Тоңазыту жабдығы мен термоконтейнерлер таза, тұрақты түрде ерітіліп және жуылуға тиіс. Тоңазыту камераларының қабырғаларындағы қыраудың қалыңдығы 5 миллиметрден аспауы тиіс.
12. Әрбір тоңазытқыш оның жоғары және төменгі жағында орналастырылатын екі термометрмен жабдықталады. Термометрлер жыл сайын метрологиялық тексеріледі.

 

13. Жылына бір реттен сирек емес тоңазытқыш жабдықты міндетті түрде акті жасала отырып, білікті мамандар техникалық қарайды.

«Вакцинамен және басқа да медициналық иммунобиологиялық препараттармен жұмыс істеу шарттарына қойылатын санитарлық-эпидемиологиялық талаптар» санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормалар

14. 14. Осы санитарлық ережелер мен нормаларда пайдаланылатын негізгі терминдер мен анықтамалар:

15) қауіпсіз иммундау – алдын ала егу жүргізгенде емделушінің, иммундауды жүзеге асыратын медицина қызметкерінің, халықтың денсаулығына және қоршаған ортаға зиянды әсерінің болмауы;

16) қауіпсіз жинау мен жоюға арналған қораптар (контейнерлер) (бұдан әрі – ҚЖҚ) – пайдаланылған шприцтер мен инелерді жоюға дейін оларды қауіпсіз жинауға және сақтауға арналған суланбайтын және тесілмейтін ыдыстар;

17) вакцинадан кейінгі асқынулар – алдын ала егу салдарынан пайда болатын реанимациялық шараларды талап ететін денсаулық жай-күйінің ауыр, тұрақты бұзылуының клиникалық белгілері (дене қызуының 40 0 С астам көтерілуі, анафилаксиялық шок, афебрилдік ұстама, менингит);

18) өздігінен блоктанатын (бұдан әрі – ӨБ) шприц – бір инъекциядан кейін автоматты түрде блоктанатын және қайта пайдалануға жарамсыз болатын шприц;

19) өздігінен қирайтын (бұдан әрі – ӨҚ) шприц – бір инъекциядан кейін поршенінің сынуына байланысты жарамсыз болатын шприц.

36. Вакцинопрофилактиканың абсолютті және салыстырмалы қарсы көрсеткіштері.

Вакцинаның қауіпсіздігіт яғни  Вакцинаны қолданар алдында оны мұқият қарап шығу қажет.

Әр елде вакциналардың қауіпсіздігін қадағалайтын өздерінің органдары бар.

Вакцинаның қауіпсіздігі 3 кезеңде жүреді:

Даму сатысында Өндіріс сатысында  дәрілік заттардың қауіпсіздігін өндірістің барлық кезеңдерінде бақылайды Сертификаттау барлық вакциналық препараттар, соның ішінде шетелдік міндетті түрде мемлекеттік сертификаттаудан өтуі қажет. Сертификатталмай, вакциналарды сатылуға койылмайды. Пайдалану орнында (Роспотребнадзор мамандары есірткіні сақтау, тасымалдау, сату ережелерінің сақталуын бақылайды) және Қауіпсіздік талаптарына сай емес вакцина алынып, сатуға жіберілмейді.

Вакциналарды жүргізу үшін қолданылатын инелер мен шприцтер әрдайым зарарсыздандырылған және бір рет қолдануға арналған  хабардар болу қажет: Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, вакцинаны енгізер алдында медицина қызметкері пациенттің ата-анасына немесе заңды өкіліне вакцинацияның артықшылықтары, қауіпсіздігі және қол жетімді түрдегі қауіп-қатері туралы түсіндіруі керек. Вакцина ата-анасының немесе баланың заңды өкілінің келісімінсіз жасадмайды.

Вакцинацияны қабылдағысы келмеген жағдайларда пациент міндетті түрде алдын-алу егулерін жазбаша түрде жүргізуден бас тарту қажет.қол жетімділік (тегін)

Профилактикалық егулер күнтізбесі шеңберінде егілуге жататын контингенттерге тегін жүргізіледі.

Вакцинациядан бас тарту егілмеген адамдардың өздерін ғана емес, сондай-ақ медициналық көрсеткіштер бойынша вакцинацияға жатпайтын адамдарды, сол немесе басқа вакцинаны енгізуге ұсынылған жасқа толмаған балаларды қоса алғанда, жұқтыру қаупін тудырады. Иммундаудан бас тартатындар, олардың отбасылары «ұжымдық иммунитетпен» қорғалады деп жиі күтуде. Бірақ тиімді болу үшін, мысалы, қызылша сияқты жоғары жұқпалы ауру үшін ұжымдық иммунитет адамдардың 95-ден 99% – ға дейінгі вакцинация көрсеткіштерін талап етеді. Ал бұл көрсеткіштерге тек вакцинациялаудан бас тартудың себебі жоқ.

Жыл сайын инфекция қоздырғыштарының Бактерияға қарсы препараттарға және басқа да дәрілік заттарға тұрақтылығы артуда, осыған байланысты емдеу қиынға әкеп соғады. Вакцинация жүргізілетін көптеген инфекциялар жай ғана өтеді, өлім-жітімге немесе мүгедектікке әкеп соғады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, бүкіл әлемде жыл сайын 12 миллионнан астам бала өледі, осы өлімнің 2/3 бөлігі вакцина көмегімен алдын алуға болатын ауруларға көп боп келеді байланысты.

Вакцинопрофилактика тек балаларға ғана қатысты емес, ересек тадамдарғада инфекциядан қорғау мақсатында вакцинациядан өтуі қажет.

Жұқпалы ауру біздің әрқайсымыздакездеседі. Қарт адамдар, сондай-ақ балалар сияқты, белгілі бір инфекцияны жұқтырып, ауыр асқынулар алу қаупі қазіргі кез жоғары.

 

37. Дезинфекция. Түрлері, дезинфекция әдістері, инфекцияның әр түрлі топтарындағы ерекшеліктері.

Дезинфекция – сыртқы қоршаған ортадағы  патогенді микроорганизмдерді, яғни вирустар, бактериялар, токсиндер мен саңырауқұлақтарды жою блып табылды. Француз тілінен «des» деген қарсы және теріс, «infection» инфекция деген сөзінен құралады. Эпидемияға қарсы жұмыстардың ішінде инфекция қоздырғыштарының берілу механизміне қарсы бағытталған маңызды шаралардың бірі – дезинфекция. Ол негізгі 3 бөлімнен тұрады:

• Стерилизация – әр түрлі инфекциялық аурулардың қоздырғыштарын олардың спораларын жою болып табылады.
• Дезинсекция – инфекциялық ауруларды тасымалдайтын жәндіктер мен шіркейлерді жою.
• Дератизация – инфекциялық ауруларды таратушы және зиян келтіргіш кеміргіштерді жоюға бағытталған бөлім.

Дезинфекциялық шаралар инфекцияның көлеміне, түріне, таралу аймағына,  инфекциялық ауру түріне, қоздырғыштың қоршаған орта төзімділігіне, берілу механизміне  байланысты жасалады. Соның ішінде мақсатына байланысты дезинфекция 2 түрге бөлінеді:

1. Ошақтық дезинфекция
2. Алдын алу дезинфекциясы

Ошақтық дезинфекция – инфекциялық ауру ошағы болған жерге жасалады. Оның өзі қоздырғыштың бар жоқтығана байланысты дезинфекцияның қортынды және күнделікті  түрлері бар.

Қорытынды дезинфекция – инфекция ошағынан инфекция көі кеткеннен кейін жасалынатын, яғни науқас сауыққан соң, қастыс болғаннан соң немесе басқа жаққа ауысқаннан кейінгі қалып қойған инфекция қоздырғышын жою мақсатында жасалатын дезинфекция.

Күнделікті дезифекция – науқастан сыртқы ортаға бөлініп шыққан қоздырғыштарды сол мезетте жою болып табылады.

Алдын алу дезинфекциясы – инфекциялық аурулар болуы мүмкін болатын маңызы бар заттарға  жасалынатын және қоздырғыштың көзін  жою мен кетіруге арналған шаралар.

Дезинфекцияның 3 әдісі бар:

• Физикалық
• Химиялық
• Биологиялық

Дезинфекцияның физикалық әдісімына жолдармен іске асырылады:

–механикалық әдіс: жуу, шаңсорғышты қолдау, желдету, суды және ауаны сүзу, сыпыру және тазалау,заттарды шаю, ылғалды түрда жинау.

–сәулелер әдісі: күн сәулесі, ультрадыбыс, радиоактивті сәулелер, бактериоциттік шамдар.

– термиялық әдіс: төменгі жәнежоғарғы температура, ыстық бу, қайнату, өртеу, күйдіру.

Дезинфекцияның сәулелер әдісі арқылы аудағы споралы және қабықшалы микроорганиздерді қиын болғанымен вегатативті түрлерін, бактерияларды жоямыз.  Соның ішіндегі ауруханаішілік және тыныс алу жолдары арқылы берілетін инфекциялардың таралуын шектейді.

Термиялық әдіс ішіндегі төменгі температура әсерінен менингококтар мен гонококтар қырылады. Жоғары температура мен ыстық буда микробтардың барлық түрі түгел өледі. Қайнату арқылы ботулизмді 6 сағаттан кейін, күйдіргі 3 сағаттан кейін  өледі. Химиялық әдіс споралы микробтарды, вирустарды және саңырауқұлақтарды өлтіреді.

 

38. Әр түрлі дезинфекция түрлерін орындаушылар мен ұйымдастырушылар. Дезинфекция сапасын бақылау.

Дезинфекция жұмыстарын ұйымдастыру ісімен республикалық СЭС және Облыстық СЕҚД дезинфекция бөлімдері атқарады және әдістемелік , нормативтік нұсқау беріп, бұйрықтардың орындалуын қадағалайды.  Ірә қалалар мен аудандар да дезинфекция шараларын дезстанция бөләмдері атқарады. Олар инфекциялық ауру ошағына дезинфекция жұмысының сапалы және уақытылы жасалуын қамтамасыз етеді, қорытынды және күнделікті дезинфекция жұмыстарын жасайды.

Дезинфекция бөлімдерінде ұмыс істейтін қызметкерлерге эпидемиолог және оның көмекшісі,  дезинфекцияның жасалу сапасын тексеретін зертханашы, дезинфектор, мейірбике. Олардың әр қайсысының өз міндеті бар. Дезинфектор – стерилизация, дезинфекция, дератизация, дезинсекция жұмыстарын жүргізсе, Эпидемиолог көмекшісі күнделікті тексеру жүргізу, дезинфекция заттары мен қондырғыларын қадағалап, қорғап, тіркелуін бақылайды. Зертханашының міндеті дезинфекцияның сапалы жүргізілуін бақылау, тіркеу және зерттеулер жүргізу болып табылады.

Дезинфекция сапасын бақылау мен бағалауда  бірнеше әдістер бар:

Химиялық  әдіс – дезинфекциялық заттардың дұрыс пайдаланғанын, белсенділігінің талапарға сәйкес екенін зертханалық әдіспен тексеру арқылы бағалау үшін қолданылады. Алдын алу және ошақты дезинфекция сапасын бақылауда йод-крахмал әдісі қолданылады.

Бактериологиялық әдіс – заттардан сынама алу арқылы жүргізіледі. Мысалы, ішек ошағынан жұғынды алып, Е-соli – ішек таяқшалары анықталады. Жағынды инфекция ошағында 10-нан кем емес, ауруханада 30-дан кем емес және әр жағынды 200-300м квадрат аймақтан алынады.

Виуалдық әдіс – көзбен сырттан қарау арқылы мекеменің санитарлық жағдайын бағалау, жүргізілетін әдістің дұрыстығын  және дезинфекция уақытылы әрі толық жасалуын бағалау.

39.Стерилизация туралы түсінік: анықтамасы, ұйымдастыру, әдістері. Стерилизация және медициналық бұйымдардың стерильділігін бақылау әдістері.

Стерилизация – әр түрлі инфекциялық аурулардың қоздырғыштарын олардың спораларын жою болып табылады. Негізгі мақсаты – медициналық заттар мен дәрілердегі болуы мүмкін споралар мен микробтарды толығымен жою. Стерилизация  әдістері әртүрлі салаларда гинекологиялық, хирургиялық, стоматологиялық, емдеу-сауықтыру, таңатын, тігетін материалдарды залалсыздандыру үшін қолданылады.

Стерилизация 2010ж. ДСМ №828 «Денсаулық сақтау объектілеріне қойылатын санитарлық эпидемиологиялық талаптарға»  сәйкес жүргізіледі.

Асептика – теріде, жаралар мен қуыстарда қоздырғыштардың қоныстануы мен көбеюінің алдын алу тәсілдерінің жиынтығы. Хирургиялық емдеу мен манифуляция жасау кезінде науқас  жарасына микроорганизмдерді түсірмеуге бағытталған шаралар.

Антисептика – түрлі инфекциялық  процестің дамуының алдын алу мақсатында теріде, қуыстар иен жараларда микроорганизмдердің тіршілік етуіне кедергі жасау шаралары және антисептикалық заттарды қолдану арқылы қолды, теріні, жараларды залалсыздандыру.

Антисептика мен асептика бір-бірімен тығыз байланысты және бір-бірін толықтырып тұрады. Дұрыс залалсызданбаған медициналық аспаптардан АИТВ инфекциясы, В, С, Д гепатит, безгек аурулары жұғуы мүмкін.

Стерилизация 3 кезеңнен тұрады:

1 кезең: Медициналық аспаптарды дезинфекциялау.

2 кезең : Стерилизация алдындағы тазалау.

3 кезең: Стерилизация.

Стерилизация үшін 2 әдіс қолданылады:

• Физикалық – ыстық ауа, су булары, инфрақызыл және радиациялық сәулелер.
• Химиялық – химиялық ерітінділер, газдар.

Булы әдіспен стерилизациялау үшін жоғары қысымдағы су буларын қолданылады және ол автоклавта жүргізіледі. Онда шыны, резеңкелі бұйымдар, металдар, латекстер 120-140 градуста 20-45 мин стерилизацияланады. Автоклавтың жұмысын бақылау әдістері:

-Химиялық бақылау – арнай индикаторлар, яғни тест ленталар түсін өзгертетін ленталар қолданылады.

– Бактериологиялық бақылау -2-3 топырақ сынамасын қағазға орап бикске салып, стерерилизация біткен соң зертханаға жіберілу арқылы жүреді.

– Механикалық бақылау – термометр мен манометр жұмысын қадағалау, техника қауіпсіздігін бақылау, қызметкер білімін тексеру.

 

 

40.Дезинсекция: анықтамасы, әдістері және тасымалдаушылармен күресу құралдары. Жәндіктер мен буынаяқтылардың эпидемиологиялық маңыздылығы.

Дезинсекция – инфекциялық ауруларды  тарататын , тасымалдайтын жәндіктер мен  шіркейлерді жоюға бағытталған шаралар. Бірақ буынаяқтарды түбегейлі жою мүмкін емес,  сондықтан соңғы жылдары зиянды жәндіктердің санын санитарлық эпидемиологиялық  қауіпсіз деңгейге дейін жеткізу.

Дезинсекция шаралары 2 топқа бөлінеді:

1. Алдын алу дезинсекциясы – жәндіктердің тіршілік етуіне және көбеюіне, тұрғын үйлерде таралуына жол бермеу.
2. Жоятын дезинсекцияда бірнеше әдістер қолданылады:

 

• Механикалық әдісте тазалау, қағу, ұстау қолданылады.
• Химиялық әдісте әртүрлі химиялық қосындылар қолданылады, яғни үркітетін, атраканттар, регуляторлар.
• Физикалық әдісте төменгі және жоғарғы температура қолданылады.
• Биологиялық әдісте жәндіктердің жауларын қолдану арқылы. Мысалы, маса жейтін қаздар.

 

Күресу құралдары:

Аттраканттар – тартымды заттар, иіспен, тағаммен жәндіктердің сезу мүшесіне әсет етеді.

Репелленттер – жәндіктерді үркітетін заттар, кене, бүрге, масаға орманда, далада қолданылады. Оны денеге крем, лосьон жағу арқылы 1-2 сағатқа дейін қорғайды.

Аэрозольдар – инсектицид қосылған заттар. Бүркеу және түтіндету арқылы ұшатын жәндіктерді жояды.

Инсектицидтер – ерітінді, ұнтақ, суспензия, гранула, эмульзия май, паста түрінде шығарылады.

Гранула – көлемі 0,1-0,5 мм. Топырақ, тағам және астықтағы жәндіктерді жояды,  ұзақ уақыт бойы  және үнемді.

Көптеген инфекциялық ауруларды табиғатта, жануарлар арасында  қоздырғыштары буынаяқтылар арқылы таралып отырады. Бұндай таралу жолы трансмиссивті деп аталады.  Көптеген буынаяқтылар, жәндіктер  адамға өте қауіпті әрі ағзаны уландырып, түрлі ауруларды тасымалдайды. Адамның әсерінсіз- ақ инфекциялық аурулардың ошағы пайда бола алады.  Буынаяқтылар инфекциялық ауру қоздырғыштарын ауызмен, тұмсығымен, сыртқы қабаттарымен тасымалдайды. Бірақ ол қоздырғыш жәндік денесінде дамымайды және көбеймейді. Мысалы, шыбындардың өзі ішек инфекциясын таратуы мүмкін.

 

 

 41.Трансмиссивті зооноздардағы спецификалық және спецификалық емес тасымалдаушылардың маңызы.

Көптеген инфекциялық ауруларды табиғатта, жануарлар арасында  қоздырғыштары буынаяқтылар арқылы таралып отырады. Бұндай таралу жолы трансмиссивті деп аталады.  Көптеген буынаяқтылар, жәндіктер  адамға өте қауіпті әрі ағзаны уландырып, түрлі ауруларды тасымалдайды. Адамның әсерінсіз- ақ инфекциялық аурулардың ошағы пайда бола алады.  Буынаяқтылар инфекциялық ауру қоздырғыштарын ауызмен, тұмсығымен, сыртқы қабаттарымен тасымалдайды. Бірақ ол қоздырғыш жәндік денесінде дамымайды және көбеймейді. Мысалы, шыбындардың өзі ішек инфекциясын таратуы мүмкін. Буынаяқтылардың жер бетінде 1,5 мл түрі бар.

Инфекциялық ауруды тасымалдаушылар 2 –ге бөлінеді:

1. Арнайы немесе биологиялық
2. Арнайы емес механикалық таратушылар.

Механикалық таратушыларға сона, таракан, шіркейлер, шыбын, құмырсқа жатады. Ал биологиялық таратушыларда қоздырғыштар белгілі бір даму кезеңін өткізеді.

Қоздырғыштарды 2 тәсілмен жұқтырады.

• Инокуляция – қоздырғыштар қан сору кезінде жұғады. Жәндік шаққан кезде сілекейі арқылы қоздырғыш қанға түсіп, эрироциттерде көбейеді да, ауру басталады. Мысалы, анофелес масалары безгекті таратады.
• Контаминация – жәндік нәжісімен қоздырғыш адам терісіне түседі. Осы әдіс арқылы бүрге оба, бит болса бөртпе сүзегін тасымалдайды.

Трансмиссивті инфекциялық аурулар  жаз және күз айларында таралады, яғни таралу кезеңі олардың белсенді өмір сүру уақытымен байланысты.

 

 

41.Трансмиссивті зооноздардағы спецификалық және спецификалық емес тасымалдаушылардың маңызы.

Зооноздар-бұл табиғи жағдайда адам мен жануарлар үшін ортақ инфекциялар (ДДҰ, 1991). Отандық медициналық әдебиетте зооноздар адамның жұқпалы және инвазивті ауруларының үлкен тобын (190 нозологиялық формадан астам) деп санайды, онда резервуары мен инфекция көзі үй, синантропты және жабайы сүтқоректілер мен құстардың әр түрлі түрлері болып табылады. Олар қоздырғыштың биологиялық түрі ретінде болуын қамтамасыз етеді. Адам ағзасы зооноздардың қоздырғыштарына тән емес қожайынға қызмет етеді,оны жұқтыру эпизодтық жүреді және әдетте адам олар үшін биологиялық тұйық болады. Кейде адам инфекция көзі болады, бірақ ешқашан зооноз қоздырғыштарының резервуары болмайды. Адамдардың жұқпалы ауруларының сериясы эпидемиялық процестің өздігінен өшуі кезінде қоздырғыштың қаза болуымен аяқталады.

 

Этиологиясы бойынша зооноздар келесі инфекцияларға бөлінеді:

 

• бактериялық (бруцеллез, оба, туляремия, кампилобактериоз, лептоспироз, сальмонеллез, сібір жарасы, риккетсиоздар, хламидиоздар, боррелиоздар);
• вирустық (геморрагиялық қызба, құтыру);
• прионные (скрепи, кеуекті энцефалопатия).

 

Эпидемиологиялық мақсатта зооноздарды қоздырғыштардың үй, сондай-ақ синантропты (бруцеллез, ку-қызба, орнитоз, трихофития және т.б.) және жабайы (туляремия, кене риккетсиоздары, кене боррелиоздары, арбовирустық инфекциялар, шешек маймылдары, құтыру, және т. б.) арасында циркуляциялау қабілеті бойынша бөлу орынды. Жабайы жануарлар қоздырғыштарының резервуары болып табылатын аурулар табиғи-ошақтық деп аталады.

 

Үй жануарларына немесе синантропты кеміргіштерге байланысты ауру ошақтары антропургиялық деп аталады. Табиғи және антропургиялық ошақтар арасында абсолютті шек жоқ. Мысалы, үй жануарларын жеке арбовирустармен жұқтыру кезінде табиғи-ошақтық аурулардың уақытша антропургиялық ошақтары құрылады. Туляремияның антропургиялық ошақтары жұққан кеміргіштердің мекендеу орындарынан синантропты кеміргіштермен байланысатын елді мекендерге көшуі кезінде пайда болады. Бруцеллез қоздырғышы ауыл шаруашылығы малдарынан жабайы кеміргіштерге берілуі мүмкін. Бұл ретте бруцеллездің уақытша табиғи ошағы құрылады. Қазіргі жағдайда зооноздық аурулардың жаңа табиғи ошақтарын байқап қана қоймай, шаруашылықтың ұйымдастырылу жағдайлары мен адамдардың өмір сүру салты өзгергенде белгілі ошақтардың өзгеруін де атап өтеді. Зоонозды беру механизмі бойынша жануарлар арасында таралған кезде ғана жіктелуі мүмкін. Іс жүзінде, зооноздар кезінде эпидемиялық процесс – бұл осы аурулардың қоздырғыштарының айналымы саласында қалған адамдардың жұқтыруының механизмі.

 

Зооноз қоздырғыштарында жекелеген органдар мен ұлпаларға тропикалық антропоноз қоздырғыштарына қарағанда әлсіз байқалады, бұл олардың саяси төзімділігі мен полипатогендігін анықтайды. Бұл қасиет қоздырғыштың табиғатта айналуының үздіксіздігін қамтамасыз етеді. Бұл ретте әр түрлі жануарлардың инфекция резервуарлары ретіндегі рөлі бірдей емес-негізгі және екінші дәрежелі қожайындарды бөледі. Зооноздардың қоздырғышы жануарлардың қанында жиі кездеседі. Бұл қағидат бойынша облигациялық-трансмиссиялық аурулар бөлінеді, бұл кезде қоздырғышты беру тек қан сорғыш таратқыштар және факультативтік-трансмиссивті зооноздар арқылы жүзеге асырылады. Соңғылары қоздырғыштың бөлінуін ұрғашы сұйықтығымен және аналықтардың сүтімен ерекшеленеді.

Адамдарды факультативтік-трансмиссивті және трансмиссивті емес зооноздардың қоздырғыштарымен жұқтыруы көбінесе әртүрлі берілу факторларының қатысуымен болады. Фекальды-оральды (урино-оральды) механизммен лептоспирозбен (су арқылы), сальмонеллезбен, трихинеллезбен, күйдіргімен және ботулизммен (жануар өмірінде жұқтырылған етпен), бруцеллезбен (сүтпен) және т. б. байланысты.

Қоздырғыштардың ауа (аспирациялық, ингаляциялық) берілу механизмі қоздырғыштардың шектеулі мөлшеріне ғана тән- зоонозды инфекциялар денелері (пситтакоз, орнитоз, оба, пневмоцистоз, кокцидиоидомикоз).

 

Сыртқы ортада жоғары төзімділігімен, шаң арқылы (туляремия, күйдіргі, ку-қызба) ерекшеленетін қоздырғыштардың қатарын берудің нақты мүмкіндігін ескеру қажет. Құтыру, сіреспе, аусыл, лейшманиозға және т. б. тән.

 

Адамдардың эпизоотиялық ошақтармен байланыс қарқындылығы мен сипатын әлеуметтік жағдайлардың қандай да бір элементтері анықтайды. Әлеуметтік және табиғи жағдайлармен үй жануарлары мен синантропты кеміргіштер арасында қоздырғыштардың берілу механизмінің белсенділігі байланысты. Мысалы, туляремия адамның тұрмыстық және өндірістік қызметіне байланысты сыртқы жамылғылардың инфекциясы (кәсіптік өршулер), сондай-ақ тыныс алу жолдарының инфекциясы (астық бастырылғанда ауа-шаңды беру механизмі) немесе трансмиссивті инфекция (адам тістеген кезде масамен немесе кенемен жұқтыру) болуы мүмкін. Зооноздардың эпидемиялық процесі тәуелді. Ол эпизоотиялық үдерісті толық негіздейді. Бірқатар зооноздар үшін (негізінен трансмиссивті берілу механизмі бар) эндемиялық тән, яғни табиғатта инфекцияны сақтаушы – жануарлар тұрақты мекендейтін белгілі бір географиялық аудандарда таралуы. Аурудың көтерілуі олардың ең жоғары биологиялық белсенділік кезеңімен сәйкес келеді. Көптеген зооноздарды жұқтыру қаупі айқын әлеуметтік, тұрмыстық, кәсіби және өзге де ерекшелікке ие. Ауыл тұрғындарының аурушаңдығы әдетте қалалыққа қарағанда жоғары. Соңғы жылдары адамның шаруашылық қызметінің, өзгерген әлеуметтік және экономикалық жағдайлардың әсерінен бірқатар зооноздық инфекциялардың эпидемиологиялық көріністерінің өзгеруі орын алды. Бүгінгі күні қала жағдайында адам мен жануарларға ортақ кейбір инфекциялардың (құтыру, лептоспироз, эхинококкоз, токсоплазмоз, орнитоз, туляремия және т.б.) пайда болуы, таралуы және тамырлануы үшін қолайлы жағдай қалыптасты.

 

Адамның жұғуы әртүрлі жолдармен жүреді:

 

• тістеу және жарақат арқылы;
• азық-түлік өнімдері;
• Жануарлар бөліністерімен ластанған сыртқы орта объектілері;
• қан сорғыш тасымалдаушылар немесе аэрозоль.

 

 

42.Кене инфекциясы бойынша қолайсыз аймақта, кене шабуылының және шағуының алдын-алу шараларының алгоритмдері.

 

КЕНЕ ШАҒУ КЕЗІНДЕГІ ЗАРДАП ШЕККЕНДЕРДІҢ ІС-ҚИМЫЛ АЛГОРИТМІ:

 

I.Кенені мүмкіндігінше тезірек жою керек.

Кене алу үшін зардап шеккенге мүмкіндігінше ерте (алғашқы тәулікте) жақын жердегі емдеу — алдын алу ұйымына жүгіну қажет.

1. Егер дереу медициналық көмекке жүгіну мүмкіндігі болмаса, онда өзіне тән кенені қалай тез арада жойып, ұсынымдарды сақтай отырып,:

 

• жіппен кененің құйылып жатқан бөлігінің айналасындағы түйіндерді байлап, жіптің ұштарын жоғарғы жағына және жағына созып, оны тартыңыз. Жіптің орнына кенені басып алып, оны жою үшін арнайы пинцетті қолдануға болады;
• сору орнын кез келген дезинфекциялау құралымен дезинфекциялаңыз (70% спирт, 5% йод, одеколон);
• кенені алғаннан кейін қолды сабынмен мұқият жуу қажет.

 

Ешқандай жағдайда да кене басуға болмайды, себебі қоздырғышты теріге сүртуге және «кене» инфекцияларын жұқтыруға болады.

Алыстағы кенені герметикалық ыдысқа салып, одан әрі зерттеу үшін медициналық ұйымға мүмкіндігінше тезірек жеткізу керек.

 

III. Шұғыл алдын алу іс-шараларының қажеттілігі туралы мәселе (спецификалық иммуноглобулин, антибиотикопрофилактика енгізу) зертханалық зерттеулердің оң нәтижесін алған жағдайда (кенелер, зардап шеккен адамның қаны) сорылғаннан кейін 72 сағат ішінде шешіледі.

 

1. Кенені бір ай ішінде алып тастағаннан кейін өз денсаулығының жай-күйін және бас ауруы, әлсіздік пайда болған кезде дереу дәрігерге барып, кенені сору және бұрын алынған медициналық көмек туралы хабарлауы қажет.

Кене вирустық энцефалиті-орталық нерв жүйесін зақымдайтын жіті жұқпалы вирустық ауру. Аурудың салдары: толық сауығудан мүгедектік пен өлімге әкеп соқтыратын Денсаулық бұзылғанға дейін.

 

Қалай жұқтыруға болады?

Ауру қоздырғышы (арбовирус) адамға вирусты жұқтырған кененің алғашқы минуттарында ауруды басатын сілекеймен бірге беріледі

 

• ормандарда, орман парктерінде, жеке бау-бақша учаскелерінде КВЭ бойынша эндемиялық аумақтарға бару кезінде,

 

• кенелерді жануарлармен (иттермен, мысықтармен) немесе адамдармен кіргізген кезде-киімде, гүлдерімен, бұтақтарымен және т. б. (орманға бармайтын адамдарды жұқтыру),

 

Ескеретін жағдай, шикі сүтті (көбінесе), қой, сиыр, буйволдарды жеген кезде, кене жаппай шабуыл кезінде вирус сүтте болуы мүмкін. Сондықтан кене энцефалиті бойынша қолайсыз аумақтарда бұл өнімді қайнағаннан кейін ғана пайдалану қажет. Атап өту керек, тек шикі сүт ғана емес, одан дайындалған өнімдер: сүзбе, қаймақ және т. б. жұқпалы болып табылады,кене жаншқан немесе тістеген жерді тарқан кезде вирусты теріге сүрткен кезде.

 

Аурудың негізгі белгілері қандай?

Ауру үшін кенелердің ең көп белсенділік кезеңіне байланысты көктемгі-күзгі мезгілдік тән. Инкубациялық (жасырын) кезең 10-14 күннен жиірек созылады, 1-ден 60 күнге дейін ауытқиды.

 

 

 

Ауру жіті басталады, қалтырау, қатты бас ауруы, 38-39 градусқа дейін температураның күрт көтерілуі, жүрек айнуы, құсу жүреді. Мойын мен иық, кеуде және арқа, аяқ-қолдар аймағында жиі орналасқан бұлшықет аурулары алаңдатады. Науқастың сыртқы түрі тән – бет гиперемирленген, гиперемия жиі денеге таралады.

 

Жұқтыруға кім бейім?

Кене энцефалитінің жұғуына жасы мен жынысына қарамастан барлық адамдар бейім келеді.

Қызметі орманда болумен байланысты тұлғалар – леспромхоздардың, геологиялық барлау партияларының қызметкерлері, автомобиль және темір жолдардың, Мұнай және газ құбырларының, электр беру желілерінің құрылысшылары, топографтар, аңшылар, туристер ең үлкен тәуекелге ұшырайды. Қала тұрғындары қала маңындағы ормандарда, орман парктерінде, бау-бақша учаскелерінде зақымданады.

 

Кене вирустық энцефалитінен қалай қорғауға болады?

 

Кене энцефалиті ауруын спецификалық емес және арнайы алдын алу арқылы ескертуге болады.

Спецификалық емес профилактика арнайы қорғаныш костюмдерін (ұйымдастырылған контингенттер үшін) немесе киімдерді қолдануды қамтиды. Көйлек ұзын жеңдері болуы тиіс, олар білекке резеңкемен бекітіледі. Заправляют көйлек шалбар, ұштары шалбар – бұл шұлық етік. Басы мен мойны орамалмен жабылады.

• Кенеден қорғау үшін дененің ашық жерлерін және киімді өңдейтін үркітетін заттар – репелленттер қолданылады.
• Препараттарды қолданар алдында нұсқаулықпен танысу керек.
• Кене энцефалитінің табиғи ошағында болған әрбір адам жәндіктер белсенділігінің кезеңінде өз киімдері мен денесін өз бетінше немесе басқа адамдардың көмегімен тексеріп, ал анықталған кенелерді шешу керек.

 

 

 

 

 

 

 

Кене вирустық энцефалитінің ерекше алдын алу шаралары:

 

1. Кене энцефалитіне қарсы профилактикалық егулер эндемиялық ошақтарда жұмыс істейтін немесе оларға баратындарға (іссапарға
2. жіберілген, құрылыс отрядтарының студенттері, туристер, демалуға, бау-бақша учаскелеріне баратын тұлғалар) жүргізіледі.);

 

3. Серопрофилактика (кене вирусты энцефалиті бойынша эндемиялық аумақтағы кене соруына байланысты жүгінген егілмеген тұлғаларға тек ЕАҰ жүргізіледі).

 

4. Қолайсыз аумақтарға жұмысқа немесе демалысқа шығатын барлық адамдар міндетті түрде егілуге тиіс.

 

Кенені қалай жоюға болады?

 

Бұл туралы бүгін ҚР Президенті жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінде «2015 жылы әлеуметтік кепілдіктерді және жұмыспен қамту деңгейін сақтау туралы» тақырыбында өткен брифингте ҚР Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі Тамара Дүйсенова мәлімдеді.

 

Оны өте мұқият шешу керек, ол шағу кезінде терең және қатты нығыздалатын хоботоктарды үзбеу үшін.

 

Кенені жою кезінде келесі ұсыныстарды сақтау қажет:

 

• кенені пинцетпен немесе таза дәкемен оралған саусақ арқылы аузына жақын ұстап, тістеуіктің бетіне қатаң перпендикуляр ұстап, кененің денесін оське бұрып, оны тері жабынынан шығарып алу,

 

• тістеу орнын осы мақсаттарға жарамды кез келген құралмен (70% спирт, 5% йод, одеколон),

 

• кенені алғаннан кейін қолды сабынмен мұқият жуу қажет,

 

• егер қара нүкте қалса (бастың немесе хоботка үзілуі) 5% йодпен өңдеңіз және табиғи элиминацияға дейін қалдырыңыз.

 

• Алынған кенені зерттеуге «гигиена және эпидемиология орталығы» микробиологиялық зертханасына немесе осындай зерттеулер жүргізетін басқа да зертханаларға жеткізу керек.

 

 

43.Дератизация: анықтамасы, әдістері және кеміргіштермен күресу құралдары. Кеміргіштердің эпидемиологиялық маңыздылығы.

 

Дератизация-жұқпалы (паразиттік) аурулардың қоздырғышының көзі болып табылатын, сондай-ақ елеулі экономикалық залал келтіретін кеміргіштерге қарсы күрес жөніндегі іс-шаралар кешені. Кеміргіштермен күрес қамтиды:

 

1. Ескерту (алдын-алу);

 

2. Жою іс-шаралар.

 

Алдын алу іс-шаралары тұрғын үй құрылыстарын, азық-түлік қоймаларын, ауруханалар мен мектепке дейінгі балалар мекемелерін синатропалық кеміргіштердің (егеуқұйрықтар мен тышқандар) енуінен қорғауға бағытталған. Олар кеміргіштердің үй-жайларға енуіне кедергі келтіретін құрылыс — техникалық іс-шараларды, сондай-ақ жалпы санитарлық шараларды қамтиды, олардың мақсаты-кеміргіштерге Тамақ өнімдері мен қалдықтардың қол жетімділігін қамтамасыз ету: оларды тиімді сақтау, тоңазытқыштарды, қоқыс құбырларын санитарлық ұстау, қоқысты үнемі жинау және жою. Ауылдық жерлердегі агротехникалық іс-шаралар кеміргіштердің көбеюіне жол бермеуге бағытталған.

Жою іс-шаралары кеміргіштер популяцияларының санын қысқарту мақсатын көздейді.Қалалық және далалық дератизация бар.

 

Қалалық дератизация синатропалық және жартылайинатропалық кеміргіштерге қатысты жүргізіледі,ал оның ең тиімді нысаны елді мекенде де, оның аумағында да жаппай жүйелі дератизация болып табылады.

 

Далалық дератизацияны жабайы кеміргіштерге қатысты негізінен зооноздық жұқпалы (паразиттік) аурулардың табиғи ошақтарының аумақтарында, жиі дезинсекциялық іс-шаралар кешенінде жүзеге асырады.

 

Кеміргіштерді жоюға өңделетін объектіге: механикалық, химиялық және биологиялық және олардың комбинациясына байланысты әртүрлі әдістермен қол жеткізіледі.

 

Механикалық әдіс-бірнеше кеміргіштер түсуі мүмкін Әртүрлі конструкциялы қапқан, қысқыш немесе ұстағышты пайдалану. Тұзақтар мен капкандар кеміргіштер жиі баратын жерлерде орналасуы тиіс.

 

Биологиялық әдіс тағамдық жемдерді өңдейтін микроорганизмдердің кеміргіштер үшін патогенді қолдану болып табылады.

 

Химиялық әдіс-уды-родентицидтерді пайдалану. Оларды нор мен соқпақтарды, суды тозаңдандыру және нор, қоймалар, вагондар мен кемелерді газбен өңдеу (газдандыру) үшін түрлі өнімдермен тағамдық қармақжем ретінде қолданады.

 

45. Дератизациялық жұмыстарды ұйымдастыру.

3.5.3.554-96 СП «дератизациялық іс-шараларды ұйымдастыру және өткізу»”

зиянды әсердің лимиттелетін көрсеткіштері бойынша уыттылық пен қауіптіліктің жіктелуі (жіті уыттылық, кумулятивтік әсер және іс-әрекеттің іріктеп алынуы), сондай-ақ осы құралдарды зерделеу және бағалау жөніндегі әдістемелік ұсынымдар әзірленді.Заттардың бірінші сыныбы (төтенше қауіпті) және екінші сыныбы (жоғары қауіпті) субстанциялар мен концентраттарды қамтиды, олар тек өнеркәсіптік өндіріс және дератизациялау практикасында дербес қолдану үшін ғана қызмет етеді. Дәрілердің үшінші сыныбы (орташа қауіпті) препараттық формаларды дайындау жөніндегі зертхана жағдайында дайын приманкалар мен жабындарды дайындау үшін пайдаланылатын концентраттар түріндегі родентицидтерді қамтиды. Төртінші сыныпты аз қауіпті родентицидтер кәсіби контингенттің де, халықтың да қолдануында ерекше шектеулерсіз тұрмыста пайдалану үшін жарамды дайын препараттық формаларды қамтиды. Сондай-ақ өсімдік және синтетикалық ратификациялар да бар.Синтетикалық қатты әсерлі және созылмалы әсерлі (антикоагулянттар). сондай-ақ мұрын жұтқыншақ және тыныс алу жолдарының шырышты қабаттарына тітіркендіретін препараттар жататын репелленттер қолданылады. Осы препараттармен әр түрлі материалдарды өңдеу немесе оларды белгілі бір массаға (сым қабықшасына) енгізу объектілерді кеміргіштермен зақымданудан сенімді қорғайды.

Ратификидтер-пестицидтер тобына жататын және жылы қанды зиянкестерді: егеуқұйрықтарды, тышқандарды және кеміргіштердің басқа да түрлерін жоюға бағытталған химиялық препараттар.

Монофторин-қызғылт түсті кристалды зат, этил спиртінде, ацетонда, ішінара ыстық суда жақсы ериді, суық суда ерімейді. Кеміргіштердің өлімі 3-4 сағаттан кейін басталады, ал приманкаға препараттың 1% қосады.

Зоокумарин-ерекше иісі бар ақ ұнтақ, суда ерімейді; қан тамырлары қабырғаларының өткізгіштігін арттырады, қанның ұюын баяулатады. Препаратпен астық дәрілейді, күзендер, соқпақтар, су беті тозаңдайды. Кеміргіштердің өлімі 7-10 күннен кейін болады.

Хлорпикрин-түссіз сұйықтық, ауада бөлме температурасында оңай буланады. Препаратты тампондарда, үгінділерде, құмда кеміргіштердің норасына енгізеді.

Күкіртті ангидрид металл баллондарда шығарылады және үй-жайларды және кеміргіштердің індерін газбен өңдеу үшін қолданылады.

 

Дератизацияны бақылау әдістері (СП 3.5.3.1129-02 СанЭпид дератизацияны жүргізуге қойылатын талаптар). Дератизация тиімділігін бағалауды ай сайын анықталатын үш негізгі көрсеткіш бойынша жүргізеді:

• кеміргіштерден бос аудан көлемі бойынша барлық қызмет көрсетілетін аумақтан пайызбен;
• кеміргіштерден бос құрылыстар саны бойынша қызмет көрсетілетін алаңдардан пайызбен;
• кеміргіштерге кіру саны бойынша (тальктан немесе ұннан).

Тиімділіктің негізгі көрсеткіші осы айда кеміргіштерден бос аудан көлемі болып табылады. Тоқсан, жарты жыл, жыл ішіндегі тиімділікті бағалау үшін құрылыстың барлық алаңынан пайызбен көрсетілген орташа айлық көрсеткіш пайдаланылады. «Жақсы» тиімділігі, егер кеміргіштерден бос аудан қалада 90% (ауылда 80%), «қанағаттанарлық» — 80 — нен 90% (ауылда 70-80%) және «қанағаттанарлықсыз» — 80% — дан кем (ауылда 70% – дан кем) құрайды.Екінші көрсеткіш кеміргіштерден бос құрылыстардың қызмет көрсетілетін объектілер санынан пайызбен көрсетілген саны болып табылады. Қалаларда тиімділігі «жақсы» деп есептеледі, егер құрылыстардың 90% — дан астамы (ауылда — 80% — дан жоғары), «қанағаттанарлық» — 80-90% (ауылда — 70-80%) және «қанағаттанарлықсыз» – 80% – дан кем (ауылда-70% – дан кем) болса. Егер кеміргіштер құрылыстың бір бөлігін орналастырса, онда барлық құрылыстар қоныстанған деп есептеледі. Дератизация сапасының қосымша көрсеткіші жылына екі рет анықталатын (қапқан-қысқыш санын есепке алу кезінде) 100 м2 ұсталған кеміргіштердің (жеке егеуқұйрықтар мен тышқандар) саны болып табылады. Дератизация нәтижелерін бақылауды жүзеге асыру кезінде п. сәйкес объектіні тексеру жүзеге асырылады. 4.3 (кеміргіштердің бар-жоғын тексеруге объект құрылысының барлық ауданы және оған іргелес жатқан аумақ жатады) осы Санитариялық қағидалардың 4.3 (кеміргіштердің бар-жоғын тексеруге жатады).

Дератизация жүргізілген күннен бастап кемінде үш ай ішінде кеміргіштердің болмауы тиімді жүргізілген дератизация көрсеткіші болып табылады. Кеміргіштердің болмауы (санының төмендеуі) субъективті бағалау мен анықтаудың объективті әдістерін қолдана отырып расталады.

Сүтқоректілердің арасында кеміргіштер ерекше эпидемиологиялық маңызға ие. ТМД сүтқоректілерінің фаунасында олар 13 отбасына жататын 145 түрі бар. Олардың 60 – тан астамы адам қабылдайтын жұқпалы аурулардың табиғи ошақтарын қалыптастыра алады.

Кеміргіштер инфекциялардың маңызды көзі және көптеген жұқпалы аурулардың қоздырғыштарын сақтаушы болып табылады. Олар риккетсиоздарды, Цуцугамуш қызбасы және Ку-қызба, бүйрек синдромы бар геморрагиялық қызба (БСГС), оба, псевдотуберкулез, лептоспироз, листериоз, эризипелоид, сальмонеллез, туляремия, бруцеллез, токсоплазмоз, кене энцефалиті, іш сүзегі, спирохитоз, тері лейшманиозы, гименолепидоз, трихофития, трихинеллез, егеуқұйрық бөртпе сүзегі, лямблиоз.

 

 

44. Ауруханаішілік инфекция. Госпитальді инфекцияның этиологиясы. Госпитальді инфекцияның алдын алу және эпидемиологиялық қадағалаудың негізгі бағыттары.

Ауруханаішілік инфекцияның этиологиясы

АІИ қоздырғыштарының кең тізбесіне бактерияларға, вирустарға, қарапайым және саңырауқұлақтарға жататын әртүрлі таксономиялық топтардың өкілдері кіреді. Барлық АІЖ-ның шамамен 90% бактериялық шығу тегі бар.

 

АІИ этиологиясы бойынша екі топқа бөлінеді:

 

• облигациялық патогенді микроорганизмдерден туындаған;
• оның ішінде адамның қалыпты микрофлорасының құрамына кіретін шартты-патогенді микроорганизмдерден туындаған.

 

Облигациялық патогенді микроорганизмдерден туындаған АІИ

 

Бұл топқа «дәстүрлі» (классикалық) инфекциялық аурулар — балалар жұқпалары (қызылша, дифтерия, скарлатина, қызамық, паротит және т.б.), ішек жұқпалары (сальмонеллез, шигеллез және т. б.), ВВГ, СВГ және басқа да көптеген аурулар жатады. Олардың стационарда пайда болуы негізгі аурудың, әсіресе балалар ауруханалары мен босандыру мекемелері жағдайында асқынуы мүмкін. Бұл аурулардың үлесіне АІИ шамамен 15% келеді.

Стационарлар жағдайында облигациялық патогенді микроорганизмдерден туындайтын инфекциялық аурулардың пайда болуы және таралуы, әдетте, қоздырғыштың емдеу мекемелеріне әкелінуіне немесе инфекциялық материалмен жұмыс істеу кезінде персоналдың жұқтыруына байланысты. Патогенді қоздырғыштарды инфекциялық емес стационарға енгізу мынадай жағдайларда болуы мүмкін:

 

• аурудың инкубациялық кезеңінде тұрған науқастар немесе патогенді қоздырғышты тасымалдаушылар стационарға түскен кезде;
• егер аурухана қызметкерлерінің арасында қоздырғыш тасымалдаушылар болса;
• ауруханаларға келушілерден, әсіресе тұмау және басқа ЖРВИ індеттері кезеңінде, сондай-ақ берілетін тамақ өнімдері және басқа да заттар арқылы.

 

Патогенді микроорганизмдердің стационарда әкелінуі кезінде бірмезгілдік немесе дәйекті тіркелетін инфекциялық аурулардың бірлі-жарым немесе көп жағдайлары пайда болады, бұл әрекеттегі берілу тетігінің белсенділігін анықтайды. Бұл аурулардың эпидемиологиялық көріністері, сирек қоспағанда (ауа-шаң жұқтыруы бар госпитальдық сальмонеллез, бруцеллез аэрогенді жұқтыруы және т.б.), жақсы белгілі және стационардағы жағдай көбінесе жалпы санитария мен эпидемиологиялық жағдайды анықтайды. Қандай да бір инфекциямен сырқаттанушылықтың өсуіне қарай өңірде аурулардың стационарларға әкеліну жиілігі де ұлғаюда. АІИ-мен күрестің табысы ұсынылған эпидемияға қарсы және алдын алу іс-шараларын сауатты және адал жүргізуге байланысты.

 

Шартты патогенді микроорганизмдерден туындаған АІИ

 

Екінші топқа шартты патогенді микроорганизмдер тудыратын аурулар жатады. Бұл топ емдеу-диагностикалық үдеріспен себеп-салдарлық байланыста болатын клиникалық көріністері мен этиологиясы бойынша әртүрлі инфекциялық аурулардың жиынтығын білдіреді. Бұл аурулардың құрылымын іріңмен немесе онсыз жергілікті қабыну процестерімен байқалатын және сепсисті генерализациялау мен дамытуға бейімділігі бар іріңді-қабыну аурулары анықтайды. Іріңді-қабыну аурулары тобына кіретін жекелеген нозологиялық Нысандар аурулардың халықаралық жіктемесіне әртүрлі айдарларға енгізілген. Іріңді-қабыну ауруларының тізбесі 80-нен астам дербес нозологиялық түрлерден тұрады. Қоздырғыштардың арасында стафилококтар, стрептококтар, грамтеріс бактериялар (ішек таяқшасы, клебсиеллар, проттер, серрациялар және т.б.) басым. Ауруханаішілік псевдомонадтарды, легионелдерді, ротавирусты жұқтыру жағдайлары жиі кездеседі.

АІИ әдетте госпитальды микроорганизмдер штаммдарын тудырады. Госпитальдық штамм деп стационардың нақты жағдайларына бейімделген, емдеу, дезинфекциялық және емдеу-алдын алу мекемесінің басқа да жағдайларына резистентті белгілі бір түрдегі қоздырғышты түсіну керек.

Госпитальдық штаммдардың негізгі сипаттамалары:

 

• жоғары бәсекелестік белсенділігі, вируленттілігі, инвазивтілігі және отарлауға қабілеттілігі;
• антибиотиктерге көптеген тұрақтылық;
• антисептиктер мен физикалық факторларға сезімталдықтың төмендеуі;
• популяциялардың айқын гетерогендік және өзгергіштігі;
• ауруханалық ортада өмір сүруге бейімдеу және сыртқы орта объектілерінде көбею мүмкіндігін алу.

 

Стационарларда айналатын АІЖ қоздырғыштары біртіндеп сол немесе басқа бөлімшенің жергілікті ерекшеліктеріне неғұрлым тиімді бейімделген госпитальдық штаммдарды қалыптастырады.Мысалы, жалпы бейінді хирургиялық стационарларда ішек таяқшасы, урологиялық — ішек таяқшалары, протеиндер, синегалық таяқша, клебсиеллалар, травматологиялық — Алтынды стафилокококк, синегалық таяқша, протеиндер және т.б. басым.

 

Патологиялық процесті оқшаулау бойынша АІИ қоздырғыштарының қысқаша сипаттамасы

Зәр шығару жолдарының АІИ

Ең жиі грамрициялық бактериялар (е. coli, К. Pneumonia, Proteus spp., Serratia spp., Pseudomonas spp. зәр шығару жолдарының инфекциялануының негізгі факторы уретральды катетерлер болып табылады. Жұқтыру қаупі несеп шығару каналында катетердің болу ұзақтығын арттырумен артады.

Респираторлық инфекциялар

Бұрын Streptococcus spp негізгі себебі болып саналды., Н. Influenza, Staphiloccus spp. ал қазір грамтеріс бактериялардың басымдылығы байқалады, бұл қоздырғыштардан туындаған ауруханаішілік пневмониялар грамоңға қарағанда ауыр өтеді, өлім пайызы 50% – ға дейін. Қазіргі уақытта пневмонияның қоздырғышы легионелла болып табылатынына күмән жоқ. Ауруханаішілік пневмониялардың спорадикалық жарқылдары ацинетобактерлер, псевдомонадтар тудыруы мүмкін. Әсіресе ауыр, жоғары өліммен (70 – 80%), көк таяқшадан туындаған пневмониялар өтеді. Пневмонияға бейім фактор эндотрахеальды интубация болып табылады. Хирургиялық араласудан кейін пневмонияның пайда болу қаупі жоғары.

Хирургиялық араласу саласының инфекциялары

Бұл инфекциялардың дамуында (барлық АІИ 15% – ға дейін) баналды тері эндофлора (Staphiloccus aur) жетекші рөл атқарады. CNS-coagulasae negative Staphiloccus, Enteroccus faecalis және т.б.); әлсіз және қарт науқастарда жиі микст-инфекциялар байқалады. Күйік стационарларында АІИ жетекші қоздырғышы алтын стафилококк, екінші орында – көк таяқша және энтеробактериялар қалады.

Ас қорыту жолдарының инфекциялары

Ауруханаішілік гастроэнтериттің қоздырғыштары сальмонеллалар (негізінен, 34% – s.typhimurium), шигеллалар, е. coli, аэромонадалар, кампилобактериялар болып табылады. Clostridium difficile тудырған аурулар жиі тіркеледі. Соңғы жылдары криптоспорнлиалды энтерит саны өсті.

Қан инфекциялары (бактериемия және сепсис)

Бактерия көбінесе энтеробактериялар (е. coli. Klebsiella spp… Enterobacter spp., Serratia spp., Proteus spp.) жәнебүркеншік. ИнфекцияныңалғашқыкөзіАІЖ, несеп-жынысжүйесіжәнетеріжамылғысыболыптабылады. Алдыналаәсерететінфакторлар – операциялықәрекеттер, медициналықманипуляциялар. Грамоңқоздырғыштардыңарасындаалтынстафилококк, сирекэпидермальдіжәнесапрофиттіболыптабылады. Себебітеріқабаттарыныңабсцессі. ТүрлімедициналыққұралдарарқылыКонтаминация. Кейбіржағдайларданейссериялардыңдиссеминациясыбайқалады (N.gonorrhoea, N. meningitidis). Септицемияныңсебебібактероидтарболуымүмкін.

 

 

45.Ауруханаішілік инфекциялар қоздырғыштарының берілу механизмдері, жолдары мен факторлары: контингенттері, топтары. Ауруханаішілікинфекцияныңпайдаболуыментаралуыныңжоғарықаупібарстационарларменибөлімшелер.

 

ЕмдеумекемелеріндегіАІИ-менсырқаттанушылықтыңсебептеріменфакторлары

Себептері:

 

• инфекциякөздерініңкөпсаныныңжәнеонытаратуүшінжағдайлардыңболуы;
• күрделенетінрәсімдеркезіндепациенттерағзасыныңқарсыласуыныңтөмендеуі;
• Денсаулықсақтаумекемелерінорналастырудағы, жабдықтаудағыжәнежұмысынұйымдастырудағыкемшіліктер.

 

Қазіргіуақыттаерекшемаңызыбарфакторлар:

1. Денсаулық сақтау мекемесінде микробқа қарсы препараттарды тиімсіз және негізсіз қолдануға негізделген полирезистентті микрофлораның селекциясы. Нәтижесіндеантибиотиктерге, дезинфектанттарға, антисептиктерге, УК-сәулеленугекөптегентөзімділігібармикроорганизмдерштаммдарықалыптасады. Осыштаммдардажиіөзгертілгенбиохимиялыққасиеттерібар, денсаулықсақтаумекемесініңсыртқыортасынқоныстандырадыжәненегізіненнақтыемдеумекемесінденемесеемдеубөліміндеауруханаішілікинфекциялардытудыратынгоспитальдықштаммдарретіндетаралабастайды.

 

2. Медицинақызметкерлеріарасындабактериятасымалдаушылықтықалыптастыруауруханаішілікинфекциялардыңнегізгікөзіболыптабылады. Егерхалықарасында s. aureus тасымалдаушыларыхалықарасындаортаесеппен 20-40% құраса, хирургиялықбөлімшелердіңқызметкерлеріарасында 40 – тан 85,7% – ғадейін.

 

3. АІАпайдаболуқаупіконтингенттерісаныныңөсуі, бұлкөбінесесоңғыонжылдықтағыДенсаулықсақтаусаласындағыжетістіктерменбайланысты. Арасындаемдеугежатқызылғанжәнеамбулаториялықпациенттердісоңғыуақыттаүлесіөседі:

 

• егдепациенттер;
• ағзағақарсытұрудыңтөмендеуіменертежастағыбалалар;
• шалатуғанбалалар;
• күрделіжәнеұзақоперациялар, иммуносупрессивтіемдеупрепараттарынжәнеманипуляцияларды (цитостатиктер, кортикостероидтер, сәулелікжәнерадиотерапия) қолдану, антибиотиктерменантисептиктердіұзақжәнежаппайқолдану, иммунологиялықгомеостаздыңбұзылуынаәкелетінаурулар (лимфоидтықжүйеніңзақымдануы, онкопроцесстер, туберкулез, қантдиабеті, коллагеноздар, лейкоздар, бауыр-бүйрекжеткіліксіздігі), егдежастағы;
• қолайсызэкологиялықфакторлардыңәсерінебайланыстықолайсызпреморбидфоны.

 

4. АІИберудіңжасанды (артифициальды) механизмдерінжандандыру, бұлмедициналықтехниканыңкүрделенуіне, тармамандандырылғанаспаптарменжабдықтардықолданаотырыпинвазивтіемшараларсаныныңүдемеліартуынабайланысты. Бұлретте, ДДҰмәліметтерібойыншабарлықпроцедуралардың 30% – ынегіздіболыптабылмайды. АІИберутұрғысынанеңқауіптікелесіманипуляциялар:

 

• диагностикалық: қаналу, асқазанды, онекіеліІшекті, ашІшектізондтау, эндоскопия, пункция (люмбальді, стернальды, мүшелер, лимфатүйіндері), мүшелерментіндердіңбиопсиясы, венесекция, мануалдызерттеулер (қынаптық, ректальді) – әсіресешырыштыэрозияжәнежараболғанжағдайда;
• емдік: трансфузиялар (қан, сарысулар, плазмалар), инъекция (теріастынаденсүйекішінедейін), тіндердіжәнеағзалардытрансплантациялау, операциялар, интубация, ингаляциялықнаркоз, ӨЖЖ, катетеризация (тамырлар, қуық), гемодиализ, емдікаэрозольдердіңингаляциясы, бальнеологиялықемдікемшаралар.

 

5. ЕмдеумекемелерініңдұрысемесСәулет-жоспарлаушешімдері, бұл «таза» және «лас» ағындардыңқиылысына, бөлімшелердіфункционалдықоқшаулаудыңболмауына, АІИқоздырғыштарыштаммдарыныңтаралуыүшінқолайлыжағдайларғаәкепсоғады.

 

6. Емдеумекемелерінмедициналық-техникалықжарақтандырудыңтөментиімділігі. Мұнданегізгімаңызыбар:

 

• жабдықтармен, құрал-саймандармен, таңуматериалымен, дәрілікзаттарменжеткіліксізматериалдық-техникалықжабдықтау;
• үй-жайлардыңжеткіліксізжиынтығыменауданы;
• сору-соружелдеткішініңжұмысындағыбұзылулар;
• авариялықжағдайлар (суқұбырында, кәрізде), ыстықжәнесуықсуберуіркілістері, жылуменжәнеэнергияменжабдықтаудағыбұзушылықтар.

 

7. МедициналықкадрлардыңтапшылығыжәнеАІИалдыналумәселелерібойыншаденсаулықсақтаумекемелерініңқызметкерлерінқанағаттанғысыздаярлау.

 

8. Емдеумекемелеріқызметкерлерініңгоспитальдықжәнежекегигиенаережелерінорындамауыжәнесанитариялық-эпидемияғақарсырежимрегламенттерінбұзуы.

 

АІИзерделеужәнетиістііс-шаралардыәзірлеукезіндеқоздырғыштардыңтүрішілікайырмашылықтарындаескеруқажет. Мұндайайырмашылықтардыанықтайтыннегізгіқасиеттердіңбірімикроорганизмдердіңмикробқақарсыпрепараттарға, еңалдыменантибиотиктергетөзімділігіболыптабылады.

Enterobacteriaceae – кеңспектрлібета-лактамаздарменнегізделгенбарлықцефалоспориндергетұрақтылық (ESBL). Кейбірмикробтар (мысалы, Klebsiella) барлыққолжетімдіантибиотиктергетөзімдіболады. Гентамицинге, тобрамицингеассоциацияланғантұрақтылық; кейбірЕПМ-дефторхинолондарға, амикацингеассоциацияланғанрезистенттіліктіңөсуүрдісі.

Pseudomonas spp, Acmetobacter spp. – цефалоспориндерге, аминогликозидтерге, фторхинолондарға, кейде карбапенемдерге ассоциацияланған тұрақтылық.

Enterococcus spp. – пенициллиндергетұрақтылыққауымдастығы, жоғарыдеңгейдегіаминогликозидтерге, фторхинолондарғажәнегликопептидтергетұрақтылық. Ванкомицингетөзімділіктіңөсуініңқауіптіүрдісі.

Staphylococcus spp. – метициллин-резистенттілікөсуініңқауіптіүрдісі. Бүкіләлемдеванкомицингетөзімдіштаммдарпайдаболады, бірақРесейдеоқулықтыжазукезіндемұндайжағдайларәлітіркелгенжоқ. Макролидтерге, аминогликозидтерге, тетрациклиндерге, ко-тримоксазолға, фторхинолондарғаассоциацияланғантұрақтылық.

Candida spp. – в амфотерициніне, азолға төзімділіктің өсуі.

Шартты-патогенді микроорганизмдердің кейбір резистентті штаммдары негізінен жоғары қауіпті пациенттердің белгілі бір топтары үшін қауіп төндіреді (нейтропениясы бар пациенттерге арналған резистентті саңырауқұлақтар, реанимация бөлімшелерінің пациенттеріне арналған p.aeruginosa резистентті штаммдары және т. б.), басқалары (Мысалы, кең спектрлі бета-лактамазаларды өндіретін энтеробактериялар немесе ванкомицин-резистентті энтерококтар) кең таралған. Ең үлкен қауіп – алтын стафилококктың (ең алдымен, метициллин – (оксациллин -) резистентті стафилококктар, MRSA) резистентті нұсқаларын тудырады, олар соңғы уақытта емдеуге жатқызылған пациенттерге ғана емес, стационарлардан тыс тұрғындарға да қауіп төндіреді.

Ауруханаішілік инфекциялардың берілу жолдары мен механизмдері

Ауруханаішілік инфекцияға берілу механизмдерінің көптігі тән. Олардың арасында екі топ бар: табиғи және артифициалды. Соңғылары-емдеу мекемелері жағдайында құрылатын механизмдер.

 

Таратудың негізгі жолдары:

 

• Байланысу (медицина қызметкерлерінің қолы, науқастың терісі, оның биологиялық субстанциялары арқылы, қоршаған жағдай заттары арқылы – құрал-саймандар, төсек және іш киім-кешектер, кувездар, науқастарды күту заттары, заттар мен аппаратуралардың беті ашық операциялық немесе инъекциялық алаң, сондай-ақ қауіптіліктің барлық сыныптарының қалдықтары арқылы).
• Ауа-тамшы (адамнан адамға (жөтел, түшу арқылы), сондай-ақ үй-жайдағы зарарланған ауа арқылы).

АІИ жоюдың жоспары мен шараларын әзірлеу және пайда болу себептерін қалай табу, тексеру.

Ауруханаішілік инфекция ошағын анықтау жоспары:

• Аурушаңдықты есепке алу және тіркеу.
• Микробиологиялық зерттеулер үшін биоматериалдарды.
• Өндірістік ортаны санитарлық-бактериологиялық зерттеу.

АІЖ жіктелуі

Инфекция агентінің таралу жолдары мен механизмдерін ескере отырып, :

• аэрозольды (ауа-тамшы);
• кіріспе-алиментарлық (тамақ));
• байланыс-тұрмыстық;
• контанктілік-аспаптық (операциядан кейінгі, босанғаннан кейінгі, диализден кейінгі, трансфузиядан кейінгі, эндоскопиялық және басқалар).
• жарақаттан кейінгі және өзге де нысандар.

Ағудың сипаты мен ұзақтығын ескере отырып:

• өткір;
• созылмалы;
• қатуланған.

Ағынның ауырлығын ескере отырып:

• жеңіл;
• орташа ауырлықта;
• ауыр.

Патологиялық процестің таралу дәрежесін ескере отырып:

• жайылған (бактериемия, микемия, виремия, септицемия, септикопиемия, инфекциялық-уытты шок және т. б.)):
• оқшауланған (тері және тері асты май талшықтары, көз, несеп-жыныс саласы, ЛОР-ағзалар, асқазан-ішек жолдары, орталық жүйке жүйесі, жүрек және қан тамырлары, сүйек-бұлшықет жүйесі және т. б.).

 

Ауруханаішілік инфекциялардың дамуы мен таралуына қатысатын факторлар болуы мүмкін:

 

• иммунитет тапшылығы;
• антибиотиктерге резистентті патогенді және шартты патогенді микробтар штаммдарының таралуы;
• жасы, қарт және әлсіз науқастар санының артуы;
• медициналық манипуляцияларды жүргізу және науқастарды күту кезіндегі қауіпсіздік ережелерін елемеу.

Ауруханаішілік инфекциялар қоздырғыштарының түрлері

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымына сәйкес, дәл осы госпитальдық инфекциялар халықтың денсаулығы мен өміріне елеулі қауіп төндіреді, себебі оларға микробқа қарсы препараттарға төзімділіктің жоғары дәрежесі тән, бұл емдеуді едәуір қиындатады.Қоздырғыштардың түрлері әртүрлі, алайда олардың 90% – ын бактериялық текті жұқпалы агенттер құрайды. Саңырауқұлақтар, вирустар және қарапайымдылар.

 

Жұқпалы қоздырғыштардың түрлері көп жағдайда стационардың бөліміне байланысты. Мысалы, күйік бөлімінде медицина қызметкерлері мен қоршаған орта заттары арқылы берілетін көк таяқ ерекше қауіп төндіреді. Бұл жағдайда адамдар таратушы көзі болады.

Перзентханаларда алтын түстес стафилококк жұқпасы басым, оның негізгі көзі – медицина қызметкерлері. Staphylococcus aureus – ауа тамшысы.

Хирургиялық стационарларда инфекция қоздырғышы — ішек таяқшасы (e.coli) басым, ал урологиялық бейіндегі стационарлар патогенді микрофлораның әртүрлілігімен таң қалдырады – мұнда ішек таяқшасын да, клебсиелдерді де, хламидияларды да, т. б. анықтауға болады. Бұл жерде көк таяқша, алтын стафилокококк, проза және т. б. бар.Стационардың қабылдау бөлімшесі инфекциялық ауру белгілері бар пациенттердің палаталық бөлімшеге түсуін болдырмауы тиіс.

Бұл міндетті шешу үшін пациенттерге, өндірістік орта объектілеріне және бөлімше қызметкерлеріне қатысты алдын алу және санитарлық-эпидемияға қарсы іс-шаралар кешенін сақтау қажет.

Ауруханаішілік ауруларға қатысты аурулар

Тәуекел тобына ауруханаішілік инфекцияның дамуы мүмкін болатын нозологиялық нысандар жатады:

 

тері асты клетчаткасының, шырышты қабықтың және терінің іріңді-қабыну процестері (флегмон, абсцесс, мастит, тілмелі қабыну);

ЛОР-мүшелер аймағының зақымдануы (фарингит, ларингит, тонзиллит);

бронх-өкпе ағашының инфекциялары (аспирациялық және іркілген пневмония);

АІЖ зақымдануы (уытты және инъекциялық гепатит);

көз алмасының жұқпалы аурулары;

сүйек және буын жүйесінің іріңді-қабыну зақымданулары;

несеп-жыныс жүйесінің инфекциялары;

ми қабығы мен Ми затының зақымдануы;

Жүрек қабығының және магистральды тамырлардың жұқпалы генезі. АІИ тіркеу кезінде бас медбике жүйесіндегі жауапты қандай есепке алу құжаттамасын енгізеді.

Ауруханаішілік инфекция сияқты процесті анықтау зертханалық және аспаптық тексеру нәтижелеріне негізделеді.

Ауруханаішілік инфекция (АІИ) – бұл шығу тегі мен дамуы емдеу-алдын алу мекемесіне барумен немесе барумен байланысты болатын жұқпалы процестердің тұтас кешені.

АІИ-ның таралуы медициналық технологиялардың жетілуіне қарай ұлғаяды және микробтық агент, адам және қоршаған кеңістік факторларымен байланысты. Бұл нозологияның алдын алу көбінесе эпидемияға қарсы, санитарлық және гигиеналық іс-шаралардың тиімділігімен анықталады.

 

 

Жалпы сипаттамасы

Бірнеше жыл бұрын мамандар ауруханаішілік инфекция-бұл стационарға жатқызу жағдайында ғана дами алатын ауру. Қазіргі уақытта ауруханаішілік инфекция туралы түсінік біршама өзгерді.

 

Бұл медициналық терминнің синонимдері нозокомиальді немесе госпитальды инфекциялар.

ДДҰ  ХАТТАМАСЫ бұл терминді келесідей білдіреді.

АІА-ға стационарға жатқызу немесе медициналық мекемеге амбулаториялық бару нәтижесінде, сондай-ақ осы сәттен бастап 1 ай өткеннен кейін немесе госпитальден шығару нәтижесінде пациентте қалыптасатын инфекциялық генез ауруының клиникалық көріністері жатады. Клиникалық белгілердің қай жерде дамитындығына қарамастан, кез келген буынның медицина қызметкерлерінде инфекциялық үдерістің эпизодтарын АІИ қалай қарастыру керек.

АІИ мәселесі бірқатар ерекшеліктердің салдарынан өзекті:

• олар пациенттің сауығу процесін ұзартады (төсекте болу кезеңі пациенттің асқынуынсыз 1,5 есе артық);
• аурудың ауыр ағымына ықпал етеді;
• госпиталь мен пациенттің қаржылық шығындарын арттырады;
• кез келген жастағы емделушілерде өлім-жітім пайызын арттырады (кейбір деректер бойынша 5 есе) ;
• дәстүрлі антисептиктер мен бактерияға қарсы дәрілердің әсеріне төзімді микроорганизмдер штаммдарының саны артады.
• стационар жағдайында ұзақ уақыт болу пациентке теріс психологиялық әсер етеді.

Нозокомиалды жұқпалардың кең таралуы бөлімшелерде байқалады:

• акушерлік-гинекологиялық және перзентхана (грамоң флорасы басым);
• түрлі хирургиялық (кез келген флора, оның ішінде атипичная);
• психиатриялық (ішек тобы);
• гастроэнтерологиялық (хеликобактер).
• Ауруханаішілік инфекциялар санитарлық нормалардың қажетті деңгейі жоқ жерлерде ғана емес, сондай-ақ түрлі инвазиялық медициналық араласулар белсенді енгізілетін жерлерде де пайда болады және таратылады.

46.Аэрозольді инфекция кезіндегі эпидемиялық үрдістің ерекшеліктері.

Эпидемиологиялық қадағалауды ұйымдастыру. Вакцинаға жатқызылатын инфекциялар.

Бәрімізге белгілі, эпидемиялық үрдіс 3 қозғаушы фактордың қатысумен ғана пайда болады: инфекция көзі; берілу механизмі; қабылдаушы организм. Аэрозольды инфекцияның  инфекция көзі, көп жағдайда, науқас адамдар мен тасымалдаушылар. Аэрозольды инфекция кезіндегі берілу механизмі – аспирациялы, аэрогенді, ал берілу жолдары ауа-тамшылы, ауа-шаң арқылы. Бірақ барлық аурулар тек қана ауа-шаң, ауа-тамшылы жолмен берілмейді, мысалы, дифтерия ауруының берілу жолдары ретінде тұрмыстық заттар – ыдыс, жеке гигиена заттары, ойыншықтар және сүт арқылы берілуі мүмкін.

Эпидемиялық үрдістің 1-ші үзбесіне, яғни инфекция көзіне  қарсы шаралар – науқас адамдарды ерте анықтау, оқшаулау эәне госпитализациялау.

Екінші үзбесіне – берілу механизміне қарсы : желдету, ылғалды жинау, УКС арқылы өңдеу, яғни механикалық дезинфекциялық шараларды ұйымдастыру.

Үшінші үзбесіне қарсы, бұл жағдайда науқас адамдармен қатынаста болған адамдарды айтсақ болады, яғни оларды медициналық бақылап отыру, инкубационды кезеңге байланысты, сол кезеңде дене қызуын өлшеп отыру, науқастар анықталған жағдайда оңашалау, бетперде қолдану, сонымен қатар иммунопрофилактика жүргізу болып табылады.

Иммунопрофилактика, яғни вакцинация келесі аэрогенді механизммен берілетін ауруларда жүргізіледі: Тұмау, Дифтерия (АКДС – 2,3,4 айда, 18 айда және 6 жаста(1-сыныпта); АДС-М – 16 жаста, әрбір 10 жыл сайын), Қызылша, Қызамық, Паротит (ҚҚП – 12-15 айда, 6 жаста), Желшешек – желшешекке қарсы бүкіл әлемде вакцина қолдануда, бірак Қазақстан Республикасында әлі қолданылмайды.

47. Әр түрлі дезинфекция түрлерін орындаушылар мен ұйымдастырушылар.Дезинфекция сапасын бақылау.

Дезинфекция –  қоршаған ортада патогендi және шартты патогендi микроағзаларды жою болып табылады. Дезинфекция жасаған кезде  микробтардың тек вегетативті түрлерi өледi. Дезинфекция – эпидемиялық процесстің екінші үзбесі – берілу механизміне қарсы жүргізіетін шара болып табылады.  Дезинфекция профилактикалық және ошақтық болып бөлінеді, оның ішінде ошақтық ағымды және қорытынды болып бөлінеді.

Профилактикалық дезинфекция ауруларды алдын алу мақсатымен жасалады, яғни бұл дезинфекция түрін қоғамдық тамақтану жерлерде, сумен қамту объектілері, қоғамдық орындарда жүргізіледі. Сонымен қатар әрбір үйде орташа деңгейде, жүргізіледі. Әрбір үйде желдету, ылғалды жинау жүргізіледі.

Ошақтық дезинфекция эпидемиялық ошақта, инфекция көзі бар жерде жүргізіледі.  Ошақтық дезинфекцияның ағымдағы түрі науқас адамның рековалесценция кезеңіне дейін жүргізіледі. Бұл дезинфекцияның түрін медициналық қызметкер немесе медициналық қызметкерден инструктаж алған, пациентке күті жасап жатқан кісілер жүргізеді.

Қорытынды дезинфекция пациент жазылып шыққанда, госпитализация соңында немесе пациент қайтыс болған кезде жасалады. Бұл кезде палатаны немесе пациент жатқан бөлмені, пациент қолданған заттарды дезинфекция жүргізеді. Қорытынды дезинфекцияны арнайы мамандырылған қызметкер жүргізеді.

Дезинфекция сапасын бақылаудың техникалық, химиялық және бактериологиялық әдістері бар.

Техникалық  әдісте манометрлер, термометрлер, және т.б. құрал-жабдықтарды қолдану температураны, бу қысымы немесе газды, дезинфекция  уақытын бақылау үшін қолданылады.

Химиялық әдіс дезинфекцияны бақылау үшін қолданылады. Ол заттардың температураның әсерінен балқу немесе түсін өзгерту қасиетіне құрылған. Индикатор ретінде бензойқышқылын, мочевина, аскорбин қышқылын және т.б. қолданамыз.

Бактериологиялық әдіс ең сенімді әдіс. Стерилизаторға бак.тестер қағазды ыдыста орналастырылады, олар дезинфекция әсерінен өздерінің тіршілікке бейімділігін жоғалтады, осыған байланысты осы әдісті қолданады. Бұл әдістің кемшіліктері: тест-организмнің дезинфекциядан кейін қоректік ортаға орынауыстырылуына белгілі бір уақыт және асептикалық жағдайлар қажет.

48.Вирусті гепатиттің эпидемиялық процессінің көрінісі. Инфекцияның

берілу жолдары (жасанды және табиғии). Инфекцияның берілу факторлары.

Вирустық гепатиттердің 7 қоздырғышы белгілі. Олар А, В, С, D, Е, F, G, TT, SEN деп белгіленеді. В вирусты гепатиті, ТТV және SEN – ДНҚ-лы вирустары, қалғандары РНҚ-лы вирустар.

Вирустық гепатиттер бүкіл әлемде таралған, антропонозды инфекциялар. Вирусты гепатиттердің инфекция көзі – науқас адам. Берілу механизмі – вертикальды (анадан балаға), парентеральды, яғни, берілу жолдары –  қан құю, инъекциялық манипуляциялар, сонымен қатар гинеколог, хирург, стоматолог дәрігерлерінің қабылдауында берілуі мүмкін. Табиғи берілу жолдары: жыныстық қатынас,  кәсіптік қатынас (биоматериалдармен жұмыс), тұрмыстық заттар (маникюр заттары, қырыну заттары, тіс щеткасы және т.б.). Вирусты гепатиттердің берілу факторлары болып биоматериалдар,биологиялық сұйықтықтар, яғни қан, сперма болып табылады.

49.Ішек инфекциялары тобына эпидемиологиялық сипаттама, алдын алу және күресу шаралары.

Ішек инфекцияларына іш сүзегі, парасүзектер, сальмонеллез, шигеллез, эшерихиоз, вирусты А, Е гепатиттері, тырысқақ, және тағы басқа инфекцияларды жатқызамыз.

Асқорыту жолдардағы сілемейлі  қабаты-  ішек инфекцияларының кіру қақпасы болып табылады.

Ішекті  инфекциялардың инфекция көзі – науқас адам, тасымалдаушы, кейбір ішек инфекцияларда –  үй жануарлары, үй құстары болып табылады.

Берілу механизмі – фекальды-оральды, берілу факторлары – нәжіспен ластанған су, тағамдық өнімдер, тұрмыстық заттар, лас қол, шыбын болып табылады.  Ішек инфекцияларының, негізінен,  жаз-күз айларында өршіп олардың тіркелген сандары көбейеді. Эпидемиялық процесстің ағымы санитарлық-гигиеналық жағдайымен, адамдардың санитарлық сауаттылығымен тығыз  байланысты.

Алдын алу шаралары инфекция көзіне қарсы, таралу механизміне қарсы және қабылдаушы организмге қарсы жүргізіледі. Науқастарды ерте және дер кезінде анықтап, ауруханаға госпитализациялып емдеу, – бұл инфекция көзіне қарсы шаралар. Инфекция көздері жануарлар болатын ауруларды болдырмау үшін жануарларды бақылауға алу.

Таралу жолдары зақымдалған су мен тағам болғандықтан,  халықты сапалы сумен қамтамасыз ету және тағам өнімдерін өңдеу, дұрыс сақтау , бақылаудан өткізу – берілу жолдарына қарсы шаралар.

Тұрғылықты жерді өз уақытында жинап, тазарту, жеке бас гигиенасын сақтау, санитарлық – ағарту жұмыстарын жүргізу арқылы адамдар өздерін аурулардан профилактика жүргізеді.Тұрғындардың өздері күнделікті дезинфекция жасап, сауығу кезеңінде қорытынды дезинфекцияны арнайы қызметкерлердің жүргізуін қадағалау.  Сонымен қатар, иммунизациялау жүргізу, науқас адамдармен қатынаста болған адамдарды анықтап, бақылап отыру.

50)Тыныс жолдары инфекциялар тобына эпидемиологиялық сипаттама, алдын алу және күресу шаралары.

Тыныс алу жолдарынң инфекциясы бұл қоздырғыштары ен алдымен тыныс алу жолдарынң кілегейлі қабықтарында бейімделген инфекциялық аурулар,ал жұғу көбінесе ауадан берілу механизмі арқылы берілетін болады.

Тыныс жолдары арқылы берілетін инфекциялық аурулардың жіктелуі:

1. Этиологиясы вирустар
2. Жедел респираторлы вирусты инфекциялар:

Тұмау,аденовирустар,парагрипп,РС вирустары,реовирустар мен риновирустар

2. Герпес инфекциялары

Желшешек,мононуклеозды инфекция,цитомегаловирусты инфекция қызылша,эпидемиялық паротит,қызамық анропоноздар,маймыл шешегі,сиыр шешегі зоонозды инфекциялар.

1. Этиологиясы бакткриялар:

Көкжөтел,скарлатина,дифтерия,алапес,легионеллез,пневмококкты,стрептококкты,стафлакоккты,гемофильді,микоплазмалы инфекциялар,хламидиоздар,пневмохламидиоз антропоноздар,туберкулез антропозооноз,орнитоз зооноз.

Тұмау – бұл тұмау вирусынан туындаған жедел тыныс жолдарының инфекциясы. Жедел респираторлы вирустық инфекциялар тобына кіреді (ЖРВИ). Эпидемия түрінде мерзімді түрде таратылады.

Көптеген адамдарда тұмау белгілері бір апта ішінде медициналық көмексіз жоғалады. Бірақ тұмау, әсіресе қауіпті адамдарда, ауыр ауру мен өлімге әкелуі мүмкін. ДДҰ-ның бағалауы бойынша жыл сайын тұмау эпидемиясы 3-5 миллион ауыр аурудың және 290-650 мың адамның өліміне алып келеді Жасырын  кезеңі 7-15 күнді құрайды.
Тұмаудың алдын-алудың ең тиімді әдісі – жыл сайын тұмауға қарсы вакцина алу. 2018 жылға қарай қауіпсіз және тиімді тұмауға қарсы вакциналар 60 жылдан астам уақыт бойы қолданылды, инъекциялық инактивацияланған вакциналар әлемде ең кең таралған . Мәскеу, 2019 жыл Тұмаудан қорғау үшін ДДҰ жыл сайынғы вакцинацияны ұсынады, өйткені вакцинациядан кейін біраз уақыттан кейін иммундық жүйе әлсірейді. Сау ересектер арасында тұмауға қарсы вакцина, егер айналымдағы вирустар вакцинада белоктары бар вирустарға сәйкес келмесе де, қорғайды.

Тұмауды емдеуде ең бастысы – өзіне және басқаларға зиян тигізбеу:

1. ауру болған жағдайда төсек демалысы қажет: аяғындағы тұмау асқынуларға әкелуі мүмкін (пневмония, вирустық миокардит);
2. жұқтыру қаупіне байланысты адамдармен байланысын болдырмаңыз;
3. Жанама әсерлері бар препараттармен өзін-өзі емдеуден аулақ болыңыз.

Дифтерия – коринебактериялық дифтериядан туындаған өткір жұқпалы ауру, негізінен балаларға әсер етеді және қабыну процесі, көбінесе ауыз / назофаринс, жалпы интоксикация, сондай-ақ шығарылатын, жүйке және жүрек-тамыр жүйелерінің зақымдалуымен сипатталады.

Инкубациялық кезең бірнеше сағаттан 7-10 күнге дейін, әдетте 2-5 күн.

Дифтерия инфекциясы дифтериямен ауыратын науқастан және бактериялардың сау тасымалдаушысынан туындауы мүмкін. Дифтериядан адамдар ғана зардап шегеді, үй, жабайы жануарлардан немесе құстардан жұқтыру мүмкін емес.

Берілу жолдары:

1. Ауа-райы (түшкіру, жөтел кезінде)
2. Контакт-үй (пациент байланысқа түскен жалпы заттар арқылы)
3. Азық-түлік (ластанған өнімдер арқылы (ірімшік, сүт және т.б.)

Дифтерияның алдын-алу:

Дифтериядан қорғаудың негізгі әдісі нақты алдын-алу болып табылады. Профилактикалық егулердің ұлттық күнтізбесіне сәйкес иммундау келесі уақытта жүргізіледі:

3 ай – DTP ішілік алғашқы егу

18 ай – DTP 1-ші ревакцинациясы

7 жыл – 2-ші рет ADS-M внутримышечно

14 жаста – 3-ші ревакцинация ADS-M

Ересектер – ADS-M соңғы ревакцинациясынан бастап әр 10 жыл сайын дифтерияға, сіреспеге қарсы ревакцинация.
Егер дифтерия анықталған болса, науқас жұқпалы аурулар ауруханасына жатқызылуы керек. Госпитализация барлықпациенттерге, сондай-ақ дифтерия мен бактерия тасымалдаушыларынакүдік бар емделушілергеқажет. Дезинфекция науқасжатқанбөлмедежүргізіледі. Дереккөзбенбайланысқанадамдар 7 күнішіндемедициналықбақылауданөтіп, ЛОР дәрігеріменқаралады. Дифтерияменауыратындарға 3 ай бақылаудаболады, себебіолбактериостатикалық.

Қызылша – бұл жалпы интоксикация, безгегі, көздің, тыныс алу жолдарының зақымдалуымен сипатталатын жұқпалы ауру, бөртпе пайда болады.
Қызылшанықалайжұқтыруғаболады?

Қызылшаныңқоздырғышы – ауаарқылытамшыларарқылытүшкіру, жөтелу, сөйлесу, жылау, айқайлаужәнетынысалужолыменберілетін вирус. Инфекция көзі – тек инкубациялықкезеңніңсоңғыкүндеріненбастап (аурудыңбелгілеріпайдаболғанғадейін), катаральдыкөріністеркезіндемаксималдыдеңгейгежәнебөртпеніңалғашқыкүндеріндебасқаларғажұқпалы ауру адам. Қызылшавирусыныңқұбылмалылығыжоғары – ауаағыныменолбасқабөлмелерге, едендергежәнет.б. Осығанбайланыстықызылшаныжұқтырунауқастарментығызбайланыстағанаемес, көршібөлмелерде де мүмкін.

Қызылшаның клиникалық белгілері қандай?

Инкубациялық кезең орташа есеппен 9-дан 17 күнге дейін, ең көбі 21 күн. Клиникалық белгілері кезең-кезеңмен дамиды: біріншіден, дене қызуы 38-40 ° C-қа дейін көтеріледі, катаральды көріністер байқалады: мұрынның ағуы, жөтел, дауыстың естілуі, көздің шырышты қабаттары (конъюнктивит). Ауру болғаннан бірнеше күн өткен соң, қызылшаның негізгі белгісі пайда болады – бөртпе.

Қызылшадан қалай қорғануға болады?

Қызылшаға қарсы жалғыз сенімді қорғаныс – иммундау.

Ұлттық профилактикалық вакцинация күнтізбесіне сәйкес қызылшаға қарсы иммундау 12 айдан 6 жасқа дейінгі балаларға жоспарлы негізде беріледі. Сонымен қатар, егу эпидемиялық белгілерге сәйкес, қызылшаға қарсы егілмеген адамдарға (қызылша ауруымен ауыратын адаммен байланыста болған кезде) жүргізіледі.

51)Тері жұқпалы аурулар тобына эпидемиологиялық сипаттама,алдын алу және күресу шаралары

Бұл топқа қоздырғыштары жанасулыұ механизммен берілетін,сыртқы жабын инфекциялары кіреді.Қоздырғыштары зақымдалған тері және сыртқы тері қабаттары арқылы денеге түседі.Құтыру ауруының қоздырғыштары орталық жүйке жүйесін зақымдайы,урогенитальды хламидиоз ауруында жыныс мүшелерінің шырышты қабаттары зақымдалады,вирусты гепатиттерде бауырды,АИТВ инфекциясында вирустар иммундық жүйені зақымдайды.

Сыртқы жабын инфекцияларының жіктелуі:

1. Қоздырғыштың түріне сәйкес:
2. Этиологиясы вирустар құтыру,аусыл,герпес инфекциялары;
3. Этиологиясы бактериялар күйдіргі,сіреспе,хламидиоз,газды гангрена;
4. Инфекция көзіне байланысты:
5. Зоонозды инфекциялар күйдіргі,аусыл,құтыру,сіреспе;
6. Антропонозды инфекциялар хламидиоз,герпес инфекциясы;
7. Сапронозды инфекция газды гангрена

Қоздырғыштар жанасулық механизммен қатар басқа да жолдармен таралуы мүмкім.Мысалы:вирусты В гепатиттер парентералды механизммен бірге жыныстық жолмен және вертикалды механизммдермен,күйдіргі қосымша алиментарлы және ауа шаң жолдарымен берілуі де мүмкім.

Күйдіргі қоздырғышы экзотоксиндерді шығаратын капсулалы факультативті анаэробты вирус болып табылатын Bacillus anthracis қоздырғышы арқылы болады. Сібір жарасы, көбінесе жануарлардың өлімге әкелетін ауруы, ауру жұқтырған жануарлардың өмірлік белсенділігі өнімдерімен, қоршаған орта объектілерімен, сібір жарасы споралары себілген адамдарға беріледі. Адамның инфекциясы, әдетте, тері арқылы жүреді. Сирек жағдайларда бацилл тыныс алу жолдарының және асқазан-ішек жолдарының шырышты қабаттарына еніп, қан-ми тосқауылына енеді.
Патогенді тыныс алу жолдарының немесе асқазан-ішек жолдарының шырышты қабаттары арқылы енгізгенде, ауыр жалпыланған инфекция, сібір жарасы сепсисі және жиі өлімге әкелуі мүмкін. Эмпирикалық емдеу – бұл ципрофлоксацин немесе доксициклин. Мүмкін вакцинация.

күйдіргіге қарсы вакцина қауіпті адамдар үшін қол жетімді (мысалы, қарулы күштердің сарбаздары, ветеринарлар, зертханалық техниктер, тоқыма жұмысшылары және ешкілерді өңдеу және импорттау зауыттары). Жеке ветеринарлық вакцина да бар. Инфекцияданкепілдендірілгенқорғауүшінқайта вакцинация қажет. Вакцинағажергіліктіреакцияларпайдаболуымүмкін.Сібір жарасының терінің формасы иммунитетті бермейді, әсіресе ерте тиімді антибактериалды терапия қолданылған болса. Ингаляциялық күйдіргі ауруынан аман қалған науқастарға иммунитетті қамтамасыз етеді, бірақ мұндай мәліметтер сирек кездеседі.

Сіреспе –  жанасу механизммен берілетін зооантропонозды бактериалды инфекциялық ауру.Clostridium tetani шығаратын жедел нейротоксинмен улану. Симптомдар бұлшық еттердің жиырылуының тұрақсыз тоникалық спазмы. Мастика жасайтын бұлшықеттердің спазмы «жақ сүйегі» (lockjaw) атауын тудырды. Диагноз клиникалық мәліметтерге негізделген. Емдеуге адамның сіреспе иммуноглобулині және қарқынды терапия жатады.

Алдын алу

Сіреспеге қарсы вакцинациялардың негізгі сериялары қажет, содан кейін үнемі ревакцинация жүргізіледі. <7 жастағы балалар үшін 5 бастапқы вакцинация қажет; вакцинацияланбаған науқастар> 7 жаста 3 егу қажет. Вакцина тек сіреспе токсоидінен (CA) ғана тұруы мүмкін, бірақ, әдетте, токсоид дифтерия және / немесе көкжөтел компонентімен біріктіріледі. Балалар вакциналарында ересектерге арналған вакциналарға (ADS-M, DM) қарағанда дифтерия мен көкжөтел компонентінің (DTP, DS) дозалары көбірек.

Құтырма – бұл кейіннен пайда болатын жедел вирустық ауружұқтырған жануардың сілекейінің зақымдалған терісіне тию, орталық жүйке жүйесіне зақым келтірудің дамуымен сипатталады (энцефалит) өлімге әкелуі мүмкін.
Этиологиясы. Қоздырғыш – нейротропты вирус – бұл топқа жатады рабдовирустар. Оқ нысаны бар, өлшемі 80-180 нм-ге жетеді. Нуклеокапсид вирусы бір ішекті РНҚ-мен ұсынылған. Вирус тұрақсыз сыртқы орта, қайнау оны 2 минут ішінде өлтіреді, тез өледі хлорамин. Вирус төмен температураларға төзімді. Вирус қауіпті жұқтыру кезінде бөлініп шығатын көптеген жылы қанды жануарлар клиникалық белгілердің басталуынан 7-8 күн бұрын сілекеймен вирус.

Эпидемиология. Құтырма – зоонозды инфекция. Негізгі резервуар вирус – жемқорлар (түлкі, қасқыр, шыбын, ит, мысық).

Вирус инкубацияның соңғы 7-10 күнінде сілекеймен шығарылады кезеңі және бүкіл ауру. Инфекция қашан пайда болады зақымдалған терісі бар ауру жануарларды тістеңіз немесе тұздандырыңыз сирек және сирек кездесетін шырышты қабаттар. Адамнан адамға вирус вирус емес берілетін.
Патогенез. Зақымдалған теріге енгеннен кейін вирус жүйке түйіндері миға бекітілген жерге жетеді және Медулла облонгатасының нейрондарында, ми негізінің түйіндерінде және ішіне шағылысады бел омыртқа, онда ісіну, қан кету, Жұлынның жүйке жасушаларының дегенерациясы. Бұл өсуге әкеледі параличтің кейінгі дамуымен рефлекторлық қозғыштығы.

Клиникасы Инкубациялық кезең 7 күннен бастап өзгереді

жылдар (әдетте 1-3 ай). Прекурсорлардың кезеңдері, үгіт және

сал. Продромальды кезеңде прекурсорлар сатысы ажыратылады,

ол 1-3 күнге созылады. Осы кезеңде науқас жағымсыз күйде болады

тістеу немесе ауыру аймағындағы сезімдер (жану, ауырсыну, қышу),

жараның айығып кеткеніне, себепсіз алаңдаушылыққа қарамастан,

депрессия, ұйқысыздық. Қозу сатысы гидрофобиямен сипатталады,

аэрофобия және жоғары сезімталдық.
Емдеу. Құтырма ауруының нақты емі әзірленбеген. Кейін клиникалық белгілерді қалпына келтіру мүмкін емес. Емдеу симптоматикалық және азапты азайтуға бағытталған науқас. Науқастар қараңғы, дыбыс өткізбейтін бөлмеге орналастырылған. Пантопон, хлорпромазин, дифенгидрамин қайта енгізіледі.

Алдын алу Жануарлар арасында құтыру ауруына қарсы күрес жүргізу жұқтырған адамдарда құтыруды болдырмаңыз . Тістеген кезде жара сабынды сумен жуылады, тазартылады йод тұнбалары арқылы. Сіз жараның шеттерін хирургиялық жолмен жасау керек .құтыруға қарсы вакцинация және серотерапия қарастырылған.

52)Дәрігерлік участікте жұқпалы ауруларды тіркеу және есепке алу анықтау әдістері.Жұқпалы ауруларды тіркеу және есепке алу формасы.

Жұқпалы ауруларды анықтау методикасы.

Жұқпалы ауруларды аныұтаудың пассивті және белсенді түрі бар.Бірінші кезекте медициналық көмекке науқас пен оның туыстары қаралуы керек.Жұқпалы науқастарды белсенді түрде анықтау әдістеріне пациенттерді санитарлық активтің белгілері бойынша аныөқтау,үйге бару,әртүрлі профилактикалық тексерулер мен зерттеулер кезінде науқастар мен тасымалдаушыларды анықтау жатады.Міндетті медициналық қаралу мен зертханалық тексеріске мектепке дейінгі балалар мен тамақ өнеркәсібінде қабылданатын ересектер жатады.Белсенді түрде анықтауға сонымен қатар эпидемиялық ошақтардығы медициналық бақылау кезіндегі жұқпалы науқастарды жатқызуға болады.

Тіркеу ережесі,жұқпалы аурулар кезінде тіркеуді жүргізу

Тұрғындар арасында жұқпалы және паразиттік аурулардың тіркелуі және оларды тіркеуге алу науқастың тұрғылықты жеріне қарамастан аурудың анықталған жеріне байланысты жүзеге асырылады.Жеке тіркеуге жататын аурудың әрбір жағдайы үшін шұғыл хабарлама жасалады,ол 12 сағат ішінде аурудың тіркелген жері бойынша халықтың санитарлық эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлеккеттік органның аумақтық бқлімшесінде жіберіледі.Үш сағат ішінде ақпарат телефон арқылы хабарланады.Төтенше жағдай туралы хабарламаны меншік немесе ведомствалық тиітілігіне қарамастан келесі медициналық ұйымдарда ауруды анықтаған немесе күдіктенген медициналық қызметкер толтырады:

1Ауру анықталған жағдайларға қарамастан амбулоториялық емханалық үйымдар (емханаға барған кезде,науқастың үйне барғанда,жоспарлы тексеруден өткенде және басқалардан):

2)Ауруханаларда жұқпалы аурудың диагнозы стационарда анықталған жағдайда( пациент емхана ұйымының бағытынсыз қабылданады,басқа аурудың диагнозының орнына жұқпалы ауру диагноы қойылды,нозокомиалды инфекция,бөлімде анықталған ауру):

3)сот медициналық ұйымдары;

4)  меншік түріне қарамастан ұйымардың медициналық кенселері;

5) алғашқы медициналық санитарлық көмек ұйымдары.

Медициналық ұйымдарда жұқпалы және паразиттік ауруларды  тіркеуге жауап береді:

1) медициналық ұйымда – бас дәрігер;

2)білім беру ұйымдарында, денсаулық сақтау ұйымдарында – осы ұйымның медициналық қызметкері.

Қазақстан Республикасы халқының арасындағы жұқпалы және паразиттік ауруларын тіркеу мен емепке алу ережесі Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2003 жылгы 26 маусымда №479 бұйрығымен бекітілген.

Оба,тырысқақ,сары қызба аурулар мен оларға күдікті әрбәр жағдай туралы науқасты анықтаған медицина қызметкері №058/у жұқпалы ауру,тамақтан,жіті кәсіби улунулар,егуге әдеттен тыс реакция хабарлама жасаиды,оны аумақтық санитарлық эпидемиологиялық қызмет органына жібереді.

53)Ел аумағын карантиндік және аса қауіпті инфекциялардың әкелуі және таралуынан санитарлық қорғау.

Жұқпалы ауруларға қарсы қолданылатын шаралардың негізі қағидалары эпидемиялық процестің үштігі туралы концепция бойыша атқарылады.

1)Инфекция қоздырғыштарының көзін жою(анықтау,оңашалау,емдеу диагностикалық және режимді шек қою.Санитарлық ветеринарлық.Дератизация)

2)Қоздырғыштың берілу механизмән тежу (берілу жодарынң белсенділігін азайту болдырмау,санитарлық гигиеналық,дезинфекция,дезинсекциялық)

3)Организмнің қоздырғышты қабылдағыштығын юолдырмауға бағытталған шаралар( вакцинациялау,дайын иммунды дәәрілерді енгізу т.б.)Мысалы,иммундық алдын алу әдістері арқылы басқарылатын инфекцияларда д(ифтерия,полиомиелит,көкжөтел,сіреспе,эпидемиялық паротит және т.б )вакцинация жасалады.

Жалпы шара:Лабораториялық зерттулер,Санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізеді

Эпидемияға қарсы шаралар (ЭҚШ) –  бұл тұрғындар сырқатттанушылығын төмендетеді,нақты инфекияларды жоюды,тұрғындар топтарының арасында ЖА алдын алуды қамтамасыз етеді.Эпидеимиялық ошақ пайда болған жағдайда ошақты жою мақсатында жүргізіледі,Алдын алу шаралар жүұпалы аурулар болмаған жағдаида профилактикалық мақсатта жүргізіледі.

Эпидемияға қарсы құралдарды талап ететін шаралар емдеуге қажетті этиотропты құралдар;

• Дератизация заттары( ратицидтер):
• Дезинфекция дезинсекцияға қолданылатын заттар (инсектицидте,акарицидтер,ларвицидтер):
• иммунопрофилактикаға қолданылатын заттар (иммунды сарысулар, иммуноглобулиндер):
• вакциналар, анатоксиндер (егу профилактикасы заттары);
• жедел профилактика заттары (бактериофагтар, антибиотиктер, химиопрепараттар) т.б.

54)Паразитарлы ауруларда қолданылатын шаралардың стандарттары мен алгоритмдері.

Қазақстан Республикасында паразиттік аурулар бойынша санитарлық індетке қарсы іс шараларды жүргізу жөнінде нұсқаулықты бекіту туралы ,Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрінің 2004 жылгы 20 қыркүйекте №700 бұйрығымен бекітілген

Паразитер басқа организім түрлерін өмір сүру ортасы ретінде пайдаоану арқылы өзіні ңтіршілік ету процестерін атқарады.Адам ағзасында паразитердің орналасу ы бойыншы:

Ми-(Эхинококк,шошқа цепені,трипанасома)

Қан -(безгек плазмодиялары,трипанасома)

Бауыр- (сорғыштар,эхинакокк,токоплазмоз және т.б) айтуымызға болады.

Паразиттік аурулардың алдын алу жөнінде іс шаралардың жүргізілуін мемлекеттік санитарлық эпидемиологиялық қадағалау

Қазақстан Республикасында паразиттік арулардың алдан алу жөніндегі іс шараларды жүргізу мемлекеттік санитарлық эпидемиологиялық қадағалауды мемлекеттік санитарлық эпидемиялогииялық қызмет органдары жүзеге асырады.

Медсанэпид қызмет органдарының мамандары паразиттік аурулардың алдын алу бойынша ммлекеттік санитарлық эпидемиологиялық қадағалау барысында мыналарды;

• Халықтың паразиттік сырқаттанушылығын жедел және ретроспективті эпидемиологиялық талдауды
• Аумақты эпидемиологиялық қолайсыздық дәрежесі бойынша аудандастыруды,паразиттік аурулардың ошақтарының типін анықтауды
• Паразиттік аурулардың қоздырғыштарын жұқтыру қаупі бар тәуекел контигенттердыі анықтауды
• Паразиттік аурулардың факторларын және берілу жолдарын анықтауды
• Профилактикалық іс шараларды кешенін айқындауды оларды іске асыру мерзімін жоспарлауды тиімділігін бағалауды
• Паразиттік аурулар қоздарғыштарының санына моноторинг жүргізуді,түр қүрамы және фенологиясын зерттеуді қансоргыш жәндіктермен және кенелермен күресуді.

Паразиттік аурулардың алдын алу бойынша іс шараларды ұйымдастыруға және жүргізуге қойылатын талаптар:

Медсанэпид қызмет органдары паразиттік аурулардың алдын алу бойынша іс шаралар кешенің жүргізеді,ол мыналарды ұамтиды

• Науқасты анықтау және есепке алу
• Мемлекеттік санитарлық эпидемиологиялық қадағалау обьектілерінде паразиттік аурулар қоздырғыштарына моноторинг жүргізу
• Халықты гигиеналық оқыту

Науқастарды және паразит тасымалдаушыларды анықтау

• Тұрғындардың медициналық ұйымдарға жүгінуі,медициналық көмекті үйде көрсету,байланыста блғандарды ошақта медициналық бақылау,мерзімдік медциналық бақылау жүргізі,меншіктің кез келген нысандағы клиникалық диагностикалық зертханаларда тексеру кезінде жүзеге асырылады
• Ведомствалық тиістілігіне және меншік нысанына қарамастан медициналық ұйымдардың медицина қызметкері жүргіщзеді
• Паразиттік аурулардың әр жағдайы анықталған жері бойынша ведомсвалвқ тиістілігіне және меншік нысанына қарамастан медициналық білім беру,сауықтыру және басқа да ұйымдарды тіркелуге және есепке алуға жатады.

55.Инфекцияның табиғи ошақтарының пайда болуы (оба, туляремия, көктемгі-жазғы кене энцефалиті және т.б.).

Қоздырғыштар жабайы  жануарлардың популяциясында таралуының арқасында инфекциялық аурулардың табиғи ошағын құрайды.

Табиғи ошақтың пайда болуы үшін :

• Қоздырғыш –паразит
• Қабылдағыш ағза (хайуанат популяциясы)
• Қоздырғышты тасымалдаушы ағза ( кене,бүрге,маса түрлері)

Оба- аспирациялық механизмен жұғатын, зоонантропонозды табиғи-ошақтық аса қауіпті инфекциялық ауру.

Обаның инфекция көзі-науқас адамдар, кеміргіштер болып есептелінеді.Негізгі тасымалдаушы : сарышұнақ, тарбаған және қоянтәрізділер болып табылады.

Тулерямия – түрлі  механизмдермен таралатын,қызба,сепсиспен  сипатталатын табиғи ошақты зоонозды инфекциялық ауру.

Тулерямияның инфекция көзі ауру жануарлар,егеуқұйрық,дала тышқандары,су тышқандары,саршұнақ,қояндар,үй жануаларынан қой.Иксод кенелері туляремия ауруының табиғаттағы сақтаушысы қоры болып табылады себебі кенелердің денесінде қоздырғыштар даму кезеңін өтеді,ауру ұрпаққа таралып,көбейеді.
Таралған жеріне байланысты туляремияның батпақты,далалы,тоғайлы,орманды табиғи ошақтары болады.Туляремия ауруы сутышқан,ондатр аулаушылар арасында терісін сылу,етін өндеу кезінде жұғады ,сондықтан жаз айларында тері бубон түрінде өтеді.Дала тышқандары шөпті сабанды жемді ластаса ауа-шаң арқылы таралып тыныс алу жүйесін зақымдайды өкпелік түрінде өтеді.

Кенелік энцефалит трансмиссивті жолмен таралатын,табиғи ошақтық вирусты инфекциялық ауру.Инфекция көзі :сиыр,ешкі,қой.Табиғи ошақтарда негізгі тасымалдаушылар иксод кенелері.Антропургиялық,аңшылар мен геологтар,малшылар көп ауырады.

56.Табиғи ошақты инфекциялардың жіктелуі. Табиғи ошақты инфекциялар қоздырғыштарының берілу жолдары мен факторлары,механизмдері.

• Бактериялық инфекция (оба, туляремия ,лептоспироз ,сібір жарасы, хламидоз)
• Вирустық инфекция(геморрагиялық қызба,құтыру,кенелік энцефалит т.б)
• Риккетсиоз (Қу қызбасы,цуцугамаши,бөртпе сүзегі т.б)
• Cпирохетоз (Эндемиялық қайталама сүзек т.б)
• Протозоноозды (лейшмания)

1. Бактериялық инфекцияларының қоздырғыштарының берілуі:

Туляремия жабайы қояндар,кеміргіштер ,ондатр арқылы; жұғу жолы -трансмиссивті,фекальды оральді(нәжіс –ауыз) арқылы;

Лептоспироз жабайы иттер мен кеміргіштер; жұғу жолы -фекальды оральді(нәжіс –ауыз),контакты арқылы;

2. Вирустық инфекцияларының қоздырғыштарының берілуі

Кенелік энцефалит құстар мен кеміргіштер арқылы және кеміргіштер ,жыртқыштар ; жұғу жолы -трансмиссивті

Конго Қырым геморрагиялық қызба кеміргіштер ,иксод кенелері,құлақты кірпі,орман тышқандары арқылы; жұғу жолы трансмиссивті.

3. Риккетсиясының қоздырғыштарының берілуі

Қу қызбасы жабайы жануарлар мен кеміргіштер,құстар арқылы;                                                                                                                      жұғу   жолы алиментарлы,жанасу,трансмиссивті

Кенелік риккетиоз кеміргіштер мен иксод кенелері арқылы трансмиссивті жұғады

57.Жұқпалы аурулар кабинетінің жұмысы.Жұқпалы аурумен ауырған адамдарға диспансерлік бақылау.

Жұқпалы аурулар кабинеті – емхананың бөлімі болып табылады.ЖАК басты міндеті жұқпалы науқастарды ерте анықтап және емдеу бойынша мамандырылған жұмысты қамтамасыз ету болып табылады. Жұқпылы аурулар кабинетінің жұмысы есептік құжаттарды жабдықтау болып табы1) Науқастарға кеңес беріп ,оларды емдеу және эпидемияға қарсы шараларды дайындау
2) Инфекциялық  ауруларды амбулаторияда зерттеу және емдеу

Инфекциялық аурулар кабинетінің міндеттері:

1. Инфекциялық аурулармен ауыратын науқастарды алдын-алу, диагностикалау және емдеу бойынша ұйымдастыру-әдістемелік жұмысты қамтамасыз ету
2. Инфекциялық аурушаңдықтың динамикасын зерттеу және талдау, жұқпалы аурушаңдықты төмендету және жұқпалы аурушаңдықты диагностикалау мен емдеудің сапасы мен тиімділігін арттырубойыншаіс-шараларды әзір

Кабинет мамандары мынадай негізгі инфекциялық аурулардың диагностикасы мен емін жүргізеді::

• Ішек инфекциялары (дизентерия, сальмонеллез, тағамдық токсикоинфекциялар, иерсиниоздар);
• ауа-тамшы жолымен берілетін инфекциялар: қызамық, жұқпалы мононуклеоз, желшешек, эпидемиялық паротит жәнеде басқалар;
• қажет болған жағдайда бактериологиялық, вирусологиялық, иммунологиялық зертханалық зерттеулер тағайындалады.
• гельминтоздар.
• Вирусты инфекцияларды бақылау.
• Иммундық тапшылық жағдайы бар пациенттерді жүргізу леу

Кабинет дәрігер  жұқпалы аурулармен ауырған және жұқпалы аурулардың созылмалы түрлерімен ауыратын науқастарға диспансерлік бақылауды ұйымдастырады және жүргізеді. Диспансерлік бақылаудың мақсаты: аурудың қайталануының алдыналу, рецидивтер мен созылмалы ағымдарды уақтылы диагностикалау, қоздырғыштардың тасымалдаушылығын анықтау және қажет болған жағдайда ауру және инфекция қоздырғыштарын тасымалдаушыларды дер кезінде оқшаулау және ауруханаға жатқызу болып табылады. Науқас сауығып болғаннан кейін «Жұқпалы аурулар кабинетінде» дәрігердің бақыланып, диспансерлік тіркеуге тіркеледі. науқаспен қарым қатынаста болған адамдарды медициналық бақылауға алынады.Бұл бақылаудың мақсаты науқаспен қатынаста болған адамдарды ерте тауып,емдеу,жекешелеу болып табылады.

58.Жұқпалы ауруларды бақылау кабинеті. Амбулаторлы-емханалық мекемелерде эпидемияға қарсы жұмыс.

Жұқпалы ауруларды бақылау кабинет туралы мәліметте жоқ интернетте,кітапта. Жұқпалы аурулар кабинеті жайлы 57 сұрақта жаздым.

Амбулаторлы-емхана мекемелерінің  ішіндегі алғашқы қатар амбулаторияларға және емханаларға тиесілі . Емхана – бұл келіп-кететін және емдеу жүргізіліп жатқан науқастарға медициналық көмек көрсететін, емдеу профилактикалық шаралар комплексін жүзеге асыратын жоғары дамыған спецификалық емдеу-профилактикалық мекеме.

амбулаториялық емханалық көмек амбулаториялық емханалық мекеме жағдайында алғашқы буын мамандырылған дәрігерлірдің халыққа көрсететін сұранысқа ие медициналық көмек түрі

59.ҚР тұрғындардың санитарлық эпидемиологиялық салауаттылығы туралы заңдары және нормативтік құқықтық актілері.

1 Конституцияда ҚРның халықтық санитарлық эпидемиологиялық салауаттылығы жайында  заңдар  негізделген .
2.Егерде ҚР бекіткен халықаралық шарт осы заңнан өзге болған жағдайда,халықаралық шарт ережелері қолданылады.
Құқықтық актілері:
1) санитарлық эпидемиологиялық тексеру
2) ҚРның заңдарының талаптарының халықтың санитарлық эпидемиологиялық салауаттылығы бұзылыуы туралы хаттама
3) Індетке қарсы және профилактика  жүргізу туралы  дәрігердің қаулысы
4) ҚРның заңдарының талаптарының халықтың санитарлық эпидемиологиялық салауаттылығы бұзылған жағдайда,сәйкес тәртіптік жаза қолдану туралы,әкімшілік жауапқа тарту туралы қаулы
5) ҚРның санитарлық эпидемиологиялық салауаттылығы мен індетке қарсы шараларды жүргізуді бұзуды жою туралы ұйғарым

60.Аса қауіпті инфекцияларда қолданылатын шаралардың стандарттары мен алгоритмдері.

2006 жылғы 15-желтоқсандағы ҚР Денсаулық сақтау министрлігі  №623-бұйрықта есепке алып және тіркеу барысында адамзаттың аса қауіпті ауруларын анықтау туралы медицина саласындағы стандарттар құрастырған. Сол тізімдегі жұқпалы аурулар: оба, туляремия, күйдіргі, бруцеллоз, конго-қырым геморрагиялық қызбасы, бүйрек синдромды геморрагиялық қызба, шешек, ботулизм, кенелік энцефалит және тырысқақ.

Аса жұқпалы ауруларды стандарттау үшін:

1) жұқпалы аурулардың күмәндану;

2)  ықтимал;

3) расталған не дәлелденген жағдайларға назар аударылады.

Аса қауіпті жұқпалы ауруларды анықтау үшін бактериологиялық әдіс қолданылады. Егер шет елдерде немесе ҚР-да аса қауіпті жұқпалы аурулар анықталса, шекаралық қатынастар уақытша тоқтатылады және шекарадан өтуші адамдар мен жануарларға, көліктерге карантин қойылады.  Обаға қарсы шаралар: егер обаға шалдыққан адам немесе кеміргіш анықталса, оның айналасындағы адамдар, көлік, үй және тағы басқа аумақтар зақымданған болып есептелінеді. Обаға шалдыққан науқас анықталса, оны шұғыл госпитализациялау керек. Ал обаның өкпелік түрімен ауыратын науқас анықталса, онымен контактыда бол,ан адамдарды 6 күнге изоляциялау қажет. Зерттеу расталса профилактикалық емдеу жүргізіледі. Бұдан бөлек дезинфекция және дезинсекция шаралары жүргізіледі. Ал медициналық қызметкерлер  арнайы сақтану формаларын киюлері тиіс. Сары қызба кезінде негізгі нысана маса болып табылады. Сондықтан бұл ауруды тарататын масалар мекен ететін жерлерден келген көліктерге дезинсекция жұмыстарын жүргіземіз. Геморрагиялық қызбамен сырқаттанған адам немесе науқас 3 сағаттан кешіктірілмей госпитализациялануы тиіс. Ал онымен қатынаста болғандар 6 сағатқа изоляцияланады. Аса жұқпалы ауруларды таратуға мүмкіндігі бар бунақденелілер бар аймақтан келген кез келген көлікте дезинсекция жұмысы атқарылуы тиіс. Күйдіргіге қарсы шаралар: белгілі аймақта ветеринарлық зертханада зерттеу нәтижесі оң болса, крантин жарияланып: малдың барлық түрінің тасымалына, жануарлардан шикізаттар алуға немесе дайындауға, сүтін ішуге, етін қолдануға тыйым салынады.