І. Реанимация туралы түсінік 

 Реанимация – (лат. re – қайта және  animation – жандандыру) организмнің тіршілік етуіне қажетті ең маңызды  органдар қызметінің бұзылуын  не тоқтауын қалпына келтіруі.  Организмді тірілту терминальдық  жағдайларда,  оның ішінде клиникалық өлім кезінде қолданылады. Әдетте, организмнің тіршілігі біртіндеп барып тоқтайды.  Бұл кезде ми және орталық жүйке жүйелері тіршілігін толық жоғалтпайды.  Физиологиялық зерттеулер нәтижесінде өмір мен өлім арасында белгілі бір аралық жоғалтпайды.   Мұны клиникалық өлім деп атайды. Бұл кезде тыныс алуға жүрек соғысы, шартты және шартсыз рефлекс байқалмайды, клиникалық өлім 5-8 минутқа созылады.  Организмді тірілту үшін ең алдымен қолдан тыныс алдыру мен жүрекке массаж жасалынады. Сондай-ақ, қан құю, жүректі электрмен дефибрилляция жасау шаралары да жатады.  Организмді тірілтуге бағытталған негізгі шаралар түріне қарай:

• жүрек-өкпелік,
• жүрек, тыныс алу реанимациясы деп бөлінеді.

Клиникалық өлімнен организмді тірілту неғұрлым ерте (8 минуттан) басталса және қолдан тыныс алдырумен жүрекке массаж дұрыс жасалса нәтижелі болады.  Бұрын ауырмаға адам кенеттен  не кездейсоқ себептермен ( мысалы, электр тогы соққанда, наркоз көп мөлшерде берілсе, әр түрлі  себептермен жүрегі тоқтап қалғада, т.б.)  клиникалық өлімге ұшыраған жағдайда организмді  тірілту жиі қолданылады.

Ақтық жағдайлардың кезеңдері мен олардың клиникалық көріністері 

Ағзаның өлу сатыларын (преагония, агония, клиникалық өлім) терминалды (ақтық) жағдайлар деп айтамыз.

2.1.1.Преагония

Преагония–  жанталасуға дейінгі жағдай. Орталық жүйке жүйесі қызметінің бұзылулары мен гемодинамиканың бірден нашарлауымен сипатталады. Науқастың есі әлі сақталған, бірақ шатасқан, терісі боз немесе көгерген, пульс жіп тәріздес, жүрек соғуы жылдам (тахикардия). Артериялық қысым 80 мм с.б. дейін төмендейді. Дем алысы жиіленеді, үстірт болады. Көз рефлекстері сақталады, көз қарашықтары тарылған, жарыққа реакциясы әлсіз. Осы фазаның ұзақтығы бірнеше минуттан бірнеше тәулікке созылады.

2.1.2.Агония

Агония– жанталасу. Агония кезінде естің болмауы мүмкін, бірақ емделуші естуі мүмкін. Тері жамылғылары бозарады, акроцианоз, бастың мәрмәр түсті болуы немесе цианозы байқалады. Пульс тек ірі (ұйқы) артерияларда ғана анықталады, брадикардия. Тынысы сирек, ырғақсыз, «тынысты жұтады» (атоналды тыныс); Көз қарашықтары кеңейген, жарыққа реакциясы әлсіз; тырысулар, еріксіз зәр, нәжіс бөлінуі мүмкін.

Бұл кезең бірнеше минуттан бір неше сағаттарға дейін созылады.

2.1.3. Клиникалық өлім 

Клиникалық өлім – бұл бірнеше уақыт аралығында ағзаның басынан кешіретін жағдайы. Ол кезде қан айналым және тыныс тоқтайды, тіршіліктің, өмір сүрудің сыртқы көріністері толық жоғалады, бірақ гипоксияға сезімтал ұлпаларда әлі қайтымсыз өзгерістер дамымайды. Бұл өмір мен өлім арасындағы қысқа уақытылы кезең.

Клиникалық өлімнің белгілері:

1. Ұйқы артериясындағы тамыр соғуының болмауы.
2. Көз карашығының кеңеюі, жарыққа реакциясының болмауы.
3. Тыныс алудың тоқтауы немесе агональды тыныс салу.
4. Естен тану.
5. Қоңыр-сұр түске ену.

Алғашқы үшеуі анық белгісі болып табылады, бір секунд та тоспай, реанимацияны бастау керек. Тыныс салу мен қан айналымын дер кезінде қалпына келтіру науқасты терминальды күйден шығаруы мүмкін.

Клиникалық өлімнің себептері: ауыр жарақаттар, қатты улану, суға бату, электр жарақаты, жүрек аурулары, тұншығу, талықсу, өсімдіктердің және жәндіктердің уымен улану т.б.

Клиникалық өлімді анықтағаннан кейін тез арада кешіктірмей реанимация әдістерін жасауға кірісу керек.

2.1.4. Терминалды жағдай 

Терминалды жағдай (Ақтық жағдай) – өлім мен өмір арасындағы жағдай, ағзаның өлім халіндегі күйі. Бұл кезде әртүрлі патологиялық процестердің әсерінен гомеостазды қолдап отыратын әртүрлі мүшелер мен жүйелердің үйлесімді өмірлік-маңызды қызметі бұзылады. Терминалды жағдайларға алып келетін себептер әртүрлі болып келеді: ауыр жарақаттар, жедел қан жоғалту, жоғары және төмен температура әсері, ауыр жедел интоксикация, коронарлы қан айналым бұзылыстары т.б. терминалды жағдайларда әр түрлі себептерге қарамастан ағзада жалпы өзгерістер байқалады.

Бас ми қыртысы гипоксияға (қан мен ұлпаларда оттегінің жетіспеушілігі) өте сезімтал болып келеді, сондықтан терминалды жағдайларда орталық жүйке жүйесі жоғары бөлімі ми қыртысының қызметі бұзылады, адам есін жоғалтады. Егер гипоксия 3-6 минутқа дейін созылса, бас ми қыртысындағы өзгерістер қайта қалпына келмейді.

Ми қыртысы қызметінің бұзылуымен қатар қыртыс асты құрылымдарының қызметі бұзылады. Тыныс алу және жүрек қан тамыр орталығы орналасқан сопақша ми ең соңынан өледі. Бас мидың қайтымсыз өлуі дамиды.

Терминалды жағдайлар кезіндегі үдемелі гипоксия және ми қызметінің бұзылыстары жүрек қан-тамыр жүйесі қызметінің бұзылуларына алып келеді. Преагония кезінде жүректің айдау қызметі төмендейді. Ағзалардың, әсіресе мидың қанмен қамтамасыз етілуінің төмендеуі қайтымсыз өзгерістер дамуын күшейтеді.

Жүректің автоматизм қасиеті арқасында жүрек біраз уақытқа дейін жиырылуы мүмкін. Бірақ бұл жиырылулар әлсіз, нәтижелі емес, пульс толымдылығы төмендейді, ол жіп тәріздес болады. Қан қысымы бірден төмендейді, соңынан анықталмайды. Сонымен жүректің жиырылу ырғағы бұзылып, жүрек қызметі тоқтайды.

Гипоксияға бауыр мен бүйрек сезімтал, ұзақ гипоксия кезінде оларда да қайтымсыз өзгерістер байқалады.

Терминалдық жағдайларда ағзада зат алмасуда өзгерістер байқалады. Олар тотығу процестерінің төмендеуімен, ағзада органикалық қышқылдардың (сүт және пирожүзімді) және көмір қышқыл газының жиналуымен сипатталады. Нәтижесінде ағзада қышқылды-сілтілі тепе-теңдік бұзылып, ацидоз дамиды. Ағза клиникалық өлім жағдайынан шыққаннан кейін алдымен жүрек қызметі, сосын тыныс алу, ал зат алмасу және қышқылды-сілтілі жағдайдағы өзгерістер жойылған соң ғана бас ми қызметі қайта қалпына келуі мүмкін.

Бас ми қызметінің қайта қалпына келуі біраз уақытқа созылады. Қысқа уақытты гипоксия және клиникалық өлімнен кейін де ( 1 минуттан аз) сана ұзақ уақытқа жоғалуы мүмкін.

 Белгілері:

– сана жоғалады;

– тері жамылғылары бозарған, суық, цианоз, тамыр дақтары пайда болады;

– пульс анықталмайды;

– тыныс тоқтайды (апноэ);

– көз қарашықтары кеңейген, жарыққа реакциясы болмайды;

Жандандыру шаралары жүргізілмесе немесе нәтижесіз болғанда ұлпада қайтымсыз өзгерістер дамиды, клиникалық өлім биологиялық өлімге өтеді 

ТЖ-дың белгілері және диагностикасы

• Тыныс алудың тоқтауы-апноэ;
• Қан айналымының бұзылуы-асистолия;
• Естің сөнуі (кома).
  Апноэні анықтау үшін реаниматолог өте ұқыптылықпен,анық науқастың кеудесін
  және ер адамдарда іш аймағын визуальді қарайды. Ал қанайналымының бұзылуын перифериялық және ірі тамырлардағы пульсты есептеу арқылы және АҚҚ өлшеумен тексеруге болады.
  

ТЖ кезіндегі науқас жағдайын бағалау критерийі

1.Ұйқы және сан артерияларындағы пульсты бағалау;
2.Тыныстың бар жоқтығын анықтау.Ол үшін дәрігер науқастың кеудесіне құлағын қойып,н/е айнаны мұрнына,аузына жақындатып,және пинцетпен жіп не мақта ұстап байқауға болады.
3.Науқастағы команы Глазго шкаласымен анықтаймыз.
4.Қарашық рефлексін бағалау үшін қабақты ашып қарашықты байқаймыз, одан соң қабақты қайтадан бірден ашқанда қарашық өзгермесе онда “қарашық” рефлексі теріс деген сөз.
Егер жоғарыда айтылған 4 белгінің біреуі болса,тез арада реанимациялық шараны 1-4 минут ішінде
жүргізу керек.

2.1.5. Биологиялық өлім

Адам ұзақ ауырып, оның организміндегі тіршілікке маңызды органдарында (мысалы, жүйке жүйесінде, т.б.)қайтымсыз өзгерістер байқалса, организмді тірілтуге мүмкіндік болмайды. Бұл кезде өлімнің биологиялық сатысы басталады.

• Бірінші кезеңі зардап шегуші ес түсінен  айырылмайды, халі нашар, денесінің түсі бозарады, суық тер басады, сұраққа жауап бере алмайды, тамырының соғуы жиі әлсіз, артериялық қысымның көрсеткіштері төмендейді, ауырсынып жиі дем алады, жүректің соғуы әлсірейді, көздің қарашықтары, өз қалпында жарыққа тітіркенеді, алмасу процесстері организмде жүріп жатады. Бұл кезең бірінші минуттан бірнеше минутқа созылады.
• Екінші кезеңде– зарап шегушінің ес-түсі бірде бар, бірде жоқ, халі одан сайын нашарлайды, сұраққа жауап бермейді, терінің түсі және кілегей қабықтары көкшіл тартады, денесі сүп суық, тамырлар жіңішкеріп қылдай болып кетеді. Соққаны өте әлсіз, демі үстіртін, артериялық қысым одан сайын төмендейді, алмасу проецесі нашарлайды.  Бұл кезең ұзаққа созылады.
• Үшінші кезеңде – зардап шегуші ес-түссіз, денесі сұр тартады, ұйқы тамырының  соғуы байқалмайды, демі жоқ, көздің қарашығы үлкейеді, жарыққа мүлдем өзгермейді.  Бұл кезең орташа алғанда 5-6 минутқа созылады.

Биологиялық өлімнің белгілері:

• Дене температурасы қоршаған орта температурасына дейін төмендейді;
• Мәйіт дақтарының пайда болуы, ол тері бетіндегі көкшіл-күлгін дақтар.
• Мәйіт арқасымен жатқанда дақтар жауырын, бел, жамбас аймақтарында, ал ішімен жатқанда- бет, мойын, кеуде, іш аймағында пайда болады.
• Мәйіттің сіресуі. Бұл өлімнен 2-4 сағат өткеннен соң дамитын биологиялық өлімнің күмәнсіз белгісі. Ол бет бұлшықеттерінен басталып, дене бұлшықеттеріне, кейіннен аяқтарға біртіндеп тарайды.
• «Мысық көзі» симптомының болуы – көзді басқанда көз қарашығының формасы өзгеріп, мысық көзін еске салады;
• Көздің мөлдір қабы майланып кебеді, көз алмасы босаңсиды.

 

2.2. Реанимациялық шараларды жүргізу техникасы 

Реанимация жоғары да айтып өткендей, яғни терминалды кезеңдерде науқастарды тірілту шараларына аппараттың, адамдардың көмегімен жасанды дем алдырып, артерия және вена ішілік қанды айдау жатады. Жүрек дефибриляциясы мен тікелей массаж тек аурухана жағдайында немесе арнайы бригадамен жасалатын кешенді әдіс.

Ауызға –ауыз әдісімен жасанды тыныс алуды жүргізу техникасы: көмек көрсетуші зардаптартушының бас жағына тізе бүге отырып, бір қолын оның мойнының астына, ал екінші қолын маңдайына қойып басын максимальді шалқайтады, бір уақытта екі саусақпен зардаптартушының мұрның екі саусақпен қысады. Бұл манипуляция ауызды ашу үшін жасалады. Әрі қарай көмек көрсетуші терең дем алып, өз аузын зардаптартушының алдына тығыз қойып, қатты дем шығарады, зардаптартушының кеудесі көтерілгенше. Содан соң шамалы тартыну керек (зардаптартушының басын шалқайған күйде ұстап тұру керек!), пассивті дем шығаруға мүмкіндік беру үшін. Кеуде сарайы төмен түсіп, алғашқы күйіне оралған соң, тыныс циклын қайталайды. Ересектерге шамамен минутына 12 рет үрлейді.

Зардаптартушының жағы қатты сірескен  жағдайда, яғни ашылмағанда, ауызға-мұрын әдісі эффективті болып табылад. Бұл үшін бір қолды зардаптартушының маңдайына қойып, басын шалқайтады, екінші қолын шегіне  қойып төменгі жақты жоғары көтеріп, аузын жабады. Сонан соң, жоғарыда айтылған әдіс бойынша, көмек көрсетуші терең дем алып, зардаптартушының мұрнын ернімен жауып, терең дем шығарады.

Егер жасанды тынысты балаға істеу керек болса, онда ернімен баланың мұрны мен аузын бір уақытта қапсыра жабады, себебі балалардың мұрны мен аузының арақашықтығы көп емес, ауаны аз көлемде үрлеу керек. Кеуденің қозғалысын бақылай отырып. Балаларда тыныс жиілігі минутіне 20 шамасында  болу керек.

Эстетикалық және гигиеналық көзқарас бойынша жасанды тыныс алуды сипатталған әдіс бойынша, мәрлі немесе бет орамал арқылы жасауға болады.

Науқастарға жүрек-өкпе-милық реанимация алғашқа 1-2-3-4 минуттарда жүргізілуі керек себебі миға қоректік зат болып, анаэробты гликолизді жүргізетін мидағыглюкоза қоры тек осы сәтке ғана жетеді.

 

Реанимацияның негізгі міндеттері:
1. Эффективті гемодинамиканы қалыптастыру;
2. Тыныс алуды қалыптастыру;
3. Бас миының жұмысын қалыптастыру және реттеу;
4. Терминальді жағдай рецедивінің алдын алу;
5. Асқынулардың алдын алу;

 

ТЖ кезіндегі алғашқы көмек

Организнің тіршілікке қабілеттілігін қамтамассыз ету (правило ABC):
• Air way open – тыныс алу жолдарының өткізгіштігін қамтамассыз ету;
• Breathe for victim – өкпені жасанды желдетуді қамтамассыз ету-ӨЖЖ (ИВЛ);
• Circulation his blood – жүрек массажын жасауға кірісу;
• Прекардиальді соққы.
Терминалды жағдай анықталған мезеттен бастап, тез арада жүрек-өкпелік реанимацияны жүргізу қажет.
       

2.3.  Жүректің сыртқы массажының техникасы         

Егер зардаптартушы ессіз болса және спонтанды тыныс алу жоқ болса, ауызға –ауыз немесе ауызға-мұрын әдісімен 3-5  жылдам үрлейді. Соан соң бірнеше сикунд аралығында ірі тамырлардан пульсті сипап табу керек, егер пульс табылмаса жүректің сыртқы массажын бастау керек. Шамамен 1-2 мин. соң спонтанды пульстің бар жоғын тексеру керек.

Жүрекке сыртқы массаж жасау үшін, зардаптартушыны қатты жерге жатқызу керек немесе егер ол жұмсақ жерде жатса, онда кеудесінің астына қатты тақтай немес кез-келген қатты затты тірек болу үшін қою керек. Бұл жүректің сыртқы массажының эффективті болу үшін алғащқы міндетті жағдайы болып табылады. Жүрекке веноздық қайтуды жақсатру үшін науқастың аяғын жоғары көтереді. Көмек көрсетуші өзіне ыңғайлы болу үшін, зардаптартушының оң немесе сол жағына тұрып, төстің төменгі бөлігін сипап анықтап (семсер тәрізді өсіндіні), қолының алақанын шамамен көлденең екі саусақ семсер тәрізді өсіндіден жоғары қояды. Екінші қол астында жатқан қолдың үстіне тік бұрышпен қойылады. Саусақтардың кеудеге тимеуі өте қажет. Бұл бір жағынан, жүрек массажының эффективтілігін арттырады, себебі күш тек төстің төменгі үшінші бөлігіне бағытталады, төс қабырғасына емес екінші жағынан, қабырғалардың сыну қаупі айтарлықтай азаяды. Сонан соң көмек көрсетуші төсті итерген сияқты баса бастайды,  төсті омыртқаға қарай 3-5 см.-ге ығыстырып осы қалыпта шамамен 0,5 сек. ұстап , сонан соң қолды төстен алмай тез босатамыз. Итеру тәрізді басу саны ересектерде минутына 80 рет шамасында болу керек, әйтпесе қанша эффективті жеке-жеке басқанымен, саны аз болса жалпы қан айналым өмірлік маңызды мүшелердің, әсіресе мидың қызметін ұстап тұруға, демеуге жетпейді. Адекватты массаждың көмегімен қалыпты қан айналымның 20-30%-ін ғана қамтамасыз етуге болады,  сондықтан да массажды тек бірнеше секундқа үзуге болады.

Массаж кезінде көмек көрсетушінің тік қалыпта болуы маңызды. Зардап тартушының төсін басқанда тек қол күшінің ғана емес дене күшінің де маңызы зор. Бұл массаж эффективтілігі үшін ғана емес, массажды ұзақ уақыт жасау үшін күш сақтау үшін қажет.  10-12 жастағы балаларға массажды 1 қолмен  ал емшектегі балаларға екі саусақтың ұшымен жасау керек. Басу саны 100-120 рет минутына болуы керек. Итеру қуатты, бірақ өте күшті болмау керек, 1-2 см. омыртқаға қарай емшектегі балаларда, ал кіші жастағы  балаларға 2,5-4 см., себебі қатты күшпен итеру кезінде баланың қабырғалары немесе төсі сынып кетуі мүмкін. Бұл қауіп егде жастағы адамдар үшін өте үлкен, себебі кеуденің эластикалығының төмендеуінен, төс пен омыртқа арасында жүректі басу үшін көп күш жұмсалады.

Ұйқы және сан артерияларында пульстің пайда болуы, әрбір төске басу кезінде қарашықтың тарылуы жүректің сыртқы массажының адекватты  критериі болып табылады. 

2.3. Постреанимациялық ауру

Өлім-жітімнің шамамен 25% – ы емделмейтін аурулармен немесе мидағы бұрынғы немесе деструктивті өзгерістермен байланысты. Еуропада жыл сайын шамамен 700000, ал АҚШ – та-400000 кенеттен өлім оқиғасы тіркеледі.

Реанимация нәтижесінде госпитализация ға дейінгі және госпитальдық кезеңдерде  шамамен жарты сағаттан астам жағдайларда зардап шегушілердегі спонтанды қан айналымын қалпына келтіруге болады. Алайда, бұл емделушілердің 50% кейіннен, негізінен кардиалды немесе церебральды зақымдану нәтижесінде өледі.

Ауруханалық жағдайларда қанайналым тоқтаған пациенттердің өмір сүру деңгейі (емдеу мекемесінен шығарылған реанимациядан кейін тірі қалған пациенттердің саны) 0 — ден 29% – ға дейін (орташа 14%), ал ауруханадан тыс пациенттердің өмір сүру деңгейі 0-ден 40% – ға дейін жеткен.   Постреанимациялық аурудың 5 кезеңі бар:

• I кезең (алғашқы 6-8 сағат) ағзаның негізгі функцияларының тұрақсыздығымен сипатталады. Артериялық қысымның тұрақтануына, циркуляторлық гипоксияның, лактоацидоздың құбылыстарына қарамастан, тіндердің перфузиясы 4-5 есе төмендейді, фибриногеннің деградация өнімдерінің (ПДФ) және фибрин-мономерлердің (РКФМ) еритін кешендерінің құрамы артады.

• ІІ кезең (10-12 сағат) – ағзаның негізгі функцияларының уақытша тұрақтану кезеңі және науқастардың жағдайын жақсарады. Бірақ тіндердің перфузиясының айқын бұзылуы, лактоацидоз сақталады, ПДФ деңгейінің одан әрі жоғарылауы және РКФМ анық өсуеді, гиперкоагуляцияның фибринолиз – белгілері баяулайды. Бұл айқын гиперферментемия құбылыстары бар «метаболикалық дауыл» сатысы.

• ІІІ кезең (1-ші – 2-ші тәуліктің соңы) клиникалық және зертханалық деректердің динамикасы бойынша науқастардың жай-күйінің қайта нашарлауымен сипатталады. Гипоксемия, тахипноэ, тахикардия, артериялық гипертензия, жас және орта жастағы адамдарда — жіті өкпенің зақымдану синдромының немесе жіті респираторлық дистресс-синдромның (СОЛП/ОРДС) ұлғайып келе жатқан қан шунттануының белгілері дамиды.

ДВС-синдромның белгілері: тромбинемия, гиперкоагуляция, ФИБРИНОЛИЗДІҢ үдемелі төмендеуі аясында ПДФ деңгейінің өсуі, микротромбоздардың дамуына және микроциркуляцияның шектелуіне алып келеді. Бүйректің, өкпенің және бауырдың зақымдануы байқалады, алайда олардың бәрі әлі де функционалдық сипатқа ие және барабар емдеу кезінде қайтымды сипатқа ие.

• IV кезең (3-және-4-ші тәулік) бұл немесе асқынусыз сауығып, ағза функцияларының тұрақтану және одан әрі жақсару кезеңі; немесе жүйелі қабыну жауабы синдромының (ССВО) өршуіне байланысты полиоргандық жеткіліксіздіктің (СПОН) өсуімен науқастардың жай-күйінің одан әрі нашарлау кезеңі. Гиперкатаболизммен, өкпе және ми тіндерінің интерстициальды ісінуінің дамуымен, гипоксия мен гиперкоагуляцияның тереңдеуімен, полиорганды жеткіліксіздік белгілерінің дамуымен сипатталады: АІЖ мүшелерінен қан кетулер, галлюцинаторлық синдромы бар психоздар, қайталама жүрек жеткіліксіздігі, панкреатиттер және бауыр қызметінің бұзылулары байқалады.

• V кезең (5-7-ші тәулік және одан да көп) ПРБ қолайсыз ағымында ғана дамиды: қабыну іріңді процестердің өршуі (пневмония, жиі абсцедирлеуші, жаралардың іріңдеуі, операция жасалған науқастардағы перитониттер және т.б.), инфекцияның генерализациясы — адекватты антибиотикотерапияның ерте жүргізілуіне қарамастан септикалық синдромның дамиды. Бұл кезеңде паренхиматоздық органдардың зақымдануы дегенеративті және деструктивті сипатқа ие болады. 

2.3.1. Постаноксикалық (реанимациядан кейінгі) энцефалопатия

Постаноксикалық (реанимациядан кейінгі) энцефалопатия – аноксикалық қысқа мерзімді әсерден кейін прогредиентті дамуға қабілетті мидың зақымдануы. Бұл қан айналымы ұзақ тоқтағаннан кейін ми реперфузиясы аясында қалыптасқан, постаноксикалық кезеңнің барлық кезеңдерінде байқалатын неврологиялық және психикалық бұзылыстардың жиынтығы.

Постаноксиялық кезеңде неврологиялық статусты қалпына келтірудің 3 түрін бөледі:

• Қалпына келтіру есінің жоқтығының қысқа уақыт (3 сағат) кезеңінен кейін жүргізіледі және науқастардың басым көпшілігінің (70%) клиникалық өлімінен кейін 24 сағат ішінде барабар психикалық іс-әрекеттің жылдам қалыпқа келтірілуімен сипатталады.
• Жіті патологиялық жағдайдан шыққаннан кейін науқастардың 50% – ында неврозға ұқсас синдром, қысқа мерзімді тырысулар, нейроциркуляторлық дистония, шашыраңқы ұсақ ошақты симптоматика (түсуі) дамиды.
• ОЖЖ функцияларын қалпына келтіру. Сананың бұзылуы (сомноленция, сопор, әртүрлі дәрежедегі кома) көптеген тәуліктерде жалғасуы мүмкін және ми ісігінің дамуына байланысты жүреді. ОЖЖ функциясын қалпына келтірудің 3 түрі бар емделушілерде алыс кезеңдегі айқын неврологиялық көріністер дамиды (2-3 ай).). Ең жиі көріну (63,6% – да) астения және тітіркендіргіш әлсіздік түріндегі психотикалық емес сипаттағы неврозға ұқсас синдром болып табылады. Психотикалық сипаттағы психикалық бұзылулардан интеллектуалдық-мнестикалық бұзылулар жиі кездеседі (15,6%).
• 2.3.2.Постаноксикалық энцефалопатияның патофизиологиясы

ТРБ кезіндегі нейрондардың зақымдануы көп факторлы сипатқа ие және қан айналымы тоқтаған сәтте де, СІЖ ішінде де, дербес қан айналымы қалпына келген кезеңде де дамиды.:

• ишемия кезеңі-аноксиив клиникалық өлім кезінде қан айналымыныі болмауы (no-flow);
• гипоперфузия кезеңі-СЖР (low-flow) процесінде қан айналымын жасанды ұстап тұру гипоксииприі, себебі жүрек шығарындысының деңгейі (СВ) бастапқы деңгейден 25% – ға ғана жетеді;
• реперфузия кезеңі, дәйекті дамып келе жатқан фазалардан тұрады: no-reflow, келесі гиперемия фазасы және кейінгі жаһандық және мультифокальды гипоперфузия.

Бұл ретте нейрондық зақымдану процестерінің басым көпшілігі қан айналымы тоқтаған кезде емес, реперфузия кезінде орын алады.

Реанимациядан кейінгі кезеңде өз бетінше қанайналымын қалпына келтіргеннен кейін бас миы перфузиясының бұзылу кезеңдері:

• Реперфузияның мультифокальды болмауының бастапқы дамуы (no-reflow феномені).
• Транзиторлық жаһандық гиперемия сатысы 5-40 минут спонтанды қан айналымында дамиды. Оның даму механизмі na+және аденозиннің жасушаішілік концентрациясының жоғарылауы және жасушаішілік рН мен Са2+деңгейінің төмендеуі есебінен бас миы тамырларының вазодилатациясымен байланысты. Ми ишемиясының ұзақтығы гиперемия сатысының ұзақтығын анықтайды,ол өз кезегінде мидың түрлі аймақтарында гетерогенді сипатта болады.
• Ұзаққа созылған жаһандық және мультифокальды гипоперфузия кезеңі реанимациядан кейінгі кезеңнің 2-ден 12 сағатқа дейін дамиды. Глюкоза церебральды метаболизмінің жылдамдығы 50% – ға дейін төмендейді, алайда мидың оттегінің жаһандық тұтынуы қалыпты (немесе жоғары) деңгейге қайта оралады. Вазоспазм, эритроциттердің ісінуі, тәттілендіруі және эндотелиндердің шамадан тыс өнімі церебральді көктамыр РО2(20 мм-ден аз) сыни деңгейге дейін төмендетеді.бұл оттегіні жеткізу мен тұтынудың бұзылуын көрсетеді.

Бұл кезең бірнеше бағыт бойынша дами алады:

• Церебральды қан ағынын қалыпқа келтіру және ми тінімен оттегіні тұтыну, кейіннен сананы қалпына келтіру.
• Жалпы ми қан ағыны, сондай-ақ оттегіні тұтыну төмен деңгейде қалады кезде персистирлеуші команы сақтау.
• Оттегіні тұтынудың төмендеуімен және Нейрон өлімінің дамуымен байланысты бас миының гиперемиясының қайта дамуы.

ІІІ. Қорытынды

   Реанимация– бұл организмді тірілту, тіршілік маңызды қызметін қалпына келтіруге алдымен тыныс алу және қан айналуын, ұлпаларды жеткілікті мөлшерде оттегімен қамтамасыз етуге бағытталған.

1. Тірілту бойынша шаралар кешіктірілмей басталуы қажет.
2. Оқиға болған жерге қарамай бастапқы іс-әрекет аман алып қалу бойынша бірдей жүргізіледі, бұл жерде маңызды 2 міндетті әдісті орындау:

– зардап шегушіні көлденең қатты жерге жатқызыңыз. Осы әдісті жұмсақ бетке орындау күткен әсерді бермейді, неге десең жұмсақ бетке құтқарушының қимылдауымен серіптіреді және жүректі кысу қажеттілігін жетуіне жолы болмайды;

– кеуде торының алдынғы бетін жалаңаштаңыз, белдігін босатыңыз.

3. Әрі қарай Питер Сафардың басшылығына сәйкес тірілту келесі кезеңдерден тұрады:

А ережесі. Жоғарғы тыныс жолдарының ерікті өткізгіштігін қамтамасыз ету.

В ережесі. «Ауыздан ауызға» немесе «ауыздан мұрынға» әдістері өкпенің жасанды вентиляциясы арқылы тыныс алуды жасанды қолдау.

С ережесі. Жүрекке массаж жасау арқылы қан айналымын жасанды қолдау.

А ережесі. Тыныс алу жолдарының өткізгіштігін ерікті науқаста қамтамасыз ету.

Бұл алғашқы реанимациялык шаралар, көбінесі барлық жүрек-өкпе реанимациясын жеткілікті қамтамасыз етеді.

Тілдің артқа қарай түсіп кетуі, бөгде заттармен бітелуі тыныс алу өткізгіштігінің бұзылу себептері болады. Ең жиі себеп – науқастың ес-түссіз жағдайына жұтқыншақтың артқы қабырғасына қарай тіл түсіп кетеді. Осы жағдайда төменгі жақ сүйек пен мойын бұлшық еттерінің жиырылу қабілеті жоғалып, жұтқыншақтың артқы қабырғасынын тілдің түбірін көтереді. Тіл өзінің ауырлығымен жұтқыншақтың артқы қабырғасына түседі және дем алған уақытында қақпаша сияқты, дем алғанда ауаны өткізбеуі мүмкін. Сол себепті науқастың ауыз қуысын жақсылап қарау керек.

Есте сақтаңыз! Кеуде торын қысу, оның толық тоқтауымен алмасуы қажет, жүрек қанмен толуы қажет. Ересек адамдарда қысу жиілігі минутына 60-80 соққыны құрайды.

Кеуде торын қысқаннан соң ауа жіберілуі қажет. Егерде реанимаңияны 1 адам жүргізсе, онда өкпеге 2 рет үрлеу және төске 15 компрессия (басу) жасайды.  Екі адам жүргізсе, онда өкпеге 1 рет үрлеу және төске 5 компрессия жасайды.

Жүрекке тікелей емес массаж жасаудың нәтижелері оң: егер тірілту әдістері дұрыс жасалынып жатса, зардап шегушіде:

– Ұйқы және перифериялық артерияларда пульстің пайда болуы;

– Көз қарашығы біртіндеп тарылуы, жарыққа реакциясының пайда болуы;

– Тыныс алудың қалпына келуі;

– Тері түсінің жақсаруы.

Әрбір 2 минут сайын ұйқы артериясынан пульсін және көз қарашығы реакциясын бақылап тұру қажет.